Boshlang‘ich ta’lim integratsiyasida raqamli texnologiyalarning o‘rni
Djurayeva Saida Iskandarovna
Tashkent University of Applied Sciences, Gavhar Str. 1, Tashkent 100149, Uzbekistan
Informatika kafedrasi katta o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10471506
Kalit soʻzlar:
Raqamli texnologiya, boshlang’ich ta’lim, raqamlilashtirish, ta'lim, globallashuv, motivatsiya, integratsiya.
Annotatsiya:
Maqolada boshlang’ich ta’lim integratsiyasida raqamli texnologiyalarning o’rni, raqamlashtirish muammolari
ko‘rilgan, boshlang’ich ta’lim integratsiyasida raqamli texnologiyalarni joriy etishning ijobiy va salbiy
tomonlari va boshlang’ich ta’limda raqamli texnologiyalar ahamiyati, ulardan oqilona va samarali foydalanish
talablari keltirilgan.
KIRISH
Bugungi kunda mamalakatimiz rivojlangan
davlatlar qatori raqamli davrga o‘tmoqda va bu bilan
bog‘liq o‘zgarishlar aksariyat
hollarda, ishlab
chiqarish sohalarida, uy-
joy kommunal xo‘jaligida,
savdo va boshqa sohalarda aniq ko‘rinmoqda. Hozirgi
kunda biz o‘z hayotimizning asosiy qismini virtual
dunyoga o‘tkazayapmiz: kompyuterlar, noutbuklar,
planshetlar, smartfonlar va boshqa moslamalar. Biz u
yerda suhbatlashamiz, do‘stlar orttiramiz, ishlaymiz,
fotosuratlar almashamiz, taassurotlar, fikrlarimizni
bo‘lishamiz, o‘yinlardan foydalanamiz, tomoshabop
filmlar ko‘ramiz, “like”lar bosamiz, ma’lumotlar
joylashtiramiz.
Axborot resurslarining barcha toifadagi fuqarolar
hayotiga - yosh bolalardan tortib, nafaqaxo'rlargacha
kirib borganligi - axborot texnologiyalari zamonaviy
jamiyatni qiziqtirgan barcha muammolarni hal
qilishga qodir degan fikrni shakllantiradi.
Hozirgi kunda ta'lim tashkilotlarining aksariyat
qismida ta'limni raqamlashtirish jarayoning dastlabki
shakli amalga oshirilmoqda. Bu o'quvchilarning
o'quv materiallariga kirishini yengillashtirish,
ijtimoiy
ahamiyatga
ega
bo'lmagan
o'quv
yuklamasini kamaytirish, o'quv intizomi va o'quv
jarayoni mazmuni ustidan nazoratni osonlashtirishga
imkon beradi. Bundan tashqari, ushbu jarayon
masofadan boshqarish pultini sezilarli darajada
kengaytirishga imkon yaratmoqda. Bu elektron
ta'limga tegishli bo'lgan yangilik turiga kiradi.
Hozirgi vaqtda u iste'molchilar uchun muhim bo'lgan
oflayn ta'lim xususiyatlaridan ancha past. Biroq,
onlayn ta'lim bozorda o'z o'rnini egallab, tegishli
xizmatlarning doimiy ravishda yaxshilanib boradigan
sifatini bozorga taklif eta oladigan ta'lim
tashkilotlarigina kelajakda ta'lim makonida qolish
imkoniyatiga ega.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Zamonaviy raqamli texnologiyalar butun dunyo
bo'ylab barcha ta'lim muassasalarini rivojlantirish
uchun yangi vositalarni taqdim etadi yani
zamonavilashga asos bo`ladi . Raqamlashtirish,
o'rganilgan saboq va bilimlarni almashish uchun
imkoniyatlar yaratib, odamlarga ko'proq ma'lumot
olish va kundalik hayotlarida yaxshi qarorlar qabul
qilish imkoniyatini beradi. Yaqin kelajakda ta'lim
muhitida raqamlashtirish bilan bog'liq katta
o'zgarishlar yuz bermoqda.[1]
Elektron ta'lim tizimi yangi imkoniyatlar va yangi
vazifalarni yaratmoqda. Asosiy imkoniyatlar qatoriga
ta'limga oid muammolarni hal qilish, ta'lim shaklini
tanlashni kengaytirish, bilimlarni uzatish vositalarini
ko'paytirish kiradi. Hozirgi kunda boshlang
’ich ta’lim
integratsiyasida raqamli texnologiylarni qo’llash
muammolari kelgusida rivojlanish strategiyasini va
unga yo'naltirilgan yo'nalishni tanlash bilan bog'liq
izlanishlarga sabab bo’ladi.
[3]
Elektron ta'lim tizimining muammolarini ikkita
sinfga bo'lish mumkin: hozirgi va immanent.
Bugungi
kunda
ta'lim
tizimining
raqamli
texnologiyalarga tez kirib borishi axborot makonida
taqdim etilayotgan ko'p narsalarni jiddiy tahlil qilish
va pedagogik asoslash uchun asos yaratmoqda.
Ushbu maqolaning maqsadi ta'lim jarayonini raqamli
rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlarini, ularning
afzalliklari va tahdidlariga asoslangan holda
aniql
ashdir, raqamli texnologiyalarni boshlang’ich
ta’lim tizimida ilmiy asoslangan holda amalga
oshirish zarurati gipotezasi asosida tahlil qilish.
Elektron ta'limning afzalliklari quyidagilarni o'z
ichiga oladi:
1) Ta'limga kirish muammolarini hal qilish:
bilimga kirish uchun hududiy to'siqlarni bartaraf
etish; vaqt cheklovlarini olib tashlash - foydalanuvchi
uchun qulay vaqtda kirish; sinflarni bloklarga ajratish
hisobiga kasrli kirish imkoniyati; yuqori malakali
o'qituvchilarning bilimlaridan foydalanish.
2) tanlovni kengaytirish: o'qituvchini tanlash
qobiliyati va materialni taqdim etish usuli; mantiqqa,
tasvirlarga yoki amaliyotga e'tibor berish; materialni
assimilyatsiya qilish usulini tanlash qobiliyati:
eshitish, vizual, motorli ko'nikmalar yoki interaktiv
ishtirok etish orqali; materialni o'zlashtirish
chuqurligini tanlash qobiliyati - keng ko'lamli kurslar;
bilimlarni boshqarish uchun qulay usulni tanlash
qobiliyati: testlar, topshiriqlar, bepul insholar,
loyihalar, sun'iy intellekt bilan interaktiv suhbatlar va
hk.
3) shakllar va vositalarni kengaytirish bilimlarni
uzatish: an'anaviy ma'ruzalar, spektakllar va
seminarlar bilan bir qatorda loyihaviy ishlardan
foydalanish, guruh bahslari, rol o'ynash va
raqobatbardosh o'yinlar, shu jumladan virtual
ishtirokchilar bilan va boshqalar.
4) Ijtimoiy-iqtisodiy afzalliklar: manfaatlarning
ijtimoiy intellektual tarmoqlarini shakllantirish
imkoniyati; nisbiy arzonlik.
An'anaviy sinfda o'qitish to'g'ridan-to'g'ri ta'lim
muhitini, tezroq baholashni va ko'proq ishtirok
etishni ta'minlay olmaydi. Buning o'rniga raqamli
o'quv vositalari va texnologiyalari bo'shliqni
to'ldirmoqda.Smartfonlar
va
boshqa
simsiz
texnologiya qurilmalari keng jamoatchilik orasida
tobora ommalashib borayotganligi sababli, maktablar
va ta'lim muassasalari texnologiyani sinfga joriy etish
orqali ulardan unumli foydalanishlari mumkin. Sinf
jadvallari, topshiriqlar jadvallari, ekskursiyalar,
ma'ruzachilar tadbirlari, imtihon jadvallari yoki
semestr tanaffuslarini ko'rsatishimiz mumkin bo'lgan
onlayn dars taqvimimiz o’quvchilarga shunga mos
ravishda rejalashtirishga yordam beradi. Smartfonlar
va kliklagichlar kabi o'quvchilarning javob tizimlari
o'qituvchi
larga o’quvchilar taqdim etilgan tarkibni
tezda o'zlashtiryaptimi yoki yo'qmi va qo'shimcha
tushuntirish zarurligini aniqlashning tez va oson
usulini taqdim etadi [2].
Texnologiyani
ta'limga
integratsiyalash
o’quvchilarga qiziqarli o'rganish tajribasini beradi, bu
ularga chalg'itmasdan mavzu bilan ko'proq
shug'ullanish imkonini beradi. Sinfda proyektorlar,
kompyuterlar
va
boshqa
zamonaviy
texnologiyalardan foydalanish o'quvchilar uchun
qiziqarli o'rganish imkonini beradi. Texnologik
resurslar, og'zaki taqdimotlar va sinfda guruh
ishtirokini o'z ichiga olgan muammolarni qo'yish
orqali o’quvchilarning o'rganishi yanada dinamik va
qiziqarli bo'lishi mumkin.
Raqamli texnologiya sinfda qo'llanilsa, bolalar o'z
o'rganishlari bilan ko'proq shug'ullanishlari mumkin.
Bugungi yoshlar elektron gadjetlardan foydalanishga
juda ko‘nikib qolgani bois, ularni maktab ta’limiga
ham kiritish ularning qiziqishini uyg‘otishi,
faollik
darajasini oshirishga xizmat qilishi shubhasiz.
Texnologiyani
ta'limga
integratsiyalash
o’quvchilarga qiziqarli o'rganish tajribasini beradi, bu
ularga chalg'itmasdan mavzu bilan ko'proq
shug'ullanish imkonini beradi. Sinfda proyektorlar,
kompyuterlar
va
boshqa
zamonaviy
texnologiyalardan foydalanish o‘quvchilar uchun
o‘quv jarayonini qiziqarli va qiziqarli qilish imkonini
beradi. Texnologik resurslar, og'zaki taqdimotlar va
sinfda guruh ishtirokini o'z ichiga olgan
muammolarni
qo'yish
orqali
o’quvc
hilarning
o'rganishi yanada dinamik va qiziqarli bo'ladi.
Raqamli vositalar bilan bir qatorda kompyuterlar
va boshqa qurilmalardan foydalanish o’quvchilarga
faolroq rol o'ynashga va jarayonning markazida
bo'lishga imkon beradi. Keng ko'lamli raqamli
resurslardan
foydalangan holda, o’quvchilar o'zlariga
kerakli ma'lumotlarni yuklab olishlari yoki
o'zlarining tarkiblarini yuklashlari mumkin. Web 2.0
texnologiyalari (vikilar, podkastlar, bloglar va h.k.)
o‘quvchilarga kontent yaratish, boshqalar bilan
hamkorlik qilish, bir-birining ishini baholash va
birgalikda o‘rganishga yordam beradi. Raqamli sinf.
Raqamli sinflar o'quvchilarning o'rganishi uchun
ijtimoiy media, multimedia va mobil telefonlar kabi
elektron qurilmalar yoki platformalardan foydalanish
bilan belgilanadi.
Mavjud onlayn ta'lim tizimining past sifatini
belgilaydigan bugungi kunning asosiy muammolari
quyidagilardan iborat:
- kunduzgi ta'limga taqlid qilish istagi, asl nusxasi
bilan solishtirganda nusxasi sifati yomonlashishiga
olib keladi. An'anaviy kurslarni raqamli taqlid qilish
aloqa vositalarining qashshoqlashishiga, yozuvlarni
yozib olish jarayonida ularni shaxsiy qayta ishlash,
bilimlarni o'zlashtirish va o'qituvchi bilan munozarali
masalalarni muhokama qilish kabi bilimlarni olish
shakllarini amaliyotdan chetlashtirishga olib keladi.
o'qituvchi tomonidan bilim va bola-
o’quvchining
muammolarini hal qilish, rol o'ynash va
boshqalardagi ko'nikmalari;
- ta'lim mahsulotlarining sifatsiz nazorati.
Afsuski,
ba'zi
zamonaviy
onlayn
kurslar
o'qituvchilarining past malakasini aks ettiradi.
Bugungi kunda ta'limga raqamli texnologiyalarni
tatbiq
etish
bilan
shug'ullanadigan ko'plab
mutaxassislar pedagogika bilan tanish emas, ammo
axborot-texnik tizimlarni yaxshi bilishadi.
- past interaktivlik. Bugungi kunda "tushunish -
takrorlash - yodlash" uchligiga asoslangan an'anaviy
ta'lim tizimi samaradorligi jihatidan o’quvchini bilish
jarayoniga jalb qilish asosida faol o'qitish usullaridan
ancha past ekanligi isbotlangan deb hisoblash
mumkin;
- ijtimoiylashuv muammosi. Ta'limning interaktiv
shakllarini jalb qilish sharoitida ham o'quvchilarni
tarbiyalash,
ularga
ijtimoiy
ta'sir
o'tkazish
ko'nikmalarini o'tkazish muammosi mavjud;
Mamlakatimiz uchun ta'limni raqamlashtirishning
asosiy tahdidi global ta'lim muhitining asosini
topishdir. Ushbu tahdid bir necha omillar natijasida
amalga oshirilishi mumkin:
- jahon bozoriga kirishning kechikishi;
- mahsulot sifati etarli emasligi;
- til to'sig'i;
-
boshlang’ich ta’lim tizimi mutaxassislarining
raqamli
texnologiyalardan
foydalanish
ko’rsatkichining pastligi;
-
til bilish ko’rsatkichining pastligidir.
XULOSA
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, raqamli
texnologiyalarni joriy etish boshlang’ich ta’lim
tizimini rivojlantirish uchun juda muhimdir, ammo
shu bilan birga ularni amalga oshirishda ilmiy
asoslangan yondashuvni shakllantirish zarur.
Maktablarimizning
boshlang’ich
sinf
darsliklariga ilova tarzida elektron multimedia
darslari taqdim etilgan va ulardan dars jarayonlarida
samarali
foydalanilmoqda.
Ta'lim
makonini
raqamlashtirishga o'tish zarurati bir necha omillar
bilan izohlanadi. Birinchidan, bugungi kunda deyarli
barcha o’quvchilar raqamli mahalliy avlodga mansub
bo'lib, ular yangi texnologiyalarni kundalik hayotida
qo'llashga katta moyilligini namoyish etishmoqda.
Ayniqsa, bu IT va Internet texnologiyalariga,
shuningdek ularni nafaqat professional sohada, balki
ijtimoiylashuv va aloqa uchun ham qo'llashga
tegishli. Nima bo‘lganida ham, zamonaviy pedagogik
raqamli texnologiyalaridan to‘g‘ri foydalanish
boshlang’ich ta’lim yoshidagi bolalarning yutuqlarini
kafolatlasa,
keyinchalik
yuqori
sinflarda
muvaffaqiyatli o‘qishini kafolatlaydi.
Shunday qilib, raqamlashtirilgan ta’lim tizimidan
foydalanish boshlang‘ich ta’lim o‘quvchilarining
kelajakda raqamlashgan jamiyatga kirishishi uchun
maqsadli auditoriya a’zosi bo‘lishi uchun tayanch
bo‘lib xizmat qiladi. Bu, albatta, maktabning ta’lim
bozoridagi
raqobatbardoshligini
oshirishga,
qo‘shimcha qiymat yaratishga va bolalarni jalb
qilishga olib keladi. Bu birinchi navbatda
raqobatbardoshlikni oshiradi; Ikkinchidan ta’lim
jaraonini jahon standartiga moslashtiradi. Bunday
sharoitda shaxsni shakllant
irish avvalgi an’anaviy
usullardan tubdan farq qiladi, bu globallashayotgan
axborot makonida uni maktabgacha boshlang‘ich
ta’lim integratsiyasida tatbiq 250 qilishning sifat
jihatidan yangi modelini ishlab chiqishni, hozirgi
sharoit uchun zarur bo‘lgan va
ularga mos keladigan
mutlaqo yangi usullarini o‘zida jamlagan metodik
ishlarni shakllantirishni talab qiladi. Nima bo‘lganida
ham,
zamonaviy
pedagogik
raqamli
texnologiyalaridan to‘g‘ri foydalanish maktabgacha
va boshlang‘ich ta’lim yoshidagi bolalarning
yutuqlarini kafolatlaydi va keyinchalik yuqori
sinflarda muvaffaqiyatli o‘qishini kafolatlaydi.
FOYDALANILAGAN
ADABIYOTLAR
[1]
Bromwich D. (2015), Trapped in the Virtual
Classroom. The New York Review of Books.
[2]
Атаева Г.И., Хамроева Х.Ю. АНАЛИЗ
ВОЗМОЖНОСТИ
ИСПОЛЬЗОВАНИЯ
ОБЛАЧНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ВЫСШЕМ
ОБРАЗОВАНИИ
УЗБЕКИСТАНА
//
Universum: технические науки. 2022. №1-1
(94).
URL:
[3]
Шаронин Ю.В. Цифровые технологии в
высшем и профессиональномобразовании: от
личностно ориентированной smart-дидактики
к
блокчейну
вцелевой
подготовке
специалистов
/
Ю.В.
Шаронин
//
Современные
проблемы
науки
и
образования-№ 1.
[4]
Xalikova
U.M.
Maktabgacha
ta’lim
muassasalarida
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanishning dolzarbligi.
Интернаука, 13-2, С. 78-79.
[5]
Zaripov O. Elektron ta’lim muhitida interaktiv
ta’lim resurslarini yaratish va boshqarish
modellari. Journal of Integrated Education and
Research.
