ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
969
GENDER STATISTIKASINING MAMLAKAT HAYOTI UCHUN MUHIM MASALA
Nazokatxon Otabek qizi
Farg'ona davlat universiteti tarix fakulteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7963384
Annotatsiya.
Ushbu maqolada gender statistikasi ayollar va erkaklar holatidagi
o’zgarishlarni kuzatishi, institutsional o’zgarishlarning gender guruhlari pozitsiyasiga ta’sirini
kuzatishi, xalqaro taqqoslashlarni o’tkazish imkoniyatini berishi hamda yangi ko’rsatkichlar va
yo’nalishlarni ishlab chiqishi, mamlakatimizda gender statistikasi tizimini rivojlantirishni
nazarda tutuvchi g`oyalar tog`risida fikr yuritilgan.
Kalit so`zlar:
Gender tenglik, gender statistikasi, inson huquqlari, resurslar gender
taqsimot, ijtimoiy siyosat samaradorligi, na`munaviy so`rovlar.
GENDER STATISTICS IS AN IMPORTANT ISSUE FOR THE LIFE OF THE
COUNTRY
Abstract.
In this article, gender statistics monitor changes in the status of women and men,
monitor the impact of institutional changes on the position of gender groups, provide an
opportunity to conduct international comparisons, and develop new indicators and directions,
considering the development of the gender statistics system in our country thinking about the main
ideas.
Key words:
Gender equality, gender statistics, human rights, gender distribution of
resources, effectiveness of social policy, sample surveys.
ГЕНДЕРНАЯ СТАТИСТИКА – ВАЖНЫЙ ВОПРОС ДЛЯ ЖИЗНИ СТРАНЫ
Аннотация.
В данной статье гендерная статистика отслеживает изменения в
статусе женщин и мужчин, отслеживает влияние институциональных изменений на
положение гендерных групп, дает возможность проводить международные сравнения, а
также разрабатывать новые показатели и направления, систему гендерных статистики
в нашей стране обсуждались идеи развития.
Ключевые слова:
гендерное равенство, гендерная статистика, права человека,
гендерное распределение ресурсов, эффективность социальной политики, выборочные
обследования.
Gender statistikasi ayollar va erkaklarning quyidagi sohalardagi holatiga oid ma’lumotlar
to’plamidir: aholi, oila, sog’liqni saqlash, ta’lim va aloqa, bandlik, inson huquqlari va siyosat.
Optimal ijtimoiy-demografik siyosatni ishlab chiqishda, ayollar va erkaklar uchun teng huquq va
teng imkoniyatlar tamoyilini amalga oshirishda ayollar va erkaklarning muayyan ijtimoiy-
demografik guruhlar sifatidagi xususiyatlarini hisobga olishning eng muhim vositalaridan biri
hisoblanadi.
Gender statistikasi an’anaviy statistika sohalarining har birining ajralmas qismidir; ayollar
va erkaklarning ahvoli to‘g‘risidagi statistik ma’lumotlarni aniqlash, ishlab chiqish va tarqatishga
xizmat qiladi; mamlakat aholisiga ta’sir ko’rsatadigan har qanday siyosatni ishlab chiqishda, shu
jumladan gender byudjetini shakllantirish jarayonida hisobga olinadi.
Ayollar va erkaklar jamiyatda turli rollarni o’ynashda davom etadilar va resurslardan tengsiz
foydalanish va nazorat qilishda davom etadilar. Erkaklar va ayollarning qobiliyatlari va
qiziqishlari ham har xil. Ushbu farqlar rasmiy statistikada to’liq aks ettirilishi kerak. Gender
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
970
yondashuvi nafaqat ayollarga, balki erkaklarga ham qaratilgan. Erkaklar pozitsiyasini o’rganish
ayollarning pozitsiyasini tushunish uchun ham juda muhimdir.
Aholining erkaklar va ayollarga bo’linishi aholining boshqa ijtimoiy toifalarga bo’linishi
bilan to’ldiriladi. Barcha ijtimoiy toifalarning, masalan, jinsi, yoshi, etnik guruhi, ta’lim va kasbiy
guruh, kam ta’minlanganlar guruhi, migrantlar yoki nogironlar guruhining o’zaro ta’sirining
tabiatini hisobga olish muhimdir.
Ma’lumotlar jinsi, yoshi, ta’lim guruhi va boshqalar bo’yicha ajratilganda byudjetlashtirish
uchun juda qulaydir. Bu ayollar va erkaklarning turli ijtimoiy guruhlari resurslaridan foydalanish
imkoniyatini to’g’ri baholash, kamsitish chuqurligini baholash imkonini beradi. Masalan, migrant
ayollar jinsi va muhojirlar guruhiga a’zoligi asosida ikki tomonlama kamsitish yoki resurslarga
kirishda ikki tomonlama to’siqlarga duch kelishlari mumkin.
Resurslarning gender taqsimotining statistik aks ettirilishi resurs hajmining taqsimlanishi
va uning sifat tarkibiy qismlarining taqsimlanishini ifodalashi kerak. Agar o’z-o’zini ish bilan
ta’minlaydigan aholi orasida ayollar ulushini hisobga oladigan bo’lsak, yakka tartibdagi bandlik
turlarida ishtirok etish to’g’risida ma’lumot kerak bo’ladi (“shuttlewoman”, repetitor, detektiv,
haydovchi). Sog’liqni saqlash tizimi xizmatlaridan foydalanish darajasini jins bo’yicha ehtiyojlar
bo’yicha taqdim etish muhimdir. Gender davlat statistikasining keng qamrovli tizimi ayollarning
hayotning barcha jabhalarida - oilada (uy xo’jaligida), ishda, ta’limda, sog’liqni saqlashda,
aloqada, insoniyatda tutgan o’rni bilan solishtirganda mavqei haqida tasavvur hosil qilishi kerak.
huquqlar va siyosat.
Gender statistikasi bu nafaqat statistikaning barcha bo’limlari bo’yicha barcha mumkin
bo’lgan ko’rsatkichlarni jinslar bo’yicha taqsimlash, balki gender tengsizligini tezkorlik bilan
kuzatib boruvchi, gender mehnat taqsimoti va gender stereotiplarining unga ta’sirini ochib
beradigan va ta’kidlaydigan shunday statistik tizimni yaratishdir. jins bo’yicha kamsitish.
Hayotning barcha sohalarida erkaklar va ayollarning holati to’g’risidagi ma’lumotlardan tashqari,
gender statistikasi ayollar va erkaklar holatidagi o’zgarishlarni kuzatish, institutsional
o’zgarishlarning gender guruhlari pozitsiyasiga ta’sirini kuzatish, xalqaro taqqoslashlarni
o’tkazish imkoniyatini berishi kerak. , hamda yangi ko’rsatkichlar va yo’nalishlarni ishlab chiqish.
Bu mamlakatda gender statistikasi tizimini rivojlantirishni nazarda tutadi.
Gender statistikasi bo’yicha ma’lumot manbalari butun tizimni ifodalaydi: aholini ro’yxatga
olish, tanlanma so’rovlar, ma’muriy ma’lumotlar. Aholini ro’yxatga olish mamlakat aholisini har
tomonlama qamrab olish, aniq sana bo’yicha ma’lumotlarni to’plash va savollarning nisbatan
kichik ro’yxati bilan tavsiflanadi. Ma’muriy ma’lumotlar turli ro’yxatlar (harbiy ro’yxatga
olingan saylovchilar), ro’yxatlar va joriy ro’yxatga olish ma’lumotlari bilan ifodalanishi mumkin.
Aholi registrlari jarayonni tashkil etishning texnik murakkabligiga qaramay, ko’plab
mamlakatlarda tarqatiladi va shaxsning demografik hodisalari, uning ijtimoiy-professional holati
to’g’risidagi ma’lumotlarni o’z ichiga oladi. Aholini joriy hisobga olishda aholining hayotiy
harakati (tug’ilish, o’lim, nikoh, ajralish) va migratsiya hodisalarini qayd etish faktlari qayd
etiladi.
Namunaviy so‘rovlar aholi,uy xo‘jaliklari,korxonalar hayotining ayrim tomonlarini
chuqurroq o‘rganadi. Gender statistikasi uchun vaqtdan foydalanish bo’yicha so’rovlar ayniqsa
muhimdir.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
971
Odamlar kun davomida o’z vaqtlarini turli tadbirlarni bajarish uchun qanday ajratishlari haqida
ma’lumot to’planadi. Statistik ma’lumotlar odamlarning faoliyat turlarini, ushbu tadbirlarning har
birini amalga oshirish uchun sarflangan vaqtni, ularni amalga oshirish shartlarini aks ettiradi.
Ayollar va erkaklar muammolari haqida ma’lumot olishning samarali usuli turli manbalardan
bog’langan yoki birlashtirilgan ma’lumotlarni yoki bitta manbadan bo’ylama ma’lumotlarni
yaratishdir (ya’ni, tanlab olingan so’rovning turli bosqichlari yoki turli aholi ro’yxatidan olingan
birlashtirilgan ma’lumotlar).
Ba’zida gender tengligining sifat xususiyatlarini o’lchash qiyin. Masalan, ayollar
huquqlariga rioya etilishi, ayollarning iqtisodiy resurslardan, ta’lim va sog‘liqni saqlashdan teng
foydalanish imkoniyatini baholash qiyin.
Bugungi kunda sifat xususiyatlarini miqdoriy parametrlar bo’yicha baholash sohasida bir
nechta usullar ishlab chiqilgan:
1)
bilvosita ko’rsatkichlar yordamida. Masalan, ayollar yoki erkaklar oladigan ta’lim sifatini
ta’lim muassasalaridagi asosiy xodimlar soni kabi ishonchli ko’rsatkichlar bilan o’lchash
mumkin; zamonaviy o‘quv qurollari bilan ta’minlash; imtihonlarni muvaffaqiyatli
topshirganlarning ulushi; ta’lim olish xarajatlari; ta’lim muassasalarining turi va boshqalar;
2)
turli qo‘shimchalar yordamida. Ayollar yoki bolalar huquqlari bo’yicha ombudsman
lavozimini ta’sis etish to’g’risidagi ma’lumotlar uning jamiyatdagi rolini aks ettiruvchi
ko’rsatkichlar bilan to’ldirilishi mumkin (masalan, ombudsmanga taqdim etilgan ishlar soni);
3)
respondentlarning javoblarini masshtablash. Masalan, onalar o‘limini o‘rganishda
respondentlardan antenatal parvarish sifatini 1 balldan (“qoniqarsiz”) 10 ballgacha (“barcha
talablarga javob beradi”) baholash so‘ralishi mumkin;
4)
bir necha mamlakatlar uchun bayonotning haqiqat yoki yolg’onligini tahlil qilish orqali. Agar u
yoki bu konventsiya mintaqa mamlakatida ratifikatsiya qilingan bo’lsa, unda bu ma’lumot
miqdoriy hisoblanadi, chunki uning taqdimoti nominal sifat ko’rsatkichlari reytingi bilan bog’liq;
5)
ma’lum sifat ma’lumotlarini ularning ahamiyatiga ko’ra tartiblash. reytingini tushuntiring.
Shuni yodda tutish kerakki, aholini ro’yxatga olish dasturlari, so’rovlar, joriy ro’yxatga olish
shakllarini ishlab chiqishda, shuningdek, olingan natijalarni tahlil qilishda sifatli sotsiologik
tadqiqot usullaridan (fokus-guruhlar, suhbatlar va boshqalar) foydalanish foydalidir. Sifatli
tadqiqotlar yashirin gender muammolarini aniqlash, gender afsonalari va stereotiplarini yo’q
qilish va miqdoriy usullar yordamida olish mumkin bo’lmagan ma’lumotlarni to’ldirish imkonini
beradi. Axborot to’plash va mavjud vaziyatni tahlil qilishning miqdoriy va sifat usullarining
kombinatsiyasi ayollar va erkaklarning ahvolini o’rganishning istiqbolli va istiqbolli usuli
hisoblanadi.
Gender statistikasining afzalliklari nafaqat ayollar va erkaklar, ayniqsa ijtimoiy xavf
guruhlari uchun, balki butun davlat va jamiyat uchun ham mavjud, chunki boshqarish uchun siz
bilishingiz kerak.
Gender statistikasi:
a)
mamlakatda statistik tizimni takomillashtirish, ko’rsatkichlarni batafsil tavsiflash, ularni
ijtimoiy-demografik guruhlar bo’yicha taqsimlash, o’rtacha qiymatlarning past ahamiyatliligi
(“kasalxonadagi o’rtacha harorat”) muammosini hal qilish;
b)
butun jamiyatning, shuningdek, olimlar, ish beruvchilar, siyosatchilar, nodavlat notijorat
tashkilotlarining ayollar va erkaklar ahvoli to’g’risida xabardorligini oshiradi;
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
972
c)
davlat ijtimoiy siyosati samaradorligini oshiradi;
d)
barcha darajadagi genderga asoslangan byudjetlashtirishning axborot bazasini ta’minlaydi
va samaradorligini oshiradi;
e)
korporativ ijtimoiy siyosat hamda nodavlat notijorat tashkilotlari va donorlar faoliyati
samaradorligini oshiradi;
f)
mamlakatning iqtisodiy, demografik va ijtimoiy rivojlanishida gender omilini hisobga olish
imkonini
beradi.
Gender statistikasi genderga mos byudjetlashtirish haqida ma’lumot beradi va
byudjetlashtirish jarayonining samaradorligini oshiradi
Mana, gender migratsiya statistikasi qanday savollarga javob berishi mumkinligiga misol.
Umumiy migratsiya oqimlarining feminizatsiyasi kuchayib borayotgani, miya oqimining
feminizatsiyasi, noqonuniy migratsiya va qabul qiluvchi mamlakatlarda noqonuniy bandlik
sektorlarining feminizatsiyasi fonida, migrantlarning ijtimoiy-demografik tarkibi haqidagi oddiy
savollarga javob berishdan tashqari, gender migratsiya statistikasi. oqimlar va kontingentlar
ko’plab murakkab savollarga javob berishga yordam beradi. Ayollar va erkaklar mehnat va o‘qish
migratsiyasining rivojlanishiga qay darajada hissa qo‘shmoqda? Noqonuniy migratsiyaning
o’sishiga? Iqtisodiyotning ayrim tarmoqlarini rivojlantirishda? Belgilangan mamlakatda tug’ilish
va o’lim ko’rsatkichlarining dinamikasi? Immigratsion jamoalarning moslashuvi va
integratsiyasi? Xotin-qizlar muhojirlarni integratsiyalash siyosatida yoki kelib chiqqan mamlakat
iqti- sodiyotiga “aql va qo‘l”ni qaytarish siyosatida asosiy tayanch bo‘la oladimi? Migrantlarning
birinchi va keyingi avlodlari ayollari va erkaklari qanday moslashadi va integratsiyalashadi?
Migrant ayollar yoki migrant erkaklar uchun o’ziga xos muammolar bormi? Maxsus qo’llab-
quvvatlash dasturlari qay darajada talab qilinadi? Ko’rib turganimizdek, bular demografik
vaziyatni tahlil qilish, iqtisodiy rivojlanishni baholash va ijtimoiy siyosatni ishlab chiqish
sohasidagi savollardir.
Gender statistikasining iste’molchilari olimlar, siyosatchilar, mansabdor shaxslar, nodavlat
notijorat tashkilotlari vakillari, ish beruvchilar va umuman jamiyat, gender statistikasining
iste’molchilari esa mansabdor shaxslar, olimlar, siyosatchilar, NNT vakillari, ish beruvchilar va
umuman jamiyatdir.
REFERENCES
1.
Gender byudjeti bo’yicha qo’llanma. Gender byudjeti va boshqaruvi xalqaro markazi. BMT
Ayol- lar 2013 yil
2.
“Echo” nodavlat notijorat tashkiloti tomonidan “Mahalliy hamjamiyatlar uchun gender
byudjeti” loyihasi doirasida, AQSh Xalqaro Taraqqiyot Agentligi (USAID) tomonidan
moliyalashtirilgan “Markaziy Osiyoda ijtimoiy innovatsiyalar” dasturi doirasida
Yevroosiyo jamgʻarmasi koʻmagida tuzilgan. Qoʻllanma.
3.
Bahromova
M.O`zbekistonda
gender
tenglikni
ta`minlashda
xotin-qizlarning
roli.Оброзование и наука в ХХI веке.2-qism 1179-1182 b.
