ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
537
QUYOSH KOLLEKTORINI KONSTRUKSIYALASH, TADQIQ QILISH VA UNI
INNOVATSION USULDA OʻQITISH
Karimov Boxodir Xoshimovich
fizika-matematika fanlari nomzodi, dotsent.,
Abdujalilov Farruxbek Po‘latjon o‘g‘li
Texnologik ta’lim yo‘nalishi 2-kurs magistranti.
Farg‘ona davlat universiteti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.7945421
Annotatsiya.
Ushbu maqolada muqobil energetika turlaridan foydalanish sohasida ilg’or
ilm fan-yutuqlari, qayta tiklanuvchi energiya manbalarini hayotimizga tadbiq etish, quyosh
energiyasidan foydalanishning ilmiy-amaliy asoslari, gelioenergetika sohasi to‘g‘risida bayon
etilgan.
Kalit so‘z va iboralar:
muqobil energiya, quyosh energiyasi, fotoelektr qurilmalar,
gelioenergetika, geliotexnik qurilmalar, geliotexnika, yarim o‘tkazgichli quyosh batareyasi,
fotoelement, quyosh qurilmalari, quyosh pechi, quyosh elektrostansiyalari.
DESIGN, RESEARCH AND TEACH INNOVATIVE METHOD OF SOLAR
COLLECTOR
Abstract.
This article describes advanced scientific achievements in the field of using
alternative energy sources, the application of renewable energy sources to our lives, the scientific
and practical basis of using solar energy, and the field of solar energy.
Key words and phrases:
alternative energy, solar energy, photovoltaic devices,
helioenergy, heliotechnical devices, heliotechnics, semiconductor solar cell, photocell, solar
devices, solar furnace, solar power plants.
РАЗРАБОТКА, ИССЛЕДОВАНИЕ И ОБУЧЕНИЕ ИННОВАЦИОННОМУ
МЕТОДУ СОЛНЕЧНОГО КОЛЛЕКТОРА
Аннотация.
В данной статье описаны передовые научные достижения в области
использования альтернативных источников энергии, применения возобновляемых
источников энергии в нашей жизни, научно-практических основ использования солнечной
энергии, области солнечной энергетики.
Ключевые слова и фразы:
альтернативная энергетика, солнечная энергетика,
фотоэлектрические устройства, гелиоэнергетика, гелиотехнические устройства,
гелиотехника, полупроводниковый солнечный элемент, фотоэлемент, солнечные
устройства, солнечная печь, солнечные электростанции.
Muqobil energiya manbalari masalasi ko‘p yillardan beri kelajak energetik tizimlarini
ishlab chiqish va yaratish sohasining yetakchi mutaxassislarini o‘ylantirib kelmoqda. Ko‘pgina
olimlarning bashoratlariga ko‘ra, yaqin 60-70 yillarda ko‘mir, tabiiy gaz va neft zahiralari
butunlay tugashi mumkin. Energetik inqiroz xavf solayotganligi tufayli dunyoning ko‘pgina
mamlakatlari bugundanoq zamonaviy energiyani tejovchi texonologiyalarni ishlab chiqishni
jadallashtirmoqda, muqobil energiya manbalarini topish ishlari to‘xtovsiz olib borilmoqda,
qonunchilik bazasi ishlab chiqilmoqda va qayta tiklanuvchi energiya manbalarini hayotimizga
tadbiq etish bo‘yicha targ‘ibot-tashviqot ishlari olib borilmoqda.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
538
Mamlakatimizda bugungi kunda mazkur qayta tiklanadigan muqobil energiya
manbalaridan foydalanishda birmuncha tajribalar o
‘
tkazilgan. Muqobil energiya manbalaridan
bo
‘
lgan quyosh energiyasidan foydalanib, elektr energiyasini hosil qiluvchi qurilmalar - fotoelektr
qurilmalar ishlab chiqarish yo
‘
lga qo
‘
yilgan. Lekin bu borada iqtisodiy qulay sharoit yaratish bilan
birga sohani rivojlantirish uchun asos bo
‘
ladigan huquqiy bazani takomillashtirish, uni tartibga
soladigan yagona qonun loyihasining ishlab chiqilishi va qabul qilinishi shubhasiz muhim
ahamiyatga egadir.
Quyosh yerda hayot, jumladan insoniyat mavjudligining asosiy sababchisi hisoblanadi.
Aslida insoniyat paydo bo
‘
lganidan buyon o
‘
zi e’tibor bermagan holda quyosh energiyasidan
foydalanib kelmoqda. Chunki insonlar hayoti uchun xizmat qiluvchi yer osti, yer ustidagi mavjud
barcha energiya manbalari, o
‘
simlik va hayvonot dunyosi aslida quyosh energiyasining
mahsulidir. Shu bilan birga insonlar quyosh energiyasidan bevosita amalda foydalanish yo
‘
llarini
izlaganlar va bugungi kunda bu muammoga katta e’tibor berilmoqda. Mutaxassislarning fikricha
bugungi kunda jahon energetikasini rivojlantirishda energiya resurslarini kuchaytirish ustuvor
yo
‘
nalish hisoblanadi.
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, yurtimiz iqlim sharoitida quyosh, suv, shamol, biogaz
singari noan’anaviy energiyalardan foydalanishning ulkan imkoniyatlari mavjud. Respublikamiz
hududida yilning qariyb 350 kuni quyoshli bo
‘
ladi, doimiy shamol esib turadigan ochiq maydonlar
ko
‘
p. Bunday tabiiy salohiyat bugungi kunda jahon miqyosida tobora ommalashib borayotgan
yuqori samarali qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishda juda qo
‘
l keladi.
Olimlarimiz bu borada keng qo
‘
llaniladigan zamonaviy texnologiyalarni yaratish va amalga tatbiq
etish bo
‘
yicha ko
‘
plab loyihalar ustida ish olib bormoqdalar. Quyosh energiyasidan
foydalanishning ilmiy-amaliy asoslarini ishlab chiqish bo
‘
yicha yetakchi ilmiy-tadqiqot muassasa
hisoblangan O
‘
zbekiston Fanlar Akademiyasining «Fizika-Quyosh» ilmiy-ishlab chiqarish
birlashmasiga qarashli Fizika-texnika institutida yaratilayotgan ilmiy ixtirolar bunga misoldir.
Ishlab chiqarishga yangi texnalogiyalarni joriy etish va mavjud energiya resurslaridan
oqilona foydalanishni ko
‘
zda tutuvchi energiyani tejash siyosatining izchil amalga oshirilayotgani
ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxini pasaytirish, iqtisodiyot tarmoqlarining texnik iqtisodiy
ko
‘
rsatkichlarini yaxshilashga xizmat qilmoqda.
Ayni paytda energiya resurslari va energiyani tejash, shuningdek muqobil energiya
manbalari sohasiga texnalogiyalarni joriy etish va ulardan foydalanish bo
‘
yicha qarorlar va davlat
dasturlari amalga oshirilmoqda. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning 2018-yil 1-martda qabul
qilingan Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to
‘
g
‘
risida”gi
farmonida muqobil energetika sohasidagi ilmiy salohiyatni yanada takomillashtirish, muqobil
energetika manbalarini ishlab chiqaruvchilar va foydalanuvchilarni rag’batlantirish, ularga soliq
va bojxona imtiyozlarini berish Muqobil energiya manbalari to
‘
g
‘
risida”gi qonun loyihasini ishlab
chiqish vazifalari belgilangan.
O
‘
zbekiston energiya resurslari o
‘
ziga yetarli mamlakat hisoblanadi. O
‘
zbekiston Markaziy Osiyo
davlatlari orasida birinchilardan bo
‘
lib, quyosh energetikasi bo
‘
yicha o
‘
z ilmiy ishlanmalariga
asoslangan yangi taraqqiyot bosqichiga ko
‘
tarilgan mamlakatdir. Bu borada O
‘
zbekiston
Respublikasi Fanlar Akademiyasining Fizika- Quyosh ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi Fizika-
texnika institutining xizmati katta. Institut olimlari mamlakatimizdagi ulkan gelioenergetika
salohiyatidan oqilona foydalanish bo
‘
yicha samarali tadqiqotlar olib bormoqda.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
539
Ma’lumki quyoshdan kelayotgan yorug
‘
lik energiyasini issiqlik yoki elektr energiyasiga
aylantirib, undan turli maqsadlarda foydalanish mumkin. Quyosh energiyasini boshqa turdagi
energiyalarga aylantirib beruvchi qurilmalar geliotexnik qurilmalar deyiladi. Quyosh
energiyasidan foydalanish istiqbollari bilan shug
‘
ullanadigan soha esa geliotexnika deb ataladi.
Quyosh energiyasidan foydalanishning juda ham ko
‘
p usullari mavjud bo
‘
lib, bulardan eng
samaralirog
‘
i bu-nurlanish energiyasini boshqa turdagi energiyaga aylantirishda foydali ish
koeffitsienti eng katta bo
‘
lgan qurilma bu yarim o
‘
tkazgichli quyosh batareyasi bo
‘
lib hisoblanadi.
Yarim o
‘
tkazgichli fotoelementlarni quyosh batareyasi sifatida ishlatishda quyoshdan kelayotgan
radiatsiyaning spektral tarkibini bilish masalaning asosiy tomonlaridan biri bo
‘
lib hisoblanadi.
Shuning uchun quyosh batareyasini tayyorlashda quyosh spektrining qaysi qismlaridan
foydalanish mumkinligini ko
‘
rsatuvchi yarim o
‘
tkazgichning optik xususiyatlarini va quyosh
energiyasini elektr energiyaga samarali aylantirib bera olishligini xarakterlovchi elektr
xususiyatlarini bilgan holda, yarim o
‘
tkazgich materialini tanlab olish zarurdir.
Hammaga ma’lumki energetika muammosi jahonda global muammo hisoblanadi. Ushbu global
muammo sifatida energiya manbalaridan foydalanishning hozirgi tizimini takomillashtirish va
qayta tiklanadigan hamda ekologik toza energiya manbalaridan foydalanish boyicha dadil
qadamlar tashlanishini talab etmoqda. Jumladan bitmas tuganmas va ekologik toza quyosh
energiyasidan foydalanish texnologiyasini keng miqiyosda rivojlantirish, energiya taminoti
uzluksizligi va sifatini yuqori pogonaga olib chiqishda kuchli richag vazifasini bajaradi, atrof-
muhit tozaligini saqlashga yordam beradi. Aytish mumkinki, XXI-asr butun dunyoda
gelioenergetika quyosh energetikasiga yangicha nazar va umid bilan qarash ruhini olib keldi. Bu
soha tez suratlar bilan turli yonalishlarda rivojlanmoqda. Shimoliy Skandinaviyadan tortib to
Afrikaning jazirama sahrolarida joylashgan dunyoning 70 dan ortiq mamlakatlarida gelioenergetik
dasturlar asosida ilmiy tadqiqotlar hamda amaliy ishlar olib borilmoqda. Quyosh qurilmalari
binolarni isitish va sovitish, elektr energiyasini hosil qilish va turli texnologik jarayonlarni amalga
oshirishda foydalanilmoqda. Shuningdek mamlakatimizda quyosh energiyasidan foydalanishning
juda katta imkoniyatlari mavjud. Respublikamizda quyosh energiyasini issiqlik va elektr
eneriyasiga
aylantirish va
undan
foydalanish,
yuqori
temperaturalar
olish
va
geliomaterialshunoslik boyicha samarali ilmiy tadqiqotlar bilan birga katta miqiyosdagi amaliy
ishlar olib borilmoqda.
Yurtimizda dunyodagi eng katta va noyob quyosh pechining faoliyat korsatayotganligi
hamda quyosh elektrostansiyalarini barpo etish yolidagi sa’y- harakatlar shuningdek, Quyosh
energiyasidan foydalanish Xalqaro Markazining tashkil etilishi fikrimizga misol bola oladi.
REFERENCES
1.
T Akhmedov, SM Otazhonov, MM Khalilov, N Yunusov, U Mamadzhanov, NM Zhuraev
//Effective dielectric permeability and electrical conductivity of polycrystalline PbTe films
with disturbed stochiometry// Journal of Physics: Conference Series 2021/12/1 052008/
2.
Tursunboy Axmedov, Siddikova Ranoxon Abdulxay qizi, Xusanova Lobarxon Murodovna
//Basics of Wood Materials and Woodworking Technology// Texas Journal of
Engineering and Technology. https://zienjournals.com. VOL. 9, JUNE, 2022. 100-102 page.
3.
Salim
Madrahimovich
Otajonov,
Qaxxorova
Barchinoy
Abdiraximovna
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
540
//Polymer and Composition Materials// Texas Journal of Engineering and Technology.
https://zienjournals.com. VOL. 9, JUNE, 2022. 103-106 page.
4.
Otazhonov S.M., Yunusov N., Qakhkhorova B. //DEFORMATION CHARACTERISTICS
OF PbTe-Te POLYCRYSTALLINE FILMS// SCIENCE AND WORLD International
scientific journal № 3 (103), 2022. 27-31 page
5.
Отажонов
С.М.,
Юнусов
Н.,
Қаххорова
Б
//ДЕФОРМАЦИОННЫЕ
ХАРАКТЕРИСТИКИ
ПОЛИКРИСТАЛЛИЧЕСКИХ
ПЛЕНОКPbTe-Te//
Деформационный наука и мир 2022 №3.
6.
Otazhonov S.M., Botirov K.A., Khalilov M.M., Yunusov N //EFFECT OF
DEFORMATION ON DEFECT MIGRATION IN PHOTOSENSITIVE THIN FILMS
CdTe: Ag AND PbTe// Science and World International scientific journal № 6 (94) июн
2021 ISSN 2308-4804 . IF 0,325 Page 11-16
7.
Отажонов С.М., Ахмедов Т., Усмонов Я., Ботиров К.А., Халилов М.М., Юнусов Н.
//ВЛИЯНИЕ
ВНУТРЕННЕГО
НАПРЯЖЕНИЯ
НА
ДЕФОРМАЦИОННЫЕ
ХАРАКТЕРИСТИКИ ПОЛИКРИСТАЛЛИЧЕСКИХ ПЛЕНОК PbTe С ИЗБЫТКОМ
ТЕЛЛУРА И СВИНЦА// Science and World International scientific journal 2021. № 3
(91). 18-22 page.
8.
T Akhmedov , S M Otajonov, Ya Usmonov, M M Khalilov, N Yunusov and A K Amonov
// Optical properties of polycrystalline films of lead telluride with distributed stichiometry//
Journal
of
Physics
Conference
Series/
1889(2021)022052
doi:10.1088/1742-
6596/1889/2/022052. 1-8 page
9.
Салим Мадрахимович Отажонов, Абдуқахор Маматбоқиевич Худойбердиев, Ботиров
Қодир Абдуллаевич, Мухаммадмусо Мухаммаджонович Халилов, Нурзод Юнусов,
Улугбек Мамажонов
//Тензочувствительности полупроводниковых пленок с мелких
и глубоких примесей при температуре жидким гелием// Universum: технические
науки. 12-2 (69) 2019. 28-32 page
10.
E Gaubas, T Čeponis, D Dobrovolskas, J Mickevičius, J Pavlov, V Rumbauskas, JV Vaitkus,
N Alimov, S Otajonov //Study of polycrystalline CdTe films by contact and contactless
pulsed photo-ionization spectroscopy// Thin Solid Films. 2018/8/30. 231- 235 page.
11.
T Akhmedov, SM Otazhonov, MM Khalilov, N Yunusov, U Mamadzhanov, NM Zhuraev
//Effective dielectric permeability and electrical conductivity of polycrystalline PbTe films
with disturbed stochiometry// Journal of Physics: Conference Series 2021/12/1 052008/
12.
Xalimaxon G'anieva, Tojimamatov Jamshidbek //CHARACTER ACTENTATION IN
ADOLESCENTS// International Journal for Innovative Engineering and Management
Research Volume 10, Issue 04, Pages: 153-157.
