ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
69
BANKLARARO VALYUTA MUNOSABATLARI
МЕЖБАНКОВСКИЕ ВАЛЮТНЫЕ ОТНОШЕНИЯ
Sadikov Zafarbek Adilbekovich
Andijon davlat texnika instituti “Buxgalteriya hisobi va
menejment” kafedrasi katta o`qituvchisi
Abdujaporov Ziyoyiddin Visoliddin o‘g‘li
Andijon davlat texnika instituti Muhandislik iqtisodiyoti va
boshqaruv fakulteti Bank ishi va auditi 4-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15421037
Annotatsiya
. Mazkur maqolada banklararo valyuta munosabatlarining iqtisodiy
mohiyati, institutsional asoslari, operatsion mexanizmlari va xalqaro amaliyotdagi o‘rni tahlil
qilinadi. Banklar o‘rtasidagi valyuta operatsiyalarining asosiy shakllari -spot, forward, swap
va valyuta intervensiyalari misolida ularning iqtisodiyotdagi roli yoritiladi. Shuningdek,
O‘zbekiston moliya tizimidagi banklararo valyuta aloqalarining amaliy jihatlari, valyuta
risklari va likvidlikni boshqarish mexanizmlari matematik modellar asosida izohlanadi..
Kalit so‘zlar:
spot, forward, swap, likvidlik, valyuta riski, konversiya.
Аннотация
: В данной статье рассматриваются экономическая сущность
межбанковских валютных отношений, институциональные основы, операционные
механизмы и их роль в международной практике. На примере операций spot, forward,
swap и валютных интервенций анализируется значение валютных сделок между
банками. Также рассматриваются практические аспекты валютных отношений в
банковской системе Узбекистана, включая управление валютными рисками и
механизмами ликвидности на основе математических моделей
Ключевые слова
: spot, forward, swap, ликвидность, валютный риск, конверсия.
Kirish.
Banklar o`z faoliyatini amalga oshirish jarayonida o`zaro
opetatsiyalarni yoki
turli munosabatlardan foydalanishadi. Ya`ni, banklararo operatsiyalar - bu tijorat banklari
o‘rtasida amalga oshiriladigan moliyaviy, hisob-kitob va kredit operatsiyalari majmuasidir.
Ular moliya tizimining barqaror ishlashi, likvidlikni ta’minlash, valyuta va foiz stavkalarini
muvofiqlashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Banklararo operatsiyalarning asosiy turlari: Valyuta
operatsiyalari- banklar bir-biridan xorijiy valyutalarni spot, forward yoki swap shartlarida
sotib oladi yoki sotadi; Depozit operatsiyalari- bir bank ikkinchi bankka qisqa muddatli
depozit joylashtiradi; Kreditlash- Banklar o‘zaro qisqa muddatli qarz (likvidlik krediti)
beradi. Bu operatsiyalar ko‘pincha LIBOR, SOFR kabi stavkalarga bog‘liq bo‘ladi; To‘lov va
kliring operatsiyalari- banklar o‘rtasida mijozlar nomidan o‘tkazilayotgan to‘lovlar real vaqt
tizimlari orqali amalga oshiriladi; Garov va hisob-kitob vositalari orqali operatsiyalar va
boshqalar shular jumlasidandir.
Asosiy qism
. Bozor iqtisodiyoti sharoitida banklararo valyuta munosabatlari moliyaviy
tizimning barqarorligi va samaradorligini ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Xalqaro moliyaviy
integratsiya jarayonlari chuqurlashib borar ekan, tijorat banklari o‘rtasidagi valyuta
munosabatlari nafaqat ichki valyuta bozorining muvozanatini, balki mamlakatning tashqi
iqtisodiy faoliyatini ham bevosita belgilab bermoqda.
Banklararo valyuta operatsiyalari
-
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
70
bu banklarning bir-biri bilan xorijiy valyutada olib boradigan bitimlari, ular asosan likvidlikni
boshqarish, hisob-kitoblarni amalga oshirish, valyuta risklarini minimallashtirish kabi
maqsadlarga xizmat qiladi.
Markaziy bank hisobotiga ko`ra:
“2023-yilda banklararo pul bozorida jami 310,5 trln soʻmlik yoki 2022-yilga nisbatan
qariyb 2,1 barobarga koʻproq operatsiyalar amalga oshirildi”
1
.
2023-yilda umumiy likvidlik hajmining qisqarib borishi va REPO bozori platformasining
takomillashtirilishi hisobiga
(2023-yilda XVJning “Banklararo REPO bozorini rivojlantirish”
boʻyicha texnik koʻmak dasturi doirasida bildirilgan tavsiyalar asosida)
banklararo REPO bozori
sezilarli darajada faollashib bordi. Jumladan, 2023-yil yakunlari boʻyicha banklararo REPO
bozoridagi operatsiyalar hajmi 76,4 trln soʻmni tashkil qilib pul bozori amaliyotlaridagi ulushi
dekabr oyida 30 foizga yetdi.
Valyuta munosabatlarining banklararo shakllanishi asosan xalqaro savdo operatsiyalari,
investitsiya oqimlari va valyuta konversiyalari bilan bevosita bog‘liq. Masalan, eksport-import
bitimlarini moliyalashtirayotgan bank xorijiy valyutada hisob-kitob qilish uchun boshqa
bankdan valyuta sotib olish zaruratiga duch keladi. Shu nuqtai nazardan qaralganda,
banklararo valyuta bozorining asosiy funksiyasi — bu valyuta likvidligini ta’minlash, valyuta
kursining muvozanatini saqlab turish va moliyaviy oqimlarni tezkor tartibda amalga
oshirishdan iborat. Xususan, yirik banklar o‘rtasidagi valyuta operatsiyalari nafaqat ikki
tomonlama savdo orqali, balki murakkab moliyaviy vositalar (swap, forward, spot, option)
orqali ham amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasida ham banklararo valyuta munosabatlari tobora
murakkablashib bormoqda. Markaziy bank tomonidan joriy etilgan valyuta liberalizatsiyasi
choralari, banklarning xalqaro moliyaviy institutlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlash
imkoniyatlarini kengaytirib, banklararo valyuta operatsiyalarining erkinligini oshirdi. Hozirgi
kunda tijorat banklari kunlik valyuta savdolarini interbank valyuta birjasi orqali amalga
oshiradi. Bu tizim banklarga o‘zaro raqobatga asoslangan narxlar orqali valyuta sotish va
1
Markaziy yillik hisoboti-2023
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
71
xarid qilish imkonini beradi. Shu bilan birga, valyuta intervensiyalari orqali Markaziy bank
ushbu munosabatlarga muayyan darajada ta’sir ko‘rsatadi.
Banklararo valyuta munosabatlarining huquqiy bazasi ham muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston Respublikasining “Valyutani tartibga solish to‘g‘risida”gi qonuni, Markaziy
bankning reglamentlari va moliyaviy monitoringga oid normativ hujjatlar banklararo valyuta
bitimlarining qonuniy asoslarini belgilaydi. Ayniqsa, “Valyuta operatsiyalarini amalga oshirish
tartibi to‘g‘risida”gi yo‘riqnomalar banklararo aloqalarda ishonchlilik va shaffoflikni
ta’minlaydi. Bu esa, o‘z navbatida, xalqaro moliya institutlari bilan ishonchli hamkorlikni
kengaytirish uchun zamin yaratadi.
Banklararo valyuta munosabatlarida risklarni boshqarish ham alohida ahamiyatga ega.
Valyuta kurslarining o‘zgaruvchanligi banklararo bitimlarda yo‘qotishlar xavfini kuchaytiradi.
Shu sababli banklar forward va swap kabi moliyaviy vositalardan foydalanib, kurs
o‘zgarishlariga nisbatan o‘z pozitsiyalarini sug‘urtalaydi. Bundan tashqari, xalqaro kredit
reyting agentliklari va moliyaviy tahlilchilar tomonidan ishlab chiqilgan metodologiyalar
asosida banklar valyuta risklarini baholaydilar va diversifikatsiyalash strategiyalarini ishlab
chiqadilar.
Xulosa qilib aytganda, banklararo valyuta munosabatlari moliyaviy tizimning muhim
bo‘g‘ini bo‘lib, u orqali xalqaro moliyaviy integratsiya va iqtisodiy barqarorlik ta’minlanadi. Bu
sohada institutsional islohotlar, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish va xalqaro tajribani
o‘zlashtirish orqali O‘zbekiston bank tizimining raqobatbardoshligini oshirish mumkin.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Jorion, Philippe. Value at Risk: The New Benchmark for Managing Financial Risk, 3rd ed.,
McGraw-Hill, 2006.
2.
Xudoyberganov J. Xalqaro valyuta tizimini shakllanishi va rivojlanishi //Journal of
science-innovative research in Uzbekistan. – 2025. – Т. 3. – №. 3. – С. 242-251.
3.
https://www.investopedia.com/terms/i/interbankmarket.asp
4.
https://tradingstrategycourse.com/glossary/interbank-network/
