ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
669
UDK.631.
KAS VA KARBAMID ASOSIDA TAYYORLANGAN SUSPENZIYA
ME’YORLARINING –GO‘ZA HOSILDORLIGIGA TA’SIRINI O‘RGANISH
Ergashev Qodiriddin Farxod o’g’li
Toshkent davlat agrar universiteti talabasi
Mannonova Dilnoza Marat qizi
Toshkent davlat agrar universiteti talabasi
207@mail.ru
Yusufova Farida Hatam qizi
Toshkent davlat agrar universiteti talabasi
Rajabova Mushtari Sherzod qizi
Toshkent davlat agrar universiteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10668925
Annotatsiya.
Bugungi kunda qishloq xo‘jaligida karbamiddan foydalanish ulushi
dunyoning ko‘plab mamlakatlarida 90% ni tashkil etadi. Hozirgi vaqtda qishloq xo‘jaligida asta-
sekin murakkab va suyuq azotli o‘g‘itlardan foydalanish tendensiyasi kuzatilmoqda. O‘tkazilgan
ilmiy tadqiqotlar asosida g‘o‘zaning yaxshi o‘sishi, rivojlanishi, yuqori va sifatli hosil to‘plashi
uchun qo‘shimcha ravishda bargdan oziqlantirish zarurligi aniqlangan Respublikaning fermer
xo‘jaliklarida g‘o‘zani bargdan oziqlantirishda qo‘llanilayotgan suspenziyalarni qo‘llashning
maqbul me’yor va muddatlari ilmiy jihatdan isbotlanmagan.
Kalit so’zlar:
Kas mineral o’g’it suyuq suspenziya g’o‘zani o‘sishi, hosildorlik sifati
yaxshilanishi.
STUDY OF THE INFLUENCE OF SUSPENSION STANDARDS PREPARED ON THE
BASE OF KAS AND UREA - ON SEED PRODUCTIVITY
Abstract.
Today, the share of urea use in agriculture is 90% in many countries of the world.
Currently, there is a tendency to gradually use complex and liquid nitrogen fertilizers in
agriculture. On the basis of the conducted scientific research, it was determined that additional
foliar feeding is necessary for the good growth and development of cotton, as well as the collection
of high-quality crops. the acceptable rate and duration of use have not been scientifically proven.
Key words:
Kas mineral fertilizer liquid suspension cotton growth, yield quality
improvement.
ИЗУЧЕНИЕ ВЛИЯНИЯ СУСПЕНЗИИ СТАНДАРТ, ПРИГОТОВЛЕННОЙ НА
ОСНОВЕ КАС И МОЧЕВИНЫ, НА СЕМЕННУЮ ПРОДУКТИВНОСТЬ
Аннотация.
Сегодня во многих странах мира доля использования карбамида в
сельском хозяйстве составляет 90%. В настоящее время наблюдается тенденция
постепенного использования в сельском хозяйстве сложных и жидких азотных удобрений.
На основании проведенных научных исследований установлено, что для хорошего роста и
развития хлопчатника, а также сбора качественного урожая необходимы
дополнительные внекорневые подкормки. Допустимая норма и продолжительность
применения научно не доказаны. .
Ключевые слова:
минеральное удобрение «Кас», жидкая суспензия, рост
хлопчатника, улучшение качества урожая.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
670
Kirish.
Respublikamizning asosiy boyliklaridan biri paxta xom ashyosi hisoblanadi.
Hozirgi paytda yetishtirilayotgan paxta hom ashyosini 25% i Respublikamizning o‘zida
qayta ishlanyapdi. Qolgan 75 % i esa chetga xom ashyo sifatida sotilmoqda. Mamlakatimiz valyuta
tushimini asosiy qismi paxta tolasini chetga sotishdan tushadi. Shuning uchun ham bugungi kunda
paxta hosildorligini va tola sifatini oshirish, olimlar oldida bajarilishi lozim bo‘lgan asosiy
vazifalardan biri hisoblanadi.
Hozirgi ilmiy texnika taraqqiyoti rivojlangan bir davrda aholini qishloq xo‘jalik
mahsulotlarining miqdori va sifatiga bo‘lgan talabi tobora ortib bormoqda. Bu masalani hal qilish
uchun dexqonchilikka oid bilimlarni muttasil oshirib borish, ilmiy tadqiqot ishlarini yuqori
saviyada tashkil qilish va rivojlantirish asosida o‘simliklarning yaxshi o‘sib-rivojlanishi hamda
yuqori hosil berishi uchun lozim bo‘ladigan shart-sharoitlarni yaratish lozim.
G‘o‘zani maqbul o‘sib, rivojlanishi uchun yetarli miqdorda oziqa unsurlari ya’ni azot,
fosfor, kaliy, kalsiy, bor, rux, magniy, marganets, temir, mis, natriy, molibden va boshqa makro,
mikroelementlar zarurdir. Ta’kidlash joizki, g‘o‘za o‘simligi asosan ildiz orqali oziqlantiriladi.
Bunda o‘g‘itlar asosan shudgor oldidan, ekish oldidan, ekish bilan birgalikda va amal
davrida oziqlantirishda qo‘llanilishi kerakligi ko‘p yillik tajribalarda isbotlangan. Lekin, g‘alla
ekinlarini amal davrida ildiz orqali oziqlantirish uchun qator oralariga tuproqning ma’lum
chuqurligiga o‘g‘itlarni qo‘llashning iloji bo‘lmaganligi sababli g‘arb mamlakatlarida barg orqali
oziqlantirish usuli qo‘llanila boshlagan, vaholanki hozirgi kunlarda ham qator oralariga ishlov
berish talab etilmaydigan ekinlar barg orqali oziqlantiriladi.
Kaliy o‘simliklarni kuchli o‘sadigan qismlarida ko‘p to‘planadi. Suv almashinuvida,
osmotik bosimni hujayrada xosil bo‘lishida, sintetik jarayonlarni barg to‘qimalaridan generativ
organlarga oqishini ta’minlashda asosiy vazifani bajaradi. Bargda ko‘p miqdorda uglevodlar
to‘planib qoladi, bu esa fotosintezni o‘tishiga halaqit beradi. Bu hol paxta tolasini sifat
ko‘rsatgichlarini standartga to‘g‘ri kelmasligiga ya’ni sifat ko‘rsatgichlarini yomonlashishiga olib
keladi.
Shunday qilib yuqorida ko‘rsatilganlarni hisobga olib, makroelementlar, jumladan kaliyli
o‘g‘itlarning g‘o‘zaning o‘sishi, rivojlanishi, hosildorligiga va tola sifatiga ta’sirini o‘rganish
bo‘yicha dala tajribalari natijalari tahlil qilingan.
Tadqiqot uslublari.
G‘o‘za o‘simligi kaliyni ko‘p talab qiladigan o‘simliklar jumlasiga
kirib 1 gektar maydondan 30-35 sentner hosil olish uchun 80-120 kg gacha kaliy talab qilinadi.
Kaliy hujayrani gidrofillik xususiyatini va suvni ushlab turish qobiliyatini oshiradi. Kaliyni
yetishmasligi g‘o‘zada azot, fosfor va uglevodlar almashinuvi buziladi. Barglarda ko‘p miqdorda
uglevodlar to‘planib gul va kuraklarga ularni oqishi jarayoni buziladi (sekinlashadi), ko‘raklarga
og‘irligi kamayib, tola sifati buziladi. Kaliy o‘g‘itidan foydalanish yildan-yilga kamayib
borayotganligi sababli tuproqda uning miqdori kamayib bormoqda.
Tadqiqot natijalari va ularning muhokamasi.
Tadqiqotlar G‘o‘za o‘simligining o‘sish
va rivojlanishi juda ko‘p omillarga, xususan navning biologik hususiyatlariga, tuproq va havo
harorati va namligiga, oziqlanish darajasiga, o‘simliklarning kasallik hamda zararkunandalar bilan
zararlanishiga, ekish muddati va me’yorlariga bog‘liq bo‘ladi. Demak, vegetatsiya davrining
oxirlarida ya’ni 25.08. da go‘zaning o‘sishi o‘rtacha nazorat variantida 83,4 sm ni tashkil kilgan
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
671
bo‘lsa, ikkinchi variantda 88,6 sm, uchinchi variantda 91,7 sm va to‘rtinchi variantda bu
ko‘rsatkich 92,3 sm ni tashkil etganligi bilan ilmiy acoc bo‘ladi.
O‘simliklarni, shu jumladan g‘o‘za usimligini mineral o‘g‘itlar bilan oziqlantirishda azot
elementi asosiy o‘rinni egallaydi. O‘simlikni azot bilan oziqlanishi mikroelementlar bilan
oziqlanioshi o‘simlik o’sishi bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar xorijiy va respublika olimlaridan
Sh.Yusupovning (2011) ma’lumotiga ko‘ra tipik bo‘z tuproqlarda o‘tkazgan tajribalarida eng
yuqori hosil g‘o‘zaning Toshkent-1 navidan o‘g‘itlarining o‘zaro nisbati (NRK) 1:1:0,5 bo‘lgan
variantda olingan.
Olayvan Singvilay (2011) bergan ma’lumotiga ko‘ra Toshkent viloyatining tipik
bo‘z tuproqlarida o‘tkazgan tajribalarida g‘o‘zaning «Namangan–77» navidan yuqori hosil
(40,9 s/ga), kaliyli o‘g‘itlarning me’yori –60 kg/ga bo‘lganda aniqlangan.
A.Ye.Avliyoqulov, M.Tojiev, G.Qurbonov va K.Tojievlarning (2012) ta’kidlashicha
Surxon-Sherobod vohasining taqir-o‘tloq tuproqlarida o‘tkazgan tajribalarida istiqbolli «Denov»
navidan tuproqga kaliy o‘g‘iti 100 kg/ga me’yorda berilganda yuqori hosil olingan.
B.T.Xofizovning (2010) ma’lumotiga ko‘ra Surxondaryo viloyatini Qiziriq dara
massivining och tusli buz tuproqlarida o‘tkazgan tajribalarida ham g‘o‘zaning «Buxoro – 6»
navidan eng yuqori va sifatli hosil (40,6 s/ga) kaliyli o‘g‘itlarning me’yori 125 kg/ga miqdorida
berilganda yaxshi natija olinganligi xaqida . ma’lumotlar keltirilgan.
Shunday qilib kaliy ta’sirida hujayralarning bo‘linishi (mitoz) tezlashadi, sitoplazmani
o‘tkazuvchanligi oshadi, hujayrani suvlilik xususiyati ko‘payadi, osmotik bosim yuqori bo‘ladi,
bularni hammasi g‘o‘zada o‘sish dinamikasini, ya’ni poyani o‘sishini kuchayishi va vegitativ
massani optimal darajada hosil bo‘lishini ta’minlaydi.
Fenologik kuzatishlar natijasi 3.1.1-jadvalda berilgan. Jadvalni ko‘rsatishicha urug‘lar 7-8
kun ichida to‘liq unib chiqgan. Bunga asosan yuqori harorat va tuproq namligi sabab bo‘lgan.
Kuzatishlarni natijasi shuni ko‘rsatadiki, rivojlanish fazalarini boshlanishi va o‘tishi
bo‘yicha variantlar o‘rtasidagi farqlar gullash fazasida sezilarli darajada kuzatilgan.
Nazorat variant bilan 4 - variant (FON+K120) o‘rtasidagi farq 7 kunni tashkil qilgan.
Vegitatsiyaning oxirida ya’ni kuraklarni ochilish fazasida nazorat variant bilan 2 va 3
variant o‘rtasidagi farq 4-6 kunga teng bo‘lsa, variant bilan 1 variant o‘rtasidagi farq 9 kunni
tashkil qilgan. 1 jadval
G‘
o‘
zaning
o‘
sish dinamikasi, (sm) 1- jadval
T
.r
Vari
antlar
2
5/05
0
5/06
1
5/06
2
5/08
6
0
5/07
1
5/07
2
5/07
0
5/08
1
5/08
2
5/08
1
.
N
150
,
R
100
1
6,8
2
2,4
3
0,8
3
5,5
4
2,6
4
8,8
5
6,7
6
3,6
7
5,8
8
3,4
2
.
N
150
,
R
100
+ K
40
1
6,7
2
3,2
2
9,7
3
5,6
4
2,7
4
9,8
5
8,8
6
4,7
7
8,9
8
8,6
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
672
Variantlar o‘rtasidagi farq 15 iyuldan boshlab sezila boshlagan. Shu davrgacha
o‘simliklarni bo‘yi deyarli bir xil bo‘lib, 15 iyuldan boshlab kaliy miqdorini oshib borishi bilan
variantlar o‘rtasidagi farq ham sezilarli darajada oshib borgan.
XULOSALAR
KAS va Karbamid asosidagi suspenziyalarning qo‘llash me’yorlari va g‘o‘zaning
rivojlanish davrlaridan qat’iy nazar ularni o‘simlikni o‘sishi va rivojlanishiga barg sathi yuzasini
shakllanishiga maqbul ta’siri borligi aniqlangan. Nisbatan yuqoriroq natijalar suspenziyalar-
g‘o‘zani shonalash va gullash davrlarida qo‘llanilganda kuzatilgan va hamma davrlarda ham
karbamid asosida tayyorlangan suspenziyaning ta’siri yuqoriroq bo‘lgan.
A g a r a z o t v a f o s f o r
o‘
g ‘ i t l a r i f o n i d a k a l i y
o‘
g ‘ i t i b i l a n g ‘
o‘
z a o p t i m a l
m e ’ y o r d a t a ’ m i n l a n s a h o s i l d o r l i k o s h a d i . S h u n d a y q i l i b h o s i l d o r l i k n i
o s h i s h i i q t i s o d i y s a m a r a d o r l i k n i t a ’ m i n l a y d i . A z o t v a f o s f o r
o‘
g ‘ i t l a r i
b i l a n b i r g a l i k d a k a l i y
o‘
g ‘ i t i n i o p t i m a l ( 8 0 - 1 2 0 k g / g a ) m e ’ y o r d a y u q o ri
h o s i l d o r l i k n i b e r i s h t a ’ m i n l a y d i .
O‘
s i m l i k l a r d a
p l a s t i k
m o d d a l a r n i
b i o s i n t e z i v a u l a r n i b a r g d a n b o s h q a o r g a n l a r g a o q i s h i ,
o‘
s i m l i k l a r d a
o‘
s i s h
v a r i v o j l a n i s h j a r a y o n l a r i n i
o‘
z v a q t i d a
o‘
t i s h i n i t a ’ m i n l a y d i . O p t i m a l
m e ’ y o r d a k a l i y
o‘
g ‘ i t i b e r i l g a n d a , u g l e v o d l a r n i b i o s i n t e z i v a a l m a s h i n u v i
y a x s h i l a n a d i . B u n i n g n a t i j a s i d a f o t o s i n t e z i n t e n s i v l i g i v a m a h s u l d o r l i g i
o s h a d i .
Bu esa agrar tarmoqni rivojlanishi orqali iqtisodiy barqarorlikni ta’minlaydi.
REFERENCES
1.
Jmay L.A. “Аммиачная селитра в России и в мире”. Москва. “Научно -технические
новости”. Спец. Выпуск, 2010г. № 2, С.23-31.
2.
Yusupov Sh. Vliyaniya agrotexnicheskix faktorov na urojay i kachestvo semyan // Jurnal.
Xlopkovodstvo. Tashkent, 2011 g. №7. str. 37.
3.
Xafizov B.T. O‘rta tolali «Denov» g‘o‘za navining suv, oziq (NPK) me’yorlari va sug‘orish
tartibi / Tuproq unumdorligini oshirishning ilmiy va amaliy asoslari. O‘zPSUEAI: Toshkent,
2010 y. 317-b.
4.
Karimov Sh, Tillabekov B.X, Boboyev F. “Qo‘shimcha ozuqa bilan bargidan
oziqlantirishning g‘o‘zaning hosil salmog‘iga ta’siri”. Qishloq xo‘jaligida yangi tejamkor
agrotexnologiyalarni joriy etish. O‘zPITI maqolalar to‘plami. Toshkent, 2014y. B.169-170.
3
.
N
150
,
R
100
+K
80
1
6,6
2
2,1
2
8,8
3
6,5
4
2,8
4
9,6
5
9,5
6
5,6
7
9,6
9
1,7
4
.
N
150
,
R
100
+K
120
1
6,5
2
0,9
2
7,7
3
5,7
4
2,5
5
0,7
6
0,8
6
9,3
8
1,8
9
2,3
