SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
168
BOLA ZO‘RAVONLIGI: HUQUQIY CHORALAR VA JAMIYAT ROLI
Yuldasheva Munisa Raxmanovna
Toshkent davlat yuridik universiteti
Jinoiy odil sudlov fakulteti talabasi
muhlisayevamuhlisa@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.16537443
Annotatsiya.
Ushbu tadqiqot bolalar zo‘ravonligining kelib chiqish
sabablari, unga qarshi kurashish uchun amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarni,
bolalar huquqlarini himoya qilinishining huquqiy jihatlarini o‘rganishga
bag‘ishlangan. Maqolada statistik ma`lumotlar asosida bolalar zo‘ravonligi
bugungi kunda global darajada ortib borayotgani o‘rganib chiqilib, bolalar
zo‘ravonligi tushunchasi, turlari, ularning kelib chiqishi, ularga qarshi kurashish,
xalqaro darajadagi hujjatlarda belgilangan normalar asosida bolalar huquqlarini
ta`minlash hamda O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga kiritilgan yangi
normalar asosida zo‘ravonlikdan himoya qilinish usullari tahlil qilingan.
Kalit so‘zlar:
Bolalar zo‘ravonligi, ekspluatatsiya, jinsiy zo‘ravonlik, ruhiy
zo‘ravonlik, jismoniy zo‘ravonlik, bulling, oila, qurolli mojarolar, bolalar savdosi,
bolalar fohishabozligi, bolalar pornografiyasi, himoya orderi.
Zo‘ravonlik qanday sharoit, hudud va davrda bo‘lishidan qat`iy nazar,
jinoyat hisoblanadi. Bolalar zo‘ravonligi bugungi kunda turli shakllarda o‘z
aksini topmoqda. Jismoniy zo‘ravonlik, jinsiy zo‘ravonlik, ruhiy zo‘ravonlik,
g‘amxo‘rlik ko‘rsatmaslik, ekspluatatsiya qilish, ta`qib etish (bulling) kabilar
bugungi kunda bolalar zo‘ravonligining shakllaridir. Zo‘ravonlik so‘zining tub
ma`nosi ham zo‘rlik, kuch ishlatish kabi ma`nolarini anglatadi. Bugungi kunda
bolalar zo‘ravonligi global darajada muammoga aylanib kelmoqda. UNICEF va
Statistika agentligi tomonidan o‘tkazilgan tadqiqot natijalariga muvofiq, so‘nggi
ikki yilda 14 yoshgacha bo‘lgan bolalarning 69 foiz tarbiyaviy jarayonda
zo‘ravonlikka duch kelgan, ulardan 29 foizi jismoniy zo‘ravonlik qurboni
bo‘lgan
1
. Dunyoda 1 yoshdan 14 yoshgacha bo‘lgan har uch boladan ikkitasiga
shafqatsiz tarbiya usullari qo‘llanilgan. Har to‘rtinchi bola maktabda bulling
qurboniga aylanadi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining 2022-yilgi statistik
ma`lumotlariga ko‘ra, butun dunyo bo‘ylab 1 milliard bolalar jinsiy zo‘ravonlikka
uchragan. Yuqoridagilardan kelib chiqib, bolalar zo‘ravonligining shakllariga
to‘xtalsak.
Bolalarga og‘irligi turli darajada bo‘lgan tan jarohatlari yetkazish, ularni
xavf ostida qoldirish, hayoti va sog‘lig‘i uchun xavfli holatda bo‘lgan bolalarga
yordam ko‘rsatmaslik hamda zo‘ravonlik xususiyatiga ega boshqa
1
https://uza.uz/oz/posts/bolalar-zoravonlikning-har-qanday-shaklidan-himoya-qilinishi-lozim_684614
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
169
huquqbuzarliklarni sodir etish yoxud bolalarning hayoti, sog‘lig‘i yoki erkinligiga
tajovuz qiladigan jismoniy ta’sir o‘tkazish bolalarga nisbatan jismoniy
zo‘ravonlik deb e’tirof etiladi. Bolaga nisbatan shahvoniy xususiyatga ega bo‘lgan
harakatlarni sodir etish orqali uning jinsiy daxlsizligiga tajovuz qilish, shu
jumladan nomusga tegish, jinsiy ehtiyojni zo‘rlik ishlatib g‘ayritabiiy usulda
qondirish, jinsiy aloqa qilishga majburlash, o‘n olti yoshga to‘lmagan shaxs bilan
jinsiy aloqa qilish, voyaga yetmagan shaxsni pornografik xususiyatga ega
harakatlar ijrochisi sifatida jalb etish, voyaga yetmagan shaxsni jalb etgan holda
qo‘shmachilik qilish, fohishaxonalar tashkil etish yoxud unga nisbatan uyatsiz-
buzuq harakatlar sodir etish, aldash yoki ishonchni suiiste’mol qilish orqali
yoxud bolaning ojizligidan foydalanib shahvoniy xususiyatga ega harakatlarni
sodir etish, shahvoniy shilqimlik qilish, shuningdek qonunda taqiqlangan,
shahvoniy xususiyatga ega bo‘lgan har qanday boshqa harakatlar bolalarga
nisbatan
jinsiy zo‘ravonlik
deb e’tirof etiladi. Bolalarni haqoratlash, ularga
tuhmat qilish, tahdid qilish, ularning sha’ni va qadr-qimmatini kamsitish, ularni
tahqirlash, shuningdek bolalarning asosiy ehtiyojlarini cheklashga qaratilgan
boshqa harakatlarda ifodalangan zo‘ravonlik shakli, shu jumladan
zo‘ravonlikdan jabrlanuvchida o‘z xavfsizligi uchun xavotir uyg‘otgan, o‘zini
himoya qila olmaslikka olib kelgan yoki ruhiy sog‘lig‘iga zarar yetkazgan
harakatlar (harakatsizlik) bolalarga nisbatan
ruhiy zo‘ravonlik
deb e’tirof
etiladi. Zarur imkoniyatlar, bilimlar va ko‘nikmalarga, shu jumladan buning
uchun tegishli xizmatlardan (davlat, tibbiy, ta’lim, ijtimoiy va boshqa
xizmatlardan) foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lgan ota-ona (ular o‘rnini
bosuvchi yoki bolaga qarab turgan shaxslar) tomonidan bolaning asosiy
ehtiyojlarini qanoatlantirmaslik bolaning sog‘lig‘i, jismoniy, aqliy va axloqiy
rivojlanishi buzilishiga olib kelsa,
g‘amxo‘rlik ko‘rsatmaslik
deb e’tirof etiladi.
Boladan iqtisodiy, jinsiy va boshqa maqsadlarda foydalanish, shu jumladan
odam savdosi, g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlarga va tilanchilik qilishga jalb etish,
jinsiy ekspluatatsiya, shuningdek jismoniy yoki ruhiy ta’sir ko‘rsatishni qo‘llagan
holda bolani majburlash orqali boladan nikohga kirish yoki er-xotin bo‘lib
yashash, muayyan diniy ta’lim olish, har qanday shakldagi mehnatga majburlash
uchun foydalanish bolaning sog‘lig‘iga, xavfsizligiga, axloqiga, aqliy va jismoniy
rivojlanishiga, shu jumladan ta’lim olishiga tahdid tug‘dirsa,
bolalarni
ekspluatatsiya qilish
deb e’tirof etiladi. Bir guruh bolalar yoki bitta bola
tomonidan boshqa bolaga yoki bolalarga nisbatan haqoratli laqablardan
foydalanish, u (ular) bilan har qanday muloqotni cheklab qo‘yish (boykot qilish),
uning (ularning) mol-mulkini olib qo‘yish va (yoki) mol-mulkiga zarar yetkazish,
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
170
uning (ularning) o‘ziga xos jismoniy, psixologik yoki intellektual xususiyatlarini
ommaviy muhokama qilish, uning (ularning) sha’ni va qadr-qimmatini kamsitish
yoxud uning (ularning) sog‘lig‘i va hayotiga zarar yetkazish, shu jumladan
telekommunikatsiya tarmoqlaridan va Internet butunjahon axborot tarmog‘idan
foydalangan holda amalga oshiriladigan, muttasil ruhiy va (yoki) jismoniy
tajovuzkor ta’sir ko‘rsatish
ta’qib etish (bulling)
deb e’tirof etiladi.
2
ASOSIY QISM:
Bola zo‘ravonligi butun dunyo bo‘ylab bir xil tushuncha sifatida namoyon
bo‘ladi. Bola zo‘ravonligiga oid mutaxassislarning turli fikrlari mavjud bo‘lib,
ulardan olim I.Berkoves ijtimoiy birlik ichidagi axloqiy va axloqiy qadriyatlar
darajasi, shuningdek, oila ichidagi ustuvorlik ushbu doimiy kurash
o‘rganilayotgan hodisaga sezilarli ta`sir ko‘rsatadi, deb hisoblaydi
3
Selmani-
Bakiuning fikricha, “oila har qanday jamiyatning eng muhim ustunlaridan
biridir. Har bir bola o‘z g‘amxo‘rligi va funksional va sog‘lom oilada o‘sishi, hissiy
va intellektual salohiyatini rivojlantirish, sog‘lom va hurmatli shaxs bo‘lib
ulg‘ayish huquqiga ega. Oilaning huquq va majburiyatlari bolaning ushbu
huquqidan, demak, bolaning ota-onasi bilan yashash huquqidan va ota-ona
huquqlari ota-onaning o‘z majburiyatlarini mas’uliyat bilan amalga oshirish
orqali farzandi uchun munosib va sog‘lom oilaviy hayotni ta’minlash
majburiyatidan kelib chiqadi"
4
. Ushbu fikrlardan ko‘rishimiz mumkinki
olimlarning fikriga asosan zo‘ravonlikning asosiy “o‘chog‘i” bu – oiladir. Ba`zi
tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, oiladagi zo‘ravonlik bolalar duchor bo‘lishi
mumkin bo‘lgan eng halokatli zo‘ravonlikdir.
5
Tadqiqotlarda ta’kidlanganidek,
ruhiy zo‘rlik jabrlanuvchiga nisbatan jismoniy zo‘rlik ishlatish, mol-mulkni
nobud qilish yoki zarar yetkazish va jabrlanuvchi sir saqlanishini istagan
ma`lumotlarni oshkor etish va qo‘rqitish shaklida sodir etiladi.
6
Ta`qib etish
(bulling) asosan, maktab o‘quvchilari orasida maktablarda, umuman olganda,
ta`lim muassasalarida keng tarqalayotgan bolalar zo‘ravonligining shakllaridan
biridir. Yuqoridagi olimlarning, shuningdek, ilmiy izlanuvchilarning fikrlarini
2
3
Берковец Л. Агрессия: причины, последствия, контроль. СПб.: прайм-ЕВРОЗНАК., 2002. C. 512
4
Selmani-Bakiu, A. (2016). Deprivation of the parental rights according to the Macedonian legislation. Annual of the
institute of sociological, political and juridical research, Volume. XL, no.2. Institute of sociological, political and
juridical research, St.Cyril and Methodius University, Skopje, Republic of Macedonia, p.80
5
CHRISTIAN, CW AND COMMITTEE ON CHILD ABUSE AND NEGLECT (2015). “The evaluation ofsuspected
child physical abuse”, In: Pediatrics, 135(5), pp.e1337-e1354
6
Тахиров Ф. Айрим хорижий мамлакатларда жинсий жиноятлар учун жавобгарлик / Масъул
муҳаррирю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. –Т., 2009. –Б. 95–96
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
171
o‘rgangan holda bolalar zo‘ravonligining asosiy qismi oilada ota-onalar
tomonidan sodir etilishining guvohi bo‘ldik.
Zo‘ravonlik, ayniqsa bolalar zo‘ravonligi asrlar davomida katta
muammolardan biri bo‘lib keldi. Ayniqsa, jahon urushlari, qurolli mojarolarning
ortib borishi bois bolalarga nisbatan zo‘ravonlikning ko‘rsatkichlari yuqorilab
bordi. 1989-yil 20-noyabrda BMT Bosh Assambleyasining 44/25
rezolyutsiyasida Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiya
qabul qilingan. Ushbu
konvensiyada bolalarning qonuniy manfaatlari, huquqlari va erkinliklari
belgilangan bo‘lsa-da, biroq, bolalar huquqlarining boshqa turlari buzila
boshladi va ushbu konvensiyaga 2 ta protokol qo‘shimcha sifatida kiritildi.
Bular: Qurolli mojarolarda ishtirok etuvchi bolalar to‘g‘risidagi Qo‘shimcha
protokol va Bolalar savdosi, bolalar fohishabozligi va pornografiyasiga taalluqli
Qo‘shimcha protokol.
Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiya xalqaro huquqda bola huquqlariga
oid asosiy hujjatdir. Ushbu hujjatni O‘zbekiston Respublikasi 1992-yil 9-
dekabrdagi 757-XII-sonli qarori bilan ratifikatsiya qilgan. Ushbu Konvensiya 54
moddadan iborat. Unda bolalarning barcha huquqlari keltirilgan, shuningdek,
konvensiyaning 19-moddasida
ishtirokchi-davlatlar bolani jismoniy va ruhiy
zo‘ravonlikning, haqoratlash va suiiste’molliklar, g‘amxo‘rlik ko‘rsatmaslik yoki
beparvolik bilan muomalada bo‘lish, qo‘pol muomala qilish yoki ota-ona,
qonuniy vasiylar yoki bola haqida g‘amxo‘rlik qiluvchi har qanday boshqa shaxs
tomonidan ekspluatatsiya qilish, jumladan, shahvoniy suiiste’molliklar sodir
etishning har qanday shakllaridan himoyalash maqsadida jamiki zarur qonuniy,
ma’muriy, ijtimoiy va ma’rifiy chora-tadbirlarni ko‘radilar. Bunday himoya
choralari, zarurat tug‘ilgan taqdirda, bola va unga g‘amxo‘rlik ko‘rsatayotgan
shaxslarni lozim darajada qo‘llab-quvvatlash maqsadidagi ijtimoiy dasturlar
ishlab chiqish uchun samarali tartib-rusumlarni, shuningdek, bola bilan
yuqorida ko‘rsatilgan tarzda shafqatsizlarcha muomala qilish hollari munosabati
bilan ogohlantirish, aniqlash, xabar berish, qarab chiqish, tergov olib borish,
davolash hamda shundan keyingi choralarni ko‘rish zarurati tug‘ilgan taqdirda,
sud ishini qo‘zg‘atish uchun chora-tadbirlarni ham o‘z ichiga oladi.
Konvensiyaning
32-moddasi esa bolalar ekspluatatsiyasiga bag‘ishlangan
bo‘lib unda quyidagicha norma mavjud, ya`ni:
Ishtirokchi-davlatlar bolaning iqtisodiy ekspluatatsiyadan hamda uning
sog‘lig‘i uchun xavf-xatar yetkazishi mumkin bo‘lgan yoki ta’lim olishiga
to‘sqinlik qiladigan yoxud sog‘lig‘i, jismoniy, aqliy, ma’naviy, axloqiy va ijtimoiy
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
172
rivojlanishiga zarar keltiradigan har qanday ishlardan himoya qilinish huquqini
e’tirof etadilar,
Ishtirokchi-davlatlar ushbu moddaning amalga oshirilishini ta’minlash
uchun qonuniy, ma’muriy va ijtimoiy, shuningdek, ta’lim sohasidagi chora-
tadbirlarni ko‘radilar. Ana shu maqsadlarda, boshqa xalqaro hujjatlarning
tegishli qoidalariga amal qilgan holda, ishtirokchi-davlatlar, jumladan:
ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh yoki eng kichik yoshlarni belgilab
qo‘yadilar;
kundalik vaqtdagi ishning muddati va mehnat sharoitiga doir zarur
talablarni aniqlaydilar;
ushbu moddaning samarali amalga oshirilishini ta’minlash uchun jazoning
tegishli turlari yoki boshqa sanksiyalarni ko‘zda tutadilar. Ushbu norma orqali
bolalar ekspluatatsiyasi taqiqlanganini va davlatlar o‘z qonunchiliklarida ishga
qabul qilinishning eng kichik yoshlarini, ishning muddati va sharoitlarini
belgilab qo‘yishlari lozimligi ko‘rsatib o‘tilgan.
Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyaga bolalar savdosi, bolalar
fohishabozligi va bolalar pornografiyasiga taalluqli fakultativ bayonnoma ham
mavjud bo‘lib, u o‘n yetti moddadan iborat. Ushbu fakultativ bayonnoma bolalar
xalqaro kontrabandasining ko‘lami sezilarli darajada rivojlanib borayotganligi,
internet jahon axborot tizimi hamda boshqa texnologiyalarning rivojlanib
borishi asnosida bolalar fohishabozligining foizi ortib borayotganligi bois qabul
qilingan. Ushbu jinoyatlarning yuz berishiga turli qurolli mojarolarning avj
olayotgani, iqtisodiy va ijtimoiy jihatlardan rivojlanish bo‘yicha ortda qolayotgan
yoki qolgan davlatlarning mavjudligi, notinch bo‘lgan oilalarning ko‘lami yuqori
ekanligi keltirib o‘tilgan bo‘lib, ushbu jinoyatlarni bartaraf etish uchun
sabablarni va bunga shart-sharoit yaratayotgan jarayonlarni to‘xtatish, ularga
barham berish nazarda tutiladi. Ushbu Konvensiyada bolalar savdosi, bolalar
fohishabozligi, bolalar pornografiyasi kabilarga ta`rif berilgan bo‘lib, unga ko‘ra
bolalar savdosi
deganda bolani har qanday shaxs yoki shaxslar guruhi
tomonidan boshqa shaxs yoki shaxslar guruhiga mukofot yoki har qanday
boshqa tovon puli uchun berib yuborish qaratilgan har qanday harakat yoki
bitim tushuniladi.
Bolalar fohishabozligi
mukofot yoki har qanday boshqa
tovon puli uchun boladan jinsiy faoliyatlarda foydalanishni anglatadi.
Bolalar
pornografiyasi
deganda har qanday vositalarda bolaning haqiqiy yoki taqlid
qilingan ochiq-oydin jinsiy harakatlarni tasvirlashi yoxud asosan shahvoniy
maqsadlar uchun bolaning jinsiy a’zolarining har qanday tasviri tushuniladi.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
173
Yillar davomida qurolli mojarolarning ortib borishi va ularning cho‘zilishi
sababli, 18 yoshga to‘lmagan bolalar ham ushbu qurolli mojarolarga noqonuniy
jalb qilina boshlandi. Ushbu qurolli mojarolarga jalb qilinmaslik uchun ham
konvensiyaga ikkinchi fakultativ bayonnoma qo‘shildi. Qurolli mojarolarda
ishtirok etuvchi bolalar to‘g‘risidagi Qo‘shimcha protokolda 18 yoshga to‘lmagan
shaxs, agar qonun bo‘yicha u ertaroq voyaga yetmagan bo‘lmasa, bola ekanligi
belgilab
qo‘yilgan
bo‘lib,
bolalarning
qurolli
kuchlarga
majburiy
chaqirilmasligini ta`minlash, agarda ishtirokchi-davlatlarda ixtiyoriy ravishda
chaqiruvga ruxsat berganlarida ham, o‘sha davlatlar avvalo ixtiyoriylikni,
shaxslarning ota-onasi yoki qonuniy vasiylarining roziligini olishlari, shaxslar
harbiy xizmatni o‘tash bilan bog‘liq majburiyatlari haqida xabardor qilinishlari
lozimligi belgilab qo‘yilgan.
O‘zbekiston Respublikasi ham 2008-yilda “Bola huquqlarining kafolatlari
to‘g‘risida”gi qonunni qabul qilgan. Ushbu qonunning tegishli moddalarida ham
davlat bolalar zo‘ravonligining barcha shakllarini oldini olishi, bunga imkon
bergan sabablar va shart-sharoitlarni o‘rgangan holda ularga qarshi kurashishi
va bartaraf etishini belgilab mustahkamlab qo‘ygan.
Shuningdek, ushbu mavzuga aloqador bo‘lgan yana bir muhim qonun
O‘zbekiston Respublikasining “Bolalarni zo‘ravonlikning barcha shakllaridan
himoya qilish to‘g‘risida”gi qonuni bo‘lib, ushbu qonun hujjati jami ellik bir
moddadan iborat, unda bolalar zo‘ravonligi, uning shakllari, bolalar
zo‘ravonligining barcha shakllaridan bolalarni himoya qilishga oid chora-
tadbirlar, bolalar zo‘ravonligiga qarshi kurashishda ota-onalar, ta`lim
muassasalari bilan birgalikda hamkorlikni amalga oshirish kabi masalalar asosiy
qoida sifatida mustahkamlab qo‘yilgan. Ushbu qonunning yana bir o‘ziga xos
jihati shundan iboratki, unda zo‘ravonlikdan jabrlanuvchi bolalarga himoya
orderi berish tartibi, orderning amal qilish muddati hamda uni uzaytirish,
orderning mazmuni va unda nazarda tutilgan cheklovlar belgilab qo‘yilgan.
Ushbu hujjat orqali biz mamlakatimizda bolalar huquqlarining kafolatlanishi,
bolalar zo‘ravonligiga qarshi kurashning qonunchilik bilan mustahkamlangan
holda amal qilinishiga guvoh bo‘lamiz.
XULOSA:
Yuqorida keltirilgan statistik ma`lumotlar, xalqaro va milliy qonunchilik
tahlillarini o‘rganib chiqqan holda quyidagicha xulosa qilish mumkin: “Bolalarni
zo‘ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilish to‘g‘risida”gi qonun ham
aynan bugungi kunda ushbu jinoyat ko‘payib borayotgani va unga qarshi
kurashish uchun davlat ko‘rayotgan chora-tadbiri hisoblanadi. Bolalar
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
174
zo‘ravonligi shaklidan, kelib chiqish sabablaridan va shart-sharoitlaridan, kimlar
tomonidan sodir etilayotganidan qat`iy nazar global miqyosda yildan-yilga ortib
borayotgani sir emas. Bolalarga ruhiy hamda jismoniy zo‘ravonliklar, bolalar
ekspluatatsiyasi kabilar oilada ota-onalar tomonidan sodir etilishi ko‘p
kuzatilmoqda, jinsiy zo‘ravonlik, ularni ta`qib qilish (bulling) kabilar esa oiladan
tashqari tashqi muhitda ko‘proq uchraydi. Shuningdek, ushbu zo‘ravonliklar
bolalarning tengdoshlari tomonidan sodir etilishi ham kuzatilmoqda. Bunga
asosiy sabab sifatida esa fikrimizcha, jahon axborot tizimi hisoblanmish
Internetdan, ijtimoiy tarmoqlardan noto‘g‘ri hamda qarovsiz holda bolaning ota-
ona nazoratisiz foydalanishidir. Ushbu holat tufayli nafaqat bolalar zo‘ravonlik
jabrlanuvchisi balki uni sodir etgan shaxs sifatida ham gavdalanmoqdalar.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti va Xalqaro Mehnat Tashkilotining
Statistik
ma`lumotlariga
ko‘ra 2024-yilda dunyo bo‘ylab 49,6 million kishi odam savdosi
qurbonlari bo‘lgan, ularning o‘n ikki millioni esa bolalarni tashkil etgan.
ParentsTogether nodavlat tashkilotining statistik ma`lumotlariga ko‘ra,
internetda nomaqbul jinsiy kontentlarga bolalarning 43 foizi 13 yoshida duch
kelishadi. Har 3 boladan biri esa internetda o‘zi istamagan holda tahdid ostida
jinsiy aloqada bo‘lishi keltirilgan.
Bolalar zo‘ravonligiga oid yuqorida tahlil qilganimizdek ko‘p qonun
hujjatlari qabul qilinmoqda. Mamlakatlardan kelib chiqadigan axloqiy
normalarni noto‘g‘ri qo‘llagan holda “tarbiya berish” niqobi ostida bolalarga
nisbatan zo‘ravonlik bolalarning kelajakda normal aqliy, ruhiy hamda jismoniy
kamol topishiga to‘sqinlik qiladi. Bolalarga nisbatan zo‘ravonlikka qarshi
kurashish, avvalo, oiladan boshlanishi yuqoridagi misollar orqali o‘z aksini topdi.
Shunday ekan, bolalar zo‘ravonligini oldini olishda davlat bilan birgalikda
fuqarolar ham harakatda bo‘lishlari lozim. Shu orqali uning ijrosi
ta`minlanishiga o‘z hissamizni qo‘shgan bo‘lamiz.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Bola
huquqlari
to‘g‘risidagi
konvensiya
https://tergov.uz/uz/childs/konventsija-o-pravah-rebenka;
2.
Qurolli mojarolarda ishtirok etuvchi bolalar to‘g‘risidagi Qo‘shimcha
protokol https://lex.uz/docs/-2684942;
3.
Bolalar savdosi, bolalar fohishabozligi va pornografiyasiga taaluqli
Qo‘shimcha protokol https://lex.uz/uz/docs/-2683913;
4.
O‘zbekiston
Respublikasining
“Bolalarni
zo‘ravonlikning
barcha
shakllaridan himoya qilish to‘g‘risida”gi qonuni https://lex.uz/docs/-7219502;
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
175
5.
“Bola
huquqlarining
kafolatlari
to‘g‘risida”gi
qonun
https://lex.uz/uz/docs/-1297315;
6.
Xalqaro
sud
amaliyoti:
D.M.D
Ruminiyaga
qarshi
https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-177226%22]}
7.
Берковец Л. Агрессия: причины, последствия, контроль. СПб.: прайм-
ЕВРОЗНАК., 2002. C. 512
8.
Selmani-Bakiu, A. (2016). Deprivation of the parental rights according to
the Macedonian legislation. Annual of the institute of sociological, political and
juridical research, Volume. XL, no.2. Institute of sociological, political and
juridical research, St.Cyril and Methodius University, Skopje, Republic of
Macedonia, p.80
9.
CHRISTIAN, CW AND COMMITTEE ON CHILD ABUSE AND NEGLECT
(2015). “The evaluation ofsuspected child physical abuse”, In: Pediatrics, 135(5),
pp.e1337-e1354
10.
Тахиров Ф. Айрим хорижий мамлакатларда жинсий жиноятлар учун
жавобгарлик / Масъул муҳаррирю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. –Т., 2009. –Б.
95–96.
