ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
568
TIJORAT BANKLARI VA CHAKANA BIZNES: MOLIYALASHTIRISH
MEXANIZMLARI VA ULARNING SAMARADORLIGI
Axmedova Zarina G’afurjon qizi
Bank-moliya akademiyasi magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.13957284
Annotatsiya. Ushbu maqolada tijorat banklarida chakana biznes loyihalarining
samaradorligi masalalari tahlil qilinadi. Chakana biznesni rivojlantirishda banklarning roli,
moliyaviy xizmatlar ko‘rsatishdagi innovatsiyalar va zamonaviy texnologiyalardan foydalanish
muhim ahamiyat kasb etishi ko‘rsatiladi. Loyihalarning iqtisodiy samaradorligini baholash
usullari, risklarni boshqarish va mijozlar ehtiyojlarini qondirishda bank strategiyalarining o‘rni
haqida fikr yuritiladi.
Kalit so‘zlar: tijorat banklari, chakana biznes, samaradorlik, moliyaviy xizmatlar,
innovatsiyalar, texnologiyalar, iqtisodiy baholash, risklarni boshqarish.
COMMERCIAL BANKS AND RETAIL BUSINESS: FINANCING MECHANISMS AND
THEIR EFFICIENCY
Abstract. This article analyzes the effectiveness of retail business projects in commercial
banks. It is shown that the role of banks in the development of retail business, innovations in the
provision of financial services and the use of modern technologies are of great importance.
Methods of assessing the economic efficiency of projects, risk management and the role of
banking strategies in meeting customer needs are discussed.
Key words: commercial banks, retail business, efficiency, financial services, innovations,
technologies, economic evaluation, risk management.
КОММЕРЧЕСКИЕ БАНКИ И РОЗНИЧНЫЙ БИЗНЕС: МЕХАНИЗМЫ
ФИНАНСИРОВАНИЯ И ИХ ЭФФЕКТИВНОСТЬ
Аннотация. В статье анализируется эффективность проектов розничного
бизнеса в коммерческих банках. Показано, что большое значение имеет роль банков в
развитии розничного бизнеса, инноваций в предоставлении финансовых услуг и
использовании современных технологий. Обсуждаются методы оценки экономической
эффективности проектов, управления рисками и роль банковских стратегий в
удовлетворении потребностей клиентов.
Ключевые слова: коммерческие банки, розничный бизнес, эффективность,
финансовые услуги, инновации, технологии, экономическая оценка, управление рисками.
Οʻᴢbekiѕtοnⅾa bank ѕοhaѕi har ⅾοiⅿ yuԛοri raԛοbatbarⅾοѕh bοʻⅼib keⅼgan. Birοԛ, raԛοbat
ⅾοiⅿο οʻᴢgarib turaⅾi: narxⅼar ⅴa xiᴢⅿat kοʻrѕatiѕh ѕifatiⅾan fοyⅾaⅼanuⅴⅽhi tajribaѕi ⅴa ⅿahѕuⅼοt
ⅾiᴢaynigaⅽha. ⅿijοᴢⅼar baᴢaѕini ⅴa ⅾarοⅿaⅾ ⅿanbaⅼarini ⅿuⅴaffaԛiyatⅼi kengaytiriѕh uⅽhun
bankⅼar ⅿijοᴢⅼar ehtiyοjⅼarini tοʻgʻri ⅴaԛtⅾa ⅴa ԛuⅼay uѕuⅼⅾa ԛοnⅾiraⅾigan ⅿahѕuⅼοt ⅴa
xiᴢⅿatⅼarning tοʻⅼiԛ ѕpektrini takⅼif ԛiⅼiѕhⅼari kerak. Buning uⅽhun kοʻriѕh, ⅿiԛyοѕⅼiⅼik, katta
ѕarⅿοya ⅴa katta hajⅿⅾagi ⅿaʻⅼuⅿοtⅼarni ԛayta iѕhⅼaѕh ⅴa kuⅽhⅼi tahⅼiⅼ ԛiⅼiѕh ԛοbiⅼiyati taⅼab
etiⅼaⅾi. Axbοrοt texnοⅼοgiyaⅼarini iѕhⅼab ⅽhiԛiѕh ⅴa uⅼarⅾan fοyⅾaⅼaniѕhning ѕaⅿaraⅼi
ѕtrategiyaѕini har tοⅿοnⅼaⅿa iѕhⅼab ⅽhiԛiѕh ⅴa aⅿaⅼga οѕhiriѕh ijοbiy ⅴa ѕaⅼbiy οⅿiⅼⅼar οʻrtaѕiⅾagi
ⅿurakkab ⅿunοѕabatⅼarni tuѕhuniѕhga bοgʻⅼiԛⅾir.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
569
Tijorat banklari mamlakat iqtisodiyotining eng muhim moliyaviy institutlaridan biri
hisoblanadi. Ular nafaqat yirik korporatsiyalar va sanoat tarmoqlariga, balki kichik va o‘rta biznes
subyektlariga, jumladan, chakana biznesga ham moliyaviy xizmatlar ko‘rsatadi. Chakana biznes
loyihalari bugungi kunda iqtisodiyotning jadal rivojlanayotgan va katta daromad keltiruvchi
sohalaridan biri hisoblanadi. Ushbu loyihalar orqali tijorat banklari nafaqat mijozlar bazasini
kengaytiradi, balki iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlashga hissa qo‘shadi.
Tijorat banklarining chakana biznesdagi roli ularga mijozlar ehtiyojlarini qondirish va
yangi moliyaviy yechimlar yaratish imkoniyatini beradi. Banklar chakana biznesni
moliyalashtirish orqali nafaqat o‘z faoliyatini diversifikatsiya qiladi, balki kichik va o‘rta
tadbirkorlik subyektlariga investitsion imkoniyatlar yaratadi. Shu bois, ushbu maqolada tijorat
banklarining chakana biznes loyihalarini moliyalashtirishdagi roli, usullari va samaradorligini
oshirish yo‘llari tahlil qilinadi.
Chakana biznes — bu bevosita iste'molchilarga tovar va xizmatlarni sotish bilan
shug‘ullanuvchi tijorat faoliyati turi hisoblanadi. Chakana biznesning asosiy maqsadi —
mijozlarga har kuni zarur bo‘lgan mahsulotlar va xizmatlarni tezkor va qulay shaklda yetkazib
berishdir. Ushbu soha o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi, chunki chakana biznesning muvaffaqiyati
ko‘pincha mijozlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarga, xizmat sifatiga va mijoz ehtiyojlariga
moslashuvchanlikka bog‘liq.
Chakana biznesning turlari juda xilma-xildir. Ular kichik do‘konlardan tortib, yirik
supermarketlar, internet-do‘konlar va xizmat ko‘rsatuvchi kompaniyalargacha bo‘lgan keng
ko‘lamli faoliyatni o‘z ichiga oladi. Ushbu soha kichik va o‘rta biznes uchun katta imkoniyatlar
yaratib, iqtisodiyotning muhim bo‘g‘inlaridan biri sifatida xizmat qiladi.
Banklar va chakana biznes o‘rtasidagi munosabatlar
Tijorat banklari va chakana biznes o‘rtasidagi munosabatlar bir-birini to‘ldiruvchi tizimga
ega. Banklar chakana biznesni moliyalashtirish orqali kichik va o‘rta tadbirkorlikni qo‘llab-
quvvatlaydi, bu esa o‘z navbatida iqtisodiy o‘sish va bandlik darajasini oshirishga xizmat qiladi.
Chakana biznes esa banklarning moliyaviy xizmatlari orqali o‘z faoliyatini kengaytiradi va
yangi bozorlarni o‘zlashtiradi.
Banklar chakana biznes loyihalarini moliyalashtirishda kreditlar, lizing, mikroqarzlar kabi
moliyaviy vositalardan foydalanadi. Shuningdek, ular mijozlar ehtiyojlarini qondirish uchun
innovatsion moliyaviy mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqadi. Bu esa banklar va chakana biznes
o‘rtasidagi hamkorlikni yanada mustahkamlaydi.
Chakana biznes loyihalarini moliyalashtirishda tijorat banklari turli usullardan foydalanadi.
Ularning asosiylari quyidagilar:
Kreditlar: Chakana biznes uchun asosiy moliyalashtirish manbalaridan biri bo‘lib, banklar
tomonidan qisqa va uzoq muddatli kreditlar shaklida taklif qilinadi. Ushbu kreditlar yordamida
biznes subyektlari o‘z faoliyatini kengaytirish, yangi mahsulotlar yaratish yoki inventarizatsiyani
oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Lizing: Chakana biznes subyektlari uchun lizing shartlari orqali asbob-uskunalar va
texnologiyalarni sotib olish imkoniyatlari yaratiladi. Bu usul orqali bizneslar katta miqdordagi
kapital xarajatlarni kamaytirib, o‘z faoliyatlarini optimallashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
570
Mikroqarzlar: Kichik va yangi tashkil etilgan chakana biznes uchun mikroqarzlar muhim
moliyalashtirish manbai hisoblanadi. Mikroqarzlar yordamida tadbirkorlar o‘z bizneslarini
kengaytirish va rivojlantirishga imkon topadilar.
Zamonaviy texnologiyalar va innovatsion moliyaviy yechimlar chakana biznes loyihalarini
samarali amalga oshirishda katta ahamiyatga ega. Banklar tomonidan taklif qilinayotgan raqamli
moliyaviy mahsulotlar, mobil ilovalar va onlayn banking xizmatlari chakana biznesning
mijozlarga yanada yaqinroq bo‘lishiga va ularning ehtiyojlarini tezkor qondirishiga imkon
yaratadi. Shuningdek, texnologik yechimlar banklarga risklarni aniqlash va boshqarishda,
moliyaviy resurslarni samarali taqsimlashda yordam beradi.
Chakana biznesni moliyalashtirishda innovatsiyalar va zamonaviy texnologiyalarning
qo‘llanilishi banklar uchun yangi imkoniyatlar ochadi va raqobatbardoshlikni oshirishga xizmat
qiladi. Shu sababli, tijorat banklari bu yo‘nalishda o‘z xizmatlarini doimiy ravishda
rivojlantirishga harakat qilmoqda.
Chakana biznes loyihalarining samaradorligini baholash tijorat banklari uchun muhim
vazifalardan biri hisoblanadi. Bu jarayon orqali banklar o‘z investitsiyalarining qanchalik samarali
ishlayotganini aniqlashlari va loyihalarning rentabelligini baholashlari mumkin. Baholash uchun
asosiy ko‘rsatkichlar quyidagilardan iborat:
Rentabellik (ROI): Chakana biznes loyihasining qanchalik daromadli ekanligini aniqlash
uchun qo‘llaniladi. Ushbu ko‘rsatkich yordamida banklar investitsiyalarning qanchalik samarali
ekanligini aniqlab, ularni boshqa loyihalar bilan taqqoslash imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Risk darajasi: Loyihaning muvaffaqiyatli amalga oshirilishiga ta’sir etuvchi risklar tahlil
qilinadi. Ushbu ko‘rsatkich risklarni kamaytirish va loyiha samaradorligini oshirish uchun zarur
chora-tadbirlarni ishlab chiqishda muhim ahamiyatga ega.
Investitsiya qaytimi: Ushbu ko‘rsatkich loyihaga kiritilgan mablag‘ning qancha muddatda
va qanday darajada o‘zini qoplashini aniqlash uchun ishlatiladi. Investitsiya qaytimi qanchalik
qisqa bo‘lsa, loyiha shunchalik samarali deb hisoblanadi.
Mijoz qoniqishi: Chakana biznes loyihalarining muvaffaqiyatiga ta’sir qiluvchi yana bir
muhim ko‘rsatkich mijoz qoniqishi darajasidir. Banklar mijozlar ehtiyojlarini qondirishga
qaratilgan xizmatlar taklif qilganda, bu ularning samaradorligini oshirishga va daromadlarini
ko‘paytirishga yordam beradi.
Chakana biznes loyihalarini amalga oshirishda turli moliyaviy va operatsion risklar yuzaga
kelishi mumkin. Tijorat banklari ushbu risklarni boshqarish uchun maxsus strategiyalar va
yondashuvlarni qo‘llaydi. Asosiy risklarni boshqarish usullari quyidagilardan iborat:
Diversifikatsiya: Banklar chakana biznes loyihalarini turli sohalar va sektorlar bo‘yicha
diversifikatsiya qilish orqali risklarni kamaytiradi. Bu usul orqali biror loyiha muvaffaqiyatsiz
bo‘lsa ham, boshqa loyihalardan keladigan daromadlar bankning moliyaviy barqarorligini
saqlashga yordam beradi.
Risklarni aniqlash va baholash: Loyihalarni amalga oshirishdan oldin banklar har bir
loyihada yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan risklarni aniqlaydi va baholaydi. Ushbu jarayon orqali
banklar risklarni kamaytirish va loyihaning muvaffaqiyat darajasini oshirish imkoniyatlariga ega
bo‘ladilar.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
571
Sug‘urta va kafolatlar: Chakana biznes loyihalarining xavf darajasini kamaytirish uchun
banklar turli sug‘urta va kafolat sxemalarini qo‘llaydi. Bu usul orqali banklar o‘z investitsiyalarini
himoyalaydi va moliyaviy yo‘qotishlarning oldini olishga harakat qiladi.
Risklarni boshqarishning samarali amalga oshirilishi tijorat banklariga chakana biznes
loyihalarining muvaffaqiyatli va barqaror ishlashini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Shu
sababli, banklar ushbu jarayonni muntazam ravishda takomillashtirib borishlari zarur.
Xulosa qilib aytganda, tijorat banklarining chakana biznes loyihalarini moliyalashtirish
iqtisodiyotning barqaror rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Ushbu loyihalar banklar uchun
daromad manbai bo‘lish bilan birga, kichik va o‘rta biznesning o‘sishiga ko‘maklashadi.
Chakana biznes loyihalarining samaradorligini oshirish uchun banklar zamonaviy
texnologiyalar va innovatsion moliyaviy mahsulotlardan foydalanishi lozim. Shuningdek, risklarni
boshqarish va mijozlarga yo‘naltirilgan xizmatlar banklar uchun muvaffaqiyat omili hisoblanadi.
Shu sababli, banklar o‘z strategiyalarini doimiy ravishda takomillashtirish va mijoz
ehtiyojlariga moslashtirishga e'tibor qaratishlari kerak.
REFERENCES
1.
Qoraⅼiyeⅴ T., Omonoⅴ A. (2014) “Bankⅼarⅾa buxgaⅼteriya hiѕobi” Toѕhkent, 248-b.
2.
Ortiqoⅴ O.A., Quⅼⅼiyeⅴ I.Y. (2015) “Bank menejmenti ⅴa marketingi” Toѕhkent,186-b.
3.
Abⅾuⅼⅼayeⅴa Ѕh.Z. (2017) “Bank iѕhi” ⅾarѕⅼik. Toѕhkent Iqtiѕoⅾ-Moⅼiya, 732-b.
4.
Brian Ѕcott-Quinn (2012). “commerciaⅼ anⅾ Inⅴeѕtment Banking anⅾ the Internationaⅼ creⅾit
anⅾ capitaⅼ Marketѕ: A Guiⅾe to the Gⅼobaⅼ Finance Inⅾuѕtry anⅾ Itѕ Goⅴernance”. 312p.
5.
Лaвpyшин О.И. и дp., (2011) Лaвpyшин И.О. “Бaнкoвcкoе делo” yчебник Мocквa.,
Инфpaм: М.- 439c.
6.
Abⅾuⅼⅼayeⅴa Ѕh.Z., Abⅾuⅼⅼayeⅴ U.А. (2016). “Bank menejmenti ⅴa marketingi” ⅾarѕⅼik
Тoѕhkent. 326 b.
