228
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA INKLYUZIV TA’LIMNI
RIVOJLANTIRISH JARAYONINING PEDAGOGIK-PSIXOLOGIK JIHATLARINI
TAKOMILLASHTIRISH
Avlayeva Gulhayo Xalil qizi
Iqtisodiy va pedagogika universiteti NTM magistranti
Eshmanov O.U.
IPU NTM Pedagogika va o‘qitish metodikasi kafedrasi dotsenti v.b., p.f.f.d. (PhD)
https://doi.org/10.5281/zenodo.14630709
Annotatsiya.
Ushbu maqolada maktabgacha ta’lim tashkilotlarida inklyuziv ta’lim
tushunchasini rivojlantirish jarayonining pedagogik-psixologik jihatlari tahlil qilingan. Maqolada
inklyuziv ta’limning maqsadlari, tamoyillari va uning o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini
hisobga olgan holda ta’lim jarayonida qo‘llanilishi ko‘rib chiqilgan. O‘rganish jarayonida
inklyuziv ta’limni qo‘llashda duch kelinadigan asosiy muammolar va ularni hal qilish bo‘yicha
takliflar bayon etilgan.
Kalit so‘zlar:
inklyuziv ta’lim, integratsiya, ta’lim-tarbiya, imkoniyati cheklangan bolalar,
tug‘ma nuqsonli bolalar.
IMPROVING THE PEDAGOGICAL-PSYCHOLOGICAL ASPECTS OF THE PROCESS
OF DEVELOPING INCLUSIVE EDUCATION IN PRESCHOOL EDUCATIONAL
ORGANIZATIONS
Abstract.
This article analyzes the pedagogical and psychological aspects of the process of
developing the concept of inclusive education in preschool educational organizations. The article
examines the goals and principles of inclusive education and its application in the educational
process, taking into account the individual needs of students. The main problems that arise when
applying inclusive education in the learning process and proposals for their solution are
described.
Key words:
inclusive education, integration, education, children with disabilities, children
with birth defects.
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПЕДАГОГИКО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИХ АСПЕКТОВ
ПРОЦЕССА РАЗВИТИЯ ИНКЛЮЗИВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В ДОШКОЛЬНЫХ
ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ОРГАНИЗАЦИЯХ
Аннотация.
В данной статье анализируются педагогические и психологические
аспекты процесса разработки концепции инклюзивного образования в дошкольных
образовательных организациях. В статье рассматриваются цели и принципы
инклюзивного образования и его применение в образовательном процессе с учетом
индивидуальных потребностей учащихся. Описаны основные проблемы, возникающие при
229
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
применении инклюзивного образования в процессе обучения, и предложения по их решению.
Ключевые слова:
инклюзивное образование, интеграция, образование, дети с
ограниченными возможностями, дети с врожденными дефектами.
Kirish.
Maktabgacha ta’lim jamiyat taraqqiyotida muhim o‘rin tutadi, chunki bu bosqich
bolalarning asosiy ko‘nikmalarini shakllantiradi. Inklyuziv ta’lim esa barcha bolalar, jumladan,
jismoniy yoki psixologik rivojlanishda nuqsonlari mavjud bolalar uchun teng imkoniyatlarni
yaratishni maqsad qiladi. So‘nggi yillarda inklyuziv ta’lim jarayonini takomillashtirishga e’tibor
oshmoqda, ammo bu jarayon o‘ziga xos pedagogik va psixologik muammolarni keltirib chiqaradi.
Ushbu maqola inklyuziv ta’limni rivojlantirishda duch kelinadigan qiyinchiliklarni
aniqlash va pedagogik-psixologik yondashuvlarni takomillashtirish bo‘yicha ilmiy asoslangan
takliflarni taqdim etishga qaratilgan.
Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili va tadqiqot metodoligiyasi.
Mazkur tadqiqot
mavzusi doirasida bir qancha olimlar, xususan, xorijiy tadqiqotchilar
T.A.Vlasova, M. S.
Pevzner, V. I. Lubovskiy, T. V. Yegorova, K. S. Lebedinskaya, N. A. Nikashina, K. K. Mamedov,
T B. Shoumarov, N. A. Sipina, R. D. Triger va boshqalar inklyuziv taʼlim bo‘yicha tadqiqotlar
olib
borgan.
S.V.Alexinaning
fikricha,
“inklyuziya
-
ijtimoiy
munosabatlarni
insonparvarlashtirish va imkoniyati cheklangan shaxslarning birgalikda sifatli ta’lim olishga
huquqlarini tan olish maqsadlarini tushunishning bir xil ma’noda boʻlishini nazarda tutuvchi
ijtimoiy konsepsiya” hisoblanadi. T.But va M.Eynskouning fikrlaricha, “oʻtkaziladigan islohotlar
va oʻzgartirishlarning asosi hisoblanadi .., hamkorlikda ishlash gʻoyalariga qoʻshilishadigan,
oʻzining barcha ishtirokchilari rivojlanishini ragʻbatlantiradigan ..., xavfsiz va murosali jamoani
yaratishga yordam beradi, ta’lim va oʻqitish siyosati va amaliyotini oʻzgartiradi”. P.f.n, dotsent
R.Shomaxmudova “Nogiron va maxsus ehtiyojli ta’lim oluvchilar o‘rtasidagi to‘siqlarni bartaraf
etish, maxsus ta’limga muhtoj bolalar va o‘smirlarni rivojlanishidagi nuqsonlar yoki iqtisodiy
qiyinchiliklardan qat’iy nazar, oilaning faol ishtirokida, xususan bolaning ehtiyojini qondirishga
va ijtimoiy hayotga moslashtirish va umumta’lim tizimiga to‘liq qo‘shishni ifodalovchi ta’lim
tizimidir”-deb ta’rif berib o‘tgan. L.SH.Nurmuhammedovaning “Oilada nogiron farzandni
tarbiyalashning pedagogik xususiyatlari” ilmiy tadqiqotlari doirasida oilada nogiron farzandi bor
ota-onalarning o‘ziga xos xususiyatlari, qiyinchiliklari va ijtimoiy-pedagogik, psixologik
ko‘rsatmalarga muhtojligi tahlil qilingan va bir qator ilmiy natijalar olingan.
Usullar. Tadqiqotda quyidagi usullar qo‘llanildi:
Adabiyotlar sharhi: Mavjud ilmiy maqolalar, normativ hujjatlar va inklyuziv ta’lim
sohasidagi xalqaro tajribalar o‘rganildi.
230
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
Sotsiologik so‘rovnoma: 150 nafar maktabgacha ta’lim tashkiloti pedagoglari va
psixologlari ishtirokida so‘rov o‘tkazildi.
Amaliy kuzatish: 10 ta maktabgacha ta’lim muassasasida inklyuziv ta’lim jarayoni
kuzatilib, bolalarning rivojlanishidagi o‘zgarishlar tahlil qilindi.
Eksperimental metod: Muayyan inklyuziv metodikalarni joriy etish orqali bolalarning
rivojlanish natijalari baholandi.
Asosiy qism. Tahlil va natijalar
. O‘zbekiston Respublikasida 1996-yildan boshlab
maxsus ta’limga alternativ tarzda inklyuziv maktablar tashkil etila boshlandi. Ushbu maktablar
turli soha vakillari va hamjamiyat ishtirokchilarining birgalikdagi sa’y-harakatlari natijasida
shakllandi. Bu sa’y-harakatlar alohida e’tiborga muhtoj bolalarning abilitatsiyasi va
reabilitatsiyasi darajasini oshirishda, shuningdek, mavjud muammolarni erta aniqlab korreksiya
qilish orqali ularning ijtimoiy moslashuvini tezlashtirishda ijobiy natijalar bermoqda. Shuningdek,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasi xalq ta’limi tizimini 2030-
yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida»gi Farmonida inklyuziv ta’limni
rivojlantirish umumiy o‘rta va maktabdan tashqari ta’limni isloh qilishning ustuvor
yo‘nalishlaridan biri sifatida belgilangan [1]. Bu esa mamlakatimizda ushbu yo‘nalishga alohida
e’tibor qaratilayotganini yana bir bor tasdiqlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
“Nogironligi bo‘lgan shaxslarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimini tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni, 2017-2021-yillarda O‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida
belgilangan vazifalar doirasida, nogironligi bo‘lgan shaxslarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan
chora-tadbirlarning samarali yechimlarini amalga oshirishga xizmat qilayotganini ko‘rishimiz
mumkin. 2020-yil 19-may kuni O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi tomonidan yangi
tahrirdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun qabul qilindi, unda ilk bor inklyuziv (uyg‘unlashgan)
ta’lim tushunchasi kiritildi [2]. Ushbu qonun loyihasi O‘zbekiston nogironlar assotsiatsiyasi va
mutaxassislar tomonidan inklyuziv ta’lim tamoyillariga muvofiqlik nuqtayi nazaridan tahlil
qilindi. Tahlil natijalari shuni ko‘rsatdiki, qonunda inklyuziv ta’lim nogironligi bo‘lgan bolalarga
nisbatan har qanday kamsitishni istisno qiluvchi ta’lim shakli sifatida belgilanganiga qaramay,
uning mazmuni inklyuziya tamoyillariga to‘liq mos kelmasligi aniqlangan. Inklyuziv ta’lim
dastlab oliy ta’lim tizimida I va II guruh nogironlari uchun ikki foizlik kvota ajratilishi orqali joriy
etilgan. Umumiy o‘rta ta’lim muassasalari yoshidagi jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsonlari
bo‘lgan, shuningdek, uzoq muddatli davolanishga muhtoj bolalar uchun davlat ixtisoslashtirilgan
ta’lim muassasalarida, uy sharoitida individual tartibda yoki statsionar sharoitda ta’lim olish
imkoniyatini tashkil etish tartibi belgilandi.
231
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 13-oktabrdagi PQ-
4860-son Qaroriga muvofiq, “O‘zbekiston Respublikasining 2020-2025-yillarda Xalq ta’limi
tizimida inklyuziv ta’limni rivojlantirish Konsepsiyasi” tasdiqlandi. Ushbu Konsepsiya inklyuziv
ta’limni rivojlantirishning strategik yo‘nalishlarini belgilab berdi. Ushbu Konsepsiya nogironligi
bor insonlarning barcha darajalarda ta’lim olish huquqini tan olishni, hech qanday kamsitishlarsiz
va teng imkoniyatlar asosida uzluksiz inklyuziv ta’lim olishlarini ta’minlashga qaratilgan
majburiyatlarni belgilaydi. Shu munosabat bilan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-
yil 13-oktabrdagi PQ-4860-sonli “Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya
berish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Qarori [3] hamda
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 12-oktabrdagi 638-sonli “Alohida
ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim berishga oid me’yoriy-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash
to‘g‘risida”gi Qarorining 1-ilovasi – “Umumiy o‘rta ta’lim tashkilotlarida inklyuziv ta’limni
tashkil etish tartibi to‘g‘risida”gi hujjatlarda inklyuziv ta’lim va boshlang‘ich tayanch korreksion
sinflarda faoliyat olib boradigan maxsus o‘qituvchilarning vazifalari aniq belgilangan. Ushbu
hujjatlarga muvofiq, maxsus o‘qituvchilar o‘quvchilarning individual ta’lim dasturlarini
o‘zlashtirishiga yordam ko‘rsatishi, ularning nuqsonlarini tuzatish (korreksiya) va bola
rivojlanishiga xos bo‘lgan o‘ziga xosliklarni bartaraf etishda ko‘maklashishi zarurligi
ta’kidlangan. Bundan tashqari, o‘qituvchilar barcha darslarda, sinfdan tashqari tadbirlarda va
boshqa faoliyatlarda ishtirok etib, ta’lim jarayonini yanada samarali tashkil etishi lozimligi
belgilangan.
BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida, 2017-yil sentyabr oyida, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti tomonidan ilgari surilgan tashabbus asosida “Yoshlar huquqlari
to‘g‘risidagi Xalqaro Konvensiya” loyihasi ishlab chiqildi [4]. Ushbu tashabbus yoshlar
huquqlarini, eng avvalo, ularning tinch va sog‘lom hayot kechirish hamda ta’lim olish huquqlarini
ta’minlashga qaratilgan.Prezidentimiz ta’kidlaganidek: “Unib-o‘sib kelayotgan yosh avlodning
barkamol bo‘lib voyaga yetishi, sifatli va mukammal ta’lim olishini ta’minlash biz uchun har doim
ustuvor vazifa hisoblanadi”. Bu taklif yoshlarning huquq va imkoniyatlarini mustahkamlash
yo‘lida muhim qadamdir.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 41-moddasi hamda Yangi tahrirdagi
“Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunning 5-moddasi qoidalariga asosan ta’lim olishda barcha teng
huquqlidir. Bu qonun inklyuziv (uyg‘unlashgan) ta’lim tushunchasi kiritilganligi bilan ham
avvalgi tahriridan farqlanib turadi va bu qonunga muvofiq inklyuziv ta’lim sohasidagi vakolatli
organ etib Vazirlar Mahkamasi belgilangan. Shu nuqtai nazardan mamlakatimizda ta’limning
inklyuziv shaklini ham birdek rivojlantirish muhim ahamiyatga ega.
232
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
2020-yil 19-may kuni O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi tomonidan yangi
tahrirdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun qabul qilindi. Ushbu qonunda ilk bor inklyuziv
(uyg‘unlashgan) ta’lim tushunchasi kiritildi. Mazkur qonun loyihasi O‘zbekiston nogironlar
assotsiatsiyasi va mutaxassislar tomonidan inklyuziv ta’lim tamoyillariga muvofiqligi nuqtayi
nazaridan tahlil qilindi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida inklyuziv ta’lim tushunchasini rivojlantirish
jarayonining pedagogik-psixologik jihatlarini takomillashtirish har bir bolaning ta’lim olish
huquqini ta’minlash va ularning individual ehtiyojlariga moslashtirilgan yondashuvlarni joriy
etishni talab qiladi. Inklyuziv ta’lim, avvalo, o‘quv dasturlarini moslashtirish va har bir bolaning
rivojlanish xususiyatlarini inobatga olishni talab etadi. Bu esa o‘quv materiallarini oddiy va
maxsus ehtiyojli bolalarning o‘zlashtirish imkoniyatlariga mos tarzda ishlab chiqishni taqozo
qiladi. Shu bilan birga, o‘qituvchilarning zamonaviy pedagogik yondashuvlarni egallashi,
differensial ta’lim va interaktiv texnologiyalardan samarali foydalanishi zarur. Inklyuziv
ta’limning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun maxsus ehtiyojli bolalar bilan ishlashga
mo‘ljallangan o‘qituvchilarni tayyorlash muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda maxsus
o‘qituvchilar o‘quvchilarning individual ta’lim dasturlarini o‘zlashtirishiga yordam ko‘rsatish,
ularning rivojlanishidagi nuqsonlarni korreksiya qilish va bola rivojlanishiga xos o‘ziga
xosliklarni bartaraf etish bilan shug‘ullanishlari kerak. Shu bilan birga, sinfda ijobiy ijtimoiy
muhitni yaratish, bolalar o‘rtasida bir-birini hurmat qilish va birgalikda ishlash madaniyatini
shakllantirish ham inklyuziv ta’limning muhim qismi hisoblanadi [5]. Psixologik jihatdan esa
bolalarning psixologik holatini tahlil qilish va ularga mos psixologik qo‘llab-quvvatlash
xizmatlarini tashkil etish talab etiladi. Bu jarayonda maktab psixologlari motivatsion
mashg‘ulotlar va stressni kamaytirishga qaratilgan faoliyatlar orqali bolalarning ta’lim jarayoniga
moslashuvini ta’minlashlari zarur. Shu bilan birga, ota-onalarni inklyuziv ta’lim jarayoniga jalb
qilish va ularga ta’lim tizimining o‘ziga xosliklari haqida tushuncha berish, shuningdek, maxsus
ehtiyojli bolalar uchun mo‘ljallangan texnik vositalar bilan ta’minlash va infratuzilmani
rivojlantirish ham muhim hisoblanadi.
Tadqiqot davomida quyidagi natijalar aniqlandi:
Pedagogik jihatlar: Maktabgacha ta’limda inklyuziv yondashuvga ega bo‘lgan pedagoglar
yetishmasligi aniqlangan.Inklyuziv ta’lim bo‘yicha o‘quv-metodik qo‘llanmalar yetarli darajada
ishlab chiqilmagani qayd etildi.
Psixologik jihatlar: Ko‘pchilik bolalar, jumladan, maxsus ehtiyojli bolalar, jamoadagi
faoliyatga moslashishda qiyinchiliklarga duch keladi. Ota-onalar va pedagoglar orasida inklyuziv
ta’limga nisbatan turli xil munosabatlar mavjud bo‘lib, ularning bir qismi bu jarayonni qo‘llab-
quvvatlamaydi.
233
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
Amaliy kuzatish natijalari: Maxsus tayyorlangan dars rejalarini qo‘llash orqali
bolalarning ijtimoiylashuvi yaxshilandi. Psixologik yordam dasturlari inklyuziv muhitni
rivojlantirishda ijobiy natijalar berdi.
Eksperiment natijalari: Inklyuziv ta’lim dasturiga yangi pedagogik texnologiyalarni
kiritish natijasida bolalarning o‘zaro muloqotga kirishish ko‘nikmalari oshdi. Maxsus trening va
seminarlar pedagoglarning inklyuziv ta’lim sohasidagi malakasini oshirishda samarali bo‘ldi.
Munozara
. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, maktabgacha ta’limda inklyuziv yondashuvni
samarali joriy etish uchun quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish lozim:
Kadrlar malakasini oshirish: Pedagoglar va psixologlarni inklyuziv ta’lim sohasida
maxsus tayyorgarlikdan o‘tkazish.
Metodik ta’minotni takomillashtirish: Inklyuziv ta’lim uchun mos dars ishlanmalari va
o‘quv materiallarini ishlab chiqish.
Jamoatni xabardor qilish: Ota-onalar va jamiyatda inklyuziv ta’limning ahamiyatini
tushuntirish va bu borada ijobiy muhit yaratish.
Resurslarni yaxshilash: Maxsus ehtiyojli bolalar uchun zarur jihoz va texnologiyalar bilan
ta’minlash.
Integratsion yondashuv: Psixologik va pedagogik xizmatlarni birlashtirgan holda
bolalarning individual ehtiyojlarini qondirish.
Xulosa va takliflar.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida inklyuziv ta’limni rivojlantirish
uchun pedagogik va psixologik jihatlar muhim ahamiyatga ega. Ushbu tadqiqot natijalari shuni
ko‘rsatadiki, malakali pedagoglar tayyorlash, maxsus metodik materiallarni ishlab chiqish va
ijtimoiy xabardorlikni oshirish inklyuziv ta’lim samaradorligini sezilarli darajada oshiradi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida inklyuziv ta’lim tushunchasini rivojlantirish jarayoni
ta’lim tizimini yanada adolatli va teng imkoniyatlarga asoslangan holda rivojlantirishga yordam
beradi.
Pedagogik-psixologik jihatlarni takomillashtirish jarayoni, maxsus ehtiyojli bolalarning
ta’lim olish huquqlarini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Inklyuziv ta’limning muvaffaqiyatli
amalga oshirilishi uchun o‘qituvchilar, psixologlar, ota-onalar va ta’lim tizimi mutaxassislarining
o‘zaro hamkorligi zarur. Adabiyotlarda inklyuziv ta’limning asosiy prinsiplari, pedagogik
metodlar va psixologik yondashuvlarning ahamiyati ko‘rsatilgan. Inklyuziv ta’lim jarayonida
bolalarning individual ehtiyojlariga mos yondashish, ta’limda tenglikni ta’minlash va
o‘quvchilarning rivojlanish xususiyatlarini inobatga olish kerak. Inklyuziv ta’limning pedagogik
jihatlari bolalarning o‘zaro munosabatlari va jamiyatga moslashishiga yordam beradi, shu bilan
birga, psixologik qo‘llab-quvvatlash maxsus ehtiyojli bolalar uchun ta’lim jarayonini
muvaffaqiyatli amalga oshirishga imkon yaratadi.
234
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
Inklyuziv ta’limning samarali amalga oshirilishi uchun o‘qituvchilarning malakali
tayyorlanishi, maxsus ehtiyojli bolalar bilan ishlashda psixologik yondashuvlarning qo‘llanilishi
va ta’lim materiallarini moslashtirish zarur.
Takliflar:
Inklyuziv ta’limni amalga oshirishda o‘qituvchilarni maxsus ehtiyojli bolalar bilan
ishlashga tayyorlash uchun zamonaviy pedagogik metodlar va psixologik qo‘llab-quvvatlashni o‘z
ichiga olgan kurslar va treninglar tashkil etilishi kerak;
Inklyuziv ta’lim jarayonida maxsus ehtiyojli bolalar uchun psixologik qo‘llab-quvvatlashni
ta’minlash lozim;
Inklyuziv ta’limda ota-onalar o‘qituvchilar bilan yaqindan hamkorlik qilish;
Inklyuziv ta’limni samarali tashkil etish uchun maktablarda kerakli infratuzilma va
resurslar (maxsus texnik vositalar, moslashtirilgan darsliklar, maxsus jihozlar) ta’minlanishi
lozim;
Inklyuziv ta’limning samaradorligini muntazam ravishda monitoring qilish va baholash
tizimi ishlab chiqish.
REFERENCES
1.
О‘zbеkistоn Rеsрublikаsi Рrеzidеntining “О‘zbеkistоn Rеsрublikаsi Хаlq tа’limi tizimini
2030-yilgасhа rivоjlаntirish kоnsерsiyаsini tаsdiqlаsh tо‘g‘risidа” 2019-yil 29-арrеldаgi
РF-5712-sоn Fаrmоni.
2.
Оʻzbеkistоn Rеsрublikаsining 2020-yil 23-sеntаbrdаgi О`RQ-673-sоnli “Tа`lim
tо`g`risidаgi” Qоnuni. httрs://lех.uz/dосs/-5013007
3.
О‘zbеkistоn Rеsрublikаsi Рrеzidеntining 2020-yil 13-оktаbrdаgi РQ-4860- sоn
“О`zbеkistоn Rеsрublikаsining 2020-2025-yillаrdа Хаlq tа’limi tizimidа inklyuziv
tа’limni rivоjlаntirish Kоnsерsiyаsini tаsdiqlаsh tо’g’risidа”gi Qаrоri. httрs://lех.uz/dосs/-
5044711
4.
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni. 2020 yil 23- sentyabr.
O‘RQ-637-son https://lex.uz/docs/5013007
5.
O‘zbekiston Respublikasining “Keksalar, nogironlar va aholining boshqa ehtiyojmand
toifalari uchun ijtimoiy xizmatlar to‘g‘risida”gi Qonuni 2016 yil 26 dekabrdagi PQ-415-
https://www.lex.uz/docs/3083192
6.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar Strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-
4947-son Farmoni.
235
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 2 Issue 1
7.
O‘zbekiston Respublikasining Prezidentining 2017 yil 1 dekabrdagi “Nogironligi bo‘lgan
shaxslarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5270-sonli Farmoni. https://www.lex.uz/acts/3436192
8.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 2007 yil 17 maydagi “Imkoniyati
cheklangan shaxslar uchun ixtisoslashtirilgan kasb-hunar kollejlari faoliyati to‘g‘risida”
2007 yil 17 maydagi PQ-100-son Qarori. https://lex.uz/docs/1203085
9.
O‘zbekiston Respublikasining Prezidentining 2020 yil 13 oktyabrdagi “Alohida ta’lim
ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4860-son Qarori. https://lex.uz/docs/5044711
10.
2020-2025 yillarda Xalq ta’limi tizimida inklyuziv ta’lim Inklyuziv ta’limni rivojlantirish
Konsepsiyasi. O‘z.Res.Prezidenti. 13.10.2020y PQ 4860-son
11.
Sh. Mirziyoyev. “Bilimli avlod - buyuk kelajakning, tadbirkor xalq - farovon hayotning,
do‘stona hamkorlik esa taraqqiyotning kafolatidir”. O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 26 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimidagi
ma‘ruzasi. Xalq so‘zi gazetasi, 2018-yil 8- dekabr.
12.
Amirsaidova SH.M. “Maxsus pedagogika fani taraqqiyotida sharq mutafakkiri
g‘oyalarining o‘rni va roli” . Ped. fan. nom... diss. – T., 2006. -B.78.
13.
IIektra Spandagou, Cathy Little, David Evans, Michelle L. Inklusive Education in Schools
and Early. Childhood Settings.springer Springer Singapore. 2020.
14.
R.Shomaxmudova, D.Tulaganova, A.Berdieva. Jismoniy rivojlanishida muammolari
bo‘lgan bolalar bilan inklyuziv va maxsus ta’lim tizimida olib boriladigan korreksion
pedagogik ishlar. Toshkent: XT «Roziqov O.J». 2007 y.
15.
UNESCO. (2021). Inclusive Education: Principles and Practices.
