ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
137
MAKTAB MUHITIDA PSIXOLOGIK ZO'RAVONLIK VA O'QUVCHILARNING
STRESGA CHIDAMLILIGI
Bo'ronova Dilrabo Nomonjonovna
Farg'ona viloyati Qo'shtepa tumani
36-umumta'lim maktabi Amaliyotchi psixologi
+998-90-536-99-07
https://doi.org/10.5281/zenodo.15385741
Annotatsiya:
mazkur maqolada maktab muhitida uchraydigan psixologik zo‘ravonlik
holatlari va ularning o‘quvchilarga ta’siri, xususan, stresga chidamlilik darajasi o‘rganiladi.
Psixologik zo‘ravonlik turlari, omillari va uning salbiy oqibatlari tahlil qilinadi. Shuningdek,
o‘quvchilarning stressga nisbatan bardoshliligi, unga ta’sir etuvchi ijtimoiy va psixologik
omillar yoritiladi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, stressga chidamli o‘quvchilarda ijtimoiy
moslashuv yuqori bo‘lib, zo‘ravonlikdan kelib chiqadigan salbiy ta’sirlar nisbatan kamroq
kuzatiladi.
Kalit so‘zlar:
psixologik zo‘ravonlik, stress, chidamlilik, maktab muhiti, o‘quvchilar,
psixik holat, ijtimoiy moslashuv.
So‘nggi yillarda maktab muhitida yuzaga kelayotgan psixologik zo‘ravonlik holatlari
ko‘pchilik e’tiborini tortmoqda. Zo‘ravonlik nafaqat jismoniy, balki psixologik shakllarda ham
namoyon bo‘ladi. O‘quvchilarning ruhiy salomatligi bevosita ushbu omillarga bog‘liq bo‘lib, bu
ularning akademik muvaffaqiyati va ijtimoiy moslashuviga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu
maqolada maktabda uchraydigan psixologik zo‘ravonlikning mohiyati, tarqalish sabablari va
o‘quvchilarning bunday holatlarga nisbatan stressga chidamlilik darajalari o‘rganiladi.
Tadqiqot Qo'shtepa tumanida 3 ta umumiy o‘rta ta’lim maktabida 8–11-sinf o‘quvchilari
o‘rtasida so‘rovnoma va suhbat usullari orqali olib borildi. So‘rovnomalarda psixologik
zo‘ravonlikka uchrash holatlari, ularning stressga nisbatan reaksiyalari, o‘zaro munosabatlar
darajasi va oilaviy omillar haqida savollar kiritildi. Shuningdek, “Stresga chidamlilik testi”
yordamida o‘quvchilarning stressga qanday javob qaytarishlari aniqlashtirildi.
O‘tkazilgan tadqiqot natijalariga ko‘ra, o‘quvchilarning 67 foizi biror shakldagi
psixologik zo‘ravonlikka (masxara qilish, do‘stlardan ajratish, og‘zaki tahdidlar) duch
kelganini bildirgan. Ulardan 45 foizi ushbu holatlarda xavotir, bezovtalik va tushkunlik
holatlarini boshdan kechirganini ta’kidlagan.
Stressga chidamlilik testi natijalariga ko‘ra, yuqori darajadagi chidamlilik ko‘rsatgan
o‘quvchilar (taxminan 28%) psixologik zo‘ravonlik holatlarida ijobiy strategiyalar (masalan,
o‘qituvchi yoki ota-onaga murojaat qilish, tinchlik bilan hal etish) qo‘llagan. Past darajadagi
stressga chidamlilikka ega o‘quvchilar esa, aksincha, ichki chekinish, tajovuzkorlik yoki o‘zini
ayblashga moyil bo‘lgan.
Muhokama jarayonida aniqlanishicha, oilaviy muhit, o‘qituvchilarning psixologik
yondashuvi, sinfdoshlar bilan bo‘lgan sog‘lom munosabatlar stressga chidamli bo‘lishda
muhim rol o‘ynaydi. Ayni paytda, maktab psixologi faoliyatining samarasizligi yoki yo‘qligi bu
muammoni chuqurlashtiradi.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
138
Maktab — nafaqat bilim beruvchi, balki bolalar psixologik va ijtimoiy shakllanadigan
muhim ijtimoiy institut hisoblanadi. Biroq, so‘nggi yillarda maktab muhitida o‘quvchilarning
ruhiy holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi omillardan biri bu — psixologik zo‘ravonlik
holatlaridir. Psixologik zo‘ravonlik (bullying) bu og‘zaki tahdid, masxara qilish, do‘stlardan
ajratish, e’tibordan chetda qoldirish kabi nojo‘ya xatti-harakatlarni o‘z ichiga oladi. Bu holatlar
o‘quvchilarda stress darajasining ortishiga, o‘ziga bo‘lgan ishonchning pasayishiga va hatto
depressiv holatlarning rivojlanishiga olib kelishi mumkin.
Stressga chidamlilik — bu shaxsning stressli vaziyatlarda o‘zini barqaror tutishi,
muammoga moslashishi va yechim topish qobiliyatidir. O‘quvchilarning psixologik
zo‘ravonlikka duch kelgan paytdagi reaksiyalari ularning stressga chidamlilik darajasiga
bevosita bog‘liq. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, stressga yuqori darajada chidamli o‘quvchilar
bunday holatlarda ijtimoiy yordam izlaydi, muammoni muloqot orqali hal qilishga harakat
qiladi yoki o‘z his-tuyg‘ularini konstruktiv yo‘l bilan ifodalaydi. Aksincha, past chidamlilikka
ega o‘quvchilar psixologik jihatdan chekinuvchan, xavotirli, depressiyaga moyil bo‘lishadi.
Maktabda psixologik zo‘ravonlikning mavjudligi ko‘pincha ma’muriyat va
o‘qituvchilarning befarqligi, o‘quvchilarning o‘zaro munosabatlaridagi muammolar va ota-
onalarning e’tiborsizligi bilan bog‘liq bo‘ladi. Shuningdek, o‘quvchilarning oilaviy muhitdagi
emotsional qo‘llab-quvvatlanishi, maktab psixologining faoliyati, o‘qituvchining empatik
yondashuvi kabi omillar stressga chidamlilikni shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi.
Shu bois, psixologik zo‘ravonlikka qarshi kurashish va o‘quvchilarda stressga
chidamlilikni shakllantirish uchun kompleks yondashuv zarur. Bunga profilaktik psixologik
treninglar, emotsional intellektni rivojlantirish mashg‘ulotlari, sinf ichida ijobiy
munosabatlarni shakllantirish dasturlari kiradi. Bundan tashqari, ota-onalar va pedagoglar
bilan birgalikda muntazam hamkorlik qilish orqali bu muammoning oldi olinishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, maktab muhitida sog‘lom psixologik iqlim yaratish va har bir
o‘quvchining ruhiy barqarorligini mustahkamlash orqali psixologik zo‘ravonlik holatlari
kamaytiriladi hamda stressga chidamlilik ortadi. Bu esa yosh avlodning sog‘lom psixik
rivojlanishi va jamiyatga to‘laqonli moslashishida muhim omil bo‘lib xizmat qiladi.
Maktab muhitida psixologik zo‘ravonlik keng tarqalgan va bu holat o‘quvchilarning
ruhiy salomatligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, stressga chidamli
o‘quvchilarda bu holatlarning salbiy oqibatlari kamayadi. Shu sababli maktablarda stressga
chidamlilikni oshirishga qaratilgan psixoprofilaktik tadbirlar, treninglar va ota-onalar bilan
hamkorlikni kuchaytirish lozim. Psixologik xizmatlar samaradorligini oshirish,
o‘qituvchilarning ushbu muammoga nisbatan sezgirligini kuchaytirish zarur.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
139
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Abdullayeva, M. (2021).
Maktab muhitida bolalarning psixologik muhofazasi
. Toshkent:
Fan.
2.
G‘ofurov, A. (2020).
O‘quvchilar psixologiyasi
. Samarqand: Barkamol.
3.
Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984).
Stress, Appraisal, and Coping
. New York: Springer.
4.
Olweus, D. (1993).
Bullying at School: What We Know and What We Can Do
. Oxford:
Blackwell.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. (2023).
Maktab psixologik xizmatlari
to‘g‘risidagi nizom
.
6.
Fayziyev
I.
Sh.
&
Toshpoʻlatov
A.
(2022)
O`ZBEKISTONRESPUBLIKASININGMUSTAQILLIKDANOLDINGIVAKEYINGSIYOSIYHAYOTI.
British Journal of Global Ecology and Sustainable DevelopmentVolume-10, Nov., 2022 31-34b
7.
Toshpo‘latov
,
A.
(2023).
SHAXS
PSIXODIAGNOSTIKASIDA
PROYEKTIV
METODIKALARDAN FOYDALANISH. Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры, 3(5 Part 2), 170–178.
8.
Temirov, J. ., & Toshpo‘latov , A. (2023). TYUTOR PEDAGOGIK FAOLIYATINI TASHKIL
ETISHNING PSIXOLOGIK ASOSLARI. Наука и инновация, 1(28), 29–32.
9.
Umarova , G. ., & Toshpoʻlatov , A. . (2024). Klaster tanqidiy fikrlash texnologiyasi
texnikasi sifatida. Центральноазиатский журнал междисциплинарных исследований и
исследований в области управления, 1(10), 49–55.
10.
Toshpo‘latov Abdulaziz Quvondiq o‘g‘li, Ummatova Zamira Atamuradovna. (2023).
SHAXSLARARO MUNOSABATLARDA SHAXS AGRESSIYA. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF
EDUCATION AND INNOVATION, 2(4), 30–31.
11.
Toshpo‘latov Abdulaziz Quvondiq o‘g‘li, Ummatova Zamira Atamuradovna. (2023).
IJTIMOIY TARMOQLARIDA "OMMAVIY MADANIYATGA" QARSHI KURASHISHNING DIDAKTIK
VOSITALARI. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF EDUCATION AND INNOVATION, 2(4), 27–29.
