SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
74
BERILGANLARNI O'ZGARTIRISH OPERATORI
Tojimamatov Israiljon Nurmamatovich
Farg‘ona davlat unversiteti amaliy matematika va informatika kafedrasi katta
o‘qituvchisi, israiltojimamatov@gmail.com
Aminjonov G’anisher Solijon o’g’li
Farg’ona davlat unversiteti 2-kurs talabasi
ganisheraminjonov2211@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.11191272
Annotatsiya
Ushbu maqola dasturlashda ko'p uchraydigan tushunchalardan biri
bo'lgan berilganlarni o'zgartirish operatori haqida to'liq ma'lumot beradi.
Maqola operatorning asosiy vazifalari, turli dasturlash tillarida qo'llanilishi va
amaliy misollar orqali tushuntiriladi. Shuningdek, berilganlarni o'zgartirish
operatorining samaradorligi va dasturlashdagi ahamiyati ko'rib chiqiladi.
Kalit so'zlar:
Berilganlarni o'zgartirish operatori, dasturlash, operatorlar,
ma'lumotlar tuzilmasi, dasturiy ta'minot, kodlash.
Annotation
This article provides complete information about the assignment operator,
one of the most common concepts in programming. The article explains the
main functions of the operator, its use in various programming languages, and
practical examples. Also, the efficiency of the given shift operator and its
importance in programming are discussed.
Key words:
Data transformation operator, programming, operators, data
structure, software, coding.
Аннотация
В этой статье представлена полная информация об операторе
присваивания, одном из наиболее распространенных понятий в
программировании. В статье объясняются основные функции оператора,
его использование в различных языках программирования, а также
приводятся практические примеры. Также обсуждается эффективность
данного оператора сдвига и его значение в программировании.
Ключевые
слова:
Оператор
преобразования
данных,
программирование,
операторы,
структура
данных,
программное
обеспечение, кодирование.
Zamonaviy dasturlash tillarida ma'lumotlar bilan ishlash juda muhim
hisoblanadi. Har bir dasturchi o'z dasturlarida ma'lumotlarni boshqarish,
yangilash va tahlil qilish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak. Shu sababli,
berilganlarni o'zgartirish operatori bu jarayonning ajralmas qismi hisoblanadi.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
75
Bu operatorlar yordamida o'zgaruvchilar qiymati oson va tezkor tarzda
yangilanadi, bu esa dasturning umumiy ishlash samaradorligini oshiradi.
Dasturlashda berilganlarni o'zgartirish operatori o'zgaruvchilarga yangi
qiymat belgilash uchun ishlatiladi. Bu operatorlar turli shakllarda bo'lishi
mumkin, masalan, to'g'ridan-to'g'ri qiymat belgilash, matematik amallar
yordamida qiymatni o'zgartirish yoki ma'lum bir shart ostida yangilash.
Operatorning to'g'ri qo'llanilishi dastur kodining o'qilishini va samaradorligini
oshiradi.
Berilganlarni O'zgartirish Operatorining Vazifalari
Berilganlarni
o'zgartirish
operatori
dasturlashda
ma'lumotlarni
boshqarishning asosiy vositalaridan biri sifatida tanilgan. Ushbu operatorlar
dasturlash tillarida ma'lumotlarni yangilash, o'zgartirish yoki hisob-kitoblar
qilish uchun ishlatiladi. Asosan, bu operatorlar qiymat tayinlash, inkrement va
dekrement qilish, shuningdek, matematik va logik operatsiyalar bajarish uchun
zarur bo'ladi. Ular dastur ichida bir o'zgaruvchining qiymatini boshqa bir
qiymatga o'zgartirish yoki yangilash imkonini beradi, bu esa kodning o'qilishini
va tushunarli bo'lishini oshiradi.
Qiymat Belgilash
Qiymat belgilash - bu eng oddiy va ko'p uchraydigan berilganlarni
o'zgartirish operatsiyasi. Bu operator yordamida dasturchilar o'zgaruvchilarga
boshlang'ich yoki yangi qiymat tayinlashadi. Masalan,
int x = 10;
kodida
x
o'zgaruvchisiga 10 qiymati tayinlanadi.
Inkrement va Dekrement
Inkrement (
++
) va dekrement (
--
) operatorlari o'zgaruvchilarning
qiymatini birlikka oshirish yoki kamaytirish uchun ishlatiladi. Bu operatorlar,
ayniqsa, tsikllarda va sanash operatsiyalarida juda foydali bo'ladi. Masalan,
for
tsikli ichida
i++
yoki
i--
kabi operatorlar qo'llanilishi mumkin.
Matematik Operatsiyalar
Matematik
operatsiyalarni
bajarishda
berilganlarni
o'zgartirish
operatorlari katta ahamiyatga ega. Masalan,
x += 5;
operatori
x
ning mavjud
qiymatiga 5 qo'shadi va natijani yana
x
ga tayinlaydi. Shuningdek,
-=
(ayirish),
*=
(ko'paytirish) va
/=
(bo'lish) kabi operatorlar ham mavjud.
Logik Operatsiyalar
Logik operatsiyalar, masalan,
&&=
(va),
||=
(yoki) kabi operatorlar shartli
ifodalarda ko'p ishlatiladi. Ular mantiqiy qiymatlarni boshqarishda juda qo'l
keladi, masalan, bir qator shartlarni tekshirishda.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
76
Berilganlarni o'zgartirish operatorlarining qo'llanilishi dasturlashning
deyarli har bir sohasida keng tarqalgan. Ular, masalan, veb-dasturlashda
foydalanuvchi kiritgan ma'lumotlarni qayta ishlashda, ma'lumotlar bazasida
ma'lumotlarni yangilashda, ilmiy dasturlashda hisob-kitoblarni bajarishda va
hatto o'yinlarni ishlab chiqishda muhim rol o'ynaydi. Ushbu operatorlar
yordamida dasturlar tezroq va samaraliroq ishlaydi, natijada dasturiy
mahsulotlar yanada ishonchli va foydalanuvchi tajribasi yaxshilanadi.
Berilganlarni o'zgartirish operatorlari dasturlash tillarining asosiy qurilish
bloklaridan biridir va har bir dasturchi bu operatorlarni chuqur tushunishi va
samarali qo'llay olishi zarur. Bu bilimlar dasturlar yaratishda katta ustunliklar
yaratadi va dasturchilarga ko'plab dasturiy muammolarni osonroq va tezroq hal
qilish imkonini beradi.
Turli Dasturlash Tillarida Qo'llanilishi
Berilganlarni o'zgartirish operatori deyarli barcha dasturlash tillarida mavjud.
Masalan:
Java va C++ tildagi misol
:
x = x + 1;
bu yerda
x
o'zgaruvchisining qiymati
birga oshirilmoqda.
Python tildagi misol
:
x += 1;
bu yerda ham xuddi shunday operatsiya
bajarilmoqda, faqat sintaksisi biroz farq qiladi.
Amaliy Misollar
Dasturlashda berilganlarni o'zgartirish operatorini qo'llashning amaliy
misollari orqali, operatorning qo'llanish sohalarini kengaytirish mumkin. Misol
uchun, bir ro'yxatdagi barcha elementlarni bir birlikka oshirish yoki ma'lum bir
shart asosida qiymatlarni o'zgartirish mumkin.
Berilganlarni o'zgartirish operatori, dasturlash sohasida juda muhim rol
o'ynaydi. Bu operatorlar yordamida dasturchilar ma'lumotlarni tez va oson
tarzda yangilay olish imkoniyatiga ega bo'lib, bu esa o'z navbatida dasturlarning
ishlash samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Operatorning osonlik bilan
qo'llanilishi va turli xil matematik amallarni bajarish qobiliyati, kodlarni yanada
qisqa va tushunarli qilishga yordam beradi.
Berilganlarni o'zgartirish operatori dasturlashning ko'plab sohalarida
qo'llaniladi: veb-dasturlashdan tortib, ilmiy hisob-kitoblarga va o'yinlarni ishlab
chiqishgacha. Uning universalligi shundaki, har qanday dasturlash muammosini
hal qilishda muhim qo'shimcha vosita sifatida xizmat qiladi. Misol uchun,
ma'lumotlar tahlili sohasida ma'lumotlar to'plamlarini qayta ishlashda yoki
sun'iy intellekt tizimlarini o'qitishda katta ahamiyat kasb etadi.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
77
Shu bilan birga, berilganlarni o'zgartirish operatorining xavfsiz va to'g'ri
ishlatilishi dastur xavfsizligini va ishonchliligini ta'minlashda katta rol o'ynaydi.
Xato qo'llanilgan holatda, bu operatorlar dasturning noto'g'ri ishlashiga olib
kelishi mumkin, bu esa zarurati ortadi. Shuning uchun har bir dasturchi
berilganlarni o'zgartirish operatorlarini qo'llashda ehtiyotkorlikni yodda tutishi
lozim. Xulosa qilib aytganda, berilganlarni o'zgartirish operatorlari dasturlashda
asosiy vositalardan biri hisoblanadi. Ular dasturlarning samarali, tezkor va
xavfsiz ishlashini ta'minlashda muhim o'rni bor. Har qanday dasturchi bu
operatorlarning kuchini to'g'ri baholashi va ulardan o'zining dasturiy
echimlarini yaratishda unumli foydalanishi kerak.
Adabiyotlar:
1.
Stroustrup, B. (2013). "The C++ Programming Language". Addison-Wesley
Professional.
2.
Van Rossum, G., & Drake, F. L. (2009). "Python 3 Reference Manual".
CreateSpace.
3.
Schildt, H. (2014). "Java: The Complete Reference". McGraw-Hill
Education.
4.
Тожимаматов, И. Н. (2023). ЗАДАЧИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОГО АНАЛИЗА
ДАННЫХ. PEDAGOG, 6(4), 514-516.
5.
Mamasidiqova, I., Husanova, O., Madaminova, A., & Tojimamatov, I. (2023).
Data Mining Texnalogiyalari Metodlari Va Bosqichlari Hamda Data Science
Jarayonlar. Центральноазиатский журнал образования и инноваций, 2(3
Part 2), 18-21.
6.
Tojimamatov, I. N., Olimov, A. F., Khaydarova, O. T., & Tojiboyev, M. M.
(2023). CREATING A DATA SCIENCE ROADMAP AND ANALYSIS. PEDAGOGICAL
SCIENCES AND TEACHING METHODS, 2(23), 242-250.
7.
Tojimamatov, I. N., Topvoldiyeva, H., Karimova, N., & Inomova, G. (2023).
GRAFIK MA'LUMOTLAR BAZASI. Евразийский журнал технологий и
инноваций, 1(4), 75-84.
8.
Ne’matillayev, A. H., Abduqahhorov, I. I., & Tojimamatov, I. (2023). BIG
DATA TEXNOLOGIYALARI VA UNING MUAMMOLARI. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 19(1), 61-64.
9.
Tojimamatov, I., Usmonova, S., Muhammadmusayeva, M., & Xoldarova, S.
(2023). DATA MINING MASALALARI VA ULARNING YECHIMLARI. “TRENDS OF
MODERN SCIENCE AND PRACTICE”, 1(2), 60-63.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
78
10.
Nurmamatovich, T. I., & Azizjon o’g, N. A. Z. (2024). The SQL server
language and its structure. American Journal of Open University Education, 1(1),
11-15.
11.
Tojiddinov, A., Gulsumoy, N., Muntazam, H., & Tojimamatov, I. (2023). BIG
DATA. Journal of Integrated Education and Research, 2(3), 35-42.
12.
Tojimamatov, I. N., Asilbek, S., Abdumajid, S., & Mohidil, S. (2023, March).
KATTA HAJMDAGI MA’LUMOTLARDA HADOOP ARXITEKTURASI. In
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE" THE TIME OF
SCIENTIFIC PROGRESS" (Vol. 2, No. 4, pp. 78-88).
13.
Xakimjonov, O. U., Muhammadjonova, S. I., & Tojimamatov, I. N. (2023).
MA’LUMOTLARNI INTELEKTUAL TAHLIL QILISHDA DATA MINING QO’LLASH.
Scientific progress, 4(3), 132-137.
14.
Karimberdiyevich, O. M., Mahamadamin o'g'li, Y. A., & Abdulaziz o'g'li, Y. M.
(2023). MASHINALI O'QITISH ALGORITMLARI ASOSIDA BASHORAT QILISH
USULLARINI YARATISH. Journal of new century innovations, 22(2), 165-167.
