Davlat xizmatini optimallashtirishda siyosiy texnologiyalarni joriy
etishning zamonaviy mexanizmlari
Mirzabayev Kuatbay Baxitbayevich
,
Oʻzbekiston davlat jahon tillari universiteti,
Ijtimoiy fanlar kafedrasi mustaqil izlanuvchisi (PhD)
Emayl adress;
Tel: 93 202 14 04
https://doi.org/10.5281/zenodo.10462817
Kalit soʻzlar: Davlat xizmati, texnologiya, usul, mexanizm, siyosiy shaxs, Zamonaviy davlat boshqaruvi,
demokratiya.
Annotatsiya Mazkur ilmiy ishda Oʻzbekiston taraqqiyotining bugungi holati ijtimoiy-siyosiy jarayonlarda yangi
gʻoyalarni, innovatsiyalarni, yangi siyosiy texnologiyalarni keng qoʻllash orqali davlat xizmatini
modernizatsiyalash, siyosiy hayotda faol taʼsir koʻrsatish hamda ijtimoiy foydali natijaga erishish
omillarini oshib berishga qaratilgan. Shuningdek, ilmiy maqolada dunyo davlatlarida davlat
xizmati sohasini modernizatsiyalashda zamonaviy innovatsion texnologiyalarni joriy etilishi holati
qiyosiy tahlil etildi.
1
KIRISH
XXI asrda insoniyat oʻz taraqqiyotida sifat
jihatidan yangi pallaga qadam qoʻydi. Yangicha
fikrlash,
zamon
talablariga
moslashish
va
hamkorlikni yangicha asosda qurish bu davrning
asosiy talabiga aylandi. Bunday sharoitda ertangi kun
haqida qaygʻuradigan har bir kishi hayotdan orqada
qolmaslikka, zamon bilan hamnafas harakat qilishga
majbur boʻladi. Shu bois, dunyoda katta oʻzgarishlar
sodir boʻlayotgan bugungi kunda ijtimoiy makonni
oʻzlashtirishning yangi usullari, jumladan, uni
texnologiyalashtirish ham keng urf boʻldi.
Oʻzbekiston taraqqiyotining bugungi holati
ijtimoiy-siyosiy jarayonlarda yangi gʻoyalarni,
innovatsiyalarni, yangi siyosiy texnologiyalarni keng
qoʻllashni
taqozo
etmoqda.
Zero,
siyosiy
texnologiyalar ijtimoiy-siyosiy muammolarni oʻz
vaqtida hal qilish, jamiyatdagi paydo boʻlishi
mumkin taranglikni yoʻqotish, xatarli vaziyatlarning
oldini olish, samarali boshqaruv qarorlarini qabul
qilishga xizmat qiladi. Ularni qoʻllash siyosiy
oʻzgarishlarni tadqiq etish, bashorat qilish bilan bir
qatorda siyosiy hayotda faol taʼsir koʻrsatish, ijtimoiy
foydali natijaga erishish imkonini beradi.
2
TAHLIL VA NATIJALAR
Demokratik
jarayonlarning
rivojlanishi
natijasida “siyosiy shaxs”ning tarixiy maydonda
paydo
boʻlishi,
uni
jamiyatdagi
siyosiy
oʻzgarishlarning faol ishtirokchisiga aylanishi
bilan
ushbu
texnologiyalarning
dolzarbligi
sezilarli darajada oshdi.
P.A.Sorokin fikricha, yangi texnologiyalarning
rivojlanishi va ularning qoʻllanilishi insoniyat
madaniyatining (va boshqaruvining) maʼlum bir
bosqichiga mos keladigan yangi gʻoyalar va
qadriyatlarga asosan shakllanadi [1].
Yangi
texnologiyalarni
rivojlantirishga
undovchi asosiy qadriyatlar sifatida quyidagilarni
koʻrsatish mumkin:
- boshqaruv qarorini qabul qilishda yoki
xizmatlarni tashkil yetishda foydalaniladigan
maʼlumotlarning ishonchliligi va haqiqiyligi;
- boshqaruv qarorini qabul qilish yoki
xizmatlarni tashkil qilish uchun sarflangan vaqt;
- muayyan boshqaruv qarorini qabul qilish va
uni amalga oshirish natijasida paydo boʻladigan
farovon hayot darajasi;
- moddiy neʼmatlarni, shu jumladan buning
uchun zarur boʻlgan davlat resurslarini saqlash
yoki koʻpaytirish.
Texnologiyalar siyosatda ham hokimiyatga
erishish va uni saqlab qolish maqsadida
qoʻllaniladi. Hozirda dunyo davlatlarida davlat
xizmati sohasini modernizatsiyalashda zamonaviy
innovatsion texnologiyalarni joriy etish faol
amalga oshirilmoqda.
Bundan tashqari, falsafiy lugʻatda mazkur
tushunchaga
quyidagicha
taʼrif
beriladi:
“Texnologiya – bu maqsadga erishish uchun
harakatlar majmui” [2].
Aslida, “texnologiya” - yunoncha “techne”
(sanʼat, mahorat, uddalash) hamda “logos”
(taʼlimot) soʻzlarining birikmasidan iborat boʻlib
[3], eng samarali va tejamkor ishlab chiqarish
jarayonlarini
aniqlash
hamda
amaliyotda
qoʻllashni nazarda tutadi.
Ilmiy adabiyotlarda boshqaruv texnologiyalari,
pedagogik, axborot texnologiyalari, intellektual
texnologiyalar
keng
tavsiflangan.
Masalan,
axborot texnologiyalari axborot ishlab chiqish va
uni uzatish tizimini samarali tashkil etish
usullaridir. Axborot texnologiyalari bizni qurshab
turgan dunyo haqida, insonlararo munosabatlar,
jamiyatdagi rivojlanish jarayonlari toʻgʻrisida
maʼlumot
berishga
xizmat
qiladi.
Bu
texnologiyalar axborot oqimlarining maqbul
miqdori, ahamiyati, mazmunini belgilab beradi
hamda ularning haqqoniyligi, xolisligi, aniqligi,
ilmiy asoslanganligi, tezkorligi va ishonchliligini
taʼminlaydi.
P.G.Shyedrovitskiy oʻz ilmiy izlanishlarida
boshqaruv texnologiyalari mohiyatini qisman
ochib beradi. Uning taʼrifiga koʻra davlat
boshqaruvi texnologiyalari maqsadga erishish,
boshqaruv obyekti, boshqaruv elementlari bilan
bogʻlanish va maʼmuriy taʼsir vositasidir [4].
Rivojlangan mamlakatlar davlat xizmati
sohasiga
boshqaruvning
zamonaviy
texnologiyalari,
jamoatchilik
bilan
aloqalar
oʻrnatishning kompyuterlashgan shakllari kirib
keldi. Shuningdek, rahbar kadrlar tanlashning ham
yangi texnologiyalar vositasida amalga oshirish
uslubiyotlari
shakllandi.
Rahbar
va
xizmatchilarning
xizmat
faoliyati
ustidan
jamoatchilik nazoratini oʻrnatish takomillashdi,
davlat xizmatchilari faoliyati ustidan monitoringni
amalga oshirish amaliyoti joriy etildi. Zamonaviy
davlat boshqaruvida rahbar kadrlar faoliyatini
baholashning yangi mezonlari shakllandi. Oldingi
oʻn yilliklarda rahbar kadrlar ish faoliyati yuqori
davlat organlari tomonidan baholanadigan boʻlsa,
hozirgi davrga kelib rahbar kadrlarni jamoatchilik
fikri asosida baholash anʼanalari shakllandi.
Siyosiy texnologiyalar jamiyat siyosiy hayotini
isloh qilishga hamda uni oqilona tashkil etishga,
bunda zamonaviy vosita va samarali uslublardan
foydalanishga yoʻnaltirilgan ilmiy asoslangan
texnologik modelni yaratishni nazarda tutadi.
Texnologiyalar belgilangan natijaga erishish
imkonini beruvchi faoliyat shakllari, vosita, usul,
andoza, qoida va meʼyorlari tizimi ekan,
texnologiyalashtirish jarayonini faqatgina ishlab
chiqarish sohasi bilan bogʻlash notoʻgʻri boʻlar
edi. Fanga ham amaliy vazifalar yuklatilganidan
soʻng texnologiyalar qoʻllaniladigan sohalar
koʻpaydi,
ijtimoiy
jarayonlarga
ham
texnologiyalashtirish obyekti sifatida qaraldi.
Natijada,
texnologiyalar
boshqaruv
madaniyatining ajralmas qismiga, insoniyat
taraqqiyotining oʻziga xos koʻrsatkichiga aylandi.
Shu tariqa jamiyat taraqqiyoti surʼatlarini
jadallashtirish, kishilarning moddiy, maʼnaviy va
aqliy salohiyatini jamiyat rivoji sari yoʻnaltirish
imkonini beruvchi yangi texnologiyalar – sotsial
texnologiyalar keng tarqaldi. Olimlar sotsial
texnologiyalar
jamiyatni
boshqarish
bilan
chambarchas bogʻliqligini uqtiradilar. Aniqrogʻi,
ular “jamiyat taraqqiyotining obyektiv qonunlarini
inson faoliyatini ragʻbatlantiruvchi qarorlar,
meʼyorlar va koʻrsatmalarga aylantiradi” [5].
Siyosiy texnologiyalar siyosiy muammolarni
hal qilish, siyosatni ishlab chiqish va uni amalga
oshirish
uslublarini
qamrab
oladi.
Bu
texnologiyalar shaxsning siyosiy madaniyatini
yuksaltirish bilan bir qatorda, siyosatchilarning
kasb malakasi, mahoratini oshirishga ham xizmat
qiladi.
Siyosiy texnologiyalar siyosiy hokimiyatni
amalga oshirish va davlat boshqaruvi bilan bogʻliq
turli jarayonlarda keng qoʻllaniladi. Ular ichida
eng ommalashgani siyosiy texnologiyalarning
funksional
turidir.
Bunday
texnologiyalar
hokimiyat va boshqaruvning turli subyektlari
bajaradigan rollar hamda ishlarning samaraliligini
oshirish,
ularning
faoliyatini
muayyan
algoritmlarga solishni nazarda tutadi [6].
Siyosiy
boshqaruv
doirasida
boshqaruv
vazifalarini hal qilishning alohida usul va
vositalari shakllanadi. Bu usullarning yigʻindisini
siyosiy texnologiyalar deb nomlash qabul
qilingan.
Siyosiy texnologiyalar yoʻnaltirilgan faoliyat
usul va jarayonlari yigʻindisi sifatida nafaqat
maqsadga erishish vositalarini tartibga soladi,
balki harakatlar ketma-ketligini mustahkamlaydi,
subyektning muvofiq xulq atvori algoritmini
ishlab chiqadi. Aynan algoritmlar u yoki bu vazifa
yechimini topishning optimal va samarali
usullarini mustahkamlaydi va taʼsir koʻrsatadi,
shuningdek olingan malakani uzatish va tarqatish
imkonini beradi.
XULOSA VA TAKLIFLAR
Xususan, texnologiyalar subyektlar va omillar
oʻzaro
munosabatlarining
turli
usul
va
mexanizmlaridan, oʻzaro shartnoma tuzgan
tomonlar harakatidan, ichki va tashqi omillardan
kelib
chiqadi.
Boshqacha
qilib
aytganda,
texnologiya maqsadga erishish jarayonida aniq
maqsadga erishishda maʼlum usullar va vositalar
qoʻllash sohasini belgilovchi operatsiyalar ketma-
ketligi shakllanganda oʻrnatiladi.
Shu
asnoda,
texnologiyalarni
alohida
mexanizmlar, texnikalar yoki oʻzaro harakat
usullari
bilan aralashtirish mumkin
emas.
Texnologiyalar – bu real harakatlanuvchi subyekt
tomonidan aniq maqsadga erishishga qaratilgan
texnikalar qoʻllash jarayoni, va bu faoliyat natijasi.
Aniqroq, qilib aytganda, texnologiya bu qoʻyilgan
maqsadga erishish harakatlari, masala yechimini
topishning optimal va tejamkor usullarini
namoyon qiluvchi faoliyat usullari oʻzaro
harakatining natijasidir [7]
Ijtimoiy-siyosiy jarayonlarni samarali tashkil
etishda siyosiy texnologiyalardan unumli va
oqilona foydalanish mumkin. Zero, siyosiy
texnologiyalarni qoʻllashdan maqsad bitta –
siyosat
subyektlarining
salohiyatini
yuzaga
chiqarish
va
ularni
bunyodkorlik
sari
yoʻnaltirishdir.
Shuningdek,
siyosiy
texnologiyalar siyosat subyektlarining iqtidori,
qobiliyati va ijodiy salohiyatini roʻyobga
chiqarishga xizmat qiladi. Bu texnologiyalar
ijtimoiy-siyosiy
jarayonlarda
intellektual
salohiyatdan
ham
unumli
foydalanish
imkoniyatlarini ochib beradi.
Mazkur texnologiyalar qarorlar qabul qilishda,
manfaatlarni muvofiqlashtirishda, muzokaralar
yuritishda, jamoatchilik bilan muloqot qilishda
qoʻl keladi hamda ushbu jarayonlarni boshqarish
va nazorat qilishga xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
[1]
Sm.: Sorokin P.A. Sotsialnaya i kulturnaya
dinamika // Pitirim Aleksandrovich Sorokin; per.
s angl., vstup. st. i komment. V.A. Sapova. -M.:
2006. -S.1176.
[2]
Texnologiya // Filos. sl. [Elektronniy resurs].
URL:
http://vslovare.ru/slovo/filosofskiij-
slovar/tehnologija
(data
obrashyeniya:
20.04.2017).
[3]
Politologiya. Slovar-spravochnik. / pod red.
M.A.Vasilik. M.S.Vershinina. Gardariki, – M.:
2001. - S. 287.
[4]
Sm.: Shyedroviskiy P. G. Kak sovremenniy
upravlenes formiruyet kartinu mira : sikl leksiy v
NITU MISIS, - M.: 2010–2011 gg. [Elektronnыy
resurs].URL:http://gtmarket.ru/files/article/5547
/Schedrovitsky_P_G_Lectures_As_a_Modern_
Manager_Creates_a_Image_of_the_World.pdf
(data obraщyeniya: 09.12.2017).
[5]
Afanasyev
V.G.
Obshyestvo:
sistemnost,
poznaniye, upravleniye. - M.: Politizdat, 1993. -
S.369.
[6]
Faoliyatni algoritmga solish–faoliyat ketma-
ketligini belgilash.
[7]
Jumayev R., Yovqochev Sh. “Siyosiy
texnologiyalar”: Oʻquv qoʻllanma. –T.: TDSHI,
2018. – B.30.
