2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
598
BOSHLANG'ICH SINFLARDA ONA TILI VA OʻQISH FANINING INNOVATSION
YOʻLLARI
¹Ernazarova M.S.
²Rustamova G.D.
¹Ilmiy rahbar: Navoiy davlat universiteti, professor
²Navoiy Davlat Universiteti.
Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim fakulteti.
Boshlang'ich ta'lim yónalishi 3-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15295064
Mavzuning dolzarbligi
: Bugungi globallashuv va raqamli transformatsiya jarayonlarida
ta’lim tizimining barcha bosqichlari, xususan, boshlang‘ich ta’limda yangicha yondashuvlarga
ehtiyoj ortib bormoqda. Boshlang‘ich sinflarda o‘qitiladigan fanlar orasida ona tili va o‘qish alohida
o‘rin tutadi, chunki aynan shu davrda o‘quvchilarda savodxonlik, nutq madaniyati, mustaqil fikrlash
va muloqot ko‘nikmalari shakllana boshlaydi. Bu bosqichda berilgan ta’lim kelajakdagi
bilimlarning poydevori bo‘lib xizmat qiladi. Shu sababli, boshlang‘ich ta’limda ona tili va o‘qish
fanini o‘qitish uslublarini takomillashtirish, innovatsion yondashuvlarni joriy etish dolzarb vazifaga
aylangan.
Yangi pedagogik texnologiyalar va o‘quv metodikalarining jadal rivojlanishi,
o‘quvchilarning tafakkuri va qiziqishlarining o‘zgarib borishi ta’lim jarayonini yangilashni talab
qilmoqda. An’anaviy yondashuvlar bilan bir qatorda, innovatsion metodlar – raqamli
texnologiyalar, interfaol o‘yinlar, vizual va tinglov asosidagi metodikalar, klasterlash, loyiha
asosida o‘qitish kabi yondashuvlar o‘quvchilar uchun darsni yanada jozibador va samarali qiladi.
Bu esa o‘quvchining tilga bo‘lgan qiziqishini, matnni tahlil qilish qobiliyatini va mustaqil
fikrlash salohiyatini kuchaytiradi. Hozirgi kunda jamiyatimizda ijtimoiy va axborot madaniyati
kuchayib borar ekan, bolalar kichik yoshdan boshlab mustaqil o‘qish, axborotni filtrlash, tushunish
va qayta ishlash ko‘nikmalariga ega bo‘lishi zarur.
Maqsad va vazifalar
: Bugungi ta’lim tizimi oldida turgan asosiy vazifalardan biri —
o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini, kommunikativ salohiyatini, hamda hayotiy faoliyatga tayyorlik
darajasini oshirishdir. Bu borada boshlang‘ich ta’lim — o‘quvchining shaxs sifatida shakllanishida
eng muhim bosqich hisoblanadi. Ayniqsa, ona tili va o‘qish fanining roli katta bo‘lib, u
o‘quvchilarga muloqot qilish, fikr bildirish, o‘z fikrini asoslash, o‘qilgan matndan xulosa chiqarish,
nutqiy madaniyatga ega bo‘lish kabi ko‘nikmalarni shakllantirishga xizmat qiladi.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
599
Shu bois ushbu tadqiqotning asosiy maqsadi — boshlang‘ich sinflarda ona tili va o‘qish
fanini o‘qitishda innovatsion yondashuvlarni aniqlash, tahlil qilish va amaliyotga samarali joriy
etish yo‘llarini asoslab berishdan iboratdir.
Mazkur maqsad asosida quyidagi vazifalarni belgilab olish muhim hisoblanadi:
1. Boshlang‘ich sinflarda ona tili va o‘qish fanining o‘rni va ahamiyatini aniqlash. Bu
fanlarning o‘quvchilar tafakkuri, nutqiy salohiyati va shaxsiy fazilatlari rivojidagi ta’sirini ochib
berish. 2. Innovatsion pedagogik yondashuvlarning nazariy asoslarini o‘rganish. Zamonaviy ta’lim
texnologiyalari, ularning didaktik imkoniyatlari va boshlang‘ich ta’limga moslashuv darajasini
tahlil qilish. 3. Amaliy dars jarayonida qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan innovatsion metod va
uslublarni aniqlash. Interaktiv usullar, AKT vositalari, interfaol metodlar, o‘yinli o‘qitish
usullarining samaradorligini o‘rganish. 4. O‘quvchilarning qiziqishi va faolligini oshiruvchi
pedagogik sharoitlarni shakllantirish. Darsni motivatsiyalash, mustaqil fikrlashga yo‘naltirish va
ijodiy yondashuvni rag‘batlantirish mexanizmlarini ishlab chiqish. 5. Boshlang‘ich sinflar uchun
innovatsion dars ishlanmalari, topshiriqlar va mashqlar to‘plamini taklif etish. Amaliy vositalar
orqali o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini mustahkamlash yo‘llarini aniqlash. 6. Innovatsion
metodlarning samaradorligini baholash. Tajriba-sinov darslari asosida metodlarning o‘quvchilarga
ta’sirini, ulardagi o‘zgarishlarni kuzatish va tahlil qilish. 7. O‘qituvchilarning innovatsion
kompetensiyalarini rivojlantirish. Ularni yangi metodik yondashuvlarga tayyorlash, doimiy
o‘rganish va o‘z ustida ishlashga yo‘naltirish.
Natijalar
: Tadqiqot davomida boshlang‘ich sinflarda ona tili va o‘qish fanining innovatsion
yo‘llar bilan o‘qitilishi bo‘yicha o‘tkazilgan kuzatuvlar, tajriba-sinov darslari, so‘rovnomalar va
suhbatlar asosida quyidagi muhim natijalarga erishildi. Birinchidan, o‘quvchilarning darsga bo‘lgan
munosabatida sezilarli ijobiy o‘zgarishlar kuzatildi. Tajriba o‘tkazilgan 5 ta maktabda, 2-sinflardan
4-sinflargacha bo‘lgan jami 150 nafar o‘quvchi ishtirok etdi. Darslar davomida interaktiv usullar
(klaster, insert, aqliy hujum), AKT vositalari (taqdimotlar, LearningApps platformasi, animatsion
videolar) va ijodiy topshiriqlar asosida darslar tashkil etildi. So‘rovnomalar orqali aniqlanishicha:
O‘quvchilarning 87% foizi innovatsion usuldagi darslarni "qiziqarli" deb baholagan; 73% foizi
o‘qilgan matn mazmunini tushunib, fikr bildirishi yaxshilangani qayd etilgan; 69% o‘quvchi o‘z
fikrini yozma va og‘zaki ifodalash ko‘nikmasi bo‘yicha oldingidan faolroq bo‘lgani aniqlangan;
Darsga kechikishlar va passiv ishtirokchilar soni esa 40% ga kamaygan.
Ikkinchidan, o‘qituvchilarning o‘z faoliyatiga yangicha yondashuvi ham sezilarli darajada
oshdi. 12 nafar boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bilan olib borilgan intervyularda ularning 10 nafari
innovatsion metodlarni qo‘llash orqali o‘quvchilar bilan ishlashda yengillik va samaradorlik
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
600
oshganini ta’kidlashdi. Ularning 83% qismi dars jarayonida LearningApps, PowerPoint, Wordwall,
Quizizz kabi raqamli vositalarni muntazam foydalanishni maqsadga muvofiq deb topgan.
Uchinchidan, test va yozma ishlar natijalarida ham ijobiy dinamika kuzatildi. Tajriba darslari
boshlanishidan oldin va so‘ng test savollari orqali o‘quvchilarning savodxonligi va matn ustida
ishlash malakalari baholandi. Natijalar quyidagicha bo‘ldi:
Bu natijalar shuni ko‘rsatadiki, innovatsion yondashuvlar orqali o‘qitilgan o‘quvchilarda
savodxonlik, mustaqil fikrlash, tahlil qilish, ijodiy yondashish kabi ko‘nikmalar sezilarli darajada
rivojlangan.
To‘rtinchidan, o‘quvchilarning darsga qiziqishini oshiruvchi elementlar sifatida animatsion
videolar, interaktiv mashqlar, guruhli ishlar va musobaqalarning ijobiy ta’siri kuzatildi. Darsdan
so‘ng o‘tkazilgan mini-intervyularda o‘quvchilar o‘zlariga yoqqan dars turlarini sanab o‘tishgan.
Ularning 56% foizi "ijodiy topshiriq va hikoya tuzish"ni, 34% foizi esa "o‘yinli topshiriqlar
va raqamli testlar"ni ko‘proq yoqtirishlarini bildirganlar.
Beshinchidan, ota-onalar orasida ham bu yondashuvlar ijobiy baholandi. So‘rovnomada
ishtirok etgan 100 nafar ota-onaning 81 nafari bolalaridagi darsga bo‘lgan qiziqish ortgani, uyda
mustaqil o‘qish odati shakllangani va matnli topshiriqlarni mustaqil bajarish holatlari ko‘payganini
bildirgan.
Xulosa va tavsiyalar:
O‘tkazilgan tadqiqotlar va tajriba-sinov ishlari asosida shuni
ta’kidlash mumkinki, boshlang‘ich sinflarda ona tili va o‘qish fanini innovatsion yo‘llar bilan
o‘qitish o‘quvchilarning nafaqat bilim, balki fikrlash, nutqiy rivojlanish, muloqot madaniyati va
ijodiy salohiyatiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ta’lim jarayoniga interaktiv metodlar, raqamli
texnologiyalar va zamonaviy pedagogik yondashuvlarning kirib kelishi o‘qituvchilarning didaktik
imkoniyatlarini kengaytiradi, o‘quvchilarning esa darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Tadqiqotda
ko‘rib chiqilgan metodlar va yondashuvlar o‘zining yuqori samaradorligini namoyon etdi.
Ayniqsa, AKT vositalaridan foydalanish, interaktiv mashqlar, guruhlarda ishlash, o‘yinli
o‘qitish metodikasi o‘quvchilarda matn ustida ishlash, o‘z fikrini ifodalash va bahslashish
ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qilgan. Statistik tahlillar shuni ko‘rsatdiki, innovatsion
yondashuvlardan foydalanilgan guruhlarda o‘quvchilar savodxonligi 20–25 foizgacha oshgan.
Shuningdek, bu yondashuvlar orqali darsda o‘quvchi faoliyati markazga olib chiqildi. Endilikda
o‘qituvchi faqat bilim beruvchi emas, balki yo‘naltiruvchi va koordinator sifatida ishlaydi. Bu esa
zamonaviy pedagogik konsepsiyalarning asosi bo‘lib, o‘quvchilarni mustaqil o‘rganishga, tanqidiy
fikrlashga va ijodkorlikka undaydi.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
601
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Hattie, J. (2009). Visible learning: A synthesis of over 800 meta-analyses relating to
achievement. Routledge.
2.
Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological
processes. Harvard University Press.
3.
Gee, J. P. (2007). What video games have to teach us about learning and literacy. Palgrave
Macmillan.
4.
Dudeney, G., Hockly, N., & Pegrum, M. (2013). Digital literacies: Research and resources
in language teaching. Pearson Education.
5.
Fullan, M. (2013). Stratosphere: Integrating technology, pedagogy, and change knowledge.
Pearson Canada.
6.
Warschauer, M., & Kern, R. (Eds.). (2000). Network-based language teaching: Concepts
and practice. Cambridge University Press.
7.
Tomlinson, C. A. (2014). The differentiated classroom: Responding to the needs of all
learners. ASCD.
8.
Kozma, R. B. (2003). Technology and classroom practices: An international study. Journal
of Research on Technology in Education, 36(1), 1–14.
9.
Mishra, P., & Koehler, M. J. (2006). Technological pedagogical content knowledge: A
framework for teacher knowledge. Teachers College Record, 108(6), 1017–1054.
10.
OECD. (2018). The future of education and skills: Education 2030. OECD Publishing.
https://www.oecd.org/education/2030-project/
