254
BAQSÍLARDÍŃ DÓRETIWSHILIK MIYNETLERI
Karamatdinova Nadira
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Baqsıshılıq hám dástanshılıq” qaniygeligi 2-kurs student
https://doi.org/10.5281/zenodo.10245592
Annotaciya.
Bul teziste Qaraqalpaq baqsılarınıń dóretiwshilik miynetleri,
dastan atamaları, belgili atqarıwshıları hám xalıq nama atamaları haqqında sóz
etilgen.
Gilt sózi:
Baqsı, dastan, atqarıwshılar, xalıq nama, tvochestvo, dóretiwshilik,
dástúrleri.
CREATIVE WORKS OF BAKHSHI
Abstract.
This thesis tells about the creative work of the Karakalpak witches,
the terms of the epic, the characteristic performers and the terms of folk melodies.
Key word:
Bakhshi, epic, performers, folk melody, creativity, creativity,
traditions.
ТВОРЧЕСКИЕ ТРУДЫ БАХШИ
Аннотация.
В этом тезисе рассказывается о творческом труде
каракалпакских ведьм, терминах эпоса, характерных исполнителях и
терминах народных мелодий.
Ключевое слово:
Бахши, эпос, исполнители, народная мелодия,
творчество, творчество, традиции.
Qaraqalpaq baqsılarınıń derlik kópshiligi shayırshılıǵı basım yaǵnıy suwırıp-
salma shayır degendey sózge sheber, sheshen tilli, gápke usta, yadıgeshligi menen
kózge túsken, kúldirgi sózli, tayın juwap iyeleri bolıwı menen birge dóretiwshilik
uqıpqa da iye bolǵan ónerpazlar bolıp tabıladı. Baqsılar dástannıń tiline,
múmkinshiligine qaray kóplegen qaraqalpaq sózlerin kirgiziw menen hátte geypara
qosıqlardıń túp nusqasın ózgertiw menen bir qansha qosıq qatarlarında ózlerinshe
255
kirgizgen jerleride az emes hám namalarında ózleri tańlay bilip kóplegen qosıq
qatarlarına taza namalar dóretip jańalıqlar engizgen.
Ol namalardıń birazı xalıq namaları. Xalıq qosıqları bolıp atalıp ketken.
Buǵan mısal retinde «Yusup Axmet» dástanındaǵı «Qarakóz» qosıǵın keltiriwge
boladı. Bul «Yusup Axmet» dástanı qaraqalpaq baqsılarınıń eń súyip aytatuǵın
dástanlarınıń biri bolıp sanaladı, «Yusup Axmet» dástanın aytpaǵan baqsı bolmaǵan
dese-de boladı. «Yusup Axmet» dástanındaǵı «Qarakóz» qosıǵın kórsetiwdiń ózi
dástanlardaǵı kóplegen qosıqlardıń xalıq qosıqlarına aynalıp ketkenligine dálil bola
aladı.
Baqsılar atqaratuǵın «Yusup Axmet» dástanı qaraqalpaqsha versiyasın
(úlgisin) dóretken qaraqalpaq shayırları Berdaq hám t.b. qıssaxanlar, ásirese sózi
menen sazın jetilistirgen Axımbet, Muwsa baqsı, Esjan, Qurbaniyaz, Ámet,
Genjebay baqsılar eń ataqlı Qaraqalpaq baqsılarınıń eń jaqsı tvochestvolıq
dóretiwshilik dástúrlerin dawamlap, «Yusup Axmet» dástanınıń qosıqların
qaraqalpaq xalqınıń «Sáwdigim», «Demir donlı», «Jeti asırım», «Keńesli ton», «Gór
qız», «Gelaláylim», «Keńes», «Xoshadás», «Nalısh», «Sanalı geldi», «Saltıq»,
«Úshtop», «Kúnxoja», «Xoja bala», «Qoshım palwan», «Kelte nalısh», «Teke
nalısh», «Ne payda», «Daǵları», «Dad álińnen», «Alaqayıs», «Xoja baǵman»,
«Iǵbal», «Dembermes», «Sárbinaz», «Dárdińnen», «Arıwxan», «Áziyzim»,
«Iraniy», «Muxalles», «Jeke baslı», «Eshbay», «Kemine», «Gelgalay», «Iygelay»,
«Kepter muxalles», «Sharqı pálek», «Qaradáli», «Qırmızı», «Qarakóz»,
«Barmeken», «Nedaǵı», h.t.b. namalarına salıp aytadı.
Sonday-aq «Qız Munayım» atlı qosıqtı onıń qaraqalpaqsha original teksti
menen namasında Berdaqtan Húrlimanǵa, Húrlimannan Qarajan baqsıǵa ótip
xalıqqa taraǵanı tastıyıqlanǵan. Qarajan baqsınıń atqarıwındaǵı «Qız Munayım»
qosıǵı radionıń altın fondına magnit lentasına jazıp alınǵan hám házirgi kúnde de
efirde berilip turadı. «Qarakóz» qosıǵınıń usı Qarajan variantı «Qaraqalpaq xalıq
256
artistkası», marhum Fatima Bekpolatova tárepinen de atqarılǵanı radio tolqınında
efirde beriledi, bul varianta biraz ózgeshelikke iye.
Sonday-aq
«Ǵárip ashıq
» dástanınań «Janım molam bir zaman shul yarımnı
azat qıl», «Muxalles» namasına, «Ushırdım sunqar qusımdı», «Dembermes»
namasına, «Nigárım» qosıǵı, «Nigárım» namasına, «Ǵáriybimnen ayra saldıń»
qosıǵı, «Sayqalı» namasına, «Dárdińnen» qosıǵı, «Dárdińnen» namasına, «Yarnıń
gúli keldi ózi kelmedi» qosıǵı, «Saltıq» namasına, «Kelsin ǵáriybim» qosıǵı,
«Ǵulpaq» namasına, «Náyleyin» qosıǵı, «Náyleyin» namasına, «Yarım kelgenińdi
bilá bilmedim» qosıǵı, «Arıwxan» namasına, «Sabır áyle sánemjan» qosıǵı, «Kepter
muxallesi» namasına, «Sen yar ketkeli» qosıǵı, «Sen yar gedáli» namasına h.t.b.
qosıqlar baqsı namalarına salıp aytılǵan hám kóp ǵana namalar sol qosıqtıń atı
menen atalıp xalıq naması bolıp atalıp ketken.
Sonday-aq Ǵáriptiń
«Meniń yarım baǵ seyline keledi» qosıǵı,
«Alaqayıs» namasına, «Ushtımda keldim» qosıǵı, «Mussa sen yarı» namasına,
«Aman jetker yarımdı» qosıǵı, «Terme muxallesi» namasına, taǵı da Shaxsánemniń
bir qansha qosıqları «Xoja baǵman» qosıǵı, «Xoshadás», «Nalısh», «Kelte nalısh»
h.t.b. namalarǵa aytıladı.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON
THE BASIS OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF
KARAKALPAK FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. –
Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM,
COURAGE, AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY
OTHERS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С.
197-202.
257
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF
COMPOSER MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC
LESSONS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С.
190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF
MUSIC EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. –
2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak
people: Historical and theoretical aspects //Asian Journal of Research in
Social Sciences and Humanities. – 2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and
professional education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary
Research Journal. – 2022. – Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER
MUSICAL AND PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF
INFORMATION BASES& MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST
CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ
ПЕДАГОГИКАСИНИНГ ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ
//Образование и инновационные исследования международный научно-
методический журнал. – 2021. – №. 5.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ
ПЕДАГОГИКАСИНИНГ ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ
258
//Образование и инновационные исследования международный научно-
методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА
БОЛАЛАР ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
12.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING
STUDENTS IN THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON
NATIONAL MUSIC IN THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL
RELATIONS //International Journal of Advance Scientific Research. – 2023.
– Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
13.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE
АND RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
14.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY
THROUGH BLACK FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023.
– Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
15.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK
BAKSHIS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-
910.
16.
Nawrızbaeva
A.
A.
BAQSÍ,
SÁZENDE
GENJEBAY
TILEWMURATOVTÍN ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 218-223.
17.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN
NORTHERN PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF
INDEPENDENCE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. –
С. 74-78.
18.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF
CREATIVITY //International Journal of Advance Scientific Research. –
2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-284.
259
19.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to
the Students of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of
Novel Research in Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
20.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection
with Public Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
21.
Махамматдинова
Л.
ЎЗБЕК
ВА
ҚОРАҚАПОҚ
МУСИҚА
МАДАНИЯТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ
ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. –
С. 782-786.
22.
Есанов
М.
ФОРМИРОВАНИЕ
НРАВСТВЕННЫХ
КАЧЕСТВ
ЛИЧНОСТИ СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023.
– Т. 4. – №. 1. – С. 719-725.
23.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in
Various Ways //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
24.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA
TARIXI //Oriental Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
25.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на
человека //Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
26.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ
//Oriental Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
27.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА Г. ҚАРАҚАЛПАҚ БАҚСЫСЫ СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал
социальных наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С.
112-117.
28.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10.
– С. 217-224.
260
29.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION
IN PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. –
№. 10. – С. 849-855.
30.
Tajimuratova
S.
FORMATION
OF
STUDENTS'SKILLS
OF
INDEPENDENT PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART
HISTORY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-
849.
31.
Saginbaevna
T.
S.
FORMATION
OF
STUDENTS'SKILLS
OF
INDEPENDENT PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART
HISTORY //Spectrum Journal of Innovation, Reforms and Development. –
2022. – Т. 9. – С. 386-392.
32.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of
Independence //Spanish Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18.
– С. 39-41.
33.
Tajimuratova
S.
FORMATION
OF
STUDENTS'SKILLS
OF
INDEPENDENT PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART
HISTORY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-
849.
34.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
35.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ
ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
36.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN
MANAGEMENT //Journal of Integrated Education and Research. – 2022. –
Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
37.
Qudenov
R.
QORAQALPOQ
XALQ
QO'SHIQLARI
ASOSIDA
YOSHLARNI TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI
ВЕКЕ». – 2023.
261
38.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING
LESSON //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-
232.
39.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE
LESSON IN THE FOURTH GRADE //Modern Science and Research. –
2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
40.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР
УЧУН ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
41.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY
OGZAKI IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т.
39. – С. 204-206.
42.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point
of View of People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С.
199-201.
43.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий
Европа ва Осиё қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 910-915.
