ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1189
IMKONIYATI CHEKLANGAN BOLALAR BILAN ISHLOVCHI MAXSUS
PEDAGOGLARNING RUHIY PSIXOLOGIK HOLATI
Shavkatova Shaxlobonu Shuxratjon qizi
Aniq va ijtimoiy fanlar universiteti psixalogiya (faoliyat turlari bo'yicha)
magistraturaning 1-bosqich talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10609572
Annotatsiya. Ushbu maqolada hozirgi kunda imkoniyati cheklangan bolalarning ta’lim-
tarbiya olishlari uchun qilinayotgan amaliy ishlar, inklyuziv ta’lim va bu ta’lim to’g’risidagi
qabul qilingan qonun va bu borada bugungi kundagi muammo va kamchiliklar xususida so’z
yuritilgan.
Kalit
so’zlar: Pedagogik texnologiyalar,
maxsus
ta’lim,
dars,
pedagog,
samaradorlik, ta’lim va tarbiya, imkoniyati cheklangan bolalar.
PSYCHOLOGICAL STATUS OF SPECIAL EDUCATORS WORKING WITH
CHILDREN WITH DISABILITIES
Abstract. This article talks about the practical work being done for the education of
children with disabilities, inclusive education and the adopted law on this education, as well as
the current problems and shortcomings in this regard.
Key words: Pedagogical technologies, special education, lesson, pedagogue, efficiency,
education and training, children with disabilities.
ПСИХОЛОГИЧЕСКИЙ СТАТУС СПЕЦИАЛЬНЫХ ПЕДАГОТОВ,
РАБОТАЮЩИХ С ДЕТЯМИ-ИНВАЛИДНОСТЬЮ
Аннотация. В данной статье рассказывается о проделанной практической работе
по образованию детей с ограниченными возможностями, инклюзивном образовании и
принятом законе об этом образовании, а также о текущих проблемах и недостатках в
этом направлении.
Ключевые слова: Педагогические технологии, специальное образование, урок,
педагог, эффективность, воспитание и обучение, дети с ограниченными возможностями
здоровья.
Imkoniyati cheklangan (aqli zaif) bolalar maktablarida logopedik ishning asosiy vazifasi
aqli zaif o‘quvchi shaxsini har tomonlama rivojlantirish bilan bir qatorda bu toifadagi bolalarni
ijtimoiy tomondan orqada qolishlikka olib keluvchi ruhiy va jismoniy rivojlanishdagi turli
xil nuqsonlami tuzatish, yengillashtirish, kompensatsiya qilishga
yo‘naltirilgan
chora-
tadbirlarni amalga oshirishga qaratilgan. Nogiron jismoniy, aqliy, psixologik va hissiy
faoliyatning izdan chiqishi, shikastlanishi natijasida
hayot
faoliyatining
cheklanishi
munosabati bilan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda nogiron deb topilgan va ijtimoiy
yordam hamda himoyaga muhtoj bo’lgan shaxs tushuniladi. “Nogiron” atamasi hozirgi kunda
eskirib qolgan va qo’pol bo’lgan so’z hisoblanadi. Shuning uchun ham bunday shaxslarga
nisbatan “imkoniyati cheklangan insonlar” yoki “nogironligi bo’lgan shaxslar” deb murojaat
qilish to’g’ri bo’ladi.
Imkoniyati cheklangan bolalar musiqa, rassomchilik, tasviriy san'at, kulolchilik, jismoniy
tarbiya va sport, kompyuter, tikuvchilik hamda boshqa maktabdan tashqari to'garaklar bilan
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1190
qamrab olinadi. Shu bilan birga, inklyuziv ta'limda o'qitish usullari takomillashtiriladi hamda
ta'lim jarayoniga individuallashtirish tamoyillari bosqichma-bosqich joriy etiladi.
Imkoniyati cheklangan bolalarga mo’ljallangan maktablar Xalq ta’limi vazirligi va
Sog’liqni saqlash vazirligi tomonidan mintaqadagi jismoniy va psixik rivojlanishda imkoniyati
cheklangan, maxsus sharoitlarda ta’lim-tarbiya olishga muhtoj bolalarning mavjud kontingentini
birgalikda o’rganib chiqish yakunlari bo’yicha tashkil etiladi.
Ushbu maktablarni tashkil etish tegishli hududda oxirgi 5 yilda 3 yoshdan 16 yoshgacha
bolalar o’rtasida tegishli kasalliklarning ko’payganligini ko’rsatadigan rasmiy statistika
ma’lumotlari bilan asoslanishi kerak.
Imkoniyati cheklangan bolalarga mo’ljallangan maktablar o’quvchilar soni 250 nafardan
oshmasligi kerak.
Bolalarni imkoniyati cheklangan bolalarga mo’ljallangan maktablarga yuborish xalq
ta’limi boshqarmalari tomonidan, xalq ta’limi boshqarmalari huzurida tashkil etilgan
psixologik-tibbiy-pedagogik komissiya xulosasiga ko’ra, ota-onalar roziligiga ko’ra amalga
oshiriladi
.
Oʻzbekiston
Respublikasi
Prezidentining
“Taʼlim-tarbiya
tizimini
yana-da
takomillashtirishga oid qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida” 2020-yil 6-noyabrdagi qaroriga
asosan Oʻquvchilarni kasb-hunarga yoʻnaltirish va psixologik-pedagogik Respublika tashxis
markazi faoliyatini yanada takomillashtirish boʻyicha Hukumat qarorini qabul qilish belgilangan.
Qarorda xalq taʼlimi tizimida kasb-hunarga yoʻnaltirish, ijtimoiy-psixologik xizmat
koʻrsatish mexanizmini yanada takomillashtirish, kasb-hunarga yoʻnaltirishning ilgʻor tajribalarga
asoslangan zamonaviy shakl va uslublarini joriy etish, inklyuziv taʼlimni joriy etish,
rivojlantirish hamda bolalar, ota-onalar, pedagog xodimlar va jamoatchilikni ijtimoiy-
psixologik jihatdan tayyorlash orqali bolalar uchun xavfsiz inklyuziv oʻquv muhitini yaratish
koʻzda tutilgan.
— Ayni vaqtda Markaz tomonidan “Inklyuziv taʼlim laboratoriyasi”ning Nizomi hamda
inklyuziv taʼlim berishning sifati va samaradorligini aniqlash mezonlarini ishlab chiqish,
pedagog xodimlarning malaka oshirish kurslari uchun “Inklyuziv taʼlim” oʻquv modulini
yaratish va amaliyotga tatbiq etish, tuman (shahar) xalq taʼlimi
boʻlimlarida
tashkil
etiladigan “Bolalarni ijtimoiy-psixologik qoʻllab-quvvatlash markazi” negizida inklyuziv
sharoitlarda taʼlim oluvchilar uchun psixologik-pedagogik qoʻllab-quvvatlash ishlarini tashkil
qilish boʻyicha amaliy ishlar olib borilmoqda.
— Bolalar uchun xavfsiz inklyuziv oʻquv muhitini yaratishda nimalarga eʼtibor qaratish
kerak?
Korreksiyalovchi
(kamchiliklarini
tuzatish)
taʼlim mazmunini oʻquvchilarning
ehtiyojidan kelib chiqqan holda individual boʻlishini taʼminlash orqali har bir oʻquvchi
inklyuziv taʼlim sharoitida erkin his qiladigan darajaga yetkazilishi zarur. Buning
uchun
taʼlim jarayonida ishtirok etuvchi barcha pedagog xodimlar, tarbiyachilar oldiga yagona
talab qoʻyiladi. Bunda oʻquvchilarni ijtimoiy hayotga tayyorlashga yaʼni oilada, mahallada,
jamoat joylarida, umuman olganda hayotda qoʻllaniladigan shaxslararo munosabatlardagi
barcha kommunikativ koʻnikma va malakalar berilishini taʼminlashni koʻzda tutadi.
— Inklyuziv taʼlimda maktab sinf xonalariga ham alohida talablar qoʻyiladimi? — Ha
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1191
albatta, inklyuziv taʼlimga oʻtishda maktab va undagi sinf xonalariga alohida talablar qoʻyiladi.
Chunki barcha umumiy oʻrta taʼlim maktablari sogʻlom bolalarni
taʼlim olishiga
moʻljallangan. Shuning uchun harakati cheklangan, zaif koʻruvchi, koʻzi ojiz, kar va zaif
eshituvchi bolalar uchun maxsus qurilmalar, moslamalar, darslik va oʻquv materiallari, jihozlar
boʻlishi talab etiladi.
— Inklyuziv taʼlim imkoniyati cheklangan oʻquvchilar umumiy dasturlar orqali
oʻqitiladimi va unda qanday mutaxassislar faoliyat olib boradi?
— Inklyuziv sinflarda umumtaʼlim maktablarining barcha oʻqituvchilari faoliyat olib
boradi, faqat sinfdagi imkoniyati cheklangan bolalar bilan maxsus taʼlim mutaxassislari
(surdopedagog, tiflopedagog, oligofrenopedagog) maxsus oʻqituvchi sifatida hamkorlikda ish
olib boradi. Inklyuziv taʼlim umumtaʼlim dasturlari asosida har bir yoʻnalishdagi (koʻrishdagi,
eshitishdagi, aqliy faoliyatida muammosi mavjud) bolalarga
yoʻnaltirilgan, moslashtirilgan
oʻquv dasturlari asosida individual yondashuv orqali oʻqitiladi.
Bolalarning qobiliyatlari va holatidan qat’i nazar, ularning barchasiga sifatli ta’lim
taqdim etilishi kerak.
UNICEF inklyuziv ta’limni O’zbekiston ta’lim tizimiga kiritish masalalari bilan
shug’ullanadi. Inklyuziv ta’lim vazifasi bolalarning qobiliyatlari va holatidan qat’i nazar,
ularning barchasiga sifatli ta’lim taqdim etishdan iborat. Shu bilan birga, inklyuzivlik tamoyili
imkoniyatlari cheklangan bolalar ijobiy ruhiy va ijtimoiy rivojlanishga ega bo’lishlari uchun
oilada yashashlari va o’z tengdoshlari bilan birga oddiy maktabda bilim olishlari lozimligini
nazarda tutadi. Inklyuziv ta’lim tizimi nogironlar aravachasidagi bola yaqin atrofda joylashgan
har qanday maktabda ta’lim olishi, o’zlashtirishda qiynalayotgan bo’lsa, o’qish va yozishga
o’rganish uchun maxsus yordamga ega bo’lishi, darslarga qatnamay qo’ygan bolaga esa
maktabga qaytish uchun tegishli yordam ko’rsatilishini kafolatlaydi.
Inklyuziv
ta'limning
istiqbollari
nafaqat
o'quv
jarayoni
tashkilotchilari
o’qituvchilar, balki nogiron bolalarni tarbiyalayotgan ota-onalar uchun ham katta qiziqish
uyg'otmoqda. Bugungi kunda jamiyatimizda "maxsus" va oddiy bolalarning birgalikdagi ta'limi
bilan bog'liq muammolar qanday hal etilayotganligi masalasi ayniqsa dolzarbdir. Inklyuziv
ta'lim, avvalambor, uning barcha ishtirokchilari uchun bilim olishlari uchun maqbul sharoitlarni
yaratishni nazarda tutadi.
Inklyuziv sinflarda oddiy bolalar va nogiron bolalar o'rtasida mustahkam do'stona
munosabatlar shakllanadi. Ushbu do'stlik ularga xilma-xillikni yaxshiroq his qilishlariga yordam
beradi. O’quvchilar o'zlarini yanada qulay his qilishadi va o'zlaridan farq qiladigan odamlar
bilan muloqot qilishdan qo'rqmaydilar. Ular nogiron tengdoshlari bilan boshqa darajada muloqot
qilishadi. Nogiron tengdoshlari esa bu jamiyatda o’zini kerakligini, yolg’iz ta’lim olishdan ko’ra
sog’lom o’quvchilar bilan ta’lim olishlari, jamiyatda kerakli inson ekanligini anglaydilar.
REFERENCES
1.
Djurayeva, S. (2020). MAXSUS TA’LIM JARAYONIDA PEDAGOGI
TEXNOLOGIYALARNING SAMARADORLIGI.
Архив Научных Публикаций JSPI
.
2.
Nabiyeva, G. A. (2021). IMKONIYATI CHEKLANGAN BOLALARNING
TA’LIM-TARBIYA OLISHLARI.
Scientific progress
,
1
(5).
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1192
3.
https://yuz.uz/news/zamin-fondi-eshitish-qobiliyati-zaif-bolalar-uchun-zamin-education-
loyihasiga-start-berdi
4.
Zoxiriy, P. H. Z. Q. (2021). INKLYUZIV TA’LIMDA NOGIRON BOLLALARNI
O’QITISH VA TARBIYALASH MUAMMOLARI.
Oriental renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences
,
1
(1).
5.
Poroshina, G. P. (1985). Organization and contents of labor training in boarding school
for mentally retarded in summer time.
Defektologiya
