ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
195
O'ZBEKISTONDA BYUDJETDAN MOLIYALASHTIRILADIGAN IJTIMOIY
LOYIHALAR VA DASTURLARNING SAMARADORLIGINI BAHOLASH
Aminov Aziz Rashidovich
O‘zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7831749
Annotatsiya.
Ijtimoiy ta’minot – shaxs, oila va jamiyat hayotiy manfaatlarini ichki va
tashqi tahdidlardan himoya qilishdir. Uning ob'ektlari milliy va ijtimoiy siyosat bilan tartibga
solinadigan xalqning turmush sifati va darajasini ta'minlash uchun ijtimoiy tizimning barcha
asosiy elementlari hisoblanadi. Va bu borada ijtimoiy xavfsizlik milliy xavfsizlikning ajralmas
qismi hisoblanadi. So‘nggi paytgacha ijtimoiy siyosatda ijtimoiy rivojlanish strategiyasi mavjud
emasligini inkor etib bo‘lmaydi.
Bu loyihalarning ahamiyati shundaki, ular insonga, uning ta’lim-tarbiyasi, salomatligi,
farovonligi bilan bog’liq muammolarni birinchi navbatda hal etish zarurligiga qaratilgan.
Bunday loyihalardan biri bevosita ijtimoiy siyosatning asosiy tarkibiy qismi bo‘lgan
“Agrosanoat majmuini rivojlantirish”dir
Kalit so’zlar:
Ijtimoiy rivojlanish, ijtimoiy va iqtisodiy siyosat, sifat va turmush daraja,
mehnat hayoti sifati, oila xavfsizligi, onalik, bolalik va o'smirlik, nogironlar va hayot faoliyati.
EVALUATION OF THE EFFICIENCY OF SOCIAL PROJECTS AND PROGRAMS
FINANCED FROM THE BUDGET IN UZBEKISTAN
Abstract.
Social security is the protection of vital interests of the individual, family and
society from internal and external threats. Its objects are all the main elements of the social system
to ensure the quality and level of life of the people regulated by national and social policy. And in
this regard, social security is an integral part of national security. Until recently, it cannot be
denied that there was no social development strategy in social policy.
The importance of these projects is that they focus on the need to first solve problems
related to people, their education, health, and well-being.
One of such projects is "Development of the Agro-Industrial Complex", which is the main
component of direct social policy
Keywords:
Social development, social and economic policy, quality and standard of living,
quality of working life, family security, motherhood, childhood and adolescence, disabled people
and life activities.
ОЦЕНКА ЭФФЕКТИВНОСТИ СОЦИАЛЬНЫХ ПРОЕКТОВ И ПРОГРАММ,
ФИНАНСИРОВАННЫХ ИЗ БЮДЖЕТА В УЗБЕКИСТАНЕ
Аннотация.
Социальная безопасность – это защита жизненно важных интересов
личности, семьи и общества от внутренних и внешних угроз. Его объектами являются все
основные элементы социальной системы, обеспечивающие качество и уровень жизни
людей, регулируемые государственной и социальной политикой. И в этом отношении
социальное обеспечение является составной частью национальной безопасности. До
недавнего времени нельзя было отрицать отсутствие в социальной политике стратегии
социального развития.
Важность этих проектов заключается в том, что они акцентируют внимание на
необходимости в первую очередь решать проблемы, связанные с людьми, их образованием,
здоровьем и благополучием.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
196
Одним из таких проектов является «Развитие агропромышленного комплекса»,
который является основной составляющей прямой социальной политики.
Ключевые слова:
Социальное развитие, социально-экономическая политика,
качество и уровень жизни, качество трудовой жизни, безопасность семьи, материнство,
детство и юность, инвалиды и жизнедеятельность.
KIRISH
Ijtimoiy rivojlanishning strategik vazifalarini hal etish zarurati ijtimoiy sohani
moliyalashtirishning yangi tamoyillarini, uning alohida sohalari istiqbollarini aniq tasavvur
qilishni, hukumatni qayta qurish va mas'uliyatini oshirishni talab qiladi.
Aynan shu maqsadda Iqtisodiy rivojlanish vazirligi 2020 yilgacha Ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish kontseptsiyasi loyihasini ishlab chiqdi, u, ehtimol, O’zbekiston jamiyatining turmush
sifati va darajasi bo'yicha tabaqalanishini bartaraf etishga etarlicha e'tibor qaratmaydi. aholi
qatlamlari oʻrtasidagi mulkiy, hududiy, axborot va boshqa tafovutlarni qisqartirish, muhtojlarning
huquq va erkinliklarini kengaytirishning oqilona mexanizmlarini taʼminlash. Konsepsiyaning
qayta ko‘rib chiqilgan tahririda daromad siyosati, uy-joy siyosati, o‘rta sinfga taalluqli me’yorlar
va uning mamlakat aholisi umumiy sonidagi 50-60 foiz ulushiga erishish imkoniyatlari yetarlicha
asoslanmagan.
Mutlaqo boshqa paradigmadan: ijtimoiy va iqtisodiy siyosatning jamiyat uchun teng
ahamiyatga ega ekanligini tan olishdan chiqish kerak edi. Bu fuqarolarning ijtimoiy ta'minoti
muammolari ko'p jihatdan hal qilingan, ijtimoiy standartlar qabul qilingan tsivilizatsiyalashgan
mamlakatlarning ijtimoiy tizimlarida mavjud bo'lgan asosiy qoidadir.
Sifat va turmush darajasining ijtimoiy standartlari jamiyatning ehtiyojlari va imkoniyatlaridan
kelib chiqqan holda, jamiyatning o'zi ishtirokida, jamiyat taraqqiyotiga ilg’or yondashuvlarning
xalqaro tamoyillarini hisobga olgan holda ishlab chiqilishi va belgilanishi kerak.
Bular ijtimoiy tuzilma standartlari, inson salohiyatining o'sishi, turmush darajasi, mehnat
hayoti sifati, oila xavfsizligi, onalik, bolalik va o'smirlik, nogironlar va hayot faoliyati cheklangan
boshqa toifalar uchun teng imkoniyatlarni ta'minlash, sog’liqni saqlash xizmatlari: ta'lim
standartlari; madaniyat va sport muassasasining standartlari; ekologik standartlar.
Ayniqsa, ijtimoiy qonunchilikni ishlab chiqish va O’zbekiston Respublikasining Ijtimoiy
kodeksini ishlab chiqish zarurligiga e'tibor qaratmoqchiman, bu davlatning ijtimoiy sohadagi
majburiyatlarini o'z ichiga oladi: sog’liqni saqlash, ta'lim, madaniyat, uy-joy va kommunal
xizmatlar. xizmatlar, pensiyalar, ijtimoiy tibbiy sug’urta uchun davlat nafaqalari ta'minlash,
qishloq xo'jaligini rivojlantirish va boshqalar. Va u ko'plab qonunosti hujjatlarini qabul qilish
zaruratini bartaraf etuvchi va ijtimoiy qonunchilikning tarqoqligini bartaraf etishga yordam
beradigan bevosita harakat qonuniga aylanishi kerak.
"O’zbekiston fuqarolarining hayot sifatini yaxshilashga byudjet va ma'muriy resurslarni
jamlash bizning iqtisodiy yo'nalishimizning zaruriy va mantiqiy rivojlanishi bo'lib, biz olib borgan
va davom ettiramiz. .
O’zbekiston fuqarolarining hayot sifatini yaxshilash davlat siyosatining asosiy
masalasidir. Bu shubhasiz deklaratsiya bo'lib tuyuladi. Hozir ham shunday qabul
qilinmoqda. Jumladan, bu hokimiyatning og’ziga kelganda. Ammo hali ham nisbatan yaqin tarixiy
tajriba shuni ko'rsatadiki, bir necha yil oldin uning shubhasizligi unchalik aniq emas edi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
197
Davlat institutlarining xavfli parchalanishi, tizimli iqtisodiy inqiroz, xususiylashtirish
xarajatlari odamlarning demokratiyaga bo'lgan tabiiy istagi haqidagi siyosiy spekulyatsiyalar,
iqtisodiy va ijtimoiy islohotlarni amalga oshirishdagi jiddiy xatolar - XX asrning so'nggi o'n yilligi.
mamlakatning halokatli demodernizatsiyasi va ijtimoiy tanazzul. Aholining deyarli uchdan bir
qismi qashshoqlik chegarasidan past edi. Pensiya, nafaqa va ish haqini to‘lashda ko‘p oylik
kechikishlar ommaviy hodisaga aylandi. Odamlar sukut, bir kechada omonatlarini yo'qotishdan
qo'rqib ketishdi. Ular endi davlat minimal ijtimoiy majburiyatlarni ham bajara olishiga ishonmas
edilar.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Bugungi kunga qadar subsidiyalar berish tartibi o‘zgartirildi - endi nafaqat davlat organlari,
balki yuridik shaxslar va uy-joy kommunal xizmatlari ham davlat kafolatlarini olishlari
mumkin. Bundan tashqari, muhandislik infratuzilmasini qurish uchun kredit olish uchun
kommunal va chegaralanmagan yerlarni garovga qo'yish imkoniyati paydo bo'ldi.
Loyihaning amalga oshirilishi tufayli 2007 yilga kelib kommunal infratuzilmaning eskirish
darajasi kamaydi va 55 foizni, 2020 yilda esa 50 foizni tashkil etdi. Taqqoslash uchun: 2005 yilda
amortizatsiya darajasi 60% ga tenglashtirildi.
Ammo
hamma
narsa
birinchi
qarashda
ko'rinadigan
darajada
yaxshi
emas. Mamlakatimizda dastlab uy-joy muammolarini hal qilishda unchalik foydali bo'lmagan
yondashuv, ya'ni yashash maydonini ko'paytirish qo'llanilgan. Bu normal emas, chunki bunday
hollarda baxtsiz hodisalardan qochish mumkin emas. Va bu "bo'sh pul". Bugungi kunda
munitsipalitetlar investorlar bilan hamkorlikda yo'llar, quvurlar va elektr tarmoqlarini o'z ichiga
olgan holda to'liq va to'liq rivojlanish uchun maydonlarni tayyorlashlari kerak. Bundan tashqari,
hozirgi vaqtda uy-joy qurilishi uchun zarur shart-sharoit yaqin atrofda qurilgan infratuzilma
hisoblanadi: maktablar, bolalar bog’chalari, kasalxonalar, chunki bularning barchasi er
uchastkalari uchun auktsionlarni o'tkazishda asosiy omil hisoblanadi. Ammo qarama-qarshilik
shundaki, qurilish kompaniyalari uchun chekka hududlarda ishlash va hududlarni muhandislik
tayyorlashga sarmoya kiritish foydali emas. “Arzon uy-joy” dasturida belgilangan maqsadni
amalga oshirish uchun – 80 million kvadrat metr foydalanishga topshirildi. m. uy-joy yiliga - G’arb
ko'rsatkichlariga yaqinlashish kerak.
Loyihaviy, muhandislik, texnologik usullar bilan 2-3 ming kvadrat kilometr hududlarni
ajratish va tayyorlash kerak. Shu bilan birga, davlat bunday tezlikda yangi yerlarni o'zlashtirishga
tayyor emas. Paradoks, lekin haqiqat. Afsuski, loyihada bularning barchasiga mablag’
ajratilmagan. Milliy loyiha uchun ajratilgan mablag’larni investitsiya qilishning ustuvor yo'nalishi
uy-joy uchun subsidiyalar va davlat darajasida ipoteka kreditlarini qo'llab-quvvatlash bo'lib
qolmoqda. O‘z navbatida, milliy loyiha doirasida davlat xodimlariga davlat tomonidan
to‘lanadigan kompensatsiyalar, foiz stavkalari pasaytirilgan va ipoteka kreditlash shartlari
ko‘paytirilayotganiga qaramay, ipoteka kreditlari arzonlashmayapti.
So'rovlarga ko'ra, hozirgi vaqtda ipoteka kreditlarini asosan megapolislar rezidentlari
olishlari mumkin. Bu, shuningdek, boshqa millionlab yirik va kichik shaharlar, qishloqlar va
qishloqlar bo'lib, u erda har bir kishi boshiga tom kerak, va bundan tashqari, u hamyonbop. Bu,
albatta, ushbu milliy loyihani amalga oshirishga to'sqinlik qilayotgan barcha qarama-qarshiliklar
emas. Ammo ular bu inqilobiy tashabbusning tayyor emasligini eng aniq va aniq ko'rsatmoqdalar.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
198
“Arzon uy-joy” milliy loyihasi hamon eng qiyinlaridan biri hisoblanadi. Bu odamlar
orasida juda ko'p noroziliklarni keltirib chiqarmoqda - bir tomondan, boshqa tomondan, yosh
oilalarning uy-joy masalasidagi maqsadlarini amalga oshirish imkoniyati uchun minnatdorchilik
so'zlari.
Milliy
loyiha
doirasidagi
keskin
muammo
tayyorgarliksizlik,
tafsilotlarni
bilmaslikdir. Muvaffaqiyatli natijaga erishish uchun hamma narsa aniq tartibga solingan
muddatlarni belgilashi kerak. Shunday qilib, bu dasturni amalga oshirishda. Ammo bizning
mamlakatimizda hamma narsa oddiy emas. Aytaylik, loyiha ishga tushirildi, lekin loyiha-smeta
hujjatlari hali tayyor emas, shuning uchun uylarga muhandislik kommunikatsiyalarini olib
borishning iloji yo'q. Bu qurilishning o'ziga xos "muzlatish" ga aylanadi. Odamlar kutmoqda, vaqt
tugayapti, pul to'langan, lekin hali ham kvartira yo'q. Bundan tashqari, ba'zan oldindan ma'lum
bo'lgan taqiqlangan joylarda qurilish ishlari rejalashtirilgan. Va yana oddiy odamlar azoblanadi.
Umuman olganda, O’zbekiston Respublikasining "Uy-joy" milliy loyihasi doirasida ishlab
chiqilgan ushbu davr uchun aynan shunday rasm. Bu, bir tomondan, yosh oilalar va
mutaxassislarni ijtimoiy himoya qilish, uy-joy muammolarini hal etishda ko‘maklashish bo‘lsa,
ikkinchi tomondan, aholining qo‘l-oyog’ini bog’lab, ipoteka dasturlari bo‘yicha kv. buning uchun,
shuning uchun "tishlash" deylik. Ertaga nima bo'lishini, qanday yashashimizni va o'sha ipoteka
qarzlarini to'lash uchun bizning ixtiyorimizda mablag 'bo'ladimi yoki yo'qligini taxmin qilishning
iloji yo'q. Shuning uchun ham davlat avvalgi ikkita milliy loyiha bilan cheklanib qolmadi. Har
birimiz munosib ta'lim olishimiz va keyinchalik yaxshi maoshli ish olishimiz kerak.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Eng samarali va ommabop ta'lim amaliyotlari - taraqqiyot va professional muvaffaqiyatni
ta'minlaydigan sifatli ta'lim namunalari qo'llab-quvvatlanadi. Ikkinchidan, loyihaning bir qator
yo‘nalishlari mavjudlikni ta’minlash, ta’lim olish shartlarini tenglashtirishga qaratilgan: barcha
maktablarni Internetda joylashtirilgan global axborot resurslaridan yuqori tezlikda foydalanishni
ta’minlash, o‘quv jihozlari va maktab avtobuslari bilan ta’minlash, harbiylar uchun ta’limni tashkil
etish. xodimlar. Davlat ishlay oladigan va ishlamoqchi bo'lganlarni ham rag’batlantiradi - bu
maktab o'quvchilari, universitet talabalari va o'qituvchilarga tegishli.
Eng samarali va ommabop ta'lim amaliyotlari - taraqqiyot va professional muvaffaqiyatni
ta'minlaydigan sifatli ta'lim namunalari qo'llab-quvvatlanadi. Ikkinchidan, loyihaning bir qator
yo‘nalishlari mavjudlikni ta’minlash, ta’lim olish shartlarini tenglashtirishga qaratilgan: barcha
maktablarni Internetda joylashtirilgan global axborot resurslaridan yuqori tezlikda foydalanishni
ta’minlash, o‘quv jihozlari va maktab avtobuslari bilan ta’minlash, harbiylar uchun ta’limni tashkil
etish. xodimlar. taraqqiyot va professional muvaffaqiyatni ta'minlash. Ikkinchidan, loyihaning bir
qator yo‘nalishlari mavjudlikni ta’minlash, ta’lim olish shartlarini tenglashtirishga qaratilgan:
barcha maktablarni Internetda joylashtirilgan global axborot resurslaridan yuqori tezlikda
foydalanishni ta’minlash, o‘quv jihozlari va maktab avtobuslari bilan ta’minlash, harbiylar uchun
ta’limni tashkil etish. xodimlar. taraqqiyot va professional muvaffaqiyatni ta'minlash. Ikkinchidan,
loyihaning bir qator yo‘nalishlari mavjudlikni ta’minlash, ta’lim olish shartlarini tenglashtirishga
qaratilgan: barcha maktablarni Internetda joylashtirilgan global axborot resurslaridan yuqori
tezlikda foydalanishni ta’minlash, o‘quv jihozlari va maktab avtobuslari bilan ta’minlash,
harbiylar uchun ta’limni tashkil etish. xodimlar.
Shu bilan birga, loyiha boshqaruvning yangi mexanizmlarini joriy etishni nazarda
tutadi. Maktablarda Vasiylik kengashlari va boshqaruv kengashlarini tashkil etish, jamoat
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
199
tashkilotlarini (rektorlar kengashlari, kasaba uyushmalari va boshqalarni) ta’limni boshqarishga
jalb etish – ana shu yo‘llar bilan ta’lim tizimini yanada shaffof va jamiyat talablarini qondirishga
xizmat qiladi.
Ushbu yondashuvni amalga oshirish loyiha faoliyatining aksariyat qismida ko'zda tutilgan
raqobatni qo'llab-quvvatlash tartib-qoidalari bilan ta'minlanadi. Bundan tashqari, loyihada ta’lim
muassasalarini moliyalashtirish mexanizmlariga jiddiy o‘zgartirishlar kiritilmoqda. Rivojlanish
dasturlarini amalga oshirish uchun byudjet mablag’lari, qoida tariqasida, bevosita ta'lim
muassasalariga yo'naltiriladi, bu ularning moliyaviy mustaqilligini rivojlantirishga yordam
beradi. Umumta'lim muassasalarida mablag’larni taqsimlash shahar va qishloq o'quvchilarining
ta'limini tashkil etishning ob'ektiv xususiyatlarini hisobga olgan holda moliyalashtirishning jon
boshiga tamoyili asosida amalga oshiriladi. Eng yaxshi o‘qituvchilarni rag’batlantirish va sinf
boshqaruvi uchun qo‘shimcha to‘lovlarni belgilash tamoyillari pedagogik ishning sifati va
samaradorligini rag’batlantirishga qaratilgan o‘qituvchilarning mehnatiga haq to‘lashning yangi
tizimini joriy etish asoslarini belgilab berdi.
REFERENCES
1.
Avdeev V.V. Xodimlarni boshqarish: jamoa qurish texnologiyasi. M.: Moliya va statistika,
2002. - 431 b.
2.
Tibbiyot
muassasalarini
akkreditatsiya
qilish
va
litsenziyalash:
materiallar
to'plami. Navoiy: Navoiy shahar meriyasining Sog’liqni saqlash boshqarmasi, 2021 yil,
V.2. - 408 b.
3.
Korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish / N. P. Lyubushin, V. B.
Leshcheva, V. G. Dyakova.; Ed. N. P. Lyubushina. M.: UNITI, 2004. -219 b.
4.
Ansoff I. Strategik boshqaruv. M.: Iqtisodiyot, 2019.318 b.
5.
Artamonov B.V. Strategik boshqaruv. M.: UNITI, 2022 -213. bet
6.
Artemenko V. G., Bellendir M. V. Moliyaviy tahlil. M.: "DIS" nashriyoti, 2003. - 327 b.
7.
Ao’zbektamov E.A., Pahomkin A.N., Platonov A.P., Rykova I.V. Biznesni tashkil
etish. M. : "Marketing" nashriyot va kitob savdo markazi, MUPC, 2004. - 279 b.
8.
Berl G. Kirshner P. Instant biznes-reja: muvaffaqiyat sari o'n ikki tezkor qadam. M: Delo,
2022. - 289 b.
9.
Bernshteyn L.A. Moliyaviy hisobotlarni tahlil qilish. M.: Moliya va statistika, 2022. - 118
b.
10.
Biznes-reja. Uslubiy materiallar // Pod. ed. professor P.L. Manilovskiy. M: Moliya va
statistika, 2022. - 566 b.
11.
Biznes-reja. Metodik ko'rsatmalar. // HA Jalilova M tahririyati ostida: Moliya va statistika,
2021 - 319 p.
12.
Biznes-reja. Ishchi kitob Sankt-Peterburg: EIS, 2002. - 489 p.
13.
Brink I.Yu., Savelyeva HA Korxonaning biznes rejasi. Nazariya va amaliyot. Rostov n /
D: Feniks, 2003. - 513 p.
