218
BOSHLANG‘ICH SINFLAR O‘QUV JARAYONINI NOSTANDART MASALALAR
BILAN TASHKIL QILISHNING AFZALLIKLARI
Karimova Kunduz Ruzibaevna
Urganch davlat instituti katta o‘qituvchisi(PhD)
E-mail:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10205886
Annotatsiya.
Bugungi kunda o‘qitish jarayonida maktab o‘quvchisining faol ishtirokini
ta’minlash, ijodiy fikrlovchi, mustaqil ishlashga yo‘naltiruvchi turli xil masalalardan foydalanish
orqali o‘quvchilar qobiliyati va imkoniyatlaridan to‘la-to‘kis foydalanish imkonini yuzaga
chiqarish zarur. Maqolada nostandart masalalar orqali o‘quv jarayonida erishish mumkin
bo‘lgan imkoniyatlar bayon etilgan.
Kalit so‘zlar
: Boshlang‘ich sinf, matematik tafakkur, mantiqiy fikrlash, matematika,
topshiriq, mantiqiy masala, nostandart masala.
ADVANTAGES OF ORGANIZING THE EDUCATIONAL PROCESS OF
PRIMARY CLASSES WITH NON-STANDARD ISSUES
Abstract.
Today, it is necessary to ensure the active participation of a school student in the
teaching process, to bring to the surface the possibility of full-fledged use of the abilities and
capabilities of students through the use of various issues aimed at creative thinking, independent
work. The article describes the opportunities that can be achieved in the educational process
through non-standard issues.
Keywords:
elementary class, mathematical thinking, logical thinking, mathematics,
assignment, logical issue, non-standard issue.
ПРЕИМУЩЕСТВА ОРГАНИЗАЦИИ УЧЕБНОГО ПРОЦЕССА
НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ С НЕСТАНДАРТНЫМИ ЗАДАЧАМИ
Аннотация.
Сегодня необходимо обеспечить активное участие школьника в
процессе обучения, дать возможность в полной мере использовать способности и
возможности учащихся, используя различные вопросы, направленные на творческое
мышление, самостоятельную работу. В статье описаны возможности, которые могут
быть достигнуты в процессе обучения с помощью нестандартных задач.
Ключевые слова:
начальный класс, математическое мышление, логическое
мышление, математика, задание, логический вопрос, нестандартный вопрос.
219
Vatanimiz kelajagi bo‘lgan yoshlarni buyuk ajdodlarimizga mos va yuksak salohiyatli,
ma’rifatparvar qilib tarbiyalashga bugungi kunda juda katta e’tibor qaratilmoqda. Matematika
ta’limi va fanlarini yanada rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash, shuningdek,
O‘zbekiston respublikasi fanlar akademiyasining V.I. Romanovskiy nomidagi matematika instituti
faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida O‘zbekiston respublikasi
prezidentining 2019 yil 9 iyuldagi(PQ-4387) qarori quyidagicha boshlanadi: “Muhammad al
Xorazmiy, Ahmad Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Mirzo Ulug‘bek singari ulug‘ ajdodlarimiz
tamal toshini qo‘ygan matematika fani ilm-fan va texnikaning zamonaviy tarmoqlari jadal
rivojlanishi munosabati bilan hozirgi kunda yanada katta ahamiyat kasb etmoqda. Axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari, tibbiyot, biologiya, raqamli iqtisodiyot sohasida va boshqa
ko‘plab sohalarda uning roli ayniqsa ortdi”.
Matematika fanini o‘rgatishga va o‘rganishga bo‘lgan e’tibor juda kuchli bo‘lgan hozirgi
davrda, o‘quvchilarning matematikaga bo‘lgan qiziqishlarini orttirish zamon talabidir.
Matematika ancha murakkab fan bo‘lishi bilan birga u aniq va juda qiziqarli fandir. O‘quvchilarga
aynan matematikaning qiziqarli jihatlarini ochib ko‘rsatish orqali o‘quvchini fanga nisbatan
qiziqishini orttirish mumkin, bu esa juda muhimdir.
Maktab darsliklarining qaysi biri bo‘lmasin fanlarning o‘ziga jalb qiluvchi, shu bilan birga
yo‘naltiruvchi kuchi o‘ziga xos “topshiriq”lardir. Har bir fanda berilgan topshiriqni bajarish
usullariga ko‘proq e’tibor beriladi lekin masalani real hayotda qay tarzda qo‘llanishiga, ularning
mohiyati va umumiy jihatlariga e’tibor qaratilmaydi.
O‘quvchining ongli faoliyati, fikr yuritishi, yangi bilimlarni o‘zlashtirishi topshiriq bilan
ya’ni mavzu yuzasidan beriladigan o‘quv topshiriqlari bilan bog‘liqdir. O‘quv faoliyatining
yo‘nalishlari – qayta esga tushirib ijod qilish, yangi bilimlarni o‘rganib turli o‘quv jarayonlariga
tatbiq qilish, olgan bilimlarni umumlashtirib, o‘z-o‘zini nazorat qilish o‘quv topshiriqlari bilan
bevosita bog‘liq bo‘lib, topshiriqlar esa ta’limni rivojlantiruvchi vosita hisoblanadi. Topshiriqlar
turlicha berilib, maktabda o‘qish jarayonida o‘rganiladigan topshiriqlar o‘quv-biluv
topshiriqlaridir. Bunday topshiriqlar orqali o‘quvchi shaxsi rivojlantiriladi. O‘quv topshiriqlari
o‘quvchining bilimi, ko‘nikmasi, malakasi, ijodiy fikrlashi, tevarak-atrofidagi hodisalarga
munosabatini shakllantiradi va rivojlantiradi.
O‘quvchilar fikrlashini, tafakkurini rivojlantirishda fanlar ichida “Matematika” fani
yetakchi fan sanaladi. Bu fan orqali o‘quvchilarning mantiqiy tafakkur qila olish qobiliyatini, aqliy
rivojlanishini, dunyoqarashini, kommunikativ savodxonligini shakllantirish va rivojlantirishga,
erkin fikrlay olish, o‘zgalar fikrini anglash, o‘z fikrini og‘zaki va yozma ravishda ravon bayon qila
220
olish ko‘nikmalarini egallashlariga erishish mumkin. Buning uchun esa boshlang‘ich ta’lim
jarayonlaridayoq ar’anaviy ta’lim jarayonlarida bir xillikka barham bergan holda turli
topshiriqlardan, mavzuga oid rebus va krossvordlardan, qiziqarli tezkor savol-javoblardan,
mantiqiy masalalardan, umumiy qilib aytganda nostandart topshiriqlardan foydalanish juda
muhimdir. Bular orqali o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash va hozirjavoblik qobiliyatlarini yanada
rivojlantirishga, o‘quvchilarning dars jarayonida faol bo‘lishiga erishiladi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ya’ni bolalarning aynan shu yosh vaqtlarida ularning
aqliy qobiliyatlarini jadal rivojlanish jarayoni sodir bo‘lib, bu davrda o‘quvchilarning intellektual
salohiyatini rivojlanishi uchun fundament yaratiladi. O‘quv jarayonida nostandart masalalardan
foydalanish orqali o‘quv jarayonini qiziqarli va mahsuldor qilish hisobiga o‘quvchida mavzuni
chuqur anglab olishga intilishi ortadi; mustaqil ishlash va o‘zini-o‘zi rivojlantirish ko‘nikmasi
rivojlanadi; har bir o‘quvchining o‘zlashtirishi ta’minlanadi; har bir o‘quvchining o‘z fikrini erkin
namoyon qilishiga va fikrlashiga, bilish hissiyotini, maqsad sari intilishlariga, matematik
tafakkurlarini rivojlanishga erishiladi; sinfdagi barcha bolalarning faol ishlashi ta’minlanadi.
O‘qitish va berilgan bilimni anglab tushunish - bu murakkab jarayon bo‘lib, ular birinchi
navbatda o‘qituvchi va o‘quvchining faoliyatini o‘z ichiga oladi. Shuning uchun o‘qituvchi nafaqat
o‘z mavzusi bo‘yicha ilmiy ma’lumot berishi, balki o‘quvchining o‘quv faoliyatini rejalashtirishi,
tashkillashtirishi, nazorat qilishi, fikrlash qobiliyatlarini va bilimlarini amalda qo‘llash
qobiliyatlarini rivojlantirishi lozim. Agar o‘qituvchi boshlang‘ich qadamlardayoq o‘quvchilarning
turli nostandart topshiriqlarni yechishni, masalalarni turlarga ajratgan holda yechishni o‘rgatsa,
o‘quvchilar nafaqat matematika darslarida, balki, boshqa fanlarni o‘qish jarayonida ham har
qanday vazifani bajarish ketma-ketligini to‘g‘ri tanlagan holda, keng fikrlilik bilan bajarishga
o‘rganadi. Bularning barchasi esa o‘quvchiga o‘qish davomida va keyinchalik ish jarayonida ham
yordam beradi.
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 9 iyuldagi “Matematika ta’limi va
fanlarini yanada rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash, shuningdek,
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining V.I.Romanovskiy nomidagi
Matematika instituti faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
PQ-4387-son Qarori // https://lex.uz/docs/4409503.
221
2.
Karimova K.R. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari matematik tafakkurini shakllantirishda
mantiqiy masalalar. Pedogika fanlari bo‘yicha falsafa doktori(PhD) diss. – Toshkent,
2023. – 149 b.
3.
Kasimov F.M. Boshlang‘ich sinf matematika darslarida ijodiy topshiriqlar tizimi.
Pedagogika fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun taqdim etilgan diss. - Buxoro,
2007. – 202 b.
4.
Karimova K.R. Mantiqiy masalalar va ularning turlari. Современная психология и
педагогика: проблемы, анализ и резултаты. 2020. – B. 576-581.
