ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
802
O'ZBEKISTONDA OLIY TA'LIMNI RAQAMLASHTIRISH: YUTUQLAR VA
MUAMMOLAR
Nosirova Muzayam Ilhomovna
Osiyo xalqaro universiteti magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10559528
Annotatsiya. Maqolada oliy ta'lim tizimini raqamlashtirish muammosi va uning yutuqlari
kabi masalalarni ochib berilgan. Muallif o'quv jarayoniga raqamli texnologiyalarni joriy
etishning onlayn va masofaviy ta'limni rivojlantirish istiqbollari bilan bog'liq ijobiy tomonlarini
izchil tadqiq qiladi.
Kalit so'zlar: raqamlashtirish, oliy ta'lim, ta'limdagi innovatsiyalar, elektron ta'lim, onlayn
ta'lim.
DIGITIZATION OF HIGHER EDUCATION IN UZBEKISTAN:
ACHIEVEMENTS AND PROBLEMS
Abstract. The article reveals issues such as the problem of digitizing the higher education
system and its achievements. The author consistently studies the positive aspects of the
introduction of digital technologies into the educational process related to the prospects for the
development of online and distance education.
Keywords: digitization, higher education, innovation in education, e-learning, online
education.
ЦИФРОВИЗАЦИЯ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ:
ДОСТИЖЕНИЯ И ДОСТИЖЕНИЯ ПРОБЛЕМЫ
Аннотация. В статье раскрыты такие вопросы, как проблема цифровизации
системы высшего образования и ее достижения. Автор последовательно исследует
положительные стороны внедрения цифровых технологий в учебный процесс, связанные с
перспективами развития онлайн и дистанционного обучения.
Ключевые слова: оцифровка, высшее образование, инновации в образовании,
электронное обучение, онлайн-обучение.
Ta'lim jarayonining sifati kelajakda davlatning mutaxassislar bilan ta'minlanishiga
muqarrar ravishda ta'sir qiladi va shuning uchun bu muammolarga alohida e'tibor qaratish lozim.
Milliy ta'limni takomillashtirish jarayonida har yili zamonaviy texnologiyalarning
ahamiyati ortib bormoqda, ularning joriy etilishi ta'limni modernizatsiya va rivojlantirish,
shuningdek, bo'lajak mutaxassislarni tayyorlash sifatini oshirish va ta'limni fanga
yaqinlashtirishga xizmat qilmoqda. Agar ta'lim toifasini klassik tushunish haqida gapiradigan
bo'lsak, bu o'quvchi o'zlashtirishi kerak bo'lgan bilim, ko'nikma, malaka va kompetensiyalar
tizimini, shuningdek, ijodiy faoliyatda tajriba va dunyoga qadrli munosabatni o'zlashtirishni
anglatadi. Ta'lim boshqa faoliyat turlaridan oldin bo'lib, shaxsni ijtimoiylashtirishda ham, jamiyat
taraqqiyotida ham muhim omil hisoblanadi. Zamonaviy jamiyat hayotida ta'lim muassasasining
roli o'sishda davom etmoqda.O'zbekiston Respublikasi prezidenti Sh.M.Mirziyoyev 2020 yil 25
yanvardagi 2020 yil uchun eng muhim ustivor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga Muroja'atnomasida
ham mamlakatimizda raqamli iqtisodning rivojlanishi bo'yicha quyidagilarni aytib o'tdi:
"Mamlakatimizda ilm-fanni yanada ravnaq toptirish, yoshlarimizni chuqur bilim, yuksak
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
803
ma'naviyat va madaniyat egasi etib tarbiyalash, raqobatbardosh iqtisodiyotni shakllantirish
borasida boshlagan ishlarimizni jadal davom ettirish va yangi, zamonaviy bosqichga ko'tarish
maqsadida men yurtimizda 2020 yilga "Ilm, ma'rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili",
deb nom berishni taklif etaman". Yangi raqamli texnologiyalar axborot jamiyatining asosi sifatida
qabul qilinadi. Axborot jamiyati - bu jamiyat a'zolarining aksariyati axborotni ishlab chiqarish,
saqlash va qayta ishlash bilan shug'ullanadigan jamiyat deb ta'riflanadi.
Hozirgi vaqtda ko'plab universitetlar oliy ta'lim muassasasining o'quv jarayonida yangi
texnologiyalardan foydalanish bo'yicha aniq raqamli strategiyalarni ishlab chiqmoqda. Shuning
uchun ham ta'lim jarayonini raqamli tashkil etish va talabalar va o'qituvchilaming raqamli
kompetensiyalarini rivojlantirish, jamiyatni raqamlashtirishni pedagogik tadqiqotlarning asosiy
mavzulari sifatida belgilash zarur. Elektron "aqlli" qurilmalar va sensorlar, bulutli texnologiyalar,
ilg'or tahliliy vositalar kabi rivojlangan texnologiyalar oliy ta'lim mazmunini o'zgartirmoqda.
Ushbu texnologiyalar o'quv jarayonini takomillashtirish uchun yangi imkoniyatlar ochadi.
Shu bilan birga, o'qituvchining raqamli savodxonligi muhim ahamiyatga ega, bu "o'qituvchining
kerakli natijalarga erishish uchun mavjud texnologiya va qurilmalardan foydalangan holda bilim
va ko'nikmalarini" rivojlantiradi. Zamonaviy sharoitda universitetlar talabalarga o'quv jarayonida
raqamli texnologiyalardan maksimal darajada foydalanishni o'rgatish majburiyatini oladi. To'g'ri
ta'lim strategiyasini ishlab chiqadigan universitetlar talabalar va professor-o'qituvchilar bilan
o'zaro munosabatlar uchun ko'plab qiziqarli yangi imkoniyatlarni ochishi mumkin. Raqamli
texnologiyalar yordamida aniq natijalarga erishishning yagona yo'li yo'q. Individual
o'qituvchilarga raqamli texnologiyalar bilan ishlashning yangi usullarini sinab ko'rish imkoniyatini
berish va ularga kerakli yordamni berish orqali o'qituvchilar malakasini oshirish kolleji o'zining
raqamli identifikatoriga ega bo'lgan dinamik muassasaga aylanishi mumkin. Raqamli asrdan
foydalanish har bir o'qituvchining o'ziga bog'liq. O'zbekiston Respublikasining raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirish dasturida ta'lim tizimi uchun kadrlar tayyorlash masalasi asosiy
omillardan biri sifatida kiritilgan. U inson resurslari va ta'limning quyidagi asosiy yo'nalishlarini
belgilaydi:
S texnologiya bo'yicha shaxsan ta'lim berish;
S mazkur yo'nalishlar bo'yicha chuqur bilimga ega mutaxassislar tayyorlanishi mumkin
bo'lgan ta'lim tizimini yaratish;
S oliy ta'lim muassasalarida yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash;
S raqamli iqtisodiyotni har tomonlama o'rganish uchun zarur bo'lgan zamonaviy ilmiy va
amaliy adabiyotlarni yaratish;
S mehnat bozori mexanizmlarini ishlab chiqish;
S elektron platforma texnologiyalaridan foydalangan holda iqtisodiyotning turli
tarmoqlarida milliy ekotizimlarni yaratish.
Shu bois respublikamizda raqamli iqtisodiyot dasturi yaratildi va muvaffaqiyatli amalga
oshirilmoqda. Ta'limni raqamlashtirishning eng muhim chorasi malakali kadrlar tayyorlash va
raqamli axborot infratuzilmasini yaratish bo'ldi. Shuning uchun har bir universitet o'qituvchisi o'z
yo'l xaritasini ishlab chiqdi, bu esa ta'lim uchun katta qiziqish uyg'otdi. Raqamli innovatsiyalar
sohasida ishlaydigan kadrlar tayyorlanishi va o'qitilishi kerak. Raqamli effektlarning tarqalishi
sanoatga qarab farq qiladi, shuning uchun o'qitish raqamli iqtisodiyotga mos kelishi kerak.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
804
Shunday qilib, bizning tadqiqotimiz ta'lim sohasini raqamlashtirishni xolisona tahlil qilishga
urinishni amalga oshirdi va mamlakatimiz ta'lim tizimida raqamlashtirishni rivojlantirishning
qator muammolari va istiqbollarini aniqlash imkonini berdi.
Raqamli inqilobni "qo'llab-quvvatlovchi" argumentlar orasida biz mehnat bozoridagi tub
o'zgarishlarni, yangi vakolatlarning paydo bo'lishini, hamkorlikni yaxshilashni, fuqarolarning
mas'uliyatini oshirishni, ularning mustaqil qarorlar qabul qilish qobiliyatini ta'kidlaymiz; ta'lim
jarayonlarini o'zgartirish, axborotni topish va muammolarni hal qilishda talabaning rolini oshirish,
muloqot qobiliyatlari va ijodkorlikni rivojlantirish; iqtisodiy samaradorlik, vaqt va geografik
chegaralarning yo'qligi, o'qituvchi ishini individuallashtirish, optimallashtirish imkoniyati.
Biroq, chuqurroq o'rganib chiqqach, bu dalillarni unchalik aniq talqin qilish mumkin emas.
Jamiyat uchun raqamlashtirishning xavf-xatarlari ta'lim, keyin esa boshqa barcha ijtimoiy
munosabatlarning insoniylashuvi, odamlarning intellektual madaniyati inqirozining mumkin
bo'lgan chuqurlashishi, ularning ijodiy bo'lish qobiliyati, qadriyatlarga asoslangan pragmatizm va
individualizmning kuchayishi bilan bog'liq.
Mahalliy ta'lim tizimida raqamlashtirishni rivojlantirishning yaqin istiqbollari uchta
belgilovchi yo'nalishni o'z ichiga oladi:
- birinchidan, ta'lim muassasalarini yuqori sifatli dasturiy ta'minot, ta'lim resurslaridan
foydalanish imkonini beruvchi axborot tizimlari bilan jihozlash;
- ikkinchidan, bu talaba va o'qituvchining bilvosita o'zaro hamkorligini nazarda tutuvchi
axborot (masofaviy) texnologiyalarni joriy etish;
- uchinchidan, ta'lim faoliyatini tashkil etish va o'quvchilar va o'qituvchi o'rtasidagi onlayn
muloqotni tashkil etish imkonini beruvchi onlayn ta'lim (e-leaming). Albatta, raqamlashtirishning
rivojlanishi o'qituvchi va talabalarga qo'yiladigan talablarni o'zgartiradi, yangi tashkiliy ta'lim
tuzilmalarini shakllantirishni rag'batlantiradi. Raqamli ta'lim formatlarini joriy etish, shuningdek,
ta'lim arxitekturasida murakkab o'zgarishlarni, o'qitishning odatiy shakllari va usullarida muqarrar
o'zgarishlarni nazarda tutadi.
Yuqorida aytilganlarning barchasidan xulosa qilishimiz mumkinki, mahalliy oliy ta'limni
modernizatsiya qilish muqarrar, u zamon bilan hamnafas bo'lishi kerak, ammo innovatsiyalar
xavfini hisobga olish va o'z samaradorligini isbotlagan an'anaviy ta'lim texnologiyalaridan voz
kechmaslik kerak. O'zbekistonda samarali ta'lim muhitini shakllantirishda innovatsion
texnologiyalarning muhim roli aniq, chunki ulardan foydalanish bilimlarni o'zlashtirish darajasini
oshirishga, o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga, bilimlarni qo'llashga tayyorlikni
shakllantirishga yordam beradi, amaliyotda nazariy bilim va mustaqil fikrlash asosida. Bundan
kelib chiqib aytishimiz mumkinki, ta'lim faoliyatida innovatsion texnologiyalardan foydalanish
yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashning zaruriy shartidir. Shu bilan birga, innovatsion
texnologiyalardan foydalanish jarayonida jamiyat uchun yangi xavf-xatarlar paydo bo'lishini
unutmaslik kerak. Albatta, ilmiy tahlil va zamonaviy ta'lim muhitini amaliy o'zgartirish tajribasi
bilan taqdim etilgan ularning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish kerak. Ta'lim
muassasalarining yana bir muhim guruhi mintaqalarda intellektual markazlashtirish markazlari
vazifasini bajarishi kerak bo'lgan universitetlar bo'ladi. Universitetlarga onlayn ta'lim jarayonlarini
qo'llab-quvvatlashga e'tibor qaratishlari uchun takomillashtirilgan universitet funktsiyalari bilan
ta'minlash muhimdir. Bu ta'lim muassasalarining vazifasi oliy ta'limni maksimal qamrab olishni
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
805
ta'minlashdan iborat bo'lib, bu hozirgi vaqtda har qanday rivojlangan davlat aholisi uchun ijtimoiy
majburiyat hisoblanadi. 2022-yil yakunida "O'zbekistonda zamonaviy raqamli muhit" loyihasi
tadqiqotchilari ish beruvchilar, oliy va o'rta maxsus ta'lim muassasalari o'qituvchilari va talabalari
o'rtasida o'tkazilgan sotsiologik so'rov natijalarini taqdim etdi. So'rovda qatnashgan
o'qituvchilarning yarmidan ko'pi va talabalarning deyarli 90 foizi onlayn ta'lim platformalari
taqdim etayotgan imkoniyatlarni yuqori baholaydilar, ammo an'anaviy oliy ta'lim talabalar uchun
ustuvor masala bo'lib qolmoqda.
REFERENCES
1.
shadiyev, a. k. (2023). stages of development of the digital economy in uzbekistan and future
plans. best journal of innovation in science, research and development, 2(12), 333-340.
2.
shadiyev, a. (2022). o ‘quv ekskursiyasi-turizmni o ‘qitishning innovatsion usuli sifatida.
центр научных публикаций (buxdu. uz), 13(13).
3.
базарова, м. с., шарипова, м., & нуруллоев, о. (2021). “рақамли иқтисодиёт” да
аҳолининг иш билан бандлиги хусусиятлари. самарқанд давлат университети, 482.
4.
bazarova, m. s. (2022). factors that ensure the successful implementation of a system of key
performance indicators in the field of higher education. galaxy international interdisciplinary
research journal, 10(11), 582-586.
5.
bahodirovich, k. b. (2023). evolution of the auditing profession in the smart machine age.
gospodarka i innowacje., 41, 450-454.
6.
khalilov bahromjon bahodirovich. (2023). the international financial reporting standards
(ifrs) mean to businesses and investors in uzbekistan. miasto przyszłości, 42, 746–750.
7.
raxmonqulova, n. (2023). development strategy in the development of the regional economy.
modern science and research, 2(12), 301-305.
8.
abdulloev, a. j., & rakhmankulova, n. o. theoretical aspects of the innovative
entrepreneurship concept.
9.
sh, y. d., & rakhmanqulova, n. o. (2021). xususiy sherikchilik va turizm klasteri sohasidagi
tadbirkorlik rivojida davlatning o’rni. barqarorlik va yetakchi tadqiqotlar onlayn ilmiy
jurnali, 1(2), 73-76.
10.
явмутов, д. ш., & рахманкулова, н. о. (2021). роль образования в развитии
предпринимательства. ta'lim va rivojlanish tahlili onlayn ilmiy jurnali, 1(2), 23-28.
11.
рахманкулова, н. (2023). роль инвестиций в региональном экономическом развитии.
gospodarka i innowacje., 36, 168-170.
12.
sodiqova, n. (2023). a political economy analysis of economic security. modern science and
research, 2(12), 559–568.
13.
to’rayevna, s. n. (2023). demokratiya va iqtisodiyot o'rtasidagi munosabat" siyosiy shaxs"
nazaridan. gospodarka i innowacje., 42, 387-394.
14.
to’rayevna, s. n. (2023). yetakchilik uslubi sifatida murabiyotdan foydalanish menejerlarni
tayyorlash. gospodarka i innowacje., 42, 399-408.
15.
toshov, m. (2023). formation of principles hr (human resource) based on key indicators (kpi).
modern science and research, 2(12), 477–482.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
806
16.
toshov, m. (2023). creative economy: essence and structure. modern science and research,
2(12), 499-505.
17.
toshov, m. (2023). hr boshqarmasida kpi tizimi. modern science and research,
2(12), 470–476.
18.
очилов, ш. б., & жумаева, з. к. (2017). основные направления развития инноваций в
республике узбекистан. инновационное развитие, (6), 45-47.
19.
жумаева, з. к., & тошев, ф. з. (2017). пути дальнейшего совершенствования
привлечения прямых иностранных инвестиций в экономику узбекистана.
инновационное развитие, (4), 66-68.
20.
akbarovna, n. n. (2023). bulutli hisoblash texnologiyalarining iqtisodiyotda turgan orni.
gospodarka i innowacje., 42, 517-520.
21.
nargiza n. (2023). the role of property relations in society. modern science and research,
2(12), 889–893.
22.
ibodulloyevich, i. e. (2023). davlat budjeti daromadlarini taqsimlanishini takomillashtirish.
gospodarka i innowacje., 41, 321-325.
23.
ibodulloyevich, i. e. (2023). kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish
uchun qulay ishbilarmonlik muhitini shakllantirish. gospodarka i innowacje., 42, 481-484.
24.
ikromov, e. (2023). regulation of business activity is simplified. modern science and
research, 2(12), 1107–1111.
25.
jumayeva, z. (2023). basics of national economic development. modern science and
research, 2(12), 296–300.
26.
bustonovna, j. z. (2023). peculiarities of the agricultural economy in the countries of the
european union. finland international scientific journal of education, social science &
humanities, 11(5), 1256-1260.
27.
abidovna, a. s. (2023). monte carlo modeling and its peculiarities in the implementation of
marketing analysis in the activities of the enterprise. gospodarka i innowacje., 42, 375-380.
28.
abidovna, a. s. (2023). priority directions of analysis of channels of promotion of the main
activity of the enterprise and separate communication programs. gospodarka i innowacje.,
42, 369-374.
