ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1055
HOZIRGI O‘ZBEK SHEʼRIYATIDA SINEKDOXANING OʻRNI VA VAZIFALARI
Berdiyeva Zebo Uralovna
f.f.f.d. (PhD).
Toshkent tibbiyot akademiyasi Termiz filiali
“O‘zbek va xorijiy tillar” kafedrasi mudiri
https://doi.org/10.5281/zenodo.10694065
Annotatsiya.
Maqolada Metafora, sinekdoxa va vazifadoshlikdan tashqari, maʼno
koʻchishining qorishiq holda qoʻllanishi hamda metafora-metonimiya, metonimiya-sinekdoxa
tarzida uchraydigan koʻchimlar ogʻzaki nutqda ham, badiiy adabiyotda ham koʻp uchrashi.
“Adabiyotshunoslik lugʻati”da badiiy adabiyotda, ayniqsa, metaforik tafakkur yеtakchilik
qilayotgan zamonaviy adabiyotda metonimiya metaforaga nisbatan kam uchrashi, estetik
funksiyadorligi jihatidan u metaforadan quyiroq turishi olam va ijtimoiy borliqqa munosabati
hamda unda tutgan o‘rni muammo sifatida o‘rganilgan.
Kalit so‘zlar:
metafora, metonimiya, sinekdoxa, metaforik obraz, badiiy ko‘chim, istiora
g‘oyaviy-estetik yangilanish, meditativlik.
THE ROLE AND FUNCTIONS OF SYNECDOCHE IN CONTEMPORARY
UZBEK POETRY
Abstract.
In the article, in addition to metaphor, synecdoche, and idiom, the mixed use of
meaning transfer and metaphor-metonymy, metonymy-synecdoche transfers are common both in
oral speech and in fiction. In "Dictionary of Literary Studies" metonymy is rare compared to
metaphor in fiction literature, especially in modern literature where metaphorical thinking is the
leader, and in terms of aesthetic functionality it is inferior to metaphor, its relation to the world
and social existence and its role in it are studied as a problem.
Key words:
metaphor, metonymy, synecdoche, metaphorical image, artistic transfer,
metaphor, ideological-aesthetic renewal, meditativeness.
РОЛЬ И ФУНКЦИИ СИНЕКДОХИ В СОВРЕМЕННОЙ УЗБЕКСКОЙ
ПОЭЗИИ
Аннотация.
Помимо метафоры, синекдохи и функции, как в устной речи, так и в
художественной литературе распространено смешанное употребление переноса смысла
и метафоры-метонимии, метонимии-синекдокса. В «Словаре литературоведения»
метонимия встречается редко по сравнению с метафорой в художественной литературе,
особенно в современной литературе, где метафорическое мышление является лидером, а
по эстетической функциональности она уступает метафоре, ее отношению к миру и
социальному существованию и ее роль в нем изучаются как проблема.
Ключевые слова:
метафора, метонимия, синекдоха, метафорический образ,
художественный перенос, метафора, идейно-эстетическое обновление, медитативность.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1056
Sinekdoxa (yun. Synekdoxe– nisbat berish ) – koʻchim turi, butun-qism aloqasi asosidagi
maʼno koʻchishi, metonimiyaning bir koʻrinishi. Sinekdoxada ham maʼno aloqadorlik asosida
koʻchadi, shu sababli unga metonimiyaning bir turi (uning miqdoriy koʻrinishi) sifatida qaraladi
1
.
Rus tilshunosligida – metafora, metonimiya, sinekdoxa va vazifadoshlik kabi toʻrt tur
ajratishga alohida urgʻu berilsa-da, ayrim tadqiqotchilarning ishlarida tafovut mavjud. Masalan,
N.M.Shanskiy
2
, D.N.Shmelev
3
lar metafora, metonimiya va vazifadoshlik turlarini eʼtirof etishadi
va badiiy koʻchimning sinekdoxa va boshqa koʻrinishlarini shu ikki turning tarkibiga kiritishadi.
Umuman olganda, dunyo va oʻzbek tilshunosligida bugunga qadar bu masalada yagona
xulosaga kelinmagan. Ayni shu holatni adabiyotshunoslikda ham kuzatish mumkin. Trop, majoz,
koʻchim xususidagi fikrlar turlichaligi baʼzi chalkashliklarga olib keladi. Masalan, metaforaning
majoz, istiora kabi turlicha nomlar bilan ishlatilishi hozirga qadar davom etmoqda.
Ayrim olimlar fikriga koʻra: “maʼno koʻchish turlarini kengaytirmagan maʼqul, balki ularni
ixchamlashtirish muhimroq, chunki kontekstda metafora bilan vazifadoshlikni, metonimiya bilan
sinekdoxani farqlashda muammolar yuzaga kelmoqda. Zero, ular oʻrtasidagi farq unchalik katta
emas”. Mazkur tasnif sobiq shoʻro tilshunosligida ommalashgan, taʼlim tizimiga ham joriy
etilgandi. Turkiy tillar boʻyicha tadqiqotlar olib borgan olimlarning aksariyati maʼno koʻchish
usullari tasnifida rus tilshunoslari anʼanalari izidan borishadi
4
. Shuningdek, tilshunos
Ye.Berdimuratov maʼno koʻchish usullaridan ikki turini–metafora va metonimiyanigina qayd etadi
va ularning qolganlarini ushbu ikki turning ichida qaraydi
5
. Tatar tili boʻyicha darslikda
K.S.Sabirov maʼno koʻchish turlarini yana bittaga koʻpaytiradi: oʻxshashlik, aloqadorlik,
vazifadoshlik, qamrash doirasiga koʻra, xususiyat yaqinligiga koʻra.
Oʻzbek tilshunosligi ham, aksariyat boshqa milliy respublikalar tilshunosliklari kabi
yuqorida aytilgan A.A.Reformatskiyning tasnif izidan borishadi. Ijodning yagona va oʻzgarmas
quroli boʻlgan soʻzdan oʻz isteʼdodi, uslubi, poetik maqsadiga muvofiq foydalanadi. Zahmatkash
tilshunos M.Mirtojiyevning shu masala bilan bogʻliq mulohazalarida bir soʻz bir vaqtning oʻzida
ham badiiy tasvir usuli, ham ifoda vositasi ekanligiga diqqat qilingan. Masalaning eʼtiborli jihati
shundaki, ayni shu xususiyati bilan badiiy tasvir va ifoda vositalari lingvopoetik xususiyat kasb
etadi. Chunki sheʼrdagi fonetik (alliteratsiya, assonans,) semantik (allegoriya, metafora, epitet,
metonimiya, sinekdoxa), sintaktik (ritorik soʻroq, ruhiy parallelizm), leksik (arxaizm, dialektizm)
kabi usullari lirik ifodaviylikni kuchaytirish uchun ishlatiladi.
Atoqli otlarning turdosh otga koʻchishiga koʻchimning bir turi sifatida qarashlar
mavjudligini koʻrib chiqqan edik. Jumladan, rus tilshunosligida metaforalarni tadqiq etganlardan
biri Ye.M.Galkina-Fedoruk ham atoqli otning turdosh otga oʻtishi; vazifadoshlik maʼno koʻchish
usullari qatorida koʻrsatib oʻtadi
6
. Professor D.Quronovning umumiy tahriri ostida nashr etilgan
1
Қуронов Д., Мамажонов З., Шералиева М. Адабиётшунослик луғати. – Тошкент: Akademnashr, 2013.
–Б
277-278.
2
Шанский Н.М.Очерки порусскому слоовообразованию и лексикологии. –М.:Высшая школа,1959.
3
Шмелев Д.Н.Очерки посемасиологи и русского языка.–М.: Просвещение,1964.(-244с.)–C.57- 65
4
Мусабоев Г.Г. Современный казахский язык.–Алма-Ата:Мектеп,1959; Жафаров С. Муасир азарбайжан дили.
– Бакы: Маариф,1970.–С.21-23.
5
Бердимуратов Е. Ҳазирги қарақалпақ тилининг лексикологияси.– Нокис: Қарақалпақстан, 1968.–Б.55-67.
6
Е.М.Галкина-Федорук.Современний русский язык.Лексика.
–
М., 1954.
–
С.54-56.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1057
“Adabiyotshunoslik lugʻati”da ham badiiy asarlarda atoqli otlarning turdosh ot maʼnosida
qoʻllanishi sinekdoxalarning bir turi sifatida qayd etilgan
7
.
Rauf Parfi “Abdurauf Fitrat” sheʼrida yozadi:
Riyozat qamchisi kabi savaydir,
Ulkan yomgʻir buzgʻun tanizorimni...
Ulugʻ Turkistonni kimlar sevmaydir?!
Firʼavnlar sevmas mening borimni
8
.
Gʻaflatga gʻarq insonni riyozatgina halokatdan qutqara oladi. Buzilgan, xarob tanizor,
ulkan yomgʻir, riyozat soʻzlari – sheʼrning ochqichi. Firʼavn qadimgi Misr hukmdorining xos ismi,
unga sigʻinish oʻz davrida urf boʻlgan. Qurʼoni karimda ham Firʼavn “Baqara” va “Arof”
toʻgʻrisida maʼlumotlar berilgan. Jumladan, Firʼavn Muso va unga ergashganlarga qasd qilib
ularning ortidan tushadi. Shunda dengizdan oʻn ikkita yoʻl ochiladi va Muso lashkari omon-eson
oʻtib ketadi, keyin ularni quvib kelayotgan Firʼavn lashkarlari dengiz oʻrtasigacha kirib
kelganlarida Alloh taolo suvni yurgizib yuborgani va Firʼavn oʻz lashkari bilan gʻarq boʻlib, halok
boʻlgani bayon еtilgan. Shoir firʼavnlar deganda mana shu toifadagi johil, maʼrifatsiz, zolim,
kibrga berilgan kishilarni nazarda tutgan.
Asqar Mahkam esa boʻlak (qorin) orqali butun (inson)ni shunday ifodalaydi:
Ulugʻ el koʻnglini sof qildi toat,
Muslim nurlar indi ayqirgan qonga.
Qorni
uchun xalqni qilmadi gʻorat,
Xanjarini qalqon qildi iymonga
9
.
Ulugʻ el – epitet, muslim nurlar – eptitet, ayqirgan qon – eptiet, qonga indi- metafora,
qorni uchun – sinekdoxa. Uchinchi satrda qoʻllangan “qorin” soʻzi insonning oʻzini, kontekstda
esa nafsni anglatib kelmoqda. Sinekdoxa xalq jonli tilida ham koʻp qoʻllanadi. Sinekdoxa orqali
soʻzning taʼsiri ortadi. Masalan, “vafot etdi” birikmasiga nisbatan adabiy tilda ishlatiladigan
“dunyodan koʻz yumdi”, “yuragi urishdan toʻxtadi” sinekdoxalarining boʻyoqdorligi yuqori,
maʼno ottenkasi kuchli. Keltirilgan parchadagi sinekdoxa “nafs” soʻzi bilan almashtirilsa,
sheʼrning taʼsirchanligi pasayadi.
Islomiy manbalarda ushbu olam “Boʻl”, yaʼni “Kun fayakun” soʻzidan yaralganini
koʻpgina ulugʻ allomalarimiz taʼkidlashgan. Jumladan, shoir Asqar Mahkam soʻz borasida eng
zaruriy jumlani keltiradi: “Soʻz va ruh bilan yolgʻiz qolgan shoir iymonli boʻlsa, bu jarayon
ibodatdir. Agar bordi-yu soʻz bilan yolgʻiz qolgan shoir jismida nafsoniyat ustun boʻlsa, bu aysh
va sahovat. Undan ham battar – fitna va buzgʻunchilik boʻlishi mumkin. Iymonli soʻz va ruhning
bir vujudda kechadigan umri xayrli toat boʻlib, oʻz sohibini ezguliklar sari eltadi, oʻzgalarga ham
yaxshilik keltiradi…”
Darhaqiqat, lisonda mavjud soʻzlar, uning hech bir harfini zoye qilmaganimizda, bizning
toat-ibodatimizga aylanishi mumkin. Sharq dunyosida milliy pedagogikaning oʻziga xos koʻrinishi
– kishilarni yaxshilikka daʼvat qilish, har bir voqea-hodisadan kerakli toʻgʻri xulosa chiqarishga
7
Qarang: Қуронов Д., Мамажонов З., Шералиева М. Адабиётшунослик луғати. – Тошкент: Akademnashr, 2013.
.
–Б
.277-278.
8
Парфи Р. Сайланма. Тошкент: Академнашр, 2013..
–Б
.318.
9
Маҳкам Асқар.Ҳақ.Сайланма. Душанбе, Адиб, 1998.
–Б.
284.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1058
chorlash pand-nasihat, bedilxonlik, navoiyxonlik singari suhbatlar orqali amalga oshgan zakovat
va fasohat sohiblari ishtirok etgan bunday adabiy kechalardagi suhbatlarda jumlalar va uning
tarkibiy qismi – soʻzlarning maʼno qatlari sinchilik bilan oʻrganilgan. Sharq adabiyotining hazrat
F.Attor, J.Rumiy, A.Jomiy, A.Navoiy, Fuzuliy, Mashrab kabi mutafakkirlari ijodida “soʻz”ga
eʼtibor qaratiladi va “kalima” insonni Allohga qiluvchi vosita sifatida xizmat qiladi.
Soʻzdin oʻlukning tanida ruhi pok,
Ruh dogʻi tan aro soʻzdin halok
Soʻz ila soʻngan ruhni koʻtarish yoki aksincha, koʻtarinki ruhiyatni bir zumda soʻndirish
mumkin. “Hayrat ul-abror”da “soʻz”ga ehtirom koʻrsatar ekan, hazrat Navoiy uni jonbaxsh neʼmat
sifatida qadrlaydi va jonsizga jon bagʻishlay olish xislatini aytadi. Kunlik hayotimizda soʻzlardan
foydalanib oʻz ishlarimizni bitiramiz, ehtiyojlarimizni qondiramiz, hattoki ruhimiz uchun quvvat
olib turamiz. Ammo koʻp holda bu soʻzlarni biz nimalarga va qanday maqsadlar yoʻlida
sarflayotganimizga ahamiyat bermaymiz. Yoki, bizga neʼmat atalmish “soʻz” qudrati
berilmaganida qanday ahvolga tushishimiz mumkinligi haqida fikr yuritmaymiz. Hozirda,
koʻpchiligimiz, balki barchamiz, jamiyat, oddiy kishilar, turli sohaning olim va mutaxassislari ham
soʻzga nisbatan beparvo boʻlmoqdamiz.
Zero, dunyoni inson oʻzgartiradi, insonni esa uning yuragi. “Soʻz” esa, yurakni boshqaradi.
Baʼzan huda-behuda aytilayotgan, eshitilayotgan va oʻqilayotgan soʻzlar qalblarimizni
oʻldirib, ruhimizni esa zaiflashtirib, aqlimiz va teran fikrlash qobiliyatimizni xiralashtirib, insoniy
neʼmatlardan bizni mosuvo qilib borayotganini payqamay qolamiz. Hadislarda tilni saqlash odobi
xususida bejiz gapirilmagan: Abu Hurayradan, Alloh undan rozi boʻlsin, rivoyat qilindi:
Paygʻambar (s.a.v.) aytdilar: “Kishi musulmonligining goʻzalligi maʼnosiz soʻzlarni tark
qilishligidir”. “Soʻz” boshqarish va taʼsir etish layoqatiga ega ekan, undan unumli foydalansakkina
koʻzlangan maqsadga erishamiz va ruhimizni poklab, harakatlarimiz, feʼl-atvorimizni isloh qila
olamiz.
Buning uchun amallarimizni soʻz qudrati darajasiga koʻtarishimiz, yon-atrofimizdagilarga
ixcham, oqibatli soʻz va xolis xizmatlarimiz bilan ibrat boʻla olishimiz kerak. Ayniqsa, bu har bir
yosh filolog, adabiyotshunos zimmasidagi masʼuliyatli vazifadir. Chunki filolog soʻz bilan
muomala qiluvchi sanʼatkor. Uning bu mahorati oddiy kishilarga taʼsir etmay iloji yoʻq. Filolog
nafaqat soʻz terishni, balki uni ommaga yеtkaza olishni, oʻz navbatida axborotni toʻgʻri, hissiy
taʼsirlarsiz ijobiy qabul qilishni va ularga foydali javob berishni ham oʻrganishi, muntazam oʻz
ustida shugʻullanib, ruhiyatini sayqallab borishi kerak.
Shunda u jamiyatga xizmat qilgan, xalqni ezgulikka chorlagan chinakam fidoiy insonga
aylanadi. Ozod Sharafiddinov taʼbiri bilan aytganda: “Odam erkin ekanman deb ogʻziga kelgan
narsani valdirashi, koʻngliga kelgan nomaʼqulchilikni qilishi mumkin emas… Ijod erkinligi
xalqqa, vatanga fidokorlik bilan xizmat qilish erkinligidir… Bugungi dunyoda yovuzlikka qarshi
turadigan, muqarrar tarzda undan gʻolib keladigan qudrat bor – bu muhabbatdir, bu mehrdir”.
Bugun soʻzlar Ayyubdek xasta
yo barchadan u ham toʻydimi…
Menga barglar shivirlar asta:
“Endi birov sheʼr oʻqiydimi!…”
Nahot Soʻzdan qolmadi nishon
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1059
garchi ular bozorda lak-lak…
10
Asqar Mahkam ijodida har bir soʻzning oʻzgacha taʼsir kuchi, joni bor deyish mumkin.
“Tabriz daftari” yoki “Analhaq” kitobini oʻqigan sheʼrxon buni darrov fahmlaydi. Unda til soʻzlari
emas, balki dil soʻzlari bitilgandir.
Soʻzning hozirgi ahvolini xasta Ayyub paygʻambar (a.s.)ga oʻxshatgan shoir, shaxsiy
manfaatlar tobora kuchayib, inson kimligini unutib qoʻyayotganini, “soʻz” esa oʻz taʼsirini
yoʻqotgan; endilikda faqat kishilarning manfaat va ehtiyojlari yoʻlida xizmat qilayotgan oddiy
muomala vositasiga aylanib borayotganidan soʻzlaydi. Va
: Menga gullar shivirlar giryon:“Bugun
sheʼring kimga ham kerak!..”
– deya afsuslanadi. Chunki nazm va nasr baʼzi erkin “ijodkorlar”
tomonidan eplasa boʻladigan sanʼat turiga, oddiy qiziqish yoki xususiy tijorat yoʻliga aylanib
borayotganidan, ular taʼsirida esa adabiyot olamida soʻzning qadrsizlanishi kishilar uchun ijobiy
natijalar bera olmayapti.
Balki, shu sababdan kamdan kam kishilar kitoblarga, zamonaviy nazm va nasrga eʼtibor
berishadi. Adabiyot uchun oddiy hisoblangan narsani qoʻllab-quvvatlashimiz, unga rahm aylab
koʻklarga koʻtarishimiz oqibatida badiiy ijod ommaviy erkin mulkka, koʻpchilik qilishi mumkin
boʻlgan oson vazifaga aylanib bormoqda.
Vaholanki, sanʼatda ham, kuylash, rasm chizish, musiqa bastalash kabi jarayonlar ilohiy
ilhom bilan amalga oshadi. Yuzaki hamda shuhratparastlik niyatida qilingan har qanday
harakatning muxlislari muvaqqatdir. Bugun oʻrtamiyona ijodkorga porloq kelajak tilaganimiz
bilan, ertaga uning asarlari uzoq vaqt yashab qolishiga hech kim kafolat bera olmaydi.Ijodning
asosiy belgisi unda yashaydigan ilhom bilan namoyon boʻladi.
Ilhomsiz ijod esa, quruq harakatdan boshqa narsa emasdir. Ijodkorlikka daʼvogar shaxs,
avvalo ijodni anglash baxtiga sazovor boʻlmogʻi kerak. Bu oʻta murakkab ishdir. Kitobxon
saviyasi yozuvchi nigohini koʻra olishi uchun teran dunyoqarashga, yuksak maʼrifat va qalb
pokligiga sohib boʻlishi talab etiladi.
Umuman olganda, hech qaysi ijodkorning imkoniyati cheksiz emas, oʻz navbatida adabiyot
ulkan va cheksiz ummondek koʻrinadi; aslida uning ham mezon nuqtalari mavjud.
Chunki adabiyotdan asl muddao “adab”dir. Ijodkor bu mezon nuqtalarida harakatlanmas
ekan, maqsadsiz qalam surar ekan, uning mahsuli avlodlarga meros boʻlib qoladigan asarlar
qatoridan oʻrin ololmaydi. Tabiiyki, nega bugungi kunning Hofizlari, Saʼdiylari, Navoiy va
Jomiylari chiqmayapti degan savolga javob, aynan shu еrda koʻrinadi.
Koʻngil va ruh maʼnoga oshuftadir. Jismning asosi esa jon va ruhda. Inson qachon
boʻlmasin, shaklbozlikdan bezib, yana maʼnoga qaytadi. Oʻshanda chang bosib oʻqilmayotgan
devonlar, kulliyotlar, ruboiylar, hikmatlar qoʻlga olinadi. Qalam ahli Navoiy va Jomiy boʻlishga
intiladi. Nazm gulistonining cheksiz maʼrifat taratuvchilari yuzaga keladi.
Adabiyotga havas, ustozlar ijodiga mehr, libosining ziynatiga aylandi. Navoiy, Hofiz,
Rumiy, Shams Tabriziy kabi yеtuk allomalar bir-birlariga hamohang boʻlganlaridek, Hirot,
Sheroz, Balx-u Tabriz ham aziz avliyolar va ustozlar qadamidan sharaflandi va hozirga qadar bu
maskanlar biz uchun muborakdir. Agar teran nigoh tashlasak, bu sheʼrlar zamirida hikmat va ibrat
dunyosini koʻra olishimiz mumkin. Zero, Asqar Mahkam tasavvuf ruhiyatiga murojaat qilganida
10
Маҳкам Асқар.Ҳақ.Сайланма. Душанбе, Адиб, 1998.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1060
uning qoidalari va odoblariga ijodda ham amal qila olgan insonlardandir. U hatto “Xoja Hofiz
gʻazali bilan tili chiqqan bitta shoirman” deganida ham, oʻz ijodi zamirida Hofizdek ustozlar
turishini tavozelik bilan tan oladi. Navoiy taʼbiri bilan aytganda, oʻz ijodi va hayotidan masrurlik,
unga mahliyo boʻlishlik shoirga mutlaqo begonadir.
Sheʼrlardagi keskir qarashlar, shirin va baʼzan achchiq soʻzlar shoir ijodida haqqoniy tilga
olingan. Yaʼni, u yasama soʻz termaydi, hijron deganida, boshqalar ham qoʻshilib yonadi.
Ishq deganida, oʻzgalar ham oshiq boʻladi, shoir nadomat chekkanida, oʻquvchi ham
qoʻshilib, oʻsha ruhiy holga beixtiyor tusha oladi. Shundan bilish mumkinki, Asqar Mahkam Haq
yoʻlida haqiqatni kuylab oʻtgan yirik shoirlardan biri boʻlgan. Uning ijodidan bahra olgan qalb
esa, hamisha osudalikda, shoir dunyosida u bilan birga yashaydi.
Sinekdoxaning spetsifik tabiatini yondosh-oʻxshash hodisalar qiyosida tavsiflash
ijodkorlarning kutilmagan yangi koʻchimlar kashf etishga, shu orqali voqelikning metaforik
qiyofasini yorqinroq aks ettirishga harakat qilayotganliklarini koʻrsatadi.
REFERENCES
1.
Қуронов Д. Адабиётшунослика кириш. – Тошкент: А. Қодирий номидаги халқ мероси
илмий нашриёти, 2004. –Б.209.
2.
Раҳмонов В. Шеър санъатлари. – Тошкент: 2001;
3.
Рустамов А. Навоийнинг бадиий маҳорати. – Тошкент: 1979;
4.
Афоқова Н. Бизнинг эра. – Тошкент: Ижодпресс, 2019. –Б.72.
5.
Султон И. Адабиёт назарияси. – Тошкент: Ўқитувчи, 1986. – Б.366.
6.
Маҳкам Асқар.Ҳақ.Сайланма. Душанбе, Адиб, 1998. –Б.284.
7.
Парфи Р. Сакина. – Тошкент: “Муҳаррир”, 2013. –Б.376.
