ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
129
JEK LONDON VA ABDULLA QAHHOR HIKOYALARIDA LING VA POETIK
JIHATLARNING UYGʻUNLASHUVI
Madaminova Barnoxon
O`zFDU Filologiya: ingliz tili 3- kurs talabasi
+998911272004
barnokhanmadaminova57@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15429659
ANNOTATSIYA.
Ushbu maqolada Jek London va Abdulla Qahhor ijodidagi hikoya
janrining lingvistik va poetik jihatlari o‘rganiladi. Har ikki adibning badiiy tasvir uslubi, tildan
foydalanish madaniyati, obraz yaratish texnikasi hamda ruhiy-estetik ta’sir doirasi tahlil
qilinadi. Mualliflar orasidagi madaniy-falsafiy tafovutlar va umumiyliklar lingvopoetik nuqtai
nazardan tadqiq etilib, hikoya janrining universal qonuniyatlari yoritiladi. Ishda kontekstual
tahlil, komparativ metod va stilistik yechimlar asosida muqoyasa yuritiladi.
KALIT SO‘ZLAR:
lingvopoetika, badiiy tahlil, Jek London, Abdulla Qahhor, hikoya janri,
adabiy uslub, obraz.
ABSTRACT.
This article explores the linguistic and poetic features in the short stories of
Jack London and Abdulla Qahhor. It analyzes their stylistic approaches to literary depiction,
the cultural use of language, techniques of character construction, and emotional-aesthetic
resonance. The study reveals both cultural-philosophical differences and commonalities from
a linguopoetic perspective, thereby highlighting universal principles of the short story genre.
Contextual analysis, comparative methodology, and stylistic interpretation serve as the
primary tools for the research.
KEYWORDS:
linguopoetics, literary analysis, Jack London, Abdulla Qahhor, short story
genre, literary style, character.
ASOSIY QISM
Jack London va Abdulla Qahhor ijodi turli zamon, makon va madaniyatlarda shakllangan
bo‘lishiga qaramay, ularning hikoyalaridagi lingvistik va poetik jihatlar inson ruhiyati, ijtimoiy
ziddiyat va tabiat bilan kurashni tasvirlashda o‘zaro g‘oyat o‘xshash nuqtalarga ega. Bu
maqola ana shunday uyg‘unlik nuqtalarini aniqlash, qiyoslash va tahlil qilishga qaratilgan.
Jek London, XX asr boshlarining realistik adabiyotida o‘z o‘rniga ega bo‘lgan yozuvchi
sifatida, tabiat va inson o‘rtasidagi kurashni hayotiy voqealar orqali tahlil qilgan. Uning
“Yovvoyi chaqiriq”, “Olov yoqish” kabi hikoyalari til jihatidan sodda, ammo semantik jihatdan
kuchli yuklangan matnlar sifatida ajralib turadi [1]. Til birliklari asosan naturalistik
mazmunga ega bo‘lib, poetik tasvirlar tabiatning hayot-mamot bilan chambarchas
bog‘langanligini ko‘rsatadi. Unda lingvistik strukturalar poetik obrazlarga bo‘ysunadi — har
bir fe’l, har bir epitet voqealilikning shafqatsiz ritmiga xizmat qiladi.
Abdulla Qahhor esa o‘zining “Sinchalak”, “O‘tmishdan ertak” kabi hikoyalarida
jamiyatdagi ijtimoiy ziddiyatlarni, inson psixologiyasidagi murakkab holatlarni o‘zbekona
ifoda vositalari orqali yetkazadi. Uning hikoyalarida til, poetiklik va obraz uyg‘unligi ko‘proq
lirizm va tanqidiy realizm orqali namoyon bo‘ladi [2]. Qahhor tilga juda nozik yondashadi:
fonetik o‘yinlar, xalqona iboralar, kinoya va satirik quyi kontekstlar orqali badiiy qalinlik hosil
qiladi. Bu holat lingvistik va poetik jihatlarning nafaqat uyg‘unlashganini, balki bir-birini
to‘ldirib, yaxlit estetik muhit yaratganini ko‘rsatadi.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
130
London hikoyalarida dramatik kuch, voqea ketma-ketligi va konfliktga asoslangan
tuzilma ustuvorlik qiladi. Qahhor esa dialoglar, ichki monologlar, psixologik portret va
kontekstual satira orqali obrazni ochadi. Bu ikki adibning uslubi lingvopoetik tahlilda o‘ziga
xoslik kasb etadi. Masalan, London tabiatni tiriklikning dushmani sifatida tasvirlasa, Qahhor
jamiyatni inson ruhining tahdid manbai sifatida ko‘rsatadi [3].
Ushbu ikki adibning hikoyalarida til obraz va g‘oya uzviyligi sifatida ishlatilgan. Jek
Londonda epik qahramonlar hayot uchun kurashuvchi prototiplardir — ular harakatda,
amalda yashaydi. Har bir lingvistik birlik (masalan, “blizzard”, “hunger”, “frostbite”) harakat
mazmuniga xizmat qiladi. Abdulla Qahhor esa tildan ruhiy mazmun yaratish vositasi sifatida
foydalanadi: iboralardagi ikkiyoqlamalik, satira orqali ijtimoiy fikrni ifodalaydi (masalan,
“Odam bo‘lish qiyin”, “Ko‘rpasini oyoqqa tortgan zamon”) [4].
Lingvistik jihatdan Londonning matnlari soddaroq, kuchli fe’llar, tabiiy ob’ektlarga doir
atamalar ko‘p. Qahhor esa ko‘p ma’noli so‘zlar, frazeologizmlar, metaforalar va mantiqiy-
psixologik o‘yinlarga boy. Bunday yondashuv ularning adabiy maktabini ko‘rsatadi: biri –
g‘arb realizmida, ikkinchisi – sharqning tanqidiy realizmi doirasida.
Poetik jihatdan esa, London hikoyalarida shiddat, ritm, ekspressiya muhim. Harakat
dinamikasi – poetik asosi. Qahhorda esa poetiklik ruhiy mulohazalar, ichki satira va tanqidiy
lirizmda ifodalanadi. Jumladan, “Sinchalak” hikoyasida yosh bola qiyofasi orqali butun bir
jamiyatdagi e’tiborsizlik, befarqlik va axloqiy pasayish ifodalangan. Tildagi har bir jumla
chuqur ma’noga ega: u tanqidiy, lirik, ijtimoiy mazmunni birlashtiradi [5].
Shu nuqtai nazardan, har ikkala adib poetik tilni yaratishda milliy madaniyat,
jamiyatdagi ijtimoiy ruhiyat va adabiy an’analarni yadro sifatida olgan. London protestant ish
etikasi va individualistik kurash falsafasi bilan yondashgan bo‘lsa, Qahhor jamiyatdagi illatlar,
insoniy qadriyatlar va ichki dramatizmni badiiy obrazlar orqali tahlil qilgan.
Maqolaning muhim jihatlaridan biri – bu adiblar o‘rtasidagi lingvistik metafora
ishlatilishining qiyosi. Jek London tabiatni odamga qarshi, sovuq, yovvoyi kuch sifatida
keltirar ekan, metafora vositasida hayotning real mohiyatini ko‘rsatadi. Misol uchun, “To Build
a Fire” hikoyasidagi sovuq tasviri (“The cold was biting, merciless…”) faqat tabiat emas,
hayotning o‘zi haqida metafora hisoblanadi [6]. Abdulla Qahhor esa ijtimoiy metaforalarda
ilg‘or – insoniy qadriyatlar erib ketayotgan jamiyatni tasvirlashda badiiy obrazlar ishlatadi:
“Odamgarchilik tog‘dan emas, yurakdan tushar”, degan qiyosiy uslubda satirik metafora
vujudga keladi [7].
Yana bir muhim farq – gap strukturasidagi farqlik: London qisqa, sodda, kuchli gaplar
orqali dinamik muhit yaratsa, Qahhor murakkab, emotsional, murakkab sintaktik tuzilmalar
orqali fikrni chuqurlashtiradi. Bu uslubiy jihat ham lingvistik, ham poetik xususiyatlarni
aniqlashda asos bo‘ladi.
XULOSA
Jek London va Abdulla Qahhor hikoyalarida til va poetik jihatlar faqat estetik bezak
emas, balki g‘oya, obraz va mazmunning asosiy elementidir. Har ikkala adib til vositasidan
adabiy ijtimoiy fikrni shakllantirish, hayot haqiqatini yoritish va inson ruhiyatini tahlil
qilishda foydalanadi. Ularning hikoyalari lingvopoetik tahlilda bir-birini boyitadi: biri tabiat va
hayot kurashini tildagi harakat orqali yoritadi, ikkinchisi esa jamiyat va inson ziddiyatlarini
ruhiy-estetik poetika orqali ochib beradi. Bu uyg‘unlik tilshunoslik, adabiyotshunoslik va
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
131
madaniyatshunoslik chorrahasida turgan kuchli ilmiy va estetik tadqiqot yo‘nalishini
ko‘rsatadi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Лондон Дж. Сочинения в 12 томах. Т. 2. — Москва: Правда, 1986.
2.
Қаҳҳор А. Танланган асарлар. 5 томлик. — Тошкент: Ўзбекистон, 2012.
3.
Azizov A. G‘arb adabiyoti tarixida realizm maktabi. — Toshkent: O‘qituvchi, 2005.
4.
Karimov Z. Lingvopoetik tahlil asoslari. — Toshkent: Fan, 2017.
5.
Зарипов Ш. Ижодиятнинг поэтикаси. — Тошкент: Университет, 2009.
6.
Maxbuba, T. (2023). ENHANCING ENGLISH LANGUAGE TEACHING FOR ESP LEARNERS:
STRATEGIES AND APPROACHES. In Conference on Digital Innovation:" Modern Problems and
Solutions.
7.
Jek London. To Build a Fire and Other Stories. Penguin Classics, 2008.
8.
Axmedov M. Abdulla Qahhor prozasida ijtimoiy motivlar. — Termiz: Surxon nashriyoti,
2020.
