ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
712
BANK XAVFSIZLIGI
Nasimova Yulduz Baxriddin qizi
Toshkent moliya instituti
Bank ishi fakulteti 3-kurs BIA-82 guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7880065
Annotatsiya. Iqtisodiyotning raqamli modernizatsiyasi hozirgi kunda juda ham ommaviy
masalalardan biri hisoblanadi. Jahon iqtisodiy munosabatlarining rivojlanishi sharoitida alohida
davlatlar iqtisodiyotining integratsiyasi va toʻlov tizimlarining rivojlanishi, xususan, naqdsiz
toʻlov shakllari, banklarning raqamli xizmatlari turlarini rivojlantirish yoʻnalishi kuzatilmoqda.
Bank tizimiga elektron axborot texnologiyalarining kirib kelishi esa bu yoʻnalishdagi serharajat
ishlarni yangicha tashkil etish, takomillashtirishga sharoit yaratdi. Ushbu maqolada, bank
tizimiga raqamli axborot texnologiyalarini kirib kelishi haqida fikr va mulohazalar yuritiladi.
Kalit so'zlar: bank, bank tizimi, raqamli bank, elektron axborot, modernizatsiya,
transformatsiya, mijoz, bank xizmatlari.
BANK SECURITY
Abstract. Digital modernization of the economy is one of the most popular issues today. In
the context of the development of world economic relations, the integration of the economy of
individual countries and the development of payment systems, in particular, the development of
non-cash forms of payment, types of digital services of banks, is observed. The introduction of
electronic information technologies into the banking system created conditions for the new
organization and improvement of high-cost work in this direction. In this article, there are
thoughts and opinions about the penetration of digital information technologies into the banking
system.
Key words: bank, banking system, digital banking, electronic information, modernization,
transformation, customer, banking services.
БАНКОВСКАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ
Аннотация. Цифровая модернизация экономики является одним из самых
актуальных вопросов на сегодняшний день. В условиях развития мирохозяйственных связей
наблюдается интеграция экономики отдельных стран и развитие платежных систем, в
частности, развитие безналичных форм расчетов, видов цифровых услуг банков.
Внедрение электронных информационных технологий в банковскую систему создало
условия для новой организации и совершенствования высокозатратной работы в этом
направлении. В данной статье есть мысли и мнения о проникновении цифровых
информационных технологий в банковскую систему.
Ключевые слова: банк, банковская система, цифровой банкинг, электронная
информация, модернизация, трансформация, клиент, банковские услуги.
KIRISH
Bank tizimi bozor iqtisodiyotining muhim va ajralmas qismi-dir. Tovar pul
munosabatlarining keng miqyosda rivojlanishi bank-lar oldida yangidan-yangi operatsiyalar
bajarishga imkoniyatlar ochib beradi. Shuning uchun ham, respublikamizda bozor iqtisodiyoti
talablari-ga mos keluvchi zamonaviy bank tizimini yaratish zaruriyati tug‘ildi. O‘zbekiston
Respublikasi bank tizimining bosh maqsadi jahon tala-biga mos keluvchi, rivojlangan milliy kredit
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
713
tizimiga ega bo‘lish, xo‘jaliklar va aholining bo‘sh turgan mablag‘larini jalb qilish va uni samarali
taqsimlash asosida aholining talablarini qondirish uchun zamin yaratish va yashash sharoitini
yaxshilashga erishishdan iborat. Bu maqsadga erishishni taminlash uchun davlatimiz tomonidan
mamlakatimiz bank sektorining rivojlanishini ta’minlovchi zaru-riy makroiqtisodiy sharoitlarni
hamda bank tizimi barqarorli-gini ta’minlash, shuningdek, bank nazorati tizimini va banklar
faoliyatini boshqarish usullarini takomillashtirish, banklarning depozit, kredit, va investitsiya
faoliyatini yanada rivojlantirishga erishish va banklar o‘rtasida raqobat bo‘lishini ta’minlashga
asos yaratishdan, nobank tashkilotlari faoliyatini rivojlantirish, moliya-kredit sektorining huquqiy
bazasini yaxshilash, ularning moddiy-texnik jihatdan samarali taminlanganligiga erishish kabi
choralarni amalga oshirish ko‘zda tutilgan.
TADQIQOT METODOLOGIYASI VA TAHLIL
Bank tizimini qayta tashkil qilishni amalga oshirish quyidagi tamoyillarga asoslangan holda
olib borilishi mumkin:
– xorijiy va mahalliy investorlarning ishonchini qozonish maqsadida bank-moliya tizimi
barqarorligiga erishish;
– Bank tizimidagi islohotlar umumiqtisodiy islohotlarning o‘tkazilishi bilan mos kelishi;
–bank-moliya tizimini bosqichma-bosqich takomillashtirish yo‘li bilan jahon bank tizimiga
yaqinlashtirish;
– pul-kredit siyosatini olib borishda mamlakatning ichki ehtiyoj-lari va iqtisodiyotning
xususiyatini hisobga olish;
– banklar faoliyatida mijozlar manfaatini ustun qo‘yish va boshqalar.
Bizning zaminimizda mavjud bo‘lgan banklarning rivojlani-shini ikki yirik davrga bo‘lib
qarash mumkin. Birinchi davr bu –O‘z-bekiston mustaqillikka erishgungacha bo‘lgan davrdagi
bank tizimi va ikkinchi davr O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan keyingi davrdagi bank tizimi
va uning rivojlanish bosqichlarini o‘z ichiga oladi.
Biz ta’kidlaganimizdek, O‘zbekistonda bank tizimi ikki pog‘ona-li bo‘lib, banklar
tizimining birinchi pog‘onasi – bu O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki, ikkinchi pog‘onasi
– tijorat bank-lari, ularning sho‘‘balari, chet el banklari sho‘balari hisoblanadi.
Moliyaviy sektorda ro’y berayotgan turli xil muammolar va ularning salbiy oqibatlarini
yengib o’tish uchun milliy iqtisodiyotda raqamli iqtisodiyotni keng ko’lamda qo’llashga erishish
asosiy masalalardan biri bo’lib hisoblanadi. Raqamli bank usullarini qo’llash, iqtisodiy
xavfsizlikni ta’minlash va mobil tizimlar rivojlanishiga alohida ahamiyat qaratish moliyaviy
bozorlar va banklar rivojlanishi uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Kredit tashkilotining iqtisodiy
xavfsizligi bankning ichki va tashqi salbiy xavflardan himoya qilish uchun qo’llaniladigan
tashkiliy, huquqiy, dasturiy-texnik vositalar va usullar jamlanmasi hisoblanadi.
Pul-kredit siyosatini samarali amalga oshirish uchun Markaziy bank pul-kredit siyosatini
rivojlantirishning bir yilga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlarini ishlab chiqadi. Bu yo‘nalishlar
Oliy Majlis tomonidan tasdiqlangandan keyin harakat dasturi sifatida qabul qilinadi. Markaziy
bankning vazifalari xilma-xil bo‘lib, bu qonunda aks ettirilgan.
O‘zbekiston Resnublikasi Markaziy banki huquqiy shaxs sifatida, davlat mulkiga asoslangan
bo‘lib, iqtisodiy jihatdan mustaqil muassasa sifatida o‘z xarajatlarini daromadlari hisobidan
qoplashi kerak. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki o‘z miqyosi va faoliyat darajasiga ko‘ra
respublikamizdagi eng yirik bank hisoblanadi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
714
Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki 1995 yil 21 dekabrda qabul
qilingan «O‘zbekiston Respublikasi Mar-kaziy banki to‘g‘risida»gi qonun asosida faoliyat
ko‘rsatmoqda. Bu qonunning 3-moddasida ko‘rsatilganidek, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy
bankining bosh maqsadi milliy valyutaning barqaror-ligini ta’minlashdir. Valyuta barqarorligi pul
massasi, narx-navo va milliy valyuta kursining barqaror bo‘lish tushunchasini o‘z ichiga oladi.
Albatta, pul massasi, valyuta kursi, narx-navoga ta’sir qiluvchi boshqa omillar ham mavjud. Milliy
valyutaning barqarorligini ta’minlash uchun O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki qator
muhim vazifalarpi hal etadi. Ularning asosiylari quyidagilardir:
– monetar siyosatni va valyutani boshqarish siyosatini shakl-lantirish, qabul qilish hamda
amalga oshirish;
– O‘zbekiston Respublikasida hisob-kitoblarning samarali tizimini tashkil qilish va
ta’minlash;
– banklar faoliyatini tartibga solish va banklar faoliyati usti-dan nazorat qilish;
– O‘zbekiston Respublikasining rasmiy oltin-valyuta zaxirasini saqlash va ularni boshqarish;
– Moliya vazirligi bilan birgalikda davlat byudjetining kassa ijrosini tashkil etish.
Markaziy bankka ayrim bank korxona va tashkilotlarning kapitalida qatnashishi, ularga
moliyaviy yordam ko‘rsatishi, tijorat turi-dagi faoliyatlarni olib borishi man qilinadi. Markaziy
bankni boshqarishning yuqori tashkiloti boshqaruv bo‘lib, u monetar siyosat-ni hamda o‘z
zimmasiga yuklatilgan boshqa vazifalarni amalga oshirishda boshqa davlat tashkilotlarining
bevosita va bilvosita arala-shuvidan holi hisoblanadi.
Raqamli bank - banklarni va ularning barcha faoliyatlarini, dasturlarini va funktsiyalarini
toʻliq raqamlashtirishni anglatadi. Bu nafaqat bank xizmatlari va mahsulotlarini raqamlashtirishga,
balki mijozlar koʻrgan interfeysga, shuningdek, ichki jarayonlarni avtomatlashtirishga ham
tegishli. Raqamli bank, bank va uning mijozlari muloqotining yangi rivojlanish bosqichi bo'lib, u
moliyaviy xizmatlar sektoridagi innovatsiyalarni hamda bu sohadagi raqamli, information va
texnologik strategiyalarni o’z ichiga qamrab oladi. Bu haqda ilk bora "Microsoft Money" deb
nomlangan internet bank texnologiyasi yaratilgan paytda gapirilgan edi. Digital Bank Report
doirasida o’tkazilgan ilmiy izlanishlar doirasida keltirilgan ma’lumotlarga ko’ra, jahon
miqyosidagi 70% moliyaviy muassasalar raqamli bankni o’zlarining strategik portretlaridan biri
deb hisoblaganlar. Raqamli bank bo’yicha zamonaviy ishlanmalarni tahlil qilgan holda bu
sohadagi eng asosiy yo’nalishlarni ko’rsatishimizmumkin:
1.
Pul mablag’larini legallashtirishning oldini olishga mo’jallangan;
2.
jarayonlarni avtomatlashtirish;
3.
Virtual xodimlar tomonidan amalga oshirilayotgan amallarning havfsizlik
4.
qoidalariga rioya qilinishini boshqarish;
5.
Bankomatlarga o’rnatilgan kompyuterlashgan ko’rish tizimlaridan foydalanish;
6.
Mijozning ishonchliligi reytingini avtomatik ravishda aniqlash texnologiyasini tadbiq
qilish.
Bank xizmatlari inson raqamli hayotining deyarli barcha sohalarida ham mavjud. Bu
sohalarga misol qilib, mobil qurilmalarni, ijtimoiy saytlarni, elektron to’lovlarni va pul
o’tkazmalarini, internet-narsalarni, pul depozitlarini va boshqalarni kiritishimiz mumkin. Dunyo
bo’ylab 26% banklar foydalanadigan yondoshuv raqamli texnologiyalarni to’liq raqamli
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
715
transformatsiya sifatida emas, balki alohida loyiha sifatida tadbiq qilishni ko’zda tutadi - bu brinchi
yondoshuvdir.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, bular natijasida tashkiliy tuzilmaning yuqori darajadagi
moslashuvchanligiga erishiladi hamda yangi faoliyat yo’nalishlarini testlashtirish imkoniyati
yaratiladi. Raqamli trnsformatsiyaga bo’lgan uchinchi yondoshuv raqamli texnologiyalarni
tashkilotning asosiy boyligi deb hisoblashga asoslangan. Bu usul boshqa yondoshuvlar bilan
birgalikda ishlatilishi mumkin, ammo u bankdagi barcha ichki va tashqi jarayonlarning to’liq
raqamli transformatsiyasi strategiyasi asosida amalga oshiriladi. Hozigri vaqtda ushbu usul
vositasida raqamli transformatsiyani amalga oshirish 32% banklar tomonidan amalga oshiriladi.
Hozirgi davrda raqamli transformatsiya jarayoni banklarning raqobatbardoshliligini saqlab turish
uchun kerakli bo’lgan muhim tadbir hisoblanadi va bugungi kunda bank operatsiyalarning uchdan
bir qismi raqamli texnologiyalar vositasida amalga oshirilayapti.
REFERENCES
1.
Kulikov A. G. pul, kredit, banklar: darslik. 2020. 656b.
2.
Lavrushin O. I. Pul. Kredit. Banklar. Darslik. 2019.
3.
Abbosov A. M., Mamedov Z. F., Aliyev S. A. banklarni raqamlashtirish sektorlar: yangi
muammolar va istiqbollar. 2022.
