Mart, 2025-Yil
20
MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALAR KITOBXONLIGI
Axtamova Aziza Aziz qizi
Zarmed Universiteti
Maktabgacha ta’lim yo’nalishi III bosqich talabasi.
(O’zbekiston)
E-mail:
https://doi.org/10.5281/zenodo.14984025
Annotatsiya.
Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalar hali kitobni mustaqil o‘qiy
olmaydigan davrida ular uchun olamning noma’lum sirlarini bilishga, o’zlashtirishga intilish,
qiziqish kuchli bo’lishi, maktabgacha yoshdagi bolalarning kitobga bo’lgan qiziqishini uyg’otish,
o’z navbatida, psixologiya, bolalar xarakteristikasini bilmay turib amalga oshmasligi, bolalarni
kitob o’qishga qiziqtirish va rasmli kitoblardan foydalanib mashg’ulotlarni samarali tashkil etish
haqida so’z boradi.
Kalit so’zlar:
ta‘lim olish, mustaqil ta‘lim olish, shaxsni shakllantirish, ijodiy qobiliyat,
kitobxonlik, tasavvurni rivojlantirish, so‘z boyligining oshishi, fikr yuritish.
Materiallar va metodlar:
Maqolada maktabgacha ta’lim tashkilotlarida kitoblar o‘quv
jarayonining asosiy qismlaridan biri sifatida keltirilgan. Bolalarni o‘qishga qiziqtirish va bilim
berish jarayonida kitoblarning o‘rni katta bo‘lib, bular o‘zlarining zamonaviy rivojlanishiga,
ijtimoiy munosabatlarga kirishishlariga imkoniyat yaratadi. Kitoblar
-
maktabgacha ta’limda
bolalarni kitobxonlikka qiziqtirish uchun turli xil badiiy, ilmiy-uslubiy va ommabop kitoblar o‘quv
jarayonida foydalaniladi. Kitoblar bolaning tasavvurini, so‘z boyligini, fikrlash va mantiqiy
mulohazalarni rivojlantirishda asosiy vosita hisoblanadi. Rasmli kitoblar
- maktabgacha
yoshdagi bolalar uchun rasm va matnni birlashtirgan kitoblar juda foydalidir. Bu kitoblar
bolalarda obrazli fikrlashni rivojlantiradi. Texnologiya vositalari
-
zamonaviy elektron kitoblar,
kompyuter va planshetlar yordamida bolalar uchun onlayn kitoblar va multimedialarni o‘qib
berish orqali bolalarning kitob mutolaa qilishga bo‘lgan qiziqishini oshirish mumkin.
Xulosa:
Ilmiy tadqiqotimizga xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, kitobda qanchalik
mukammal so‘zlar mavjud bo‘lsa, kelajakda bolaga bu so‘zlarni o‘rganishi yanada oson bo‘ladi.
Kitobni o‘qilishini ko‘p eshitgan bola buyum va so‘zlar orasida bog‘liqlikni ko‘p ko‘ra
boshlaydi. Bu esa bolaning miyasini ilmiy, akademik yo‘nalishda rivojlanishiga turtki bo‘ladi.
Undan tashqari uyquga ketishdan oldin kitob o‘qilsa, bola oson uyquga ketadi va tinch
uxlaydi, ota-ona va bola orasidagi ruhiy munosabat yanada mustahkamlanadi.
Mart, 2025-Yil
21
БИБЛИОТЕКА ДЛЯ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА
Аннотация.
В данной статье рассматривается, что дети дошкольного возраста
еще не умеют читать книги, но их стремление познавать тайны окружающего мира,
развивать интерес и любопытство к этому процессу, будет зависеть от психологических
аспектов и характеристик детей. В статье подчеркивается, что без знания особенностей
детей невозможно эффективно развивать их интерес к книгам и организовывать занятия
с использованием иллюстрированных книг.
Ключевые слова:
образование, самостоятельное обучение, развитие личности,
творческие способности, чтение, развитие воображения, увеличение словарного запаса,
глубокое мышление.
Материалы и методы:
В статье рассматривается роль книг как одного из
основных элементов учебного процесса в дошкольных образовательных учреждениях.
Книги играют важную роль в процессе вовлечения детей в учебный процесс,
расширяя их возможности в современном развитии и социальной адаптации. В
дошкольном образовании для стимулирования интереса к чтению детей используются
различные художественные, научно-методические и популярные книги. Книги являются
основным инструментом для развития воображения, словарного запаса, логического
мышления и рассуждений у детей. Иллюстрированные книги, которые сочетают текст и
изображения, особенно полезны для дошкольников. Такие книги развивают образное
мышление у детей. Современные технологии — электронные книги, компьютеры и
планшеты — позволяют использовать онлайн-ресурсы и мультимедийные материалы для
увеличения интереса детей к чтению.
Заключение:
В заключении научного исследования можно сказать, что чем более
богатым является язык книги, тем легче ребенку будет учить эти слова в будущем.
Чтение книг хотя бы в течение 5 минут новорожденному имеет огромное значение
для его умственного и морального развития. Еще одно исследование показало, что у детей
от 3 до 5 лет, которым часто читают книги, развивается правая полушария мозга. Это
способствует развитию таких качеств, как способность к общению, воображению и
склонность к языку. Ребенок, который часто слышит, как читаются книги, начинает
лучше воспринимать связи между предметами и словами, что стимулирует его развитие
в научной и академической сфере. Более того, если читать ребенку перед сном, он
засыпает быстрее и спит спокойно, а также укрепляется эмоциональная связь между
родителями и ребенком.
Mart, 2025-Yil
22
THE READING HABITS OF PRESCHOOL CHILDREN
Abstract.
This article discusses that preschool children cannot yet read books, but they
have a strong desire to explore the mysteries of the world and to absorb new knowledge. Their
interest in reading depends on psychology and understanding children's characteristics. Without
knowing these, it is impossible to effectively encourage children to read books or organize
engaging activities using illustrated books. The article focuses on how to foster children's interest
in books and the importance of utilizing illustrated books to organize effective lessons.
Keywords:
education, independent learning, personality development, creativity, reading,
imagination development, vocabulary expansion, deep thinking.
Materials and Methods:
The article emphasizes the importance of books as an integral
part of the educational process in preschool institutions. Books play a major role in engaging
children in reading and providing them with the opportunity to connect with modern society and
social relationships. In preschool education, a variety of artistic, scientific-methodical, and
popular books are used to foster a love for reading. Books are essential tools in developing
children's imagination, vocabulary, thinking, and logical reasoning. Illustrated books, which
combine text and images, are particularly beneficial for preschool children, as they help develop
imaginative thinking. Technology tools such as modern e-books, computers, and tablets can
enhance children's interest in reading by providing online books and multimedia content.
Conclusion:
In conclusion, the research suggests that the richer the vocabulary in books,
the easier it will be for a child to learn these words in the future. Even reading a book to a newborn
for just 5 minutes is crucial for their intellectual and moral development. Another study shows that
if children aged 3 to 5 are read more books, the right hemisphere of their brain develops. This
means that the child’s ability to engage in conversations, imagine, and be inclined to language
increases. A child who hears a book being read often starts to notice the connections between
objects and words. This encourages scientific and academic thinking in the child. Furthermore,
reading a book before bedtime helps the child fall asleep easily and sleep soundly, strengthening
the emotional bond between parents and the child.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida kitoblar o’quv jarayonining asosiy qismlaridan biri
bo’lib, bolalarni o’qishga qiziqishini oshirish va ularga bilimni o’rgatishda katta ahamiyatga ega.
Bu tashkilotlar bolalarning o’zlarini rivojlantirish va ijtimoiy munosabatlarga kirishishni
boshlash imkonini beradi. Barchamizga ma’lumki, XXI asr boshlarida kеchayotgan global
ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar, dunyoning g’oyaviy-mafkuraviy qiyofasini o’zgartirib, yangicha
Mart, 2025-Yil
23
tafakkur va dunyoqarashni shakllantirishni taqozo etmoqda. Bu esa ta’lim tizimida tub islohotlar
qilishni talab etyapti. Bugungi kunda ta’lim sohasida olib borilayotgan keng ko’lamli islohotlar
maktabgacha ta’lim tashkilotlarining yangicha zamonaviy qiyofasini ko’zlamoqda desak
mubolag’a bo’lmaydi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2017-yil 12-
yanvarda «Kitob mahsulotlarini chop etish va tarqatish tizimini rivojlantirish kitob mutolaasi va
kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ‘ibot qilish bo‘yicha komissiya tuzish to‘g‘risida»gi
farmoyishi e‘lon qilindi. Bu barchamiz uchun juda quvonarli va faxrlanadigan yangilik bo‘ldi.
Bugungi kunda Respublikamizda axborot-kutubxona markazlari va tuman markazlari
faoliyat olib bormoqdalar. Binobarin, hozirgi kunda kitoblarga bo‘lgan ehtiyoj oshib bormoqda.
Shu o‘rinda kitob o‘rnini hech nima bosolmasligini aniqlash qiyin emas. Aynan kitob mutolaasi
orqali inson manaviy yuksaladi, bilimga ega bo‘ladi. Kitobxonlar undan bilim oladi, taassuroti
boyiydi, hayotni o‘zgacha nigoh bilan teran fikr yuritishga undaydi. Yuqorida qayd etilgan
farmoyish mamlakatda ommaviy kitobxonlik sharoitini kuchaytirish, kitobxonlik madaniyatini
oshirish, matbuotda fikr almashinuvi to‘g‘risida bahslashuvni mutolaa nufuzini oshirishga xizmat
qilishi tayin. Har bir insonning o‘z intellektual rivojlanishning asosiy vositasi-mutolaadir.
Ta’lim-tarbiya ishlarini takomillashtirish, uni jahon andazalari darajasiga ko‘tarish, fan
sohasidagi yangiliklarni amaliy hayotga tatbiq etish muhim masalalardan biri bo‘lib qolmoqda.
Ayniqsa, yosh avlodga ta’lim-tarbiya berish, ularda fan asoslariga nisbatan bilim,
ko‘nikma, malakalarni shakllantirish davlat siyosatining ustuvor vazifalaridan hisoblanadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning kitobga bo‘lgan qiziqishni uyg‘otish, o‘z navbatida,
psixologiya, bolalar fe`l-atvorini bilmay turib amalga oshmaydi. Chunki har bir bola o‘z shaxsiyat
va dunyoqarashga ega. Shaxs kamoloti va uning taraqqiy etishida psixologiyaning o‘rni
beqiyosdir. Shuning uchun ham bolalarni kitob o‘qishga qiziqtirishda eng asosiy omil hisoblanadi.
Hozirgi zamon tarbiyachisi ijtimoiy-kasbiy vazifalarini bajarish uchun yuksak ma’naviy
xislatlarga ega bo‘lishi, umumiy va kasb madaniyati, ziyoliligi, axloqiy pokligi, faolligi, shaxsiy
hissiyotlarga berilmasligi, ijodiy tasavvur egasi, psixik jihatdan sog‘lom, davlatimiz fuqarosi
sifatida ma’suliyatni his eta bilishi lozim. Tarbiyachilik kasbiga xos psixik holatlar va xarakter
maktabgacha yoshdagi bolalar psixikasining o‘ziga xos xususiyatlarini tarbiyalashning psixik
asoslari va qonuniyatlari haqida bilim, ko‘nikma va malakalar berishdan va ularni kasbiy
faoliyatga tatbiq etishdan iborat.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda endigina narsalarni idrok etish, fikrlash, tasavvur qilish
shakllanib boradi. Ular kitoblardagi qahramonlarning qiziqarli harakatlari, kulgili voqea va
hodisalar tasodiflarni ko‘proq eslab qoladilar.
Mart, 2025-Yil
24
Agar tarbiyachi kitobni ovozli o‘qib ularning diqqatini o‘qilgan narsaga tartib tushuntirib
bersa, bolalar uni eslab qoladilar. Bu yoshdagi bolalar o‘yin orqali voqea va hodisalarni,
kishilarning xarakteri va munosabatlarini bilib oladilar ko‘rgan eshitgan, o‘qigan narsalardagi
holatlarni, kishilarni, hayvonlarni “yaxshi” va “yomon”ga ajratadilar va ularga o‘z
munosabatlarini bildiradilar. Bu yoshdagi bolalarni o‘zlarini o‘rab turgan muhit, tabiat va undagi
hayvonlar, o‘simliklar qiziqtiradi.Shuning uchun ham ular o‘z qiziqishlarini qondirish uchun
kattalarni xilma-xil savollarga ko‘mib tashlaydilar. Endi ular voqea va hodisalarga boshqacha ko‘z
bilan qaraydilar, voqelikni bilishga intiladilar va xotirada saqlab qoladilar. “Nima uchun qaroqchi
bo‘ladi?”, “Nima uchun qushlar uchadi-yu odamlar uchmaydi?”, “Nima uchun qor yog‘adi?” va
boshqa savollar bilan kattalarga murojaat qiladilar. Chunki bu davrda ularning rivojlanishi alohida
bir bosqichni tashkil etib, aqliy va jismoniy o‘sishida, o‘qitish va tarbiyalashda o‘ziga xos yosh
xususiyatlarga amal qilishini talab etadi. Kitobxonlar uchun konkret narsani obrazli fikrlash
xarakterlidir, o‘qish davomida shu obrazli fikrlash orqali ularning tushunchalari o‘sib boradi. Bu
yoshda bolani kitobning yozlishi masalaning qo‘yilishi emas, kitobdagi obraz, voqea va hodisa
qiziqtiradi. Tarbiyachi kitobxonlarning qiziqishlarini shakllantirishi va rivojlantirish ular o‘qishga
rahbarlik qilishi, haqiqiy kitobxonlar bilan til topishib ishlashi lozim. Biz bu yerda alohida
kitobxonlarga tarif berdik xolos. Bolalar o‘qishni sifatli ravishda tashkil etish va ularni davr
talabiga javob bera oladigan kishilar qilib tarbiyalash uchun, avvalo ularni har tomonlama
o‘rganish lozim. Ba’zi bolalar haqiqiy kitobsevar bo’lsa, boshqalari esa o‘qishni yoqtirmaydilar.
Shunga qaramay, barcha bolalarni ham kitob mutolaasiga qiziqtirish mumkin. Pedagoglar
tomonidan berilgan quyidagi ko‘rsatmalar bolalarni kitobga mehr qo‘yishiga yordam beradi.
Zamonaviy texnologiyadan foydalanish: ota-ona farzandining kitob o‘qishini istaydi, lekin
bola kompyuter o‘yinini xohlaydi. Nima qilish kerak? Kitob mutolaasini ana shu jarayonga
yaqinlashtirish, yani zamonaviy texnologiyalardan foydalanish lozim. Ota-onalar internetda
ko‘plab bepul elektron kitoblar topishi va kompyuter yoki planshetdan foydalangan holda elektron
kitoblardan o‘qib berishi mumkin. Ularni onlayn o‘qish yoki yuklab olish ham mumkin. Ba’zi
elektron kitoblarning qog‘oz nusxasiga nisbatan imkoniyatlari keng. Masalan, audio va video
tasvirlar bilan boyitilganligi ularning imkoniyat darajasini yanada oshiradi. Bu esa bolalarni
qiziqtirishi aniq. Mutolaa burchagi qilish: Bolalarni chalg‘itmaydigan, tashqi shovqin-surondan
holi bo‘lgan mo‘jazgina “uycha”yoki burchak qilib berish ularning kitobga bo‘lgan qiziqishini
yanada oshirishi mumkin. Ana shunday mo‘jazgina chodirchalar ham bolalar uchun “uycha”
sifatida xizmat qilishi mumkin.
Mart, 2025-Yil
25
Bolalarni tez-tez kutubxonaga olib borish: Ota-onalar farzandida doimiy ravishda kitob
o‘qish ko‘nik-masini shakllantirishni istashsa, haftasiga hech bo‘lmaganda bir marta kutubxonaga
olib borishi lozim. Chunki kutubxonada bola turli xil kitoblarni ko‘radi va uning kitobga bo‘lgan
qiziqishi tobora oshadi. Kitoblarni tez-tez suhbat mavzusiga aylantirish: Agar ota-onalar bolalarini
kitob o‘qishga g‘ayratini oshirmoqchi bo‘lishsa, tez-tez ertaklar, hikoyalar aytib berib, kitoblar va
ularning mazmun-mohiyati haqida suhbatlashib turishi kerak. Hayotda sodir bo‘lgan haqiqiy
voqealarni bolalar o‘qigan ertak va hikoyalar bilan bog‘lashga harakat qilish lozim.
Bu esa bolalarni nafaqat o‘qishga chorlaydi, balki, mushohada qilishga o‘rgatadi, tahlil
qilish qobiliyatini shakllantiradi.Bolalarga namuna bo‘lish: Bola ota-onasidan namuna oladi. Agar
ota-ona muntazam kitob mutolaa qilsa, boshqa oila a’zolaringiz bilan turli kitoblar to‘g‘risida tez-
tez suhbatlashsa, kitobdan zavq olganini ko‘rsatsa, bu o‘z navbatida bolalar ongiga,
psixologiyasiga tasir qiladi va natijada kitob o‘qish asta-sekin bolalarning ham sevimli
mashg‘ulotiga aylanib boradi. Har kuni kitob o‘qib berish: Agar ota-onalar vaqtni ayamasdan,
bolalarga har kuni kitob o‘qib bersa, u asta-sekin o‘zi ham muntazam mustaqil tarzda kitob mutola
qiladigan bo‘ladi. Uning hayotida kitobxonlik an’anaga aylanadi.
Bolalarni kitobxonlikka o‘rgatish har xil usullarda olib borilsa ham quyidagi tamoyillarga
asoslanadi: Asosiy tamoyillardan biri – yosh kitobxonni o‘rganishni uning shaxsini o‘rganish
bilan bog‘liq holda olib borish. Avvalo tarbiyachi suhbat, kuzatish va boshqalar birgalikda
kitobxon haqida to‘liq ma’lumot bera oladigan bo‘lishi lozim. Shunday qilib, biz yosh
kitobxonning qiziqishi va talablarini o‘rganish bilan birga uning o‘zini ham o‘rganamiz. Zero,
kitobxonning qiziqishi, talabi uni o‘rab turgan muhit (oila, maktabgacha ta’lim tashkiloti,
o‘rtoqlari) bilan munosabatini aniq o‘rganishga, u haqda to‘liq ma’lumot beradi. Ikkinchi
tamoyil, pedagogik va psixologik xususiyatlardan kelib chiqadigan fikrlar va xulosalar asosida
yosh kitobxonni o‘rganish bilan birga uning qiziqishlarini to‘g‘ri yo‘lga solib, yanada
rivojlantirishdan iboratdir. Uchinchi tamoyil bolalar kitobini ilmiy va estetik jihatdan o‘rganish
bilan uzviy alohida olib boriladi.
Tarbiyachi bolalarga atalgan badiiy, ilmiy, ommabop kitoblarni yaxshi bilishi, uni
pedagogik tomondan tahlil qila olish kerak. Tarbiyachi bu kitoblani o‘zining mulohazasi va
xulosalari bilangina baholab qolmasdan, kitobxonning yosh xususiyati, saviyasi hamda nuqtayi
nazarini ham hisobga olish lozim.
2017-yil 25-yanvarda maktabgacha ta‘lim tashkilotlarida bolalarni badiiy adabiyotga
bo‘lgan qiziqishlarini barvaqt uyg‘otish, bolalar va ota-onalar hamda pedagog kadrlar uchun
zarur bo‘lgan badiiy, ilmiy-uslubiy, uslubiy adabiyotlar bilan ta‘minlash maqsadida kichik
Mart, 2025-Yil
26
kutubxonalar faoliyatini tashkil qilish bo‘yicha maktabgacha ta‘lim tashkilotlarida kichik
kutubxonalar tashkil etish yo‘riqnomasi ishlab chiqilib, har bir maktabgacha ta‘lim
tashkilotlarida kichik kutubxonalar tashkil etilmoqda.
Kichik kutubxona faoliyatini tashkil etishda uning foydalanuvchilari (maqsadli
guruhlar) quyidagilar hisoblanadi:
1)
maktabgacha ta‘lim tashkilotidagi bolalar;
2)
maktabgacha ta‘lim tizimiga qamrab olinmagan maktabgacha yoshdagi bolalar;
3)
maktabgacha ta‘lim tashkilotlaridagi bolalarning ota-onalari;
4)
maktabgacha ta‘lim tizimiga qamrab olinmagan maktabgacha yoshdagi bolalarning ota-
onalari;
5)
maktabgacha ta‘lim tashkilotlari pedagoglari. Adabiyot ta‘lim-tarbiya jihatdan ancha
qulay san‘at turi hisoblanadi.
Psixologlar o’z tadqiqotlarida bolaga kitob o‘qib berilganida unda:
-
so‘z boyligi oshishi;
-
kitobga mehri paydo bo‘lishi;
-muomalasi chiroyli bo‘lishini aytishgan.
Badiiy adabiyotning ijodiy obazlari bolaga jamiyat va tabiat hayoti, insoniy his- tuyg‘ular
va o‘zaro munosabatlarni ochadi va tushuntiradi. U hissiyotni jo‘sh urdiradi, tasavvurni
tarbiyalaydi va maktabgacha yoshdagi bolaga adabiy tilning ajoyib namunasini beradi.
Maktabgacha ta‘lim tashkilotining kichik kutubxonasi va undagi pedagogik ishlar
mazmuni bolalarning 5 yoshida yuz beradigan adabiy rivojlanishidagi o‘zgarishlar bilan
aniqlanadi: katta guruhdagi maktabgacha yoshdagi bola uchun uning ma‘naviy hayotining
ajralmas qismi bo‘lib qoladi, uning shaxsiy qiziqishlari ifodalangan adabiyotga ishtiyoq paydo
bo‘ladi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, kitobda qanchalik mukammal so‘zlar mavjud
bo‘lsa, kelajakda bolaga bu so‘zlarni o‘rganishi yanada oson bo‘lar ekan. Yangi tug‘ilgan
chaqaloqqa 5 daqiqa davomida bo‘lsa ham kitob o‘qib berish, uning ham aqliy rivojlanishi uchun
juda foydali ekan. Yana bir tadqiqotning ko‘rsatishicha, 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalarga
ko‘p kitob o‘qilsa, ularning chap miya yarimshari rivojlanar ekan. Bu degani, bolada suhbat
qilish, tasavvur, tilga moyillik kabi xislatlar yuksaladi. Kitobni o‘qilishini ko‘p eshitgan bola
buyum va so‘zlar orasida bog‘liqlikni ko‘p ko‘ra boshlaydi. Bu esa bolaning miyasini ilmiy,
akademik yo‘nalishda rivojlanishiga turtki bo‘ladi.
Mart, 2025-Yil
27
Undan tashqari uyquga ketishdan oldin kitob o‘qilsa, bola oson uyquga ketadi va tinch
uxlaydi, ota-ona va bola orasidagi ruhiy munosabat yanada mustahkamlanadi.
REFERENCES
1.
Musulmonova O. “Oila ma’naviyati – milliy g‘urur”. – Toshkent, “O‘zbekiston”, 1999 y.
200-bet.
2.
Musayev.N. Oilada bola tarbiyasining psixologik xususiyatlari. – Maktab va hayot jurnali,
2005 yil. 18-19 betlar.
3.
Xodjaeva Z. Olti yoshli bolaning maktab ta’limiga tayyorgarligi. - Maktab va hayot jurnali.
2005 y. №3, 15-bet.
4.
F.R.Qodirova, Sh.Q.Toshpo‘latova, N.M.Kayumova, N.A.A’zamova. Maktabgacha
pedagogika. Darslik, “Adabiyot uchqunlari” nashriyoti, Toshkent- 2018.
5.
yhnp://wwwdetskiysad. ru/ped.
6.
http://wwwdetskiy-sad. ru/ped/dp.064. himl.
