152
KREDIT MODUL TIZIMIDA BO'LAJAK PEDAGOGLARDA BOSHQARUV
KOMPETENSIYALARINI RIVOJLANTIRISHNING AMALIYOTDAGI HOLATI
Dusnazarov Uktam
Guliston davlat pedagogika instituti
Pedagogika kafedrasi o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10876166
Annotatsiya.
Ushbu maqolada kredit moduli tizimida bo‘lajak o‘qituvchilarda boshqaruv
kompetensiyalarini shakllantirishning amaliy ahamiyati haqida so‘z boradi. Maqolada ta’limning
shakllanishida va o‘quvchilarning rivojlanishida o‘qituvchining ta’lim jarayonidagi ro’li,
boshqaruv va ota-onalar bilan o‘zaro aloqada bo‘lish, shuningdek kasbiy faoliyatda ilgarilab
borish uchun samarali muloqot ko‘nikmalari zarurligi ta’kidlanadi. Ta'lim muassasalarida ta'lim
tizimining boshqarilishi va rivojlanishi bilan bog'liq muammolarni yechish uchun nazariy va
amaliy masalalar haqida yozilgan maqola bo‘lib, rahbarlar uchun kerakli qobiliyatlar va bilimlar
haqida fikrlar bayon etilgan.
Kalit so‘zlar:
Kredit modul tizimi, rahbar faoliyati, pedagogik bilim, ta’lim
sifati,boshqaruv kompetensiyasi.
THE PRACTICAL SITUATION OF DEVELOPMENT OF MANAGEMENT
COMPETENCIES OF FUTURE PEDAGOGUES IN THE CREDIT MODULE SYSTEM
Abstract.
This article talks about the practical importance of forming management
competencies in future teachers in the credit module system. The article emphasizes the role of the
teacher in the educational process in the formation of education and the development of students,
the need for effective communication skills to interact with management and parents, as well as to
advance in professional activities. . The article is written about theoretical and practical issues to
solve the problems related to the management and development of the educational system in
educational institutions, and the necessary skills and knowledge for leaders are expressed.
Key words:
credit module system, leader's activity, pedagogical knowledge, quality of
education, management competence.
ПРАКТИЧЕСКАЯ СИТУАЦИЯ РАЗВИТИЯ УПРАВЛЕНЧЕСКИХ
КОМПЕТЕНЦИЙ БУДУЩИХ ПЕДАГОГОВ В КРЕДИТНО-МОДУЛЬНОЙ
СИСТЕМЕ
Аннотация.
В данной статье говорится о практической значимости
формирования управленческих компетенций у будущих учителей в кредитно-модульной
системе. В статье подчеркивается роль преподавателя в образовательном процессе в
153
формировании образования и развитии учащихся, необходимость эффективных
коммуникативных навыков для взаимодействия с руководством и родителями, а также
для продвижения в профессиональной деятельности. В статье написаны теоретические
и практические вопросы решения проблем, связанных с управлением и развитием
образовательной системы в образовательных учреждениях, а также изложены
необходимые навыки и знания для руководителей.
Ключевые слова:
кредитно-модульная система, лидерская деятельность,
педагогические знания, качество образования, управленческая компетентность.
Oliy ta’limning o‘z oldiga qo‘ygan asosiy vazifalaridan biri mutaxassisni o‘z-o‘zini
rivojlantirishga, mustaqil ravishda bilimini ko‘paytirishga, innovatsion faoliyatga ega bo‘lgan
ijodiy shaxsiyatini shakllantirishga, boshqaruv kompetensiyalarini egallashga yo‘naltirishdan
iboratdir. Bunday vazifani amalga oshirish uchun tayyor bilimlarni o‘qituvchi tomonidan talabaga
berishning o‘zigina kamlik qiladi. Bunday yo‘l talabani bilimlarni o‘zlashtirishning passiv
iste’molchisiga aylantirib qo‘yadi. Vaholanki, bugun bizga bilimlarni o‘zlashtirishdagi passiv
iste’molchi emas, balki uning faol ijodkori zarurdir. Natija shunday bo‘lishi kerakki, bo‘lg‘usi
mutaxassis har qanday nazariy va amaliy muammoni ifodalay oladigan, uni yechishning yo‘llarini
ilmiy yoki metodik jihatdan tahlil qilishni uddalaydigan eng munosib va muvofiq natijalarni topib,
uning to‘g‘riligini isbotlab bera oladigan bo‘lsin.
Ta’lim tizimidagi o‘zgarishlar ta’lim mazmuni bilan chambarchas bog‘liq. Yangilanishlar
talabalar o‘qishini tashkil etishning yangi shakli va usullari haqida ham bosh qotirishni talab etadi.
Shu ma’noda talabalarning kredit modul tizimida boshqaruv kompetensiyasini egallashga oid
ta’limini tashkil etish muhim shaklgina emas, balki ta’lim jarayonining asosini tashkil etuvchi
muhim qism bo‘lishini taqozo etadi.
Bularning barchasi ta’lim berish (olish)ning zamonaviy metodlarini egallashni,
talabalarning ijodiy qobiliyatlarini o‘stirishni har bir talabaning imkoniyat va salohiyatini e’tiborga
olgan holda, guruh o‘qishlaridan individual o‘qishga o‘tishni ko‘zda tutadi. Bu jarayonni shunday
tashkil etish lozimki, uning natijasida talabaning boshqaruv kompetensiyasini egallay olishi va bu
bilimlarini hayotga tatbiq etishga oid qobiliyati, ko‘nikma va malakalari shakllansin.
Kredit-modulli tizim ikkita asosiy funksiya bilan ta’minlangan.
Birinchisi - talabalar va o‘qituvchilarning harakatchanligini targ‘ib qiladi va bir
universitetdan boshqasiga o‘tishni soddalashtiradi.
154
Ikkinchisi - jamg‘arib boriladigan, o‘quv va ilmiy faoliyatning barcha turlarini hisobga
olgan holda talaba tomonidan olib boriladigan ish hajmining aniq ta’rifi.
Bo‘lajak o‘qituvchining boshqaruv kompetentligini shakllantirish pedagoglarni
tayyorlashdagi murakkab muammolar qatorida o‘ziga xos o‘rin tutadi. Ayniqsa ta’limni
modernizatsiyalash bilan bog‘liq islohotlarning joriy bosqichida kasbiy pedagogik faoliyatga
moslashish muammosi yanada yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Bo‘lajak o‘qituvchilarni amaliy,
psixologik, metodik, tadqiqotchilik turlari bilan bir qatorda o‘qituvchining rahbarlik
kompetentligini shakllantirish bilan boyib bormoqda. Rahbarlik kompetentlik tashhisi kasbiy
shakllanishning mohiyatli xarakteristikalariga diagnostik, kommunikativlik, boshqaruv va
proektiv o‘quvlar guruhlarini kiritish lozim. Pedagogning bilish faoliyati ko‘p jihatdan
o‘rganilayotgan narsalarning murakkabligi, dinamikasi, nostandartligi, ijtimoiy hodisalarni
ajratib turadigan chegaralarning ta’siri, ularni izlash, noaniqlik bilan belgilanadi, bu esa
kuzatuvchanlik, suhbatdoshning ichki dunyosini modellashtirish malakasini nazarda tutadi.
Zamonaviy oliy ta’lim kelajak oliy ta’lim o‘qituvchilari uchun yangi va xilma-xil qiyinchiliklar
tug‘diradi. Ular nafaqat talabalarni o‘qitishadi, balki o‘quv rejalarini boshqarish, ta’lim sifatini
baholash, shuningdek oliy ta’lim sharoitini rivojlantirish bilan ham shug‘ullanadilar. Bularning
barchasi ulardan yuqori kommunikativ va boshqaruv kompetensiyalarini talab qiladi.
Kommunikativ boshqaruv kompetensiyalarining rivojlanishi oliy ta’lim o‘qituvchilarining kasbiy
tayyorgarligining muhim elementi hisoblanadi. Ushbu ko‘nikmalar ularga o‘quv jarayonlarini
samarali boshqarishga, talabalarning sifatli ta’lim olishiga hissa qo‘shishga va zamonaviy
oliy ta’limning qiyinchiliklarini yengishga yordam beradi.
Bo‘lajak o‘qituvchilar uchun kommunikativ va boshqaruv kompetensiyalari nima uchun
muhim?
1. Sinfni samarali boshqarish. O‘qituvchilar har birining o‘ziga xos individual ehtiyojlari,
o‘quv uslublari va xulq-atvoriga ega bo‘lgan turli xil o‘quvchilar guruhlarini uchratadilar.
O‘qituvchilar samarali o‘quv muhitini yarata olishlari, intizomni saqlashlari va o‘quvchilarni
motivatsiya qilishlari kerak. Muloqot ko‘nikmalari o‘qituvchilarga o‘z o‘quvchilarining
ehtiyojlarini yaxshiroq tushunishga va ular bilan o‘rganishni rag‘batlantiradigandarajada o‘zaro
aloqada bo‘lishiga yordam beradi.
2. Ma’muriyat va ota-onalar bilan o‘zaro hamkorlik. Oliy ta’limning o‘qituvchilari
talabalarning ma’muriyati va ota-onalari bilan ham o‘zaro aloqada bo‘lar ekanlar. Boshqarma
bilan samarali muloqot qilish imkoniyati o‘qituvchilarning ta’lim dasturi va o‘quv muhitini
yaxshilashda ishtirok etishlariga yordam beradi. Muloqotni boshqarish ko‘nikmalari ota-onalar
155
bilan konstruktiv o‘zaro aloqalarni o‘rnatish uchun ham qulay keladi, bu esa muvaffaqiyatli ta’lim
jarayoniga hissa qo‘shadi. Oliy ta’lim kelajakdagi o‘qituvchilarda bu kompetensiyalarni qanday
shakllantira oladi?
1. O‘quv dasturlariga integratsiya. Oliy ta’lim kelajakdagi o‘qituvchilar uchun o‘quv
dasturiga aloqa va boshqaruv ko‘nikmalarini o‘rgatishni birlashtirishi mumkin. Bunga samarali
muloqot, sinfni boshqarish, nizolarni hal qilish va kasbiy etika bo‘yicha kurslar kiritilishi
mumkin.
2. Amaliy tajribalar. Nazariy tayyorgarlikdan tashqari, talabalarga haqiqiy talabalar
bilan ishlash yoki amaliyotda boshqaruv vazifalarida ishtirok etish orqali amaliy tajriba orttirish
imkoniyati berilishi kerak. Bu esa ularga bilimlarini amalda qoʻllanib, amaliy koʻnikmalarni hosil
qilish imkonini beradi.
Bo‘lajak o‘qituvchilarning boshqaruv kompetentligini rivojlantirish mexanizmlari
amaliy yondashuv orqali kasbiy-pedagogik faoliyatni tashkil qilishning metodik ta’minotini
ishlab chiqishni taqozo qildi. O‘quv mashg‘ulotini axborot, o‘zini o‘zi anglash va amaliy
kabi uchta blokda qurish maqsadga muvofiq. Oliy pedagogika ta’limining o‘ziga xosligini
bunday tushunish madaniyat va ta’lim tizimi shaxslaridan, o‘qituvchidan rahbarlik
kompetentligini doimiy namoyon etish talab etilishi an’anaviy ta’lim tizimi mazmun-mohiyatidan
izlash manbai bo‘lishi mumkin.
Ta'lim muassasasi rahbarlarining boshqaruv kompetensiyasini rivojlantirish, o'quv
jarayonini va o'quvchilarni yaxshi boshqarish, o'quv muassasasini yanada rivojlantirish va
o'quvchilarga eng yaxshi o'quv tajribasini taqdim etishda yordam beradi.
Bo‘lajak pedagoglar uchun boshqaruv kompetensiyasi, o'quv muhitini rivojlantirish,
o'quvchilarni o'zlashtirish va ta'lim sifatini yuqori darajada ta'minlashda yetarli bilim, malakali
amal va tajribaga ega bo'lishni talab qiladi. Boshqaruv kompetensiyasi, o'quvchilarning o'zlarini
rahbarlik qiluvchi, mantiqiy, hissiy, va ma'naviy rivojlanishiga yordam bera olish, ta'lim jarayonini
samarali tashkil qilishni o’z ichiga oladi.
Xulosa qilib aytganda, Kredit modul tizimida bo‘lajak pedagoglarda boshqaruv
kompetensiyasi, ta'lim muassasasining rivojlanishi va o'quvchilarning rivojlanishiga katta ta'sir
ko'rsatadi. Pedagoglar bu kompetensiyalarni rivojlantirib, o'quvchilarni o'zlashtirish va ijtimoiy,
ma'naviy muhitda huquqiy, adolatli rivojlanishiga o'z ta'sirini ko'rsatadi.
156
REFERENCES
1.
O'zbekiston Respublikasining Prezidentining "O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim
tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi PF-5349-son
Farmoni
2.
Tojiyev M. Mamadaliyev K. Xurramov A. Rivojlangan xorijiy mamlakatlar oliy ta'lim
tizimi rivojlanishida kredit sistemasining o'rni va ahamiyati. Oliy ta'lim taraqqiyoti
istiqbollari: to'plam N-3. Toshkent 2015. 52-b.
3.
Hamidova, M., &Karimova, S.(2021). Ta'lim Boshqaruvi va Menejmenti. Toshkent:
O'qituvchi.
4.
Qizi, S. A. A. (2021). Content, form and means of formation of basic competences in
primary school students. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research
Journal, 11(10), 1494-1497.
5.
qizi Suvonqulova, A. A. (2022). BOSHLANG’İCH SİNF O’QUVCHİLARİDA
TAYANCH KOMPETENSİYALARNİ SHAKLLANTİRİSHNİNG İLMİY-NAZARİY
ASOSLARİ. Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования, 1(10), 7-9.
