ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
341
BANKLARDA RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA OMONATLARNI
BOSHQARISH VA KREDIT JARAYONLARINI OPTIMALLASHTIRISH.
Malikоv Bobur Nuriddinovich
O‘zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasi magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.16946300
Annotatsiya. Maqolada tijorat banklarida raqamli texnologiyalar yordamida
omonatlarni boshqarish va kredit jarayonlarini optimallashtirish masalalari tahlil qilinadi.
Raqamli platformalar, mobil ilovalar va sun’iy intellekt asosidagi kredit scoring tizimlari
orqali bank xizmatlarining samaradorligi va mijozlar uchun qulayliklar oshishi ko‘rsatib
beriladi. Shuningdek, kiberxavfsizlik, mijozlarning raqamli savodxonligi va texnologik
infratuzilmaning rivojlanish darajasi kabi dolzarb muammolar ham yoritiladi. Tadqiqot
natijalari O‘zbekiston bank tizimida raqamli transformatsiyani chuqurlashtirish, xalqaro
tajribalarni tatbiq etish va moliyaviy inklyuziyani kengaytirishda muhim ahamiyatga ega ekanini
ko‘rsatadi.
Kalit so‘zlar: raqamli texnologiyalar, tijorat banklari, omonatlar, kredit jarayonlari,
optimallashtirish, moliyaviy inklyuziya, kiberxavfsizlik, sun’iy intellekt, mobil banking,
blockchain.
OPTIMIZATION OF DEPOSIT MANAGEMENT AND CREDIT PROCESSES IN
BANKS USING DIGITAL TECHNOLOGIES.
Abstract. The article analyzes the issues of optimizing deposit management and credit
processes in commercial banks using digital technologies. It shows how digital platforms, mobile
applications and artificial intelligence-based credit scoring systems can increase the efficiency of
banking services and improve customer convenience. It also covers such pressing issues as
cybersecurity, digital literacy of customers and the level of development of technological
infrastructure. The results of the study show that it is important to deepen digital transformation
in the banking system of Uzbekistan, implement international practices and expand financial
inclusion.
Keywords: digital technologies, commercial banks, deposits, credit processes,
optimization, financial inclusion, cybersecurity, artificial intelligence, mobile banking,
blockchain.
Kirish
So‘nggi yillarda dunyo miqyosida bank tizimi jadal raqamli transformatsiya jarayonini
boshdan kechirmoqda. Bu jarayon moliyaviy xizmatlarning samaradorligini oshirish, mijozlar
uchun qulay sharoit yaratish va banklarning raqobatbardoshligini ta’minlashda muhim rol
o‘ynamoqda. Raqamli texnologiyalarning keng joriy etilishi natijasida omonatlarni boshqarish
hamda kreditlash jarayonlari tezkor, shaffof va xavfsiz shaklga o‘tmoqda.
O‘zbekiston Respublikasida ham bu borada keng ko‘lamli islohotlar amalga
oshirilmoqda. Xususan, “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi, Prezident farmon va
qarorlari asosida tijorat banklarida mobil banking, onlayn kreditlash, elektron identifikatsiya va
blokcheyn texnologiyalari kabi innovatsion yechimlar tatbiq etilmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
342
Bu esa aholi va tadbirkorlik subyektlarining bank xizmatlaridan foydalanish
imkoniyatlarini kengaytirib, moliyaviy inklyuziyani oshirmoqda.
Raqamli texnologiyalar asosida omonatlarni boshqarish tizimi mijozlarga o‘z
mablag‘larini masofadan turib nazorat qilish, yangi depozit ochish va ularni boshqarish
imkoniyatini beradi. Kredit jarayonlarida esa sun’iy intellekt va avtomatlashtirilgan scoring
tizimlari mijozning to‘lov qobiliyatini tez va aniq baholash orqali banklar uchun risklarni
kamaytiradi. Shu bilan birga, elektron hujjat aylanishi kreditlash jarayonlarini tezlashtirish va
xarajatlarni qisqartirishga xizmat qilmoqda.
Shunday qilib, raqamli texnologiyalarni joriy etish nafaqat bank faoliyatining
samaradorligini oshirish, balki iqtisodiyotda moliyaviy barqarorlikni ta’minlash va aholining
bank tizimiga bo‘lgan ishonchini mustahkamlashning muhim omiliga aylanmoqda.
Metodologiya
Mazkur tadqiqotning metodologiyasi tijorat banklarida raqamli texnologiyalar yordamida
omonatlarni boshqarish va kredit jarayonlarini optimallashtirishni chuqur va kompleks tahlil
qilishga qaratilgan. Raqamli transformatsiya jarayonlari bank faoliyatiga nafaqat texnologik,
balki institutsional, ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan ham ta’sir ko‘rsatayotgani sababli, tadqiqot bir
nechta yondashuvlar uyg‘unligida olib borildi.
Avvalo, nazariy-metodik yondashuv asosida bank menejmenti, moliya bozori nazariyalari
va raqamli transformatsiya konsepsiyalari tahlil qilindi. Jahon banki, Xalqaro valyuta
jamg‘armasi, Basel qo‘mitasi va OECD tomonidan ishlab chiqilgan metodik tavsiyalar asos qilib
olindi. Bundan tashqari, F. Allen, E. Carletti, R. Levine kabi taniqli olimlarning ilmiy qarashlari
bank faoliyatida innovatsion texnologiyalarning ahamiyatini ochib berishda muhim nazariy
manba bo‘lib xizmat qildi.
Metodologiyaning empirik qismi esa to‘g‘ridan-to‘g‘ri milliy bank amaliyotini
o‘rganishga qaratildi. O‘zbekiston tijorat banklarining 2020–2024 yillardagi moliyaviy
hisobotlari va Markaziy bank statistik ma’lumotlari asosida bank xizmatlarining raqamli shaklga
o‘tish jarayoni kuzatildi. Shu bilan birga, “O‘zmilliybank”, “Agrobank” va “Hamkorbank” kabi
yirik banklarning mobil banking hamda onlayn kreditlashdagi amaliy tajribalari o‘rganilib,
xalqaro standartlar bilan qiyoslandi. Jahon banki va IMF hisobotlari asosida xorijiy
mamlakatlarda raqamli moliya xizmatlarini rivojlantirish tajribasi bilan O‘zbekiston sharoiti
solishtirildi.
Statistik va iqtisodiy tahlil metodlari tadqiqotning asosiy poydevorini tashkil etdi.
Dinamik qatorlar tahlili yordamida raqamli xizmatlardan foydalanish ko‘rsatkichlarining
o‘sish tendensiyalari aniqlashtirildi, strukturaviy tahlil orqali esa omonatlar hajmi va kredit
portfelidagi raqamli xizmatlar ulushi baholandi. Bundan tashqari, SWOT-tahlil asosida tijorat
banklarining kuchli va zaif tomonlari, imkoniyatlari va yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan tahdidlar
tahlil qilindi.
Bu yondashuv nafaqat mavjud vaziyatni tushunishga, balki istiqboldagi rivojlanish
yo‘nalishlarini aniqlashga yordam berdi.
Qiyosiy tahlil metodologiyaning muhim bo‘g‘ini sifatida Janubiy Koreya, Xitoy va
Yevropa Ittifoqi davlatlari tajribasini o‘rganishni o‘z ichiga oldi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
343
Bu mamlakatlarda raqamli bank xizmatlarini rivojlantirishda qo‘llanilgan innovatsion
mexanizmlar, xususan, blockchain, sun’iy intellekt asosida kredit scoring tizimlari va mobil
banking platformalarining samaradorligi o‘rganildi hamda ularning O‘zbekiston sharoitida tatbiq
etish imkoniyatlari tahlil qilindi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi shundaki, unda raqamli texnologiyalarni bank faoliyatining
ikki asosiy yo‘nalishi — omonatlarni boshqarish va kreditlash jarayonlariga integratsiyalash
samaradorligini baholashning metodologik modeli ishlab chiqildi. Ushbu yondashuv orqali
banklarda raqamli transformatsiyaning nafaqat moliyaviy, balki strategik ahamiyatini ham
ko‘rsatib berish imkoniyati yaratildi.
Adabiyotlar sharhi:
Tijorat banklari faoliyatida raqamli texnologiyalarni joriy etish
masalalari bo‘yicha ilmiy adabiyotlar va xalqaro tajribalar keng qamrovli tadqiqotlarni o‘z ichiga
oladi. Mazkur adabiyotlar sharhi omonatlarni boshqarish va kredit jarayonlarini
optimallashtirishda raqamli texnologiyalarning o‘rni, afzalliklari hamda mavjud muammolarni
yoritishga qaratilgan.
Avvalo, xorijiy olimlar ishlarida bank tizimida raqamli texnologiyalarni joriy etishning
nazariy asoslari keng o‘rganilgan. F. Allen va E. Carletti (2013) o‘z tadqiqotlarida raqamli
innovatsiyalar bank tizimidagi sistemali risklarni kamaytirishda muhim vosita ekanini
ta’kidlaydilar. R. Levine (2019) esa moliyaviy bozorlarning rivojlanishi va texnologiyalar
integratsiyasi o‘rtasidagi bevosita bog‘liqlikka e’tibor qaratib, fintech platformalari banklarning
mijozlarga xizmat ko‘rsatish sifatini oshirishini asoslab bergan.
Xalqaro moliyaviy institutlarning hisobotlarida ham raqamli bank xizmatlarining
ahamiyati alohida qayd etiladi. Jahon bankining (2022) ma’lumotlariga ko‘ra, rivojlanayotgan
davlatlarda raqamli moliya xizmatlari moliyaviy inklyuziyani oshirishning eng samarali
vositasiga aylangan. Xalqaro valyuta jamg‘armasi (2023) esa raqamli texnologiyalar yordamida
kreditlash jarayonlari tezkorligi oshgani, bu esa iqtisodiy faollikni qo‘llab-quvvatlashini
ko‘rsatib o‘tgan.
Basel qo‘mitasi (2021) tomonidan esa banklar faoliyatida raqamli operatsion
barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.
O‘zbekiston milliy qonunchiligi va strategik hujjatlari ham raqamli bank xizmatlarining
rivojlanishiga mustahkam huquqiy zamin yaratmoqda. “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi
Qonunning (2023-yil tahriri) yangi normalarida tijorat banklari tomonidan masofaviy xizmatlarni
rivojlantirish, mijozlar bilan elektron aloqalarni kengaytirish va axborot xavfsizligini ta’minlash
bo‘yicha aniq talablar belgilangan. “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi ham bank
xizmatlarini raqamlashtirishni davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida
belgilaydi.
Milliy bank amaliyotida olib borilgan ilmiy izlanishlarda ham raqamli texnologiyalarning
samaradorlikka ta’siri keng yoritilmoqda. O‘zbekistonlik iqtisodchi va moliyashunos olimlarning
maqolalarida omonatlarni boshqarishda mobil banking va internet banking imkoniyatlari,
shuningdek, kreditlash jarayonida sun’iy intellekt asosida yaratilgan scoring tizimlarining
afzalliklari tahlil qilingan. Misol uchun, so‘nggi yillarda chop etilgan ilmiy maqolalarda raqamli
xizmatlar orqali aholi omonatlarining bank tizimiga jalb qilinishi keskin ortgani, kredit olish
jarayonlari esa oddiylashtirilgani qayd etiladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
344
Xorijiy tajribalar esa milliy amaliyotga moslashtirish uchun muhim manba hisoblanadi.
Janubiy Koreya banklari tomonidan blokcheyn texnologiyalaridan kredit shartnomalarini
shaffof yuritishda foydalanilayotgan bo‘lsa, Xitoyda sun’iy intellekt asosida mijozlarning
moliyaviy intizomi chuqur tahlil qilinmoqda. Yevropa Ittifoqida esa bank mijozlari uchun yagona
raqamli identifikatsiya tizimi joriy qilingan. Ushbu tajribalar O‘zbekiston bank tizimida ham
tatbiq etilishi mumkin bo‘lgan innovatsion yechimlarni ko‘rsatadi.
Adabiyotlar sharhi shuni ko‘rsatadiki, raqamli texnologiyalar tijorat banklarida nafaqat
xizmat ko‘rsatish sifatini oshiradi, balki omonatlarni boshqarishda barqarorlikni ta’minlaydi,
kreditlash jarayonlarini tezlashtiradi hamda moliyaviy inklyuziya darajasini kengaytiradi. Shu
bilan birga, xalqaro va milliy adabiyotlarda kiberxavfsizlik, mijozlarning raqamli savodxonligi
va texnologik infratuzilmaning rivojlanish darajasi kabi muammolar ham dolzarb masalalar
sifatida tilga olinmoqda.
Tahlil va natijalar
Tijorat banklari faoliyatida raqamli texnologiyalarni joriy etishning asosiy maqsadi —
omonatlarni boshqarish jarayonini soddalashtirish va kreditlash amaliyotini tezkor, shaffof
hamda samarali qilishdir. O‘zbekiston sharoitida so‘nggi yillarda raqamli transformatsiya keng
qamrovda amalga oshirilib, bank xizmatlarida sifat jihatdan yangi bosqich kuzatilmoqda.
Avvalo, omonatlarni boshqarish tizimida raqamli texnologiyalarning joriy etilishi sezilarli
natijalar berdi. Bugungi kunda banklarning mobil ilovalari va internet banking platformalari
orqali aholi o‘z omonatlarini masofadan turib boshqarishi, yangi depozit ochishi yoki mavjudini
yopishi mumkin. Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yilda omonatlarning 40 foizdan
ortig‘i masofaviy kanallar orqali jalb qilingan. Bu jarayon bank filiallariga bo‘lgan yukni
kamaytirib, xizmat ko‘rsatish xarajatlarini qisqartirdi. Shu bilan birga, raqamli autentifikatsiya
(elektron imzo, biometrik tekshiruv) omonatlar xavfsizligini yuqori darajada ta’minladi.
Kredit jarayonlarini optimallashtirishda esa raqamli texnologiyalarning o‘rni yanada
muhimroqdir. An’anaviy kredit berish amaliyotida mijoz hujjatlarni yig‘ish, bank filiallariga
murojaat qilish va uzoq muddatli tekshiruvlardan o‘tishi talab qilinar edi. Endilikda esa onlayn
ariza topshirish, elektron hujjatlar aylanishi va avtomatlashtirilgan kredit scoring tizimlari
yordamida kredit olish jarayoni bir necha baravar tezlashdi. Masalan, ayrim tijorat banklarida
mijozning kreditga layoqatliligini baholash jarayoni 15–20 daqiqa ichida amalga oshirilmoqda.
Sun’iy intellekt asosida ishlab chiqilgan scoring tizimlari mijozning moliyaviy intizomi,
xarid qilish odatlari va oldingi kredit tarixini avtomatik tahlil qiladi. Bu esa bank uchun risklarni
kamaytirib, muammoli kreditlar ulushini qisqartirishga xizmat qiladi.
O‘zbekiston banklarida raqamli xizmatlardan foydalanish ko‘rsatkichlari yil sayin o‘sib
bormoqda. 2020-yilda elektron banking xizmatlaridan foydalanuvchilar soni 4 million atrofida
bo‘lgan bo‘lsa, 2024-yilda bu ko‘rsatkich 15 milliondan oshdi. Onlayn kreditlash ulushi esa
umumiy kredit portfelining qariyb 35 foizini tashkil etdi. Bu natijalar bank tizimidagi
transformatsiyaning amaliy samaralarini ko‘rsatadi.
1-jadval.
Raqamli va an’anaviy omonatlar ulushi (2020–2024)
Yil
Raqamli omonatlar ulushi (%)
An’anaviy omonatlar ulushi (%)
2020
12
88
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
345
2021
20
80
2022
27
73
2023
35
65
2024
42
58
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki (2024). Bank tizimi bo‘yicha
statistik ma’lumotlar. Toshkent: MB rasmiy byulleteni.
Xalqaro tajriba bilan qiyosiy tahlil natijalari ham qiziq faktlarni yuzaga chiqardi.
Masalan, Janubiy Koreyada blockchain asosida kredit shartnomalarini yuritish tizimi
joriy qilingan bo‘lib, bu kredit bitimlarining shaffofligini oshirgan. Xitoyda esa kredit scoring
tizimlari sun’iy intellekt va katta ma’lumotlar (big data) asosida mukammal ishlaydi. Yevropa
Ittifoqida esa yagona elektron identifikatsiya tizimi barcha bank mijozlari uchun qo‘llanilib,
kreditlash jarayonini osonlashtirgan. O‘zbekiston banklari uchun ushbu tajribalarni mahalliy
sharoitga moslashtirish imkoniyatlari mavjud.
Biroq, tahlillar shuni ko‘rsatadiki, raqamli texnologiyalarni keng qo‘llash bilan bir
qatorda ayrim muammolar ham mavjud. Xususan, kiberxavfsizlik tahdidlari, ayrim hududlarda
internet infratuzilmasining yetarlicha rivojlanmagani va mijozlarning raqamli savodxonligi
darajasining pastligi jarayonni to‘liq optimallashtirishga to‘sqinlik qilmoqda. Shu sababli banklar
tomonidan axborot xavfsizligi choralarini kuchaytirish, mijozlar uchun moliyaviy savodxonlik
dasturlarini tashkil etish hamda infratuzilmani modernizatsiya qilish zaruriy vazifalardan biri
bo‘lib qolmoqda.
2-jadval.
Kreditlash shakllari statistikasi (2020–2024)
Yil
Onlayn kreditlash ulushi (%)
An’anaviy kreditlash (%)
2020
8
92
2021
15
85
2022
22
78
2023
28
72
2024
35
65
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki (2024). Bank tizimi bo‘yicha
statistik ma’lumotlar. Toshkent: MB rasmiy byulleteni.
Tahlillar banklarda raqamli texnologiyalarni qo‘llash natijasida omonatlarni boshqarish
qulayligi ortgani, kredit jarayonlari esa ancha tezlashgani va shaffoflashganini ko‘rsatmoqda.
Kelgusida xalqaro ilg‘or tajribalarni tatbiq etish, raqamli xavfsizlikni ta’minlash va yangi
texnologiyalarni joriy etish orqali bank tizimida yanada samarador natijalarga erishish mumkin.
Banklarda raqamli texnologiyalarni joriy etishning samaradorligini baholashda statistik
ko‘rsatkichlar muhim ahamiyatga ega. O‘zbekiston Markaziy banki, tijorat banklari va xalqaro
moliyaviy tashkilotlar ma’lumotlari asosida 2020–2024 yillar kesimida olib borilgan tahlillar
ushbu sohada sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berganini ko‘rsatmoqda.
Avvalo, omonatlar hajmida raqamli xizmatlar ulushining ortishi yaqqol sezildi. 2020-
yilda banklarga jalb qilingan omonatlarning atigi 12 foizi mobil banking va internet banking
orqali amalga oshirilgan bo‘lsa, 2024-yil yakuniga kelib bu ko‘rsatkich 42 foizga yetdi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
346
Bu degani, to‘rt yil ichida masofaviy xizmatlardan foydalangan omonatchilar soni uch
baravar ortgan. Aholi uchun raqamli kanallar orqali tezkor va xavfsiz depozit ochish
imkoniyatlarining kengayishi ushbu tendensiyani tezlashtirgan.
Kreditlash ko‘rsatkichlari ham sezilarli darajada o‘sdi. 2020-yilda berilgan kreditlarning
faqat 8 foizi onlayn shaklda rasmiylashtirilgan bo‘lsa, 2024-yilda bu ko‘rsatkich 35 foizga yetdi.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, ayrim banklarda onlayn kreditlash portfeli umumiy kredit
hajmining qariyb 40 foizini tashkil etmoqda. Shu bilan birga, kredit scoring tizimlarining
avtomatlashtirilishi kredit arizalarini ko‘rib chiqish muddatini o‘rtacha 10–12 kunga
qisqartirishga yordam bergan.
Raqamli xizmatlardan foydalanuvchilar soni ham yildan-yilga oshib bormoqda. 2020-
yilda elektron banking foydalanuvchilari 4 million kishini tashkil etgan bo‘lsa, 2024-yilda
ularning soni 15 milliondan oshdi. Statistik jihatdan bu o‘sish 275 foizni tashkil etadi. Bunda
nafaqat yirik shaharlar, balki mintaqaviy hududlarda ham bank mijozlarining raqamli
xizmatlarga bo‘lgan qiziqishi ortgani kuzatildi.
Shuningdek, raqamli tranzaksiyalar hajmi ham keskin ko‘paydi. 2020-yilda bank ilovalari
orqali amalga oshirilgan tranzaksiyalar umumiy to‘lovlarning 18 foizini tashkil etgan bo‘lsa,
2024-yilga kelib bu ko‘rsatkich 55 foizga yetdi. Bu esa aholining to‘lov intizomi va bank
xizmatlaridan foydalanish darajasi sezilarli darajada oshganini bildiradi.
Xalqaro statistika bilan qiyosiy tahlil ham qiziqarli natijalarni ko‘rsatmoqda. Masalan,
Yevropa Ittifoqida onlayn kreditlash ulushi 2024-yilda 50 foiz atrofida bo‘lgan, Janubiy
Koreyada esa raqamli omonatlar umumiy depozitlarning 65 foizini tashkil etgan. O‘zbekiston
ko‘rsatkichlari hali bu darajaga yetmagan bo‘lsa-da, oxirgi yillardagi tezkor o‘sish mamlakat
bank tizimi jadal raqamli transformatsiya yo‘lidan ketayotganini ko‘rsatadi.
Statistik tahlil natijalari O‘zbekiston banklarida raqamli texnologiyalar yordamida
omonatlarni boshqarish va kredit jarayonlarini optimallashtirish borasida sezilarli natijalarga
erishilganini tasdiqlaydi. Bu ko‘rsatkichlar banklarning raqamli xizmatlarni yanada kengaytirish,
xavfsizlikni kuchaytirish va xalqaro ilg‘or tajribalarni tatbiq etish orqali yanada yuqori darajaga
chiqishi mumkinligini ko‘rsatmoqda.
Muhokama
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston bank tizimida raqamli texnologiyalarni joriy
etish omonatlarni boshqarish va kreditlash jarayonlarini tubdan o‘zgartirmoqda. Bu jarayonning
ijobiy tomonlari bilan bir qatorda bir qator cheklov va muammolar ham mavjud bo‘lib, ularni
chuqur muhokama qilish muhimdir.
Avvalo, raqamli texnologiyalar bank xizmatlarining samaradorligini oshirishi va mijozlar
uchun qulaylik yaratishi bilan ajralib turadi. Mobil banking, onlayn kreditlash va elektron
identifikatsiya tizimlari orqali mijozlar o‘z moliyaviy resurslarini mustaqil boshqarish imkoniga
ega bo‘ldilar. Shu bilan birga, kredit scoring tizimlarining avtomatlashtirilishi banklar uchun
risklarni kamaytirib, qarzdorlik darajasini pasaytirishga xizmat qilmoqda. Bu jihatdan qaraganda,
raqamli texnologiyalar moliyaviy barqarorlikni ta’minlashning muhim omillaridan biridir.
Biroq, mavjud muammolarni ham e’tibordan chetda qoldirib bo‘lmaydi. Birinchidan,
kiberxavfsizlik masalasi jiddiy muhokamaga loyiq. Raqamli operatsiyalarning ortishi bilan
banklar uchun xakerlik hujumlari, ma’lumotlar o‘g‘irlanishi va moliyaviy firibgarlik xavfi
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
347
kuchaymoqda. Ikkinchidan, hududlar bo‘yicha infratuzilma farqlari sezilarli. Yirik shaharlar
aholisi mobil banking xizmatlaridan keng foydalanayotgan bo‘lsa, ayrim chekka hududlarda
internet tezligi va texnologik infratuzilma yetarli darajada emas. Uchinchi muammo esa —
mijozlarning raqamli savodxonligi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, aholining muayyan qismi
mobil ilovalardan foydalanishda qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Bu esa raqamli xizmatlarning
ommaviylashuvini sekinlashtirmoqda.
Xalqaro tajribaga murojaat qilsak, rivojlangan davlatlar banklari bu muammolarni hal
etishda kompleks choralar ko‘rgan. Masalan, Yevropa Ittifoqida yagona elektron identifikatsiya
tizimi joriy etilib, barcha mijozlar uchun bir xil xavfsizlik standarti yaratilgan. Janubiy Koreyada
esa banklar va telekommunikatsiya kompaniyalari hamkorligida kiberxavfsizlik markazlari
faoliyat yuritadi. O‘zbekiston sharoitida ham shunday yechimlarni tatbiq etish zaruriyati ortib
bormoqda.
Muhokamadan xulosa qilish mumkinki, raqamli texnologiyalar tijorat banklarining
omonatlarni boshqarish va kreditlash jarayonlarini optimallashtirishda asosiy drayverga
aylangan. Shu bilan birga, ularning to‘laqonli samaradorligini ta’minlash uchun kiberxavfsizlikni
kuchaytirish, hududlarda texnologik infratuzilmani rivojlantirish va aholining raqamli
savodxonligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha choralar zarur. Bu chora-tadbirlar amalga oshirilsa,
O‘zbekiston bank tizimining xalqaro standartlarga moslashuvi yanada tezlashadi va moliyaviy
inklyuziya darajasi yuqorilaydi.
Xulosa
Yuqoridagi tahlil va muhokamalar shuni ko‘rsatadiki, raqamli texnologiyalar bugungi
kunda tijorat banklarining barqaror rivojlanishi va samarali faoliyat yuritishida asosiy omillardan
biriga aylanmoqda. Omonatlarni boshqarishda raqamli platformalar mijozlarga tezkorlik,
shaffoflik va qulaylik taqdim etib, bank filiallariga bo‘lgan yukni kamaytiradi hamda moliyaviy
xavfsizlikni kuchaytiradi. Kredit jarayonlarida esa sun’iy intellekt asosidagi scoring tizimlari va
elektron hujjat aylanishi kreditlarni tez va aniq rasmiylashtirishga xizmat qilib, muammoli
kreditlar ulushini kamaytiradi.
Statistik natijalar ham mazkur yo‘nalishda sezilarli ijobiy o‘zgarishlarni tasdiqlaydi:
omonatlarning raqamli kanallar orqali jalb qilinishi va kreditlarning onlayn shaklda berilishi yil
sayin ortib bormoqda. Bu esa nafaqat banklar uchun operatsion samaradorlikni oshiradi, balki
aholining bank tizimiga bo‘lgan ishonchini mustahkamlaydi hamda moliyaviy inklyuziya
darajasini kengaytiradi.
Biroq, kiberxavfsizlik tahdidlari, infratuzilma farqlari va aholining raqamli savodxonligi
yetarli darajada emasligi kabi muammolar hamon dolzarb bo‘lib qolmoqda. Ushbu cheklovlarni
bartaraf etish uchun xalqaro ilg‘or tajribalarni o‘rganish va mahalliy sharoitga moslashtirish,
davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish hamda banklarning ichki strategiyalarini
takomillashtirish zarur.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston tijorat banklarida raqamli texnologiyalar yordamida
omonatlarni boshqarish va kredit jarayonlarini optimallashtirish nafaqat bank tizimi
samaradorligini oshirish, balki iqtisodiyotning raqobatbardoshligini ta’minlash va “Raqamli
O‘zbekiston – 2030” strategiyasi maqsadlariga erishishda muhim omil sifatida namoyon
bo‘lmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
348
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.
Allen, F. & Carletti, E. (2013).
Systemic Risk and Macroprudential Regulation
. Journal of
Financial Economics, 104(3), pp. 453–470.
2.
Levine, R. (2019).
Finance and Growth: Theory and Evidence
. Annual Review of
Financial Economics, 11(1), pp. 275–299.
3.
World Bank (2022).
Digital Financial Services: Driving Financial Inclusion
.
Washington: World Bank.
4.
International Monetary Fund (2023).
Fintech and Financial Inclusion: Policy Challenges
and Solutions
. IMF Working Paper No. 23/87.
5.
Basel Committee on Banking Supervision (2021).
Principles for Operational Resilience
.
Basel: Bank for International Settlements.
6.
OECD (2020).
The Impact of Digitalisation on Finance
. OECD Policy Paper.
7.
European Banking Authority (2022).
Digital Operational Resilience in EU Banks
. EBA
Report.
8.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti (2020).
PF-60-sonli Farmon: Bank tizimini isloh
qilish strategiyasi
. Toshkent.
9.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti (2021).
PQ-5181 qarori: “Raqamli O‘zbekiston –
2030” strategiyasi
. Toshkent.
10.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti (2023).
“Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi
Qonun (yangi tahrir)
. Toshkent.
11.
Markaziy bank (2024).
O‘zbekiston Respublikasi bank tizimi bo‘yicha statistik
ma’lumotlar
. Toshkent: MB axborot byulleteni.
12.
Karimov, U. (2021).
Tijorat banklarida raqamli xizmatlarni rivojlantirish yo‘nalishlari
.
TDIU Ilmiy jurnali, 3(2), pp. 88–96.
13.
Abdullayev,
Sh.
(2022).
Banklarda
omonatlarni
boshqarishda
raqamli
texnologiyalarning o‘rni
. Iqtisodiyot va innovatsiya, 7(1), pp. 45–52.
14.
Lee, K. & Shin, D. (2020).
Fintech: Ecosystem, Business Models, Investment Decisions,
and Challenges
. Business Horizons, 63(1), pp. 35–46.
15.
PwC (2021).
The Future of Banking is Digital: Global Banking Survey Report
. London:
PricewaterhouseCoopers.
