ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
49
G‘AZNACHILIK TIZIMI IJROSINING MAZMUNI VA MOHIYATI
Ochilov Pirimqul Shamsiddin o‘g‘li
Toshkent moliya instituti talabasi
E-mail:
pirimqulochilov007@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.8210738
Annotatsiya.
Bugungi kunda davlat budjeti g‘azna ijrosini tashkil etish borasidagi
Yurtboshimiz qarorlarining ijrosi doirasida Osiyo taraqqiyot banki va boshqa xalqaro moliya
tashkilotlarining qarz mablag’larini jalb etgan holda davlat budjetining barcha daromadlarini
yagona g‘azna hisobraqamiga jamlash va undan xarajatlar to‘lovini amalga oshirish imkonini
beruvchi davlat budjeti g‘azna ijrosining yagona integratsiyalashgan axborot tizimini tashkil etish
bo’yicha chora-tadbirlar kompleksi ishlab chiqildi.
Kalit so’zlar:
g’aznachilik tizimi, boshqarish tizimi, g’azna ijrosi, budjet jarayoni.
THE CONTENT AND ESSENCE OF THE EXECUTION OF THE TREASURY
SYSTEM
Abstract.
Today, within the framework of the implementation of the decisions of the head
of the state budget on the organization of the Treasury, a complex of measures has been developed
to organize a single integrated information system of the state budget Treasury execution, which
allows you to concentrate all the revenues of the state budget on a single treasury account and
make a.
Key words:
treasury system, management system, Treasury execution, budget process.
СОДЕРЖАНИЕ И СУЩНОСТЬ ИСПОЛНЕНИЯ СИСТЕМЫ
КАЗНАЧЕЙСТВА
Аннотация.
Сегодня в рамках исполнения решений Главы государства по
организации казначейского исполнения государственного бюджета разработан комплекс
мер по созданию единой интегрированной информационной системы казначейского
исполнения государственного бюджета, позволяющей консолидировать все доходы
государственного бюджета на единый казначейский счет с привлечением заемных средств
Азиатского банка развития и других международных финансовых организаций и
осуществлять с него оплату расходов.
Ключевые слова:
система казначейства, система управления, казначейство,
бюджетный процесс
Bizga ma’lumki, G‘aznachilik tizimining bajarilishi deganda hukumat yoki tashkilot
doirasida byudjet rejalarini amalga oshirish va davlat moliyasini boshqarish jarayoni tushuniladi.
Bu byudjet ijrosi, kassalarni rejalashtirish, buxgalteriya hisobi, davlat qarzini boshqarish,
moliyaviy hisobot va boshqalar kabi turli vazifalarni o'z ichiga oladi. G‘aznachilik tizimi davlat
mablag’laridan samarali va samarali foydalanishni ta’minlash, moliyaviy barqarorlikni saqlashda
hal qiluvchi o‘rin tutadi. Bu, shuningdek, moliyaviy operatsiyalarni muammosiz amalga oshirish
uchun banklar va sotuvchilar kabi tashqi hamkorlar bilan ishlashni o'z ichiga oladi. G‘aznachilik
tizimining mazmuni va mohiyati tashkilotning o'ziga xos ehtiyojlari va ustuvor yo'nalishlariga
qarab o'zgarishi mumkin, ammo uning asosiy maqsadi o'zgarishsiz qolmoqda - davlat
mablag’larini mas'uliyatli va shaffof boshqarishni ta'minlash. O’zbekiston Respublikasida davlat
moliyasini boshqarish tizimida olib borilayotgan islohotlar, qator vazifalar bilan birgalikda, davlat
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
50
budjetining g‘azna ijrosiga bosqichma-bosqich o’tishni va uning faoliyat mexanizmlarini
takomillashtirishni nazarda tutadi. Bunda zamonaviy axborot texnologiyalari yordamida davlat
mablag’larining harakati to’g’risidagi ma’lumotlarni jamlash, qayta ishlash, uzatish usullarini
o‘zlashtirish asosida davlat moliyasini boshqarishning samarali usul va vositalarini shakllantirish
va muvofiq holda- ishlashini ta’minlash zarur bo’ladi.
Mamlakatimizda davlat budjetining g’azna ijrosini samarali tadbiq etishga faqatgina
barqaror rivojlanish ko’rsatkichlariga erishganimizdan keyingina muvaffaq bo’lindi. O’zbekiston
hukumati davlat moliyasini boshqarish tizimida ham kengqamrovli islohotlarni muvaffaqiyatli
amalga oshirib kelmoqda. Bu islohotlarning ijobiy natijalarini davlat budjeti g’azna ijrosining
muvaffaqiyatli joriy etilishida ko’rishimiz mumkin.
Davlat budjetining g’azna ijrosi davlat budjeti va davlat maqsadli jamg’armalarining
barcha daromadlarini, shuningdek, budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha
tushumlarini yagona g’azna hisobraqamga jamlash va ularning barcha xarajatlarini shu
hisobraqamdan amalga oshirishni nazarda tutadi. Bu esa davlat budjeti, budjetdan tashqari fondlar,
budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag’lari, davlat qarzlari va ularga xizmat ko’rsatish
jarayonlarining tezkor nazoratini va monitoringini olib borish, davlat mablag’larining samarali
ishlatilishini ta’minlash, davlat moliyaviy resurslarining harakati to’g’risida operativ tarzda
ma’lumotlarni jamlash imkonini beradi.
Taraqqiyotimizning bugungi sharoitida mamlakatimiz iqtisodiyotida sodir bo’layotgan
tarkibiy o’zgarishlar, butun moliya tizimida, uning markaziy bo’g’ini bo’lgan davlat moliyasida
amalga oshirilayotgan islohotlar davlat moliyasini boshqarish masalalarida muayyan bilim va
ko’nikmalarga ega bo’lish zarurligini talab qilmoqda. Bunday sharoitda nafaqat davlat moliyasi
haqidagi ma’lum nazariy bilimlarga ega bo’lgan, balki davlat budjeti g’azna ijrosi jarayonlarida
vujudga keladigan holatlarni tushuna oladigan, budjet ijrosi ishtirokchilari bo’lgan moliya
organlari, g’aznachilik bo’linmalari, budjet tashkilotlari va budjetdan mablag’ oluvchilar amaliy
faoliyatini samarali tashkil qila oladigan, davlat mablag’larini samarali boshqarishga qaratilgan
boshqaruv qarorlarini qabul qila oladigan zamonaviy mutaxassislar tayyorlash birinchi darajali
ahamiyatga egadir. Shu sababli davlat moliyasi uchun tashabbuskor, ijodiy fikrlaydigan
mutaxassis kadrlarni tayyorlashda budjet-moliya va budjetning g’azna ijrosi nazariyasi va
amaliyotini o’rganishga muhim o’rin beriladi.
Avvalo, budjet jarayoni tushunchasining mazmuniga to’xtaladigan bo’lsak, budjet jarayoni
- budjet loyihasini tuzish, ko’rib chiqish, qabul qilish va ijro etish, uning ijro etilishini nazorat
qilish, ijrosi haqidagi hisobotni tayyorlash va tasdiqlash, shuningdek davlat budjeti tuzilmasiga
kiruvchi budjetlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning qonun hujjatlariga muvofiq tartibga
solinishi bilan bog’liq bo’lgan davlat hokimiyati va mahalliy o’z-o’zini boshqarish organlari
hamda boshqa budjet jarayoni ishtirokchilarining maqsadli faoliyatidir. Uning mazmuni
mamlakatning davlat va budjet qurilishi, tegishli vakolatli organlar va yuridik shaxslarning budjet
huquqlari bilan belgilanadi.
Byudjet jarayoni budjetni rejalashtirishdan boshlanadi. Byudjetni rejalashtirish davlat
moliyaviy siyosati talablariga muvofiqlashtirilgan moliyaviy rejalashtirishning muhim tarkibiy
qismini tashkil qiladi. Bunday rejalashtirishning iqtisodiy vazifasi turli darajadagi budjetlar va
budjetdan tashqari jamg’armalarni tuzish va ijro etish jarayonida mamlakatni ijtimoiyiqtisodiy
rivojlantirishning umummilliy dasturlari asosida yalpi ichki mahsulot va milliy daromad qiymatini
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
51
moliya tizimi bo’g’inlari o’rtasida markazlashtirilgan tarzda qayta taqsimlash nisbatlarini to’g’ri
belgilashdan iboratdir.
Davlat budjetining g‘azna ijrosi - davlat budjeti va davlat maqsadli jamg’armalarining
barcha daromadlarini, shuningdek, budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha
tushumlarini yagona g’azna hisobraqamga jamlash va ularning barcha xarajatlarini shu
hisobraqamdan amalga oshirishni nazarda tutadi. Bu esa davlat budjeti, budjetdan tashqari fondlar,
budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag’lari, davlat qarzlari va ularga xizmat ko’rsatish
jarayonlarining tezkor nazoratini va monitoringini olib borish, davlat mablag’larining samarali
ishlatilishini ta’minlash, davlat moliyaviy resurslarining harakati to’g’risida operativ tarzda
ma’lumotlarni jamlash imkonini beradi.
Davlat budjeti g’azna ijrosining asosiy tamoyillari - kassaning yagonaligi hamda
buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etishning yagonaligidan iborat. Davlat budjetining g’azna
ijrosi qonun hujjatlarida belgilab qo’yiladigan maxsus vakolatli moliya organi hamda uning
Qorag’alpog’iston Respublikasi, viloyatlar, tumanlar, shaharlardagi hududiy bo’linmalari
tomonidan amalga oshiriladi.
Davlat moliyasini boshqarish - davlat o’z vazifalarini samarali bajarishini ta’minlash,
moliyaviy resurslarni safarbar qilishda ma’lum samaraga erishish, yagona tizim asosida moliyaviy
resurslarni taqsimlash va ishlatish va nihoyat iqtisodiy barqarorlashtirish va jamiyat rivoji uchun
sharoit yaratish borasida davlat tomonidan ko’riladigan tadbirlar yig’indisidir.
Davlat budjeti g‘azna ijrosi deganda davlat budjeti, davlat maqsadli jamg’armalari va
boshqa budjetdan tashqari fondlarning mablag’lari to’planadigan va ushbu mablag’lar doirasida
aniq belgilangan yo’nalishlar bo’yicha xarajatlar amalga oshiriladigan yagona g‘azna hisobraqami
orqali davlat budjetining ijro etilishi hamda shu orqali davlat moliyasini maqsadli va samarali
boshqarishni tashkil etish tushuniladi.
“G‘aznachilik tizimi” atamasi kontekstga qarab turli xil narsalarni anglatishi mumkin.
Biroq, umuman olganda, bu odatda hukumatning g’aznachilik departamenti tomonidan moliyani
boshqarish uchun, jumladan, byudjetlashtirish, buxgalteriya hisobi, pul mablag’larini boshqarish
va qarzlarni boshqarish uchun foydalaniladigan tizimlar va jarayonlar to'plamiga ishora qiladi.
G‘aznachilik tizimining asosiy maqsadi davlat o‘z majburiyatlarini bajarish uchun zarur
mablag’larga ega bo‘lishini va bu mablag‘lardan samarali va samarali foydalanilishini
ta’minlashdan iborat.
G‘aznachilik tizimining bajarilishi deganda tizimning turli jihatlarini amalga oshirish va
ularning to'g’ri ishlashini ta'minlash bilan bog’liq jarayonlar tushuniladi. Bunga g‘aznachilik
bo‘limi tomonidan qo‘llaniladigan dasturiy ta’minot tizimlarini ishlab chiqish va ularga xizmat
ko‘rsatish, xodimlarni ushbu tizimlardan foydalanish bo‘yicha o‘qitish, mablag‘lar va moliyaviy
operatsiyalarni to‘g‘ri boshqarish va monitoringini ta’minlash uchun ichki nazorat va tartiblarni
o‘rnatish kiradi.
Xulosa qilib aytganimizda, samarali g‘aznachilik tizimini amalga oshirish har qanday
hukumat yoki tashkilotning moliyaviy barqarorligi va muvaffaqiyati uchun juda muhimdir.
Mablag’larning to‘g‘ri boshqarilishini va hisobini ta’minlash orqali g‘aznachilik tizimi
tashkilotlarga moliyaviy maqsadlariga erishishda va manfaatdor tomonlarning ishonchini saqlab
qolishda yordam berishi mumkin.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
52
REFERENCES
1.
Byudjet g’azna ijrosi hisobi: Darslik / S.Mexmonov, I. Qo’ziyev, A. Kuliboyev,
A.Ostonokulov; –T.: 2020. 252 b.
2.
“G’aznachilik asoslari” fanidan o’quv-uslubiy majmua. Toshkent-2018
3.
A.Sh. Kuliboyev “Byudjet g’azna ijrosi hisobi” fanidan O’quv-uslubiy majmua. —Т.: ТМI,
2019
4.
