ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
973
AYOLLARNING SHAXSIY BUDJETINI YARATISH MASALASI USTUVOR MASALA
Nazokatxon Otabek qizi
Farg'ona davlat universiteti, Tarix fakulteti
3- bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7963612
Annotatsiya.
Maqolada bugungi kunga kelib, gender byudjeti tushunchasi uning aniq
tushunchasida hali ham mavjud emasligi, O‘zbekiston Respublikasi Milliy qonunchiligida mazkur
atamaning yaqin kelajakda samarali qo‘llanilishi uchun konstruktiv asos yaratilganligi,
O‘zbekistonda mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq xotin-qizlarning mavqeini oshirishga
qaratilgan milliy dastur va chora-tadbirlar qo‘llab-quvvatlanishi, O‘zbekiston ayollarni har
qanday kamsitish va ta’qiblardan huquqiy, ijtimoiy va iqtisodiy himoya qilishni nazarda tutuvchi
barcha asosiy xalqaro shartnomalarga qo‘shilgani tog`risida fikr yuritilgan.
Kalit so`zlar:
Gender tenglik, gender budjet, milliy dastur, teng huquqlilik, taraqqiyot
dasturi,pekin harakat platformasi,milliy harakat rejasi.
THE ISSUE OF CREATING A PERSONAL BUDGET FOR WOMEN IS A
PRIORITY ISSUE
Abstract.
In the article, the concept of gender budget still does not exist in its precise
meaning, a constructive basis has been created in the national legislation of the Republic of
Uzbekistan for the effective use of this term in the near future, a national program aimed at
increasing the status of women in Uzbekistan from the first days of independence and it was
discussed that measures should be supported, that Uzbekistan has joined all the main international
agreements that provide for the legal, social and economic protection of women from any
discrimination and harassment.
Key words:
Gender equality, gender budget, national program, equal rights, development
program, Beijing action platform, national action plan.
ВОПРОС ФОРМИРОВАНИЯ ЛИЧНОГО БЮДЖЕТА ДЛЯ ЖЕНЩИН
ЯВЛЯЕТСЯ ПРИОРИТЕТНЫМ ВОПРОСОМ
Аннотация.
В статье показано, что понятие гендерного бюджета до сих пор не
существует в его точном значении, что в национальном законодательстве Республики
Узбекистан создана конструктивная база для эффективного использования этого
термина в ближайшем будущем, и что с первых дней независимости в Узбекистане
национальная политика направлена на повышение статуса женщин Обсуждалось, что
программы и меры должны поддерживаться, что Узбекистан присоединился ко всем
основным международным соглашениям, обеспечивающим правовую, социальную и
экономическую защиту женщин от любая дискриминация и притеснение.
Ключевые слова:
гендерное равенство, гендерный бюджет, национальная
программа, равные права, программа развития, Пекинская платформа действий,
национальный план действий.
Butun dunyo hukumatlari gender tengligi va hayotning turli sohalarida ayollarning
imkoniyatlarini kengaytirish bo’yicha milliy va xalqaro majburiyatlarni oldi. Bir qancha xalqaro
konvensiyalar va platformalar, jumladan ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga
barham berish to’g’risidagi konventsiya (CEDAW) va BMTning Pekin harakat platformasi
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
974
hukumatlarning ayollar huquqlarini ro’yobga chiqarish va gender tengligiga erishishga sodiqligini
namoyish etadi.
Gender byudjeti hukumatlarning gender tengligini qanday targ’ib qilayotgani uchun
mas’uliyatni oshiradi va byudjet va siyosatlar gender tengligiga asoslanganligini ta’minlashga
yordam beradi. Bu soha va mahalliy hukumat siyosatlari, rejalari va byudjetlarida gender
tafovutlarini bartaraf etish uchun zarur choralarni aniqlash va aks ettirishni o’z ichiga oladi.
Gender byudjeti, shuningdek, daromadlarni yig’ish va ichki resurslarni taqsimlash siyosati va
rivojlanishga rasmiy yordamning gender tabaqalashtirilgan ta’sirini tahlil qilishga intiladi.
Gender yoki genderga mos byudjet - jamiyatning ijtimoiy-gender tuzilishini, xususan, ayollar
manfaatlarini aks ettiruvchi ehtiyoj va manfaatlarga asoslangan byudjet.
Gender byudjetining uchta maqsadi bor:
-
moliyaviy rejalashtirishning hisobdorligi va shaffofligini ta’minlash
-
gender jihatlarini hisobga olgan holda, masalan, ayollar va erkaklarni byudjetni
tayyorlashga teng ravishda jalb qilish choralarini ko’rish orqali byudjetni shakllantirish jarayonida
ayollarning ishtirokini oshirish.
-
gender tengligi va ayollar huquqlarini ilgari surish.
Bugungi kunga kelib, gender byudjeti tushunchasi uning aniq tushunchasida hali ham mavjud
emas. Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi Milliy qonunchiligida mazkur atamaning yaqin
kelajakda samarali qo‘llanilishi uchun konstruktiv asos yaratildi. O‘zbekistonda mustaqillikning
dastlabki kunlaridanoq xotin-qizlarning mavqeini oshirishga qaratilgan milliy dastur va chora-
tadbirlar qo‘llab-quvvatlanib kelinmoqda.
O‘zbekiston ayollarni har qanday kamsitish va ta’qiblardan huquqiy, ijtimoiy va iqtisodiy
himoya qilishni nazarda tutuvchi barcha asosiy xalqaro shartnomalarga qo‘shilgan. Genderga
yo‘naltirilgan “Ayollar va erkaklar uchun teng huquq va imkoniyatlar kafolatlari to‘g‘risida”,
“Ayollarni zulm va zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g‘risida”, “Fuqarolarning reproduktiv
salomatligini muhofaza qilish to‘g‘risida”, “15-moddaga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish
to‘g‘risida”gi qonunlar. Oila kodeksi”, “O‘zbekis- ton Respublikasi Mehnat kodeksiga
o‘zgartishlar kiritish to‘g‘risida”gi – ayollarning ilgari ta`qiqlangan mehnat turlarini tanlashi bilan
bog‘liq cheklovlarni va mehnat qonunchiligining boshqa gender-assimetrik qoidalarini olib
tashlash to‘g‘risida. Ularni ishlab chiqishda BMT Taraqqiyot dasturi, Aholi jamg‘armasi, Bolalar
jamg‘armasi, Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissar boshqarmasi, Narkotiklar va jinoyatchilik
bo‘yicha idora, Xalqaro migratsiya tashkiloti, Xalqaro mehnat tashkiloti kabi BMT agentliklari
ekspertlari ishtirok etdilar. Shuningdek, Prezidentning 20 dan ortiq farmon va farmoyishlari,
hukumat qarorlari qabul qilindi. Xotin-qizlarga nisbatan zo‘ravonlik va oiladagi zo‘ravonlikning
oldini olish, eskirgan urf-odatlarga qarshi kurashish borasidagi ishlarni kuchaytirishga qaratilgan
qator o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. Normativ-huquqiy hujjatlar qoidalarining gender
tengligi tamoyillariga nomuvofiqligini bartaraf etish, ularni qo‘llash jarayonida kamsitish
xarakteridagi yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xatarlarni aniqlashga qaratilgan qonun hujjatlarini
majburiy gender-huquqiy ekspertizadan o‘tkazish joriy etildi. Mamlakatimizda amalga
oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar jarayonida ayollar va erkaklarning barcha sohalarda,
jamiyat hayotida teng huquq va imkoniyatlarini ta’minlashga qaratilgan 2030-yilgacha
O‘zbekistonda gender tengligiga erishish strategiyasi ishlab chiqilmoqda. O‘zbekistonda bu
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
975
boradagi qonunchilik va huquqni qo‘llash amaliyotini takomillashtirishda parlamentning rolini
oshirish bo‘yicha izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda:
birinchidan, Oliy Majlis Senati Raisi rahbarligida gender tengligini ta’minlash komissiyasi
tuzildi;
ikkinchidan, parlament yuqori palatasida Xotin-qizlar va gender tengligi masalalari
qo‘mitasi tuzilib, uning asosiy vazifasi gender tengligini ta’minlashga qaratilgan davlat siyosatini
amalga oshirish, qonunchilikni takomillashtirish va bu boradagi parlament nazoratini amalga
oshirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqishdan iborat. Qo‘mita mazkur sohaga oid qonun hujjatlari
ijrosini nazorat qiladi.
uchinchidan, 2030-yilgacha boʻlgan davrda Barqaror rivojlanish sohasidagi Milliy maqsad
va vazifalar ijrosini monitoring qilish boʻyicha Parlament komissiyasining tizimli ishi tashkil
etildi, bunda beshinchi maqsad gender tengligiga erishish vazifalariga bagʻishlandi. Uning asosiy
vazifalari qatoriga qonun hujjatlari ijrosini monitoring qilish, Barqaror rivojlanish milliy
maqsadlariga kiritilgan sohalar rivojlanishini tanqidiy tahlil qilish, Barqaror rivojlanish maqsadlari
amalga oshirilishi ustidan parlament jamoatchilik nazoratini amalga oshirish, bu boradagi ishlar
yuzasidan takliflar tayyorlash kiradi.
qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqish;
to‘rtinchidan, Oliy Majlis Senati Raisi boshchiligida Respublika Xotin-qizlar jamoat
kengashi tuzilib, uning asosiy vazifalaridan biri xotin-qizlar va qizlarni har tomonlama qo‘llab-
quvvatlash bilan bir qatorda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi qoidalari
ijrosini muvofiqlashtirishdan iborat. BMTning ayollarga nisbatan kamsitishning barcha
shakllariga barham berish to’g’risidagi konvensiyasi va Pekin harakat platformasi va Milliy
harakat rejasini amalga oshirish.Jamoatchilik kengashi tarkibiga hayotiy tajribaga ega, yurtdoshlar
muammolarini yaxshi biladigan faol va tashabbuskor ayollar kiritilib, joylardagi xotin-qizlar
kengashlari faoliyatiga hokimlarning xotin-qizlar masalalari bo‘yicha maslahatchilari rahbarlik
qiladi. Ularga ayollarni qo‘llab-quvvatlash uchun respublika va viloyat jamg‘armalari ajratiladi;
beshinchidan, xotin-qizlarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha ustuvor
yo‘nalishlardan biri bo‘lgan Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vazirligi, shuningdek, Xotin-
qizlarni va ularning mehnat bozorida talab katta bo‘lgan kasblar bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarini
qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi tashkil etildi;
Oltinchidan, O‘zbekiston Kasaba uyushmalari federatsiyasi hamda Mahalla va oilani
qo‘llab-quvvatlash vazirligi hamkorligida barcha hududlarda xotin-qizlarning hayotiy
muammolarini o‘rganish va aniqlash, qashshoqlikni kamaytirish va aholi turmush farovonligini
oshirish bo‘yicha ishlarni tashkil etish bo‘yicha maxsus Respublika ishchi guruhi tuzildi. aholi.
Ularni hal etish bo‘yicha maqsadli ishlarni amalga oshirish uchun mutlaqo yangi tizim – “ayollar
daftarchasi” joriy etildi. Bu kimlar haqiqatan ham yordamga muhtojligini aniqroq aniqlash,
aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlari bilan manzilli ishlarni tashkil etish, 30 dan ortiq
turdagi ijtimoiy xizmatlarni elektron shaklda ko‘rsatish imkonini bermoqda. Oilaviy zo‘ravonlik
qurbonlarini himoya qilish maqsadida Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 4-yanvardagi “Xotin-
qizlarni zulm va zo‘ravonlikdan himoya qilish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. “Tazyiq va zo‘ravonlikka uchragan ayollarni himoya qilish
buyrug‘i berish, ularning ijrosini ta’minlash, nazorat qilish tartibi to‘g‘risida”gi nizomlar hamda
“Bosish va zo‘ravonlik sodir etgan yoki qilishga moyil bo‘lgan shaxslarga nisbatan
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
976
huquqbuzarliklarni bartaraf etish dasturlari xulq-atvori” tasdiqlandi. Tuzatish dasturining asosiy
vazifalari orasida:
•
ayollarga nisbatan zo’ravonlik holatlarining oldini olish;
•
bunga yordam beruvchi sabab va shart-sharoitlarni bartaraf etish;
•
zo’ravonlikning yashirin (yashirin) shakllarini aniqlash va tuzatish;
•
zo’ravonlik sodir etgan shaxslar bilan individual (yoki guruhlar shaklida) tushuntirish
ishlarini olib borish va boshqalar.
Xulosa o`rnida shu aytish joizki, O‘zbekiston BMT konvensiya organlari bilan Ayollarga
nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish to‘g‘risidagi konventsiya, shuningdek,
Pekin deklaratsiyasi va Harakatlar platformasiga muvofiq xotin-qizlarning mavqeini oshirish va
ularning imkoniyatlarini kengaytirish sohasida hamkorlikni rivojlantirish belgilangan.
REFERENCES
1.
Vazirlar Mahkamasining “Xotin-qizlarni zulm va zo‘ravonlikdan himoya qilish tizimini
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. 2020-yil 4-yanvar.
2.
Qoʻllanma. “Echo” nodavlat notijorat tashkiloti tomonidan “Mahalliy hamjamiyatlar
uchun gender byudjeti” loyihasi doirasida, AQSh Xalqaro Taraqqiyot Agentligi (USAID)
tomonidan moliyalashtirilgan “Markaziy Osiyoda ijtimoiy innovatsiyalar” dasturi
doirasida Yevroosiyo jamgʻarmasi koʻmagida tuzilgan.
3.
Bahromova
M.O`zbekistonda
gender
tenglikni
ta`minlashda
xotin-qizlarning
roli.Оброзование и наука в ХХI веке.2-qism 1179-1182 b.
