ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
717
YOSHLAR MA’NAVIYATINI YUKSALTIRISHDA MILLIY QADRIYATLAR
VA MA’NAVIY MEROSNI TARG‘IB ETISHNING AHAMIYATI
Dilmurod Karimovich Yaxyayev
Toshkent shahar Uchtepa tumani
238-maktab Jismoniy tarbiya o’qituvchisi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada O‘zbekistonda yoshlar ma’naviyatini yuksaltirishda
ma’naviy meros hamda milliy qadriyatlarimizning ahamiyati haqida so‘z boradi. Yurtimizda
buyuk olim va allomalarimiz merosiga qaratilayotgan e’tibor tilga olinadi.
Kalit so‘zlar:
yoshlar, ma’naviyat, qadriyat, ma’naviy meros.
THE IMPORTANCE OF PROMOTING NATIONAL VALUES AND SPIRITUAL
HERITAGE IN RAISING THE SPIRITUALITY OF YOUTH
Abstract.
This article talks about the importance of our spiritual heritage and national
values in raising the spirituality of young people in Uzbekistan. The attention paid to the
heritage of our great scientists and scholars in our country is mentioned.
Key words:
youth, spirituality, value, spiritual heritage.
ЗНАЧИМОСТЬ ПРОДВИЖЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНЫХ ЦЕННОСТЕЙ И
ДУХОВНОГО НАСЛЕДИЯ В ПОВЫШЕНИИ ДУХОВНОСТИ МОЛОДЕЖИ
Аннотация.
В данной статье говорится о значении нашего духовного наследия и
национальных ценностей в повышении духовности молодежи Узбекистана. Отмечено
внимание, уделяемое наследию великих ученых и учёных в нашей стране.
Ключевые слова:
молодежь, духовность, ценности, духовное наследие.
O‘zbekistonda yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish, buyuk ajdodlar xotirasini yodda
saqlagan holda, e’zozlab, yuksak hurmat va ehtirom ko‘rsatish, ularni huquqiy, iqtisodiy va
ijtimoiy himoyalash uchun qulay shart-sharoitlar yaratish masalasi davlat siyosati darajasiga
ko‘tarildi. Binobarin, xalqimizning siyosiy tafakkuri, ijtimoiy faolligi va olib borilayotgan
islohotlarga daxldorlik tuyg‘usi tobora ortib borayotgan hamda bosib o‘tilgan shonli yo‘limizga
nazar tashlar ekanmiz, Konstitutsiyaning yangi tahrirdagi 65-moddasida keltirilganidek,
“yoshlarda milliy va umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlikni, buyuk ajdodlarimizning boy
ma’naviy merosidan faxrlanish tuyg‘usini shakllantirish to‘g‘risida”gi masalalarda davlat va
jamiyat g‘amxo‘rlik qiladi.
Yangi O‘zbekiston barpo etilayotgan bugungi kunda mamlakatimizga butun dunyoning
nigohi qadalgan, qadimiy madaniyatimiz va ma’naviy qadriyatlarimizni jahon ahli tan olayotgan
bir davrda ajdodlarimiz qoldirgan boy milliy qadriyatlarimizni avaylab-asrash va rivojlantirishga
alohida ahamiyat berilmoqda. SHunda biz, o‘tmishdagi buyuk zotlarimiz: “Imom Buxoriy, Imom
Termiziy, Muhammad Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Ahmad Farg‘oniy, Abu Mansur Moturidiy,
Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino kabi mutafakkir bobolarimiz hayoti, faoliyati, asarlarida
o‘z talqinini topgan adolat va adolatparvarlik g‘oyalarida mujassam bo‘ldi”[1.16], deb ayta
olamiz. Ular qoldirgan ulkan ma’naviy merosdan o‘rnak va ibrat olib, bu g‘oyani yoshlar ongiga
tezroq etkaza olamiz hamda ularning ilmga, tariximizga bo‘lgan hurmat-ehtiromini yanada
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
718
oshiramiz, ularda milliy g‘urur shakllanishiga, ma’naviyatini yanada yuksaltirishga imkon
yaratgan bo‘lamiz.
Yangi O‘zbekistonning buyuk ne’mati bo‘lgan erki va ozodligi xalqimizning sa’y-
harakati, barakali mehnati va ijodiy faoliyatidan kelib chiqish bilan birga, Turon zaminda voyaga
etgan hamda jahon sivilizatsiyasiga munosib hissa qo‘shib, o‘z g‘oyalari, tafakkuri bilan o‘zbek
milliy g‘oyasiga asos solgan ajdodlarimizning boy ma’naviy merosi va sermazmun tariximizga
ham tayanadi. Har bir millatning o‘ziga xos jihatlarini, xususan, ma’naviyatini shakllantirishda
eng avvalo, beqiyos ta’sir kuchiga ega bo‘lgan milliy qadriyatining o‘rni katta. Yoshlar
ma’naviyatini yuksaltirishda milliy qadriyatlarning qayta tiklanishi, buyuk zotlar ma’naviy
merosining, xususan, allomalarimiz ta’limotlarining o‘rni va ahamiyati katta. Katta umidlar bilan
olg‘a qadam tashlayotgan O‘zbekiston bugungi kunga kelib, taraqqiyotning mutlaqo yangi
bosqichiga qadam qo‘ydi. Dunyo tamaddunida yurtimizni “Yangi O‘zbekiston”,
“Yangilanayotgan O‘zbekiston” kabi nomlar bilan e’tirof etmoqdalar. “Yangi O‘zbekistonda el
aziz, inson aziz!” degan bosh g‘oyani o‘zida mujassam etgan ezgu ishlarning amalga
oshirilayotgani bu yurtda istiqomat qilayotgan har bir insonning baxt-saodati uchun xizmat
qilmoqda. Bu e’tirof yangi davlat va jamiyat qurish yo‘lida tarixiy ishlarni amalga oshirgan
xalqimizga xos yaratuvchanlik shijoati, bilim va salohiyati, kuch va imkoniyatlari hamda olib
borilgan keng ko‘lamli islohotlarga nisbatan izhor etildi, deyish mumkin. Buyuk ajdodlarimizga
xos azmu shijoat, xalqimizning metin irodasi, tobora ulg‘ayib kelayotgan barkamol avlodimizga
tayanib, jamiyat hayotini tubdan yangilash yo‘lini izchil davom ettirish bugungi kunda eng
dolzarb vazifadir. O‘zining noyob asarlari hamda olamshumul kashfiyotlari bilan jahon ilm-fani
va madaniyati rivojiga beqiyos hissa qo‘shgan buyuk mutafakkir va qomusiy olimlardan biri, Ilk
Renessans davrining yorqin namoyandasi Abu Rayhon Beruniyning ilmiy-ma’rifiy merosini
yanada chuqur o‘rganish va keng targ‘ib qilish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2022 yil 25 avgustdagi “Buyuk mutafakkir va qomusiy olim Abu Rayhon
Beruniy tavalludining 1050 yilligini xalqaro miqyosda keng nishonlash to‘g‘risida” gi PQ-361-
son qarori”[2] ning qabul qilinishi va unga ko‘ra, buyuk ajdodimiz yubiley tantanalarini
nishonlashga jiddiy tayyorgarlik ko‘rilishi va munosib nishonlashga doir vazifalarning
belgilanishi ayni muddao bo‘ldi. Jumladan, 2022-2023 yillarda buyuk mutafakkir, qomusiy olim,
tabiatshunoslik asoschilaridan biri Abu Rayhon Beruniy majmuasi qurilishining rejalashtirilishi,
bog‘ barpo etilishi, kitoblarining chop etilishi va shu kabi ezgu ishlarning amalga oshirilishi
maqsad etib qo‘yilganligi yosh avlod tarbiyasida muhim o‘rin tutadi
.
O‘zbekistonda Beruniyning ijodiga katta e’tibor berib kelinmoqda. Uning hayoti,
faoliyati va ilmiy merosi haqida H.Abdullaev, I.Mo‘minov, V.Zohidov, Ya.G‘ulomov,
U.Karimov, S.Bulgakov, A.SHaripov kabi olimlar risola, asarlar yaratdilar. Unga bag‘ishlangan
qator xalqaro ilmiy konferensiyalar o‘tkazildi va bugungi kunda ham bu ishlar davom
ettirilmoqda. Beruniyning “Qadimgi yodgorliklar”, “Hindiston”, “Mas’ud qonuni”, “Geodeziya”,
“Saydana” kabi asosiy asarlarini o‘z ichiga oluvchi ko‘p tomli saylanma asarlari o‘zbek va rus
tillarida O‘zbekiston Fanlar akademiyasi tomonidan nashr etilib, kitobxonlar jamoasiga etkazildi.
SHuningdek, 2010 yilda chop etilgan kitoblar orasida faylasuf olim B.Turaev tomonidan “Abu
Rayhon Beruniy” kitobchasi, 2019 yilda esa olima G.Masharipovaning “Xorazm Ma’mun
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
719
akademiyasi allomalari tabiiy-ilmiy, ijtimoiy-falsafiy va ma’naviy merosining ijtimoiy tafakkur
taraqqiyotiga ta’siri” nomli monografiyasi ham nashr qilindi”[3].
Dunyo ilm-fani rivojiga o‘zining beqiyos hissasini qo‘shgan ulug‘ alloma Abu Rayhon
Beruniyning nomi mangulikka daxldor. Uning ilmu ma’rifat o‘rganish orqali olamni ezgulikka,
taraqqiyotga etaklash maqsadida avlodlarga qoldirgan buyuk merosi insoniyat uchun bebaho
xazina, shu bilan birga, biz avlodlarga qoldirgan ilmiy va ma’naviy merosi beqiyosdir.
Qomusiy alloma Abu Rayhon Beruniy Al-Xorazmiy, Forobiy va Ibn Sino bilan bir
qatorda turuvchi musulmon Sharqi “Uyg‘onish davri”ning eng mashhur namoyandasi. O‘z
davrida birinchi bo‘lib Erning shar shaklida ekanligini va u quyosh atrofida aylanishi g‘oyasini
ilgari surgan, keyinroq Er radiusini katta aniqlik bilan o‘lchagan.
Buyuk alloma o‘zidan so‘nggi avlodlarga katta ilmiy meros qoldirdi. Beruniyning o‘z
davri ilm-fanining turli sohalariga oid 160 dan ortiq turli hajmdagi asarlari, yozishmalari
qolganligi bizga ma’lum. Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan katta hajmdagi asarlaridan tashqari
astronomiya, astrologiya, matematika, geodeziya, geologiya, mineralogiya, geografiya,
arifmetika, tibbiyot, farmokognoziya, tarix, filologiya masalalariga oid qator risolalar yaratdi va
sanskrit tilidan arabchaga, arab tilidan sanskrit tiliga tarjimalar qildi, badiiy ijod bilan ham
shug‘ullanib she’rlar yozdi. “Astrologiyaga kirish”, “Astronomiya kaliti”, “Jonni davolovchi
quyosh kitobi”, “Ikki xil harakatning zarurligi haqida”, “Ko‘paytirish asoslari”, “Ptolemey
“Almagest”ning sanskritchaga tarjimasi”, “Foydali savollar va to‘g‘ri javoblar”, “Farg‘oniy
“Elementlar”iga tuzatishlar”, “Turklar tomonidan ehtiyotkorlik”, “Oq kiyimlilar va karmatlar
haqida ma’lumotlar”, “She’rlar to‘plami”, “Al-Muqanna haqidagi ma’lumotlar tarjimasi”, “Ibn
Sino bilan yozishmalar” shular jumlasidandir. Bularning bari Yangi O‘zbekistonda amalga
oshirilayotgan islohotlarning samaradorligi, avvalo, xalq ma’naviyatining tiklanishi, boy tarixiy
merosining keng o‘rganilishi, yoshlar qalbi va ongiga milliy g‘oyaning chuqur
singdirilayotganligi bilan uzviy bog‘liqdir. O‘zbekistonning bugungi yoshlari sharoit va yangi
imkoniyatlardan unumli foydalangan holda, o‘tmishda yashab o‘tgan buyuk allomalar va
ustozlardan ibrat olib ish yuritsalar, jahon ilm-fani va madaniyati yutuqlarini to‘liq egallaydilar,
mamlakat taraqqiyoti, yuksalishi uchun etuk va malakali kadrlar bo‘lib etishadilar.
Yangi O‘zbekistonda boshlangan islohotlar, kelajak sari tashlanayotgan dadil qadamlar
bardavom bo‘lishini ta’minlashda dunyoda o‘ziga yarasha yuksak salohiyati, benazir nufuziga
mos ravishda o‘rin egallayotgan mustaqil O‘zbekiston atalmish davlat bor ekan, bu yurtda ana
shu nomga munosib millat yashamoqda. Bu yurtda uning ota-bobolari, avlod-ajdodlari, buyuk
zotlari yashab o‘tgan. Ayni paytda bu borada to‘plangan tajriba, ana shu buyuk zotlarimizning
bebaho merosi hamisha boshimizni baland, qaddimizni tik qiladi, o‘zbek millatining kelajagi
buyuk davlat qurishda jahon ayvonida turib, o‘z iymoni, e’tiqodlari, ma’naviy ruhlari bilan
qo‘llab-quvvatlab, olg‘a etaklaydi. Chunonchi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
SH.M.Mirziyoyev 2022 yil 20 dekabrda Parlament va o‘zbek xalqiga qilgan Murojaatnomasida
ta’kidlaganidek” “Biz qadimiy va boy tariximizni, ayniqsa, g‘oyat og‘ir sharoitda ilm-ma’rifat,
inson erkinligi, xalq ozodligi, Vatanga, milliy qadriyatlarga mehr va sadoqat g‘oyalarini dadil
ko‘tarib chiqqan jadid bobolarimiz faoliyatini yanada chuqur o‘rganishimiz lozim. Ularning
ulug‘ maqsadlar yo‘lidagi mardona kurashi va fidoyiligi Yangi O‘zbekistonni qurishda
barchamiz, avvalo, yoshlarimiz uchun chinakam ibrat maktabi bo‘lib xizmat qilishi zarur”[4].
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
720
Yangi O‘zbekistonni rivojlangan mamlakatga aylantirish maqsadida mamlakat
taraqqiyotining yangi bosqichiga qadam qo‘yilgan hozirgi davrda Uchinchi renessans
poydevorini yaratishga bel bog‘langan. Ana shu maqsadni ko‘zlagan Prezident Sh.M.Mirziyoyev
ta’kidlaganidek, “milliy ma’naviyatimiz tarixida o‘chmas iz qoldirgan ulug‘ allomalarimiz,
mutafakkir bobolarimizning turli mamlakatlardagi muzey va kutubxonalarda saqlanayotgan
qo‘lyozmalarini o‘rganish, mavjud nusxalarini yurtimizga olib kelish, atroflicha tadqiq qilib,
xalqimizga etkazish borasida muhim ishlar amalga oshirilishi”[5.34] yo‘lida amaliy harakatlarga
undab kelmoqda. Ana shu maqsadda Yangi O‘zbekistonda buyuk allomalarimizning bebaho
merosini chuqur o‘rganish va uni keng jamoatchilikka etkazish ustuvor masalalardan biriga
aylangan. Zero, jahon ilm-fani va madaniyati rivojiga beqiyos hissa qo‘shgan buyuk
ajdodlarimiz hamda jadid bobolarimiz, xalqimizning ma’rifatparvar farzandlari Mahmudxo‘ja
Behbudiy, Munavvar Qori, Abdulla Avloniy, Abdurauf Fitrat, Cho‘lpon, Usmon Nosir, Abdulla
Qodiriy kabi buyuk bobolarimiz vasiyatlari va ular qoldirgan ulkan ma’naviy merosdan o‘rnak
va ibrat olib, bu g‘oyaviy ta’limotni yoshlar ongiga singdira qanchalik darajada singdira olsak,
ularning tariximizga bo‘lgan hurmat-ehtiromini yanada oshirgan bo‘lamiz.
Vatanimiz kelajagi bo‘lgan barkamol avlodni etishtirish uchun millatimizning har bir
vakili o‘z farzandini milliy g‘oyamiz, qadriyatlarimiz, tilimiz, qadimiy tariximiz, madaniy boy
o‘tmishimizda chuqur iz qoldirgan buyuk siymolarimizga muhabbat va hurmat ruhida
tarbiyalash bilan birga, jahoniy o‘zigagina xos bo‘lgan insonparvarlik, baynalmilallik,
samimiylik va bag‘rikenglik ruhida ham tarbiyalashimiz, bugungi kunda har qachongidan ham
zarurroqdir.
Yoshlar masalasi e’tibor markazidan, kun tartibidan o‘rin olganining
sababi, avvalo, aholining yarmidan ko‘prog‘ini tashkil etadigan yoshlar miqdor jihatidan yirik
qatlam, katta kuch hisoblanadi. SHuningdek, yoshlar kuch-quvvatga to‘la, g‘ayratli bo‘lgani
uchun ular boshqa guruhlarga nisbatan faol, yangiliklarga ochiq, innovatorligi va
tashabbuskorligi bilan ajralib turadi.
Shu bois, Prezident, “biz o‘z oldimizga mamlakatimizda Uchinchi Renessans poydevorini
barpo etishdek ulug‘ maqsadni qo‘ygan ekanmiz, buning uchun yangi Xorazmiylar, Beruniylar,
Ibn Sinolar, Ulug‘beklar, Navoiy va Boburlarni tarbiyalab beradigan muhit va sharoitlarni
yaratishimiz kerak. Bunda, avvalo, ta’lim va tarbiyani rivojlantirish, sog‘lom turmush tarzini
qaror toptirish, ilm-fan va innovatsiyalarni taraqqiy ettirish milliy g‘oyamizning asosiy ustunlari
bo‘lib xizmat qilishi lozim”[6], deb ta’kidlagani ham bejiz emas.
REFERENCES
1. Shavkat Mirziyoyev. Yangi O‘zbekiston strategiyasi.–Toshkent:O‘zbekiston, 2021.–
B.16.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “Buyuk olim Abu
Rayhon Beruniy tavalludining 1050 yilligini xalqaro miqyosda keng nishonlash
to‘g‘risida”gi PQ-361 sonli qaror www.xabar.uz › jamiyat › abu-rayhon-beruniy-
https://lex.uz/docs/6172044.
3. Masharipova G. Xorazm Ma’mun akademiyasi allomalari tabiiy-ilmiy, ijtimoiy-falsafiy
va ma’naviy merosining ijtimoiy tafakkur taraqqiyotiga ta’siri. Monografiya. –
Toshkent: Navro’z, 2019.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
721
4.
www.xabar.uz › jamiyat › shavkat-mirziyoyevn..
Shavkat Mirziyoyevning 2022 yil 20
dekabrda Oliy Majlis va O‘zbekiston xalqiga Murojaatnomasi.
5. Mirziyoyev SH.M. Yangi O‘zbekiston strategiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 2021.–
B.34.
6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi
