ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
203
SPORT GIMNASTIKA MASHG'ULOTLARIDA ASOSIY HARAKAT QOBILYAT
(FMS), POSTURAL (MUVOZANAT) NAZORAT VA O'ZINI O'ZI IDROK ETISHGA
SPORT GIMNASTIKASINING TA'SIRI.
Sayfiyev Hikmatullo Xayrulloyevich
Osiyo Xalqaro Universiteti Jismoniy Madaniyat kafedrasi o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8372945
Annotatsiya.
Sport gimnastikasining inson tanasiga ta’siri yosh xususiyatga qarab
mashg’ulotlarning ta’siri va mashq jarayonida arganizimning holati haqida. Taraqqiyotining bir-
birini to'ldiruvchi tizimini ta'minlaydi va ta’limdagi gimnastika darsi sifat va uni shakillantirish
borasida qaratilgan.
Kalit so’zlar:
Miqdoriy, qobiliyat, muvozanat, sport gimnastikasi ta'sir, mashg'ulot
jarayoni, sog'lomlashtiruvchi, Gimnastika hissiy barqarorlikni, Tana tarbiyasi, Ta'lim, Jismoniy
ta'lim-tarbiya, vosita, Osonlikdan qiyinchilikka, Kombinatsion darslar, Muayyan-umumiy, Ta'lim.
EFFECTS OF GYMNASTICS ON FUNDAMENTAL MOTOR SKILLS (FMS),
POSTURAL (BALANCE) CONTROL, AND SELF-PERCEPTION DURING
GYMNASTICS TRAINING.
Abstract.
The effect of sports gymnastics on the human div is about the effect of training
depending on age characteristics and the state of the organism during training. It provides a
complementary system of development, and the gymnastics lesson in education is focused on
quality and its formation.
Key words:
Quantitative, ability, balance, impact of sports gymnastics, training process,
fitness, Gymnastics emotional stability, Physical education, Education, Physical education-
education, tool, From ease to difficulty, Combination lessons, Specific-general, Education.
ВЛИЯНИЕ ГИМНАСТИКИ НА ФУНДАМЕНТАЛЬНЫЕ ДВИГАТЕЛЬНЫЕ
НАВЫКИ (ФМС), КОНТРОЛЬ ПОЗЫ (БАЛАНСА) И САМОВОСПРИЯТИЕ ВО
ВРЕМЯ ТРЕНИРОВОК ПО ГИМНАСТИКЕ.
Аннотация.
Влияние спортивной гимнастики на организм человека заключается в
влиянии тренировок в зависимости от возрастных особенностей и состояния организма
во время тренировки. Он обеспечивает дополняющую систему развития, а урок
гимнастики в воспитании ориентирован на качество и его формирование.
Ключевые слова:
Количественные, способности, равновесие, эффект спортивной
гимнастики, тренировочный процесс, подготовленность, Гимнастическая эмоциональная
устойчивость, Физическое воспитание, Воспитание, Физкультурное воспитание,
Инструмент, От легкости к трудности, Комбинированные уроки, Частное-общее,
Воспитание.
Yosh bollalarning tanasi va mentaliteti miqdoriy, balki sifat jihatidan ham kattalardan farq
qiladi, va shuning uchun faqat hajmi kichikroq emas, balki holatini ham ko'rib chiqilishi kerak,
lekin boshqalar kundalik faoliyatda bolalardan turli xil qobiliyatlari, narsalarni o'zlashtirishni talab
qiladi. Bolalar bog'chasida harakat ta'limining maqsadi - har tomonlama ta'minlash va bolalarning
uyg'un rivojlanishi, ularning motor qobiliyatlarini rivojlantirish va mustahkamlash, shuningdek,
ularga yordam berish sport va kundalik faoliyatda foydali ko'nikma va tajribaga ega bo'lishdir.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
204
Erta bolalik davrida, bolalar asosiy vosita qobiliyatlari deb nomlanuvchi vosita ko'nikmalari
guruhini o'rganishni boshlash maqsadga muvofiqdir.
Asosiy gimnastik qobiliyatlari ob'ektni boshqarish qobiliyatlaridan iborat. Tajribadagi
bolalar malakalari tananing havodagi harakatini o'z ichiga oladi va yugurish, chopish, sakrash
kabi ko'nikmalarni o'z ichiga oladi. Agar bolalar mohirlik bilan yugura olmasa, sakray olmasa,
ushlay olmasa, uloqtira olmasa, keyin ular kelajakda jismoniy faoliyat uchun cheklangan
imkoniyatlarga ega bo'ladi, chunki ular faol bo'lish uchun zarur ko'nikmalarga ega bo'lmaydilar.
Qo'llaniladigan sport gimnastikasi bolalarga muvofiqlashtirish, kuch, mushaklarning
chidamliligini rivojlantirishga yordam beradi; moslashuvchanlik va muvozanat saqlashni
rivojlantiradi.
Gimnastika - bu muvozanatni saqlashni talab qiladigan sport turi mashqning estetik
qiymatini saqlab qolish.Ushbu qat'iy talablarni qondirish uchun, muvozanatni saqlash gimnastika
mashg'ulotlarining muhim qismi bo'lishi kerak.Bundan tashqari, aksariyat o'qituvchilar sport
gimnastika sog'lom o'sish uchun muhim mashg'ulot ekanligiga rozi bo'lishadi bolalarning
rivojlanishiga katta tasirini o’tkazadi. Boshqa nuqtai nazardan, muvofiqlashtirishning asosiy
tarkibiy qismlaridan biri qobiliyat muvozanatdir. Bu qobiliyatga hissiy kabi omillar majmuasi
ta'sir qiladi axborot (somatosensor, vizual va vestibulyar tizimlardan), bo'g'imlarning
harakatlanish diapazoni va kuch va u murakkab sport harakatlarini to'g'ri bajarish. Sport
gimnastikaning tobora ommalashib borayotgani va ko'pchilik amaliyotchilar tomonidan amalga
oshirilganligi sababli juda yoshligidan mashq qilishni boshlash, mashg'ulotlarning ta'sirini
o'rganish kerak bolalarda muvozanat va kuchni rivojlantirish bo'yicha gimnastika. Ushbu tadqiqot
quyidagilarga qaratilgan edi:
1.
Jismoniy mashqlar qilmaydiganlarga nisbatan bolalarda muvozanat va kuchning
rivojlanish holatini aniqlash
2.
6-8 yoshli bolalarda gimnastikaning muvozanat va hissiy rivojlanishiga ta'sirini
o'rganish.
Bizning tadqiqotda 6-8, yoshli bolalarni gimnastikaga o‘rgatish samarasi o‘rganildi.
Ba'zi tadqiqotlarda sport gimnastikasi bilan shug'ullanuvchilarning dinamik muvozanatning ortib
borishini aniqladilar.
Bir necha tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, sport ta'limda yillar soni ortib borishi bilan,
muvozanatni nazorat qilish qobiliyaga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
Jismoniy va texnik ko‘nikmalarni shakllantirishda harakatli o‘yinlarning ahamiyati
Bizning tadqiqotimizda tatqiqot guruhidagi muvozanatsizlik ko'rsatkichlari va dinamikasi
berilgan. Haftalik mashg'ulot gimnastikasi nazorat guruhidagilarga nisbatan oshdi. Ular uchun
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
205
gimnastika mashg'ulotlari dasturida qatnashganliklari sababli qisqa vaqt ichida bu sportchilarning
dinamik muvozanatiga ijobiy ta'sir ko'rsatdi. Biroq, ba'zi boshqa sport turlarida mashg'ulot yillari
soni umuman ta'sir qilmaydi. Men sport gimnastikasi ta'sirni baholash uchun 8 yoshli (Nabiyev
Boburshoh) da muvozanat, oyoq kuchi va muvozanat mashqlarini o'rgandim va kuzatuv olib
bordim. 4 haftalik muvozanatni o'rgatish orqali berilgan parametrlar, sezilarli yaxshilanish holati
kuzatildi. Dinamik muvozanatning saqlash qobilyati o’sganligini ko’rsatdi. 1-diagrama
Sport gimnastikasida pastural (muvozanat) nazaror qilish.
“Flamingo” testi
1-diagrama
Sport gimnastikasida pastural (muvozanat) nazaror qilish.diagramasi
Bu diagramadan ko’rinadiki 4 haftalik mashg’ulot jarayonida sport gimnastikasi orqali
B.Nabiyevning gimnastika bilan shug’ullanganligi tufayli unga pastural nazorat, egiluvchanli,
chidamlillik o’sgani kuzatildi.
Sport gimnastika mashg'ulotlarida saflanish, umumrivojlantiruvchi va amaliy mashqlar,
tayanib va tayanmay sakrashlar (uzunlikka, balandlikka, gimnastika o'rindiqlari, to'shaklardan
oshib) va eng oddiy tayanib sakrashlar, osilish va tayanish mashqlari, eng oddiy akrobatika
mashqlari (dumalash, umbaloq oshish, kuraklarda, boshda tik turishlar, yon tomonga
to'ntarilishlar), sport gimnastikaning oddiy mashqlari (tayanch holida oyoq va gavda harakatlari,
raqs harakatlari) qo'llaniladi.
Sport gimnastikaning sog'lomlashtiruvchi vazifasi.
Sport gimnastika insonning butun
ichki-tashqi organ va tarmoqlarini har tomonlama uyg'un rivojlantirish, shug'ullanuvchilar
sog'lig'ini mustahkamlash, organizmning tashqi muhitga bo'lgan qarshiligini oshirish va
yaxshilash, hayotiy faoliyat, mehnat qobiliyati va unumdorligini oshirish, to'g'ri qomatni
shakllantirish va shug'ullanuvchilarning jismoniy fazilatlarini rivojlantirish uchun katta
sog'lomlashtiruvchi gigiyenik ahamiyatga ega. Buxoro Nafis sport maktabi boshlang’ich tayorlov
guruhi-1(BTG-1) 6-8 yoshli o’g’il bollalarning funksional holati kuzatuvga olinganda 2-
diagramada ko’rsatilgan natijalar qayd etildi.
2-diagramada
1-hafta
2-hafta
3-hafta
4-hafta
pastural nazorat soniyada
1
3
4
8
egiluvchanlik
2,2
2,6
4,5
8,7
chidamlilik
3
7
8
12
1
3
4
8
2,2
2,6
4,5
8,7
3
7
8
12
0
2
4
6
8
10
12
14
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
206
2-diagrama. Sport gimnastika mashg'ulot jarayonida bola organizimiga
funksional tasiri Ramazonov Ramzan misolida
Bundan ko’rinib turubdiki sport gimnastika mashg’ulot jarayonida bola organizimida
moddalar almashinuvi tezlashadi va tananing qizishi ter bezlarining ochilishi orqali teri orqali
nafas olish jarayoni ortadi va organizmda moddalar almashinuvi yaxshilanadi. Basharti,
funktsiоnal hоlat yaхshi bo’lsa, bu оrganizmning turli kasaliklarga, ayniqsa atеrоsklеrоz,
gippеrtоniya kasalliklariga, sеmirishga, diabеtga, yurakning ishеmik kasalligiga chidamliligidan
dalоlat bеradi. Chidamlilik darajasi yuqоri bo’lgan vaqtda оrganizm asоsiy tizimlarning nоrmal
faоliyat ko’rsatish muddatlari uzayadi, bu esa ancha vaqtgacha salоmatlikni saqlab qоlish imkоnini
bеradi. Оlib bоrilgan tadqiqоtlar оrqali salоmatlik bilan chidamlilik o’rtasida ijоbiy alоqa mavjud
ekanligi isbоt qilindi. Shuning uchun ham umumiy chidamlilik ko’rsatkichlari (3-diagrama)
hamda aerоbik quvvat (kislоrоdning maksimal darajada istе’mоl qilinishi) salоmatlikning
nоrmativ mе’yorlari sifatida хizmat qiladi.
3-diagrama
3-diagrama. 8 yoshli bollada 7 oy davomida chidamlilik holati kuzatildi
Xayrullayev Husniddin misolida
Yunqorida olib borilgan kuzatuvlar shuni ko’rsatadiki.
• Yaxshi jismoniy shakl. Moslashuvchanlik, tana sezgi va rivojlanishi to'g'ri turish, yurish,
chidamlilik, elastiklik shakllanadi.
78
91
106
86
20
25
41
23
90
110
130
95
60
70
80
65
puls
nafas
qon bosimi
qon bosimi2
5
7
14
21
2
5
7
11
3
7
15
33
1 OY DAVOMIDA
3 OY DAVOMIDA
5 OY DAVOMIDA
7 OY DAVOMIDA
Kalsoda qo'llarga tayanib muvozanatni saqlab turish (soniyada)
Turnikda tortilish
qo'sh poyada 90 gradusda (soniyalarda)
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
207
• Salomatlik. Sport o'sib borayotgan bolaning tanasida barkamol rivojlanishini
kafolatlaydi. Shifokorlarning fikriga ko'ra, muntazam jismoniy faollik kuchayadi
• Chidamli xarakter. Gimnastika hissiy barqarorlikni ta'minlaydi.
Sport gimnastikasi ommaviy sog'lomlashtirish ishlari salomatlikni yaxshilashga yordam
beradi, jismonan kuchayadi ishlash va kasallikning oldini oladi.
Sport gimnastika mashqlari yordamida jismoniy tayyorgarlikning har tomonlama yuqori
darajasiga erishish mumkin, bunday darajaga erishmay turib, sog'lomlashtirishga qaratilgan
tamoyillarni amalga oshirish, shuningdek, xalqimizning farovon hayotini, Vatanga bo'lgan
muhabbatini va Vatan himoyasiga tayyorligini ta'minlab bo'lmaydi. Mashqlarning insonni
sog'lomlashtirish yo'nalishida xizmat qiladigan bo'lishiga gavdaning barcha qismlari uchun
moskeladigan, o'zgaruvchan jadallikda bajariladigan mashqlarni tanlash orqali erishiladi.
Mashqlarni tanlashda shug'ullanuvchilarning shaxsiy xususiyatlarini, sog'liq darajasini, yoshi,
jinsi, jismoniy tayyorgarligini, shuningdek, harakat apparatining anatomic tuzilishini hisobga olish
zarur. Barcha mushak guruhlarini ishga solish uchun ularning funksional xususiyati va hajmini
hisobga olish kerak. Katta mushak guruhlari ko'p quvvat sarflashni talab qiladigan jismoniy va
aqliy ishni bajarishi lozim.
Jismoniy yuklamalarni boshqara borish, uni asta- sekin oshirib borish, shug'ullanuvchilarga
mo'ljallangan mashqlarni bajarishda ularning sog'lig'I va jismoniy tayyorligini inobatga olish
zarur.
1.
Sport gimnastikaning amaliy ahamiyati
.
Sport gimnastika mashg'ulotlari jarayonida
yurish, yugurish, muvozanat saqlash, uloqtirish, tirmashib chiqish, yukni bir joydan ikkinchi joyga
olib o'tish, turli to'siqlardan oshib o'tish kabi hayotiy zarur harakat malakalari shakllanadi va
takomillashadi.
Qayd etib o'tilgan harakat malakalari kishilarning mehnat va faoliyati uchun katta ahamiyatga
ega. Ularni o'rganish harakat tajribasini boyitadi, kuch, tezlik, chaqqonlik va chidamlilikni
rivojlantirishga imkon beradi.
2.
Sport gimnastika
—
harakat tajribasini boyitishning samarali vositasidir. Sport gimnastika
mashg'ulotlari jarayonida ko'pgina harakatlarning elementlari o'rganiladi. Shug'ullanuvchilar
tuzilmasi va texnikasi jihatidan turlicha bo'lgan mashqlar tarkibini o'zlashtirib olgach, harakatning
yangi shakllarini muvaffaqiyatli egallab, turli harakat topshiriqlariniuddalayolishadi. Har
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
208
qandayyangi harakat malakasi oldin o'rganilgan harakat faoliyati zaminida shakllanadi. Наг bir
o'rganilayotgan harakatning elementlari (qismi) mavjud. Demak, kishi qanchalik ko'p harakat
malakasiga ega bo'lsa, uning harakat tajribasi qanchalik boy bo'lsa, uni yangi harakat faoliyatiga
shunchalik oson va tez o'rgatish mumkin. Bolalar bilan o'tkaziladigan Sport gimnastika
mashg'ulotlarida bu masalani hal qilish, ayniqsa, muhimdir va bu 7 oy davomida olib borilgan
kuzatuvlar natijasida o’z aksini topdi.
3.
Sport gimnastikaning ta'lim-tarbiyaviy ahamiyati
. Mashg'ulotlar jarayonida ta'lim-
tarbiyaviy vazifalar hal qilinadi. Gimnastika darslari intizomli va qat'iy tartibda o'tishi bilan ajralib
turadi, chunki mashqlar sanoq yoki musiqa jo'rligida bajariladi. Gimnastika mashg'ulotlarida turli
harakatlarni bajarishga va bu harakatlarni fazoda, vaqt birligida va mushak ishga solish darajasi
bo'yicha aniq bajarishga o'rgatiladi. Maktab yoshidagi bolalarni o'z harakatlarini barcha
parametrlarda aniq baholay olishga, gavdaning turli harakatlarini boshqara olish va eslab qolishni
o’rganadi. 6-10 yoshdagi bolalar harakat aniqligiga va ularni bajarish uyg'unligini asta-sekin
murakkablashtirib borishga e'tibor berishlari zarur. Shu maqsadda gavdaning alohida qismlari
bilan o'rganilayotgan harakatlarni bir necha qismlarga va kombinatsiyalariga birlashtirish tavsiya
etiladi. Bunday mashqlarni o'rganish orqali eslab qolish va bajarilayotgan harakat faoliyatini
anglash qobiliyati rivojlanadi, bolaning ruhiy holatiga ijobiy ta'sir ko'rsatiladi. Sport gimnastika
mashg'ulotlari jarayonida aqliy ta'lim va jismoniy tarbiya birgalikda muvaffaqiyatli amalga
oshiriladi. P.F. Lesgaft maktabda gimnastika tizimi haqida fikr yuritib, bunday yozgan edi: «Aqliy
va jismoniy ta'lim o'zaro shunday chambarchas bog'liq- ki, ular maktabning ajralmas va zifasini
tashkil qilishi lozim, chunki har qanday bir tomonlama rivojlanish ta'limda muvofiqlikni buzadi
va odamning barkamol rivojlanishi uchun sharoit yaratmaydi»
Xulosa qilib aytganda sport gimnastika mashg'ulotlari jarayonida har tomonlama umumiy
jismoniy tayyorgarlikni, hayotiy zarur bo'lgan harakat malakalarini shakllantirish va aksari
harakatlar texnikasi asoslariga o'rgatish vazifalarini muvaffaqiyatli hal qilish mumkin. Sport
gimnastikasi v aboshqa sport turlariga o'tishning tayyorlovchi bosqichi bo'lib xizmat qiladi.
Bir oyoqli muvozanatlash (flamingo) testi paytida postural nazorat. Yana qiyinroq statik
postural vazifa muvozanatdir va bu static posturalning yanada sezgir testi bo'lishi mumkin 8 yoshli
bolalar sezilarli darajada sekinroq va 7 yoshga nisbatan kichikroq diapazonda chayqaladi. Turli
rivojlanish yoshdagi bolalarni ajrata oladigan nazorat. Birinchi sinf (o'rtacha yosh 6, 7) va ikkinchi
daraja (o'rtacha yosh 7, 7) o'rtasida bir oyoqda muvozanatni saqlash uchun sarflangan.
qobiliyatlari, bu erda qizlar o'g'il bolalarga qaraganda sezilarli darajada kichikroq tebranish
maydonini ishlab chiqardilar. Yoshi maksimal vaqt bolalar bir oyog'ida muvozanatga ega bo'ldi.
Sport gimnastikasi yosh bolalar organizimda har tamonlama o’z tasirini o’tkazib, bolaning
egiluvchanligi, chidamliligi, chanqonlik va organizimda funksional ta’sirini ko’rsatadi.
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 14 martdagi PQ-163-son (Qonun
hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 2022 yil 14 mart, 07/22/163/0214-son)
2.
Safarov D.Z.O., Hamroyev B.X. Oliy ta’limda gimnastika fanini innovatsion ta’lim
texnologiyalari asosida o‘qitish samaradorligi // Ilmiy taraqqiyot, 2021 yil. T. 1. 6-son.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
209
3.
Islomov E.Yu., Hamroev B.X., Safarov D.Z.U. Upravlenie vospitaniem yunogo
sportsmena vo vremya zanyati fizicheskimi uprajneniyami i na trenirovke // Savollar
nauki i obrazovaniya, 2020. № 20 (104).
4.
F.F.Savrievich, T.M.Shodievich FUTBOLCHILARNING TEXNIK VA TAKTIKIY
OLISHLARI Web of Scientist: International Scientific Research Journal 2 (04), 259-266
5.
F.F. Savrievich "MAKTAB O'quvchilarining Jismoniy tarbiyasining ASOSLARI -
Jismoniy tarbiya bilimlari" Web of Scientist: International Scientific Research Journal 2
(05), 41-48
6.
F. Fazliddinov "PROFESSIONAL KOLLEKSİYON". ACADEMICIA: Xalqaro ko'p
tarmoqli , 2020 yil
7.
Z.N. Savriyevna O‘tkir Hoshimov asarlarida qahramonlar tomonidan inson qadr-qimmati
tushunchalarining talqini – O‘rta Yevropa ilmiy xabarnomasi, 2021
8.
N.R. Sobirova “Sportchilarning funksional holatini rivojlantirishda uch bosqichli
modelning ahamiyati”. Iqtisodiyot, moliya va barqaror rivojlanish bo'yicha xalqaro jurnal
3.3 (2021): 190-196.
9.
Sayfiyev Hikmatullo Khairullayevich. Development of gymnastics in Uzbekistan and
attention to gymnastics. International scientific-educational electronic magazine
"OBRAZOVANIE I NAUKA V XXI VEKE". Issue №24 (volume 6) (March, 2022).
Vyxoda data in the world: 31.03.2022.
10.
Saidova Mahbuba Ayubovna InternationalJournalof Cultureand Modernity ISSN 2697-
2131, Volume 16 https://ijcm.academicjournal.io/index.php/ijcm 17 17 Features of
Application of Sports Games in Preschool Children
11.
Ayubovna, S. M. ., & Komiljonova, K. I. . (2022). Features of Application of Sports
Games in Preschool Children.
International Journal of Culture and Modernity
,
16
, 17–
23.
