Sun’iy intellektning rivojlanishi
Sharipova Zulfiya Shokirjonovna
Toshkent amaliy fanlar universiteti “Informatika” kafedrasi o‘qituvchisi
zulfiyasharipova35@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.10471613
Tayanch so‘zlar: Ijodiy aql, texnologiyalar, neyron tizimlar, mashinani o‘rganish.
Annotatsiya:
Ushbu maqolada sun’iy intellekt sohasidagi o‘zgarishlar tarixi tasvirlangan, sun’iy intellekt ilmining
rivojlanish yo‘nalishi aniqlangan, turli tadqiqot va ishlab chiqish tizimlarining hozirgi holati ko‘rib
chiqilgan, sun’iy intellekt sohasidagi tadqiqotlarning asosiy yo‘nalishlari keltirilgan va inson
faoliyatining turli sohalarida sun’iy intelektdan foydalanish imkoniyatlari keltirilgan .
Inson ongi murakkab tizimdir. Bu me’yorni
o‘rganish va takrorlash masalasi hamisha o‘tkir
bo‘lib kelgan. Bugungi davrda esa bu juda dolzarb.
Zamonaviy kompyuter texnologiyalarining paydo
bo‘lishi quyidagilar bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘p sonli
holatlarni yaratdi:
1.
inson nutqi, uni tanib, sintez qilishni
o‘rganish qobiliyati;
2.
odamlarning yuzini tanib oladigan ko‘rish
mexanizmlarining rivojlanishi;
3.
avtomobillarni inson aralashuvisiz mustaqil
ravishda haydashni o‘rgatish qobiliyati va
boshqalar.
Inson xulq-atvorini namoyon qiladigan va
ularga rioya qiladigan bunday tizimlar sun’iy
intelekt, ya’ni qisqacha "SI" deb ataladi. Sun’iy
intelektni o‘rganish hozirgi zamon ilm-fanida
muhim soha hisoblanadi.
Sun’iy intellekt nima? Bir ta’rifga ko‘ra, sun’iy
intellekt kompyuterga o‘rganilgan ma’lumotlar
asosida savollarga javob berishga yordam beruvchi
vositalar to‘plamini o‘z ichiga olgan texnologiyadir.
Shuningdek, buning asosida, ya’ni o‘rganilgan
ma’lumotlardan
xulosa
chiqarish
deganidir.
Boshqacha qilib aytganda, axborot texnologiyalar
(AT) tilini o‘rganishdir. “Sun’iy intellekt” deb
nomlangan fanlar bo‘limi, kompyuter fanlari
kompleksining bir qismi bo‘lib, uning asosida ishlab
chiqilgan texnologiyalar AT sohasiga tegishli.
Shunga ko‘ra, sun’iy intellekt tizimi turli
qurilmalarni
yoki
ularning
ishida
axborot
texnologiyalari
qurilmalardan
foydalanish
to‘plamini anglatadi.
Zamonaviy sun’iy aql internetda ma’lumot
izlaydi, ma’lum kasalliklarni aniqlay oladi va
hokazo. Bunday sun’iy aqlning ishtiroki hayotni
yaxshiroq va qulayroq qiladi. Bunday AT vaqt
o‘tishi bilan ancha rivojlanadi, ayni vaqtda sun’iy
aql ba’zi ish turlarini odamlardan ko‘ra yaxshiroq
bajaradi. Ta’kidlash lozimki, AT tizimlarini
rivojlantirish davomida ko‘p tayyorgarlik ishlari
olib boriladi. Mashinaga axborotni yuklash,
aniqlash va nutqni tanib olish, inson tilini qayta
ishlash, yuzni tanib olish va boshqalar kabi
narsalarni kiritish kerak.
Sun’iy intellektni ta’minlash uchun olimlar
amaliy ish olib borishmoqda. Bu esa ma’lumotlar
bazasidan bilimlarni chiqarish orqali qaror qabul
qilishga yordam beradigan ekspert tizimlarini (ET)
ishlab chiqish imkoniyatini yaratilmoqda. Bundan
ko‘zlangan maqsad – o‘z-o‘zini o‘rganish
mashinalari uchun metodlarni ishlab chiqish;
shuningdek, nerv sistemasining ishini kodlash
bo‘yicha tajribalar; inson tizimlari kiradi. Bu sun’iy
neyron tizimlarini (SNT) yaratishga imkon yaratdi.
Natijada sun’iy intellektga oid barcha tadqiqot va
taraqqiyotning asosi kompyuter yordamida inson
ongi jarayonlariga taqlid qilish prinsipidir.
Inson aqliga o‘xshash bo‘ladigan sun’iy aql
keng ko‘lamli dasturlarga ega bo‘lishi va
odamlarning
hayotini
tubdan
o‘zgartirishi
kutilmoqda.
AT rivojlanishida 3 bosqich mavjud:
1.
1950-yillarda dastlab sun’iy intellekt ustida
ish boshlandi va ikkita aniq vazifani hal qilishdan
iborat edi. Birinchisi shaxmat dasturini ishlab
chiqish. 1954-yilda REND korporatsiyasi Alan
Turing va Klod Shannonning yordami bilan shaxmat
dasturini yaratishga kirishdi. 1957 yilda dastur
tugatildi.
Ikkinchisi
esa
mashina
tarjimasi
dasturining bir tildan boshqa tilga oʻtishini ishlab
chiqishdir. Ingliz va xitoy tillaridan tarjima qilish
boʻyicha ilk tajribalar 1954-1957 yillarda SSSRda
L.N.Korolyova rahbarligida amalga oshirilgan.
Birinchi urinishda kutilgan natijaga erishilmadi.
Chunki vazifa ancha qiyin bo‘lib chiqdi. Mashinaga
nafaqat qoidalarni, balki istisnolarni ham o‘rgatish
zarur edi
2.
1960-yillarning oxirlarida boshlangan sun’iy
intellektni rivojlantirishning ikkinchi bosqichi
mantiqiy dasturlashni rivojlantirish va ekspert
tizimlarini (ET) yaratishni o‘z ichiga oladi.
Endilikda mashina tarjima tizimlarining rivojlanishi
sezilarli
darajada
rivojlanib
ketdi.
Mashina
tarjimalari ayniqsa Sovuq urush davrida dolzarb
bo‘lgan, o‘shanda AQShga rus tilida katta
miqdordagi ma’lumot kelgan, ammo o‘z vaqtida
tarjima qilish uchun yetarli odamlar yo‘q edi.
Birinchi va ikkinchi bosqichlarning
uskunalari “Ramziy AT” deb nomlandi. Ular asosan
formal mantiq asosida qurilgan. Bu g‘oya o‘yinlari
kabi muammolar uchun ajoyib, lekin real dunyo
tizimlarini tasavvur qilish qiyin bo‘lgan.
3.
Bugungi kunga kelib, sun’iy intellektga
qiziqish yana qayta jonlanmoqda – bu uchinchi
bosqich bo‘lib, birinchi ikkitasidan ham keng
ko‘lamda farq qiladi. Chunki ayni paytda bu sohada
ijodiy aql muammosini hal qilish uchun ham texnik
vositalar, ham sezilarli darajada rivojlanmoqda.
Uchinchi bosqichning boshlanishi ATning g‘alabasi
hisoblanadi.
Hozirgi kunda ko‘rsatilayotgan zamonaviy
texnologiyalar asosida mashina tarjimasi tizimlari kabi
ijodiy aqlni rivojlantirishning birinchi bosqichida
yaratilgan tizimlar ishlab chiqilmoqda. Masalan,
2006-yilda “Google” o‘zining mashina tarjima
tizimi — “Google Translate”ni ishlab chiqardi.
Internet kontentining tarqoq bo‘laklarida bo‘lgan
trillion so‘zlarning ma’lumotlar bazasi bo‘lib
hisoblanadi. Tizimning Google tarjimasi juda
to‘g‘ri, ammo mukammal emas. 2012-yilda u 60
tildan iborat ma’lumotlar bazasiga ega bo‘ldi va
hatto 14 tildagi ovozli ma’lumotni qabul qilgan.
Hozirgi kunda sunʼiy intellekt sohasida nimalar
boʻlyapti?
1.
Sun’iy aqlga oid ko‘p sonli ilmiy maqolalar
kompyuter texnologiyalariga bag‘ishlangan. Bu
yo‘nalish chuqur o‘rganishning shakllanishi bilan
bog‘liq. Masalan, shifokorlar tomonidan aniqlangan
saraton kasalligini tashxis natijasi 40% bo‘lgan
bo‘lsa, IBM Watson kompyuteri tomonidan
aniqlagan, tashxis natijasi to‘g‘riligi 90% ni tashkil
etgan.
2.
Sun’iy
intellekt
sohasidagi
asosiy
tushunchalardan biri “mashinalarni o‘rganish”, ya’ni
boshqacha aytganda “statistik o‘rganish” deb
hisoblanadi. Ushbu texnologiyaning dasturini Artur
Samuel 1950-yillarning oxirida kiritgan. Bu dastur
keyingi safar kompyuterda ma’lum bir vazifani
yaxshiroq bajarishi uchun undagi o‘zgarishni aniqlash
bilan ishlaydi.
Smartfonlarning keng qo‘llanilishi ovozli
ma’lumotlarini foydalanishga olib keldi. Bu yerda
sun’iy aql elementlari qo‘llaniladi. Bunday
dasturlar insonga kundalik hayotida yordam beradi.
Ularning guruhiga Apple kompaniyasining “Siri”,
Microsoft kompaniyasining “Cortana”,
Googlening “Google Now”, Amazon tomonidan
“Echo”, Yandex kompaniyasining “Alisa” va h.k.
kabi taniqli programmalar kiritilgan bo‘lib, bu
yordamchilardan
foydalanayotganlar
soni
allaqachon o‘n milliondan ortiq. Bundan tashqari,
ushbu
dasturlar
planshetlar,
noutbuklar
va
SHKlarda ham ishlatiladi. Biroz vaqt o‘tgach, bu
ilovalar yanada aqlli bo‘lib qoladi.
XULOSA
Oldin sun’iy intelekt sohasidagi asosiy
savollardan biri, inson ongini simulyatsiya qilish
mumkinmi yoki yo‘qmi, aks holda AT ongga ega
bo‘ladimi yoki yo‘qmi, deb taxmin qilingan edi.
Yarim asrdan ko‘proq cho‘zilgan sun’iy aqlning
rivojlanish tarixi odamlarga bu faktga erishishda
sezilarli va jiddiy to‘siqlar yo‘qligini isbotlaydi.
Sun’iy intelektni neyron tarmoqlari asosida emas,
balki sun’iy aql bilan yaratish mumkin.
ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Азимбаев, Д.Ж. Искусственный интеллект и
машинное обучение / Д.Ж. Азимбаев, И.А. Куан,
И.В.
Гулида
//
Вестник
современных
исследований. - 2019. - № 1.3 (28). - С. 6-7. –
https://elibrary.ru/item.asp?id=36885190
2.
Доэрти, П. Человек + машина. Новые принципы
работы в эпоху искусственного интеллекта / П.
Доэрти, Дж. Уилсон ; пер. с англ. О. Сивченко, Н.
Яцюк. – М. : Манн, Иванов и Фербер, 2019. – 298
с. - 978-5-00146-159-3
3.
Дурнев,
Р.А.
Искусственный
интеллект:
комплексный анализ состояния и перспектив
разработки/ Р.А. Дур- нев, К.Ю. Крюков, А.Е.
Титов Чубукова // Инноватика и экспертиза:
научные труды. – 2019. - № 1. – С. 190-
202. –
https://elibrary.ru/item.asp?id=37381164
4.
Загинайло,
М.В.
Применение
методов
математической
статистики
для
оценки
заключений искусственной нейронной сети в
задаче распознавания образов / М.В. Загинайло
// Аллея Науки. - Т. 3, № 1. – 2019. – С. 1006-1012.
5.
https://cyberleninka.ru/article/n/sun-iy-intellekt-va-
uning-imkoniyatlari
6.
https://yuz.uz/uz/news/suniy-intellekt--texnologik-
rivojlanish-asosi
