281
QARAQALPAQ QOBÍZ ÁSPABÍNÍŃ PAYDA BOLÍW TARÍYXÍ
Tuelbaeva Gúlchexra
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Baqsıshılıq hám dástanshılıq” qaniygeligi 1-kurs student
https://doi.org/10.5281/zenodo.10246730
Annotaciya.
Bul teziste saz áspablarınıń payda bolıw tarıyxı sonıń ishinde qaraqalpaq
qobız áspabınıń kelip shıǵıw tarıyxı haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi:
Saz áspab, muzıka, qobız, jıraw, ápsana, tariyx, nama, saz, kompozitor,
sazendeler.
THE HISTORY OF THE FORMATION OF THE KARAKALPAK
INSTRUMENT KOBYZ
Abstract.
In this thesis, the history of the origin of instrumental words, the history of the
origin of the kobyz instrument was mentioned in Karakalpak.
Key word:
instrument, music, kobyz, zhirov, legend, history, melody, word, composer,
tuners.
ИСТОРИЯ СТАНОВЛЕНИЯ КАРАКАЛПАКСКОГО ИНСТРУМЕНТА
КOБЫЗ
Аннотация.
В этом тезисе история возникновения инструментальных слов так в
каракалпак упоминалась история происхождения инструмента кабыз.
Ключевое слово:
инструмент, музыка, Кoбыз, жиров, легенда, история, мелодия,
слово, композитор, настройщики.
Qaraqalpaq xalqınında milliy saz ásbapları ayrıqsha ráń-báreńligi menen ajıralıp turadı olar
qobız, alamoynaq duwtar, balaman, shıńqobız h.t.b. Xalıqlar muzika mádeniyatıńıń kem-kemnen
rawajlanıp barıwı menen birge xalıq saz ásbaplarıda sapasın arttırıp kelmekte. Olardıń ayrımları
ózgertilip, talapqa juwap beretuǵın dárejege keltirilgen bolsa, ayrımları talapqa juwap bere almay
sapasın joytadı hám ornına jańadan ásbaplar payda boladı. Házirgi simfoniyalıq hám duxovoy
orkestrlerdegi saz ásbaplar internatsional saz ásbaplar, al olardıń kópshiligi xalıq saz ásbaplarınin`
qayta islenip bekkemleniwi nátiyjesinde júzege kelgen. hár bir xalıq óziniń xalıq saz ásbaplarınan
túrli ansambl` hám orkestrler dúzgen. Dúńya instrumental muzika mádeniyatınıń rawajlanıwına
ayrıqsha úles qosqan eń iri kompozitor hám sazendelerden: V.Motsart, F.List, Bax, Betxoven,
Chaykovskiy, Glinka, Raxmaninov, N.Poganini, Budashkin, A.Nauayi, Ibn Sino, M.Farabi,
282
Darvish Ali, A.Jamiy, Paxlovan Muxammad, Abdulla Marvarid, Shanqay jıraw, Jiyemurat jıraw,
Qıyas jıraw.
Arxeologiyalıq izertlewler natiyjesinde Ózbekstan ham Qaraqalpaqstan Xalıq ónermentleri
adam balasıniń arzıw-ármanların, qayǵı-quwanıshların saz arqalı sáwlelendiriw maqsetinde, sol
tuyǵılardı kópshilikke túsinikli etip ortaqlasıw ushın, óz talǵamına beyimlestirip, ózinen jaǵımlı
hawaz shıǵaratuǵın hár qıylı saz ásbapların dóretken, óz ónerlerin arttırıp otırǵan. Usınday uzaq
jollardı basıp ótken dúńya xalıqları mádeniyatınıń rawajlanıw basqıshları, sonıń ishinde Orta
Aziya xalıqları muzika mádeniyatınıń rawajlanıw hám áste-aqırın qáliplesiw dáwiri biziń
eramızdıń I-III ásirlerine tuwra keledi. Hátteki, biziń eramızdan aldıńǵı dáwirlerden basalandı-
degen boljawlar da barshılıq. Bunı arxeologiyalıq ashılıwlar hám ilimiy izertlewlerdiń juwmaqları
ayqın kórsetedi.
Solardıń biri retinde, XVII-ásirde jasaǵan muzıka izertlewshisi Darvish Aliydiń aytıwına
qaraǵanda bir túrli tamburǵa iye bolǵan qobız kúta áyyemgi saz áspabı. Onı «muzıkanıń teoriyasın
jaqsı úyrenip alǵan XIV-ásirdiń belgili sazendesi Sultan Uvaistiń zamanında qollandı»-dep
kórsetedi.
Qaraqalpaq jırawlarında bul ásbap haqqnda mınaday legendalar saqlangan. Esemurat jıraw
menen Qıyas jırau bılay deydi Qobızdıń piri Qorqıt ata hám Diywanayı burıq dep esitemiz.
Bizlerden burınǵı ótken jırawlar bılay dep ápsana qılatuǵın edi. Qorqıt ata agashtan qobız islep saz
shertiwdi arman etipti. Kóp aǵashlardı jonıp hálek bolsa da, islegen qobızınan nátiyje shıǵara
almaptı. Qorqıt atanıń qobız jonıp otırǵanın shaytanlar kórip, Qorqıt atadan qobızıńdı kórset dese,
Qorqıt ata shaytanlardan qobızın jasırıptı. Onnan keyin Qorqıt ata toǵaydan shıǵıp ketetuǵın kisige
uqsap jasırınıp barıp, ekinshi joldan buqqıshlap barıp, shaytanlardıń sózin tıńlaptı. Shaytanlar
Qorqıt ata tuwralı bılay dep otır eken «Qorqıt ata kútá ajayıp isti baslaǵan eken, biraq aqırına
jetkere almaptı. Egerde toǵaydaǵı dońız súykenip quwraǵan jigildik jiydeniń agashınan qobızdı
jonsa, onnan tostaǵan shıǵarsa, onıń tostaǵanın baqırawıq túyeniń bas terisi menen qaplasa, oǵan
kisnewik attıń quyrıǵınan alıp qıl taqsa, qumlaqta, tawda ósetuǵın sasıq quraydıń shiresinen
(shayırınan) jaqsa, qıldın astınan kóterip turatuǵın qabaqtan jonıp tiyek salsa, júda shıqqısh ásbap
bolǵan bolar edi». Qorqıt ata shaytanlardıń bul sózin esitip izine gırra qaytıp, shaytanlardıń
aytqanınday etip qobızın islegen eken, túrli namaǵa shertiletuǵın saz asbabı, juda jaqsı qobız
bolıptı. Qorqıt ata qobızdı hár túrli namaǵa salıp shertip júre beripti. Mine sol-sol eken Qorqıt ata
qobızdıń piri bolıptı...» dep keltirip ótedi alım Qalli Ayımbetov óziniń “Xalıq danalıǵı” atlı
miynetinde.
283
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. –
2022. – Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL
AND PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION
BASES& MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING
ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
284
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
23.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 719-
725.
285
24.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
25.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
26.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
27.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
28.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
29.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
30.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 849-
855.
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
286
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
39.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
40.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
41.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
42.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
43.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
44.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
