ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1157
ҚОРАҚАЛПОҚ ВОКАЛ САНЪАТИНИНГ АСОСЧИСИ БАЗАРБАЙ
НАДИРОВ
Жақсимуратова Бағдагул
Ўзбекистон давлат консерваторияси Нукус филиали
“Умум касбий ва ижтимоий фанлар кафедраси” ассистент ўқитувчиси
https://doi.org/10.5281/zenodo.10429408
Аннотация. Ушбу мақолада Қорақалпоқ миллий халқ ва замонавий академик
қўшиқчилик санъатининг моҳир ижрочиси ва тарғиботчиси, кучли ва бой калоритга эга
бўлган баритонал овоз соҳиби, ҳурматли устоз, Ўзбекистон ва Қорақалпоғистон
Республикаси халқ артисти, Бердақ номидаги давлат мукофоти совриндори, Республика
халқ таълими аълочиси, ёш санъат ғунчаларининг севимли мураббийси Базарбой Надиров
ҳақида ва у ижро қилган асарлари, шогирдлари бугунги кунда устознинг давомчилари
ҳақида сўз юуритилади.
Калит сўзи: мусиқа, опера, композитор, вокал, драма, театр, романс, ария,
мелодист, педагог, фестивал.
BAZARBAI NADIROV IS THE FOUNDER OF KARAKALPAK VOCAL ART
Abstract. In this article, a skilled performer and promoter of the Karakalpak national folk
and modern academic singing art, the owner of a strong and rich baritonal voice, a respected
teacher, a People's Artist of the Republic of Uzbekistan and Karakalpakstan, a laureate of the
state award named after Berdak, an outstanding public educationist of the Republic, young art
Bazarboy Nadirov, the favorite coach of his buddies, and his works, his students, who are the
successors of the teacher today, are talked about.
Keywords: music, opera, composer, vocal, drama, theater, romance, aria, melodist,
pedagogue, festival.
БАЗАРБАЙ НАДИРОВ – ОСНОВОПОЛОЖНИК КАРАКАЛПАКСКОГО
ВОКАЛЬНОГО ИСКУССТВА.
Аннотация. В данной статье представлен опытный исполнитель и пропагандист
каракалпакского национального народного и современного академического певческого
искусства, обладатель сильного и насыщенного баритонального голоса, уважаемый
педагог, Народный артист Республики Узбекистан и Каракалпакстана, лауреат премии
Речь идет о государственной премии имени Бердака, выдающемся народном педагоге
республики, молодом искусстве Базарбое Надирове, любимом тренере его приятелей, и его
трудах, его учениках, которые сегодня являются продолжателями учителя.
Ключевые слова: музыка, опера, композитор, вокал, драматургия, театр, романс,
ария, мелодист, педагог, фестиваль.
Мустақиллик йилларидан кейин юртимизда маданият соҳасига бўлган эътибор янада
кучайди. Мусиқа ва санъат сохаларида етук ва профессионал даражадаги мутахасисларни
етиштириб чиқариш мақсадида кўплаб имкониятлар яратилди. Шу қатори юртимизда
Қорақалпоқ маданиятига, Қорақалпоқ мусиқасига болган қизиқиш ва этибор жуда кучли.
Муҳтарам Президентимиз Шавкат Миромонович Мирзиёйевб: Қорақалпоқ диёри ўзининг
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1158
ўхшаши йўқ, бетакрор санъати билан барчамизни хайратга солиб келади.[4:209-бет]-деб
юксак баҳо берганининг ўзи ҳам хар қанча тахсинга сазовор.
опера ва бахшичилик санъатини янада ривожлантириш мақсадида президентимиз
ташаббуси билан Нукус шаҳрида 2021-йили Опера ва бахшичилик санъатига
ихтисослаштирилган мактаб ташкил этилди. Бунга Қорақалпоқ миллий халқ ва замонавий
академик қўшиқчилик санъатининг моҳир ижрочиси ва тарғиботчиси, кучли ва бой
калоритга эга бўлган баритонал овоз соҳиби, ҳурматли устоз, Ўзбекистон ва
Қорақалпоғистон Республикаси халқ артисти, Бердақ номидаги давлат мукофоти
совриндори, Республика халқ таълими аълочиси, ёш санъат ғунчаларининг севимли
мураббийси Базарбой Надиров қорақалпоқ элининг ардоғидаги санъаткорнинг қушган
ҳиссаси катта деб айтсак муолаға бўлмайди. Неча йиллар давомида ўзининг беқиёс санъати
билан элга танилиб қўшиқларни куйлаш баробарида санъатсевар халқимизни рус ва европа
композиторларининг мумтоз романс ва операларини саҳналаштириш ва тарғибот қилишда
катта хизмат кўрсатди.
Базарбай Надировнинг анъанавий халқ усули ва академик вокал йўналишида
тарбиялашдаги педагогик фаолияти, ижрочиликдаги ўзига хос йўли, хилма-хил ва бой
репертуари, профессионал театр саҳнасидаги ижролари ҳақида қанча гапирсак ҳам оз.
Ўзининг билими, ижро услуби ва маданияти, маҳорати, овоз имкониятларининг бойлиги
билан қорақалпоқ ва ўзбек халқининг ҳурматига сазовор бўлган санъаткор
Қорақалпоғистонда ўзига хос мактаб яратган қорақалпоқ маданияти ва санъатини,
жумладан миллий халқ ва замонавий академик қўшиқчилик ижросини янги босқичга
кўтарган, уларга янги мазмун ва янги жило бағишланган. 1937 йил Қорақалпоғистон
Республикасининг Нукус тумани “Оқтерак” овулида деҳқон оиласида таваллуд топган.
Ҳаётда ўзининг меҳнатсеварлиги, ҳаллолиги, изланувчанлиги, санъатга ошуфталиги
билан эл ҳурматига сазовор бўлган. Устоз билан сухбатлашиш пайтида Ешжан, Жапақ,
Шерниёз бахшиларнинг тўй-хашамларидаги чиқишлари, “Гўрўғли”, “Ғариб-Шохсанам”,
“Алпомиш” каби қахрамонлик достонларини маҳорат билан чин дилдан берилиб ифодали,
таъсирчан, образга кириб ижро қилишлари, даврага ўтирган турли ёшдаги тингловчиларга
маъқул келиши, улар дилидан жой олиб, меҳрини қозониши менда бир умрга ўчмас
таъсурот қолдирган деган гапларини менга айтиб берган эди деб ёзади Т.Баяндиев [1].
“Биринчи маротаба саҳнага чиққанимда жуда ҳаяжонландим. Бу урушдан кейинги
йиллар эди. Ўшанда Жапақ бахши, Шерниёз бахшиларни эсладим, уларнинг маҳорати ва
жасоратига тан бердим. Халқ орасидан чиққан, ҳеч қаерда ўқимаган, махсус олийгоҳларда
тарбия олиб, қўшиқчиликнинг сиру-асрорларидан сабоқ олмаган, бу беназир
санъаткорларнинг қобилияти, овоз ва ижро имкониятларига қойил қолганман” — деб
ҳаяжонланиб гапириб берганлари ёдимдан чиқмайди [2]. Мутахассислар фикр ва
мулохазалари бошқа ёшлар каби Базарбай Надировга ҳам ўқиш, махсус билим олиш, катта-
катта мутахассислардан сабоқ олиш, улар тажрибасини қунт билан ўрганиш зарурлигини
уқтирди. Декада эндигина катта санъатга кириб келаётган Қорақалпоқ ёшларига, шу
жумладан Базарбай Надировга ўқиш ва ўрганиш, махсус таълим юртларида билим олиш,
соҳа сирларини мукаммал эгаллаш, профессионал санъатнинг асосий талабларидан бири
эканлигини англатди. Устознинг педагогик фаолияти 1969 йилдан бошланади. Шу йили
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1159
Тошкент давлат консерваториясининг академик хонандалик факультетини тамомлаб, олий
маълумотли мутахассис дипломини олган Базарбай Надиров ҳозирги Нукус
Ихтисослаштирилган маъданият мактабига ўқитувчи сифатида ишга қабул қилинади.
Ўттиз икки ёшдаги вокал ўқитувчиси қорақалпоқ санъати учун иқтидорли ёш
кадрларга сабоқ беришда академик хонандалик ва қорақалпоқ халқ қўшиқларини ижро
қилиш овозни тўғри йўналтира билиш, қўшиқнинг маъносини тўғри тушуниб, уни талқин
қилиш сирларини ўргатишда Базарбай Надиров консерваториянинг вокал синфларида
олган билимлари, устозларнинг тажрибалари ва маслаҳатларидан фойдаланади. Меҳнатда
чиниққан, хаёт тажрибасига эга бўлган Б.Надиров шу кунга қадар 100 дан ортиқ
шогирдларни тарбиялаб чиқарди. Улар орасидан халқимизга таниқли талант эгалари
ЎЗбекистон ва Қорақалпоғистон залқ артисти, ЎЗбекистон давлат ва Бердақ номидаги
мукофотлар лауреати Тамара Дошимова, Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат академик
театри артисти ЎЗбекистон халқ артисти Базарбай Ухақбергенов, Илк шогиридан Давлат
Отажонов, Кенесбай Сержанов, Маржан Халмуратова, Ханзада Палўанова, Бийбигаухар
Узақбаева, Бектурсин Нызанов, Фарид Узақбергенов, Аймухан Утемуратова, Дарибай
Хўжамбергенев, Қорақалпоғистонга хизмат кўрсатган артист Светлана Шынықулова,
Далибай Мамбетмуратов, Абат Қаллиев, Қонис Есемуратов, Гулзар Утегенова, Тамара
Мамутова, Бахтияр Қазақбаев, Комил Отажонов, Алтынгул Ажиниязова, Багдагул
Жаксимуратова, композитор Нурназар Қаллибеков, Ҳурлиман Тилеўмуратова, Азизбек
Айтжановлар ва бир нечта шогитлари республика маданият масканларида, шу қатори Алма-
ата, Новасибирск опера театрларида Гулсара Тасқынбаева, Рахат Сарсенбаев, Оринбийке
Досанова ва Анна Чехлатовалар устоздан олган таълимларини давом эттириб
келмоқдалар[3].
Устозлари қайта-қайта такрорлаган, ёшларни ҳақиқий санъат йўлига
йўналтирадиган, уларни кўзлаган мақсад сари етаклайдиган сирни кундалик
машғулотларда уқтиришга ҳаракат қилади. Меҳнат унинг парвозини таъминлайдиган куч-
қувватдир. Истеъдод табиат томонидан инсонга инъом этилган улуғ мўжизадир. “Агар
санъаткор қўшиқчи ўз устида мунтазам ишламаса, машқ қилмаса устозлар маҳоратлари
сирларини меҳр ва синчковлик билан ўрганмаса бу ноёб мўжизадан айрилиб қолиши
мумкин” [3]. Унинг тутган йўли, дарс бериш усули талабаларидан қаттиққўллик билан
ўзлаштиришни талаб қилиши, Республика ва ҳалқаро танловларга ўз шогирдларини пухта
тайёрлаши, унинг шогирдларининг катта давраларда, Республика ва ҳалқаро фестивалларда
муваффақият билан қатнашишлари совриндор ўринларни эгаллашларига имконият
яратади. Унинг мактабида академик вокал санъати, замонавий композиторларнинг ва халқ
куйларини маромига етказиб, юксак профессионал даражада ижро қилиш сирларини пухта
эгаллаган Қорақалпоғистон халқ артисти, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист Базарбай
Узақбергенев, Маржон Телеумуратова, Давлат Отажонов, Света Шынықуловалар ҳозирги
кунда Республика ёш вокалистлар конкурсининг совриндори, “Ўзбекистон ватаним маним”
кўрик-танловининг ғолибларидан бири, Қорақалпоғистон ҳалқ артисти, Ўзбекистонда
хизмат кўрсатган артист, Алишер Навоий номидаги академик катта опера ва балет
театрининг етакчи солистларидан Кенесбай Сержанов ҳам Б.Надировнинг қўлида академик
вокал санъати сирларини пухта эгаллаган халқ, ардоғидаги санъат усталаридан.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1160
Базарбай Надиров қўшиқчилик касбини юксакликка кўтарди. Серқирра, таъсирчан,
жозибадор овоз имкониятларини Россия, Украина, Болтиқ бўйи Республикаларининг
концерт залларида Қорақалпоқ ва ўзбек қўшиқчилик санъатининг ажойиб намуналари
орқали намойиш этди. Б.Надиров ўз репертуарини янги асарлар билан бойитиш мақсадида
қорақалпоқ композитори ва бастакори Абдирейим Султанов мусиқасига “Бир жанан”, ,
Олимжон Халимов, Қудайберган Турдиқулов, Нажмиддин Мухаммеддиновнинг Ажинияз
сўзига “Ярим бар”, Кенесбай Абдуллаевнинг Кунхожа сўзига “Жигирма бесте”,
И.Қурбанбаевнинг сўзига “Елим бар”, Г.Есемуратов сўзига “Туўған жерге”,
А.Абдимуратов сўзига “Бизге кел”, Ғ.Демесинов мусиқасига “Суймеўге болмайди
суймейин десем”, С.Палўанов мусиқасига “Келип кет” қўшиқ ва романслари билан ижодий
ҳамкорликка алоҳида эътибор берди. Айниқса халқ орасида машхур бўлиб кетган
драматург Сапар Хўжаниёзов, композитор Олимжон Ҳалимовнинг “Суймаганга суйкалма”
мусиқали комедиясида Ғўдалақ ва Кошкинбай ариялари, Жолмирза Аймирзаев,
композиторлар Жапақ Шамуратов ва Олимжон Ҳалимовларнинг “Айгул хем Абат”
мусиқали драмасидаги Абат ариялари, Асам Бегимов, Териш Алланазаров ва композитор
Олимжон Ҳалимов ва Жапақ Шамуратовларнинг “Ғариб ашиқ” мусиқали драмасидаги
Ғариб ариялари, драматург Уйғун, композитор Манас Левиевларнинг “Олтин кўл”
мусиқали драмасидаги Турсунали ва Шохисталарнинг ария ва дуэтларнинг концерт
дастурларидан ўрин олиши хонандани халқ орасида кенг танитди. Бетакрор овоз соҳиби
бўлган хофиз ижросидаги халқ қўшиқларидан “Бозатаў”, “Қарақалпақта”, “Хансаят”,
“Гулзар”, “Суйген ярым бар”,”Елларим барды”, “Айсанем”, “Суймейин десем”, “Дарясан”
ва бошқалар халқнинг маънавий мулкига айланди, Қорақалпоғистон радиосининг олтин
фондидан жой олди.
Санъаткор халқимизнинг яратувчанлиги, қўшиқчилиги, фольклори мутахассислар
томонидан бир актёр театри деб тан олинган халқ бахши ва жировлари ижоди, улар яратган
анъаналарни кенг диопозонга эга бўлган ҳофиз ўз ижодининг асосий омилларидан деб
билади. Ёш қўшиқчи кадрларга сабоқ бериш, улар имкониятларини ривожлантириб, сайқал
беришда ҳам, овоз имкониятларини тарбиялашда ҳам, талаба табиати, маънавияти,
иқтидори, интилишларидан келиб чиқиб, уни халқ йўлида куйлашга ёки академик европа
вокал йўлида овоз имкониятларини тарбиялашга интилади.
REFERENCES
1.
Базарбай Надиров билан бўлган суҳбатдан. 2009 йил. Шахсий архив. Баяндиев Т.
Современные проблемы театра (на примере Каракапакского театра). — Ташкент:
2008.
2.
Пирназаров А. Режиссура Каракалпаского гостеатра имена К. С. Станиславского.
Нукус:Каракалпакстан. 1983.Пожалуйста, не забудьте правильно оформить цитату:
Дошанова, Мухаббат. Базарбой Надиров ижодий меросига бир назар / Мухаббат
Дошанова. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2019. — № 44 (282).
— С. 387-389. — URL: https://moluch.ru/archive/282/63359/ (дата обращения:
02.07.2023).
3.
Абдикамалов А, Давлетмуратова Т. “Бизге кел”. Қарақалпақстан Нукус-2018. Б-44.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1161
4.
АБАТБАЕВА, Рано. "КОМПОЗИТОР НАЖИМАДДИН МУХАММЕДДИНОВ
ИЖОДИДА ТАРИХИЙ СИЙМОЛАР." Journal of Culture and Art 1.1 (2023): 60-66.
5.
Абатбаева,
Рано
Алламбергеновна.
"ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН
МУСИҚА
МАДАНИЯТИНИ
РИВОЖЛАНИШИДА
МАШХУР
БАСТАТОР
Н.
МУҲАММЕДДИНОВНИНГ ЎРНИ." Oriental Art and Culture 3.1 (2022): 648-653.
6.
Allambergenovna A. R. THE MANIFESTATION OF EUROPEAN AND NATIONAL
TRADITIONS IN THE OPERA" GULAYIM" //International Journal of Philosophical
Studies and Social Sciences. – 2022. – Т. 2. – №. 2. – С. 185-187.
7.
Abatbaeva, R. (2023). BALLAD GENRE BY COMPOSER NAJIMADDIN
MUHAMMEDDINOV. Modern Science and Research, 2(10), 340–343.
8.
Abatbaeva, R. "International Scientific Journal Theoretical & Applied Science
manifestation of european and national traditions in the karakalpak ethno-opera «gulayym»
SOI: 1.1/TAS DOI: 10.15863/TAS http." T-Science. org 18 (2022).
9.
Abatbaeva, R. (2023). KOMPOZITOR NAJIMADDIN MUXAMMEDDINOV
DÓRETIWSHILIGINDE ERTEK JANRÍ (Toǵız tońqıldaq bir shińkildek ertegi
tiykarında). Вестник музыки и искусства, 1(2), 46–51.
10.
Allambergenovna A. R. Historical Image of" Alpamys" In Karakalpak Music (Example in
the Works of Nazhimaddin Muhammeddinov) //Best Journal of Innovation in Science,
Research and Development. – 2023. – Т. 2. – №. 6. – С. 138-144.
11.
Qoshıbaevna J. B. History of Uzbek folk Music //American Journal of Science on
Integration and Human Development (2993-2750). – 2023. – Т. 1. – №. 8. – С. 108-110.
12.
Jaqsımuratova B. FORMATION OF SINGING SKILLS IN PRIMARY GRADES
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 281-288.
13.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
14.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
15.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
16.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
17.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
18.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
19.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
