46
Жамият ва бошцарув ■ 2013 №1
ИННОВАЦИЯЛАР: ТЕХНОЛОГИЯ, БОШҚАРУВ,
ГЛОБАЛЛАШУВ
Инновации: технология, управление, глобализация
Ражаббаев Ш.
МОЛИЯВИЙ ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА МАРКАЗИЙ
БАНКЛАР ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
ўнгги йиллардаги иқтисодий ва молиявий глобаллашув таъсирида ривожланаётган
мамлакатлар марказий банклари амалга ошираётган мо нетар сиёсатнинг
инструментлари ва трансмиссион механизмида жид-
дий ўзгаришлар содир бўлмокда. Халқаро иқтисодий жараёнларнинг фаоллашуви бир
мамлакатда содир бўлаётган иқтисодий ўзгаришларнинг бошқаларга тарқалишини
тезлаштирди, уларнинг молиявий каналлар орқали ўтиши эса салбий оқибатларни янада
жиддийлаштирди. Фоиз ставкалари ва активлар баҳосининг ўзгариши ривожланаётган
мамлакатлар молиявий бозорига таъсир кўрсатади.
Евронинг муомалага чиқарилиши, электрон савдо тизимларининг ривожланиши, бозор
иштирокчилари кўлами, активлар таклифи таркибидаги ўзгаришлар молия бозор тузилмаси ва
сифатига сезиларли таъсир этди. Молия бозорининг амал қилиш тизимидаги ўзгаришлар, ўз
навбатида, марказий банклар олдига қўйилган стратегик ва операцион вазифаларни ислоҳ
қилиш заруратини белгилаб берди.
1999 йил январидан халқаро валюта бозорида Европа мамлакатлари учун ягона бўлган пул
бирлигининг жорий этилиши умумий молия тизими, айниқса, қатъий белгиланган даромад
келтирувчи қимматли қоғозлар бозорининг ривожланишига сезиларли таъсир этди. Европа
мамлакатлари молия бозорларининг интеграциялашуви евро қабул қилинганидан бир неча
йиллар аввал бошланган бўлса-да, яго-
РАЖАББАЕВ Шароф Рахимбердиевич,
иқтисод фанлари номзоди, Узбекистан Республикаси Президента
ҳузуридаги Давлат бошкрруви академияси «Молиявий тизим ва ресурсларни бошқариш» кафедраси доцешпи.
C
47
на валютанинг муомалага чиқарилиши ушбу жараённинг тезлашувини таъминлаб берди. Евро
жорий этилгач, унинг барқарорлигини таъминлаш учун биринчи навбатда облигация ва пул
бозорларининг интеграциялашувига эришиш зарур эди
1
. Европа Иттифоқи доирасида қабул
қилинган қатор дастурлар натижасида қимматли қоғозлар билан операцияларни амалга
ошириш имконини берувчи интеграллашган TARGET 2S гулов тизими ишга туширилди ва
унификациялашган меъёрий-ҳуқук,ий база шаклланди.
Евронинг жорий этилиши захира валюталар таркибининг ўзгаришига ҳам таъсир этди.
Халқаро валюта фонди томонидан эълон қилинган захира валюталар сони 4 тагача қисқариб,
Франция франки ва немис маркаси ўрнини евро эгаллади
2
. Бу эса марказий банклар
захираларини шакллантиришда ҳам жиддий қарорлар қабул қилишни талаб этди. Чунки аввал
бир мамлакат доирасида амал қилган валюта айнан шу мамлакат иқтисодиётининг ҳолатини
акс эттирган бўлса, энди жорий қилинган коллектив валюта барқарорлиги 15 дан ортик,
мамлакатларнинг иқтисодий ҳолатига боғлиқ бўлди. Захира таркибида евронинг улушини
ошириш учун марказий банклар кўплаб омилларни ҳисобга олишга мажбур.
Молия бозоридаги ўзгаришлардан бири анъанавий савдо тизимлари билан бирга электрон
савдо тизимларининг ривожланиши ҳисобланади. Айрим мамлакатлар ушбу технологияларни
ўтган асрнинг 80-йилларидан бошлаб кўллай бошлашган бўлса, 90-йилларга келиб электрон
савдо тизимларига ўтиш оммавий тус олди
3
.
Янги технологияларни кўллаш дастлаб валюта бозори ҳамда ҳосилавий инструментлар
бозорида содир бўла бошлади. 2010 йилда валюталар банклараро сав-
досининг қарийб 41,3%гача миқдори электрон
брокерлик савдо тизимлари орқали амалга оширилган
(1995 йилда ушбу кўрсаткич 10%ни ташкил этган)
4
.
Ҳосилавий инструментлар бозори дастлаб Лондон
биржаларида аукцион тарзида амалга оширилган
савдолар Eurex тизими орқали электрон савдолар
тизимига тўлиқ
1-жадвал
Халқаро валюта операцияларининг ижро этилишига кўра тақсимланиши (2010 йил
апрель ойида ўртача кунлик айланма, млрд. АК.Ш долл.)
5
Жаҳон
молия
бозорларида
ахборот
технологияларининг
қўлланилиши тизим таркибини
тубдан ўзгаришига таъсир этди.
Брокерлик
савдолари
ўрнини
мэтчинг тизими эгаллади.
мослаштирилди.
Ражаббаев Ш.Р.
48
Жамият ва бошқарув Ш 2013 №1
Кейинги йилларда янги технологиялардан пул бозорида, облигациялар ҳамда молия
бозорининг энг тараққий этган сегмента бўлган давлат қимматли қоғозлар савдосида ҳам
фойдаланила бошланди. Ҳозирда акциялар савдоси ҳам электрон тизимлар орқали фаол
амалга ошириб келинмокда.
Ушбу инновацион технологиялар молия бозорига икки йўналишда таъсир этади.
Биринчидан, улар операцион ҳамда ахборот олиш билан боғлиқ харажатларни кескин
қисқартирди: операциялар анъанавий тарзда амалга оширилган савдоларга нисбатан тезрок,
бажарилади; барча операциялар автоматлашган ҳолда ижро этилади; айрим тизимлар ҳатто
фьючерс бозорига тўғридан-тўғри боғланиш орқали хеджирлаш ва арбитраж учун имконият
яратади
6
. Иккинчидан, электрон тизимларни кўллаш дилер ва инвестор муносабатини сифат
жиҳатдан ўзгартиришига таъсир этди
7
. Айрим электрон тизимлари дилерлар иштирокини
камайтириш имконини беради ва анъанавий бозор муносабатларининг сакданишига хизмат
қилади. Бундай тизимлар бозор қатнашчиларини маркет-мейкерлар функцияларини
бажаришга мажбур қилади ва корпоратив ҳамда институционал мижозлар иштирокига йўл
кўймайди.
Бир дилер иштирокига асосланган, йирик мижозлар аризаларини тўпловчи тизимлар бозор
мух,итининг шаклланишига хизмат қилади. Бундай савдо тизимлари битам тузишнинг
минимал талабларини жорий этган
8
. Очик, тизимларда барча қатнашчилар котировкаларни
такдим этишлари мумкин, дилерлараро тизимларда эса
бу функцияни фақат дилерлар бажаради, бошқа
иштирокчилар дилерлар эълон қилган баҳолар бўйича
савдо қиладилар.
Электрон савдо тизимларининг марказий банклар
монетар сиёсати ва молия бозорини тартибга солишига
таъсирини
икки
жиҳатдан
баҳолаш
мумкин:
биринчидан, амалга оширилаётган операцияларнинг
тезкорлиги, бозор ҳажмини ошириш билан бирга трансмиссион механизмни фаоллаштирди,
иккинчидан, электрон савдолар тартибга солиш тизимини мустасно этган ҳолда монетар
сиёсат самарадорлигини тушириши мумкин.
Марказий банклар томонидан монетар сиёсатнинг амалга оширилишида халк,аро
банкларнинг фаолияти муҳим ҳисобланади. Молиявий глобаллашув натижасида
ривожланаётган мамлакатлар иқтисодиётни молиявий жиҳатдан кўллаб-кувватлаш манбасига
эга бўлдилар, аммо, шу билан бирга, ташқи шокларни фаоллаштирувчи каналлар очилди
9
.
Ривожланаётган мамлакатлар банк тизимида халк,аро банклар улушининг ортиши марказий
банк монетар сиёсатининг трансмиссион механизмининг фаоллашувига таъсир этди.
Экспансионистик монетар сиёсат шароитида хорижий банклар ликвидлиликнинг янги
манбаига айланиши мумкин. Аммо миллий валюта курсининг девальвацияланиши
натижасида халқаро банклар капитал чиқиб кетишининг асосий каналига айланади.
Банкларнинг бирлашуви ва кўтпилиши натижасида йириклашиши халқаро банклар
фаолиятидаги муҳим тенденция ҳисобланади.
Банкларнинг кўшилиши, молиявий инқирозлар ва йирик институционал инвесторларнинг
вужудга келиши молия бозори тузилмасининг ўзгариши билан бирга рискни бошқариш ва
инвестицион қарорларни қабул қилиш стратегиясининг ўзгаришига ҳам таъсир этди. Сўнгги
ўн йилликларда кўпгина тараққий этган мамлакатларнинг молиявий хизматлар соҳасида бир
қатор кўшилиш ва бирлашиш операциялари амалга оширилган
10
. Бу ўз навбатида молия
бозорининг амал қилиши ва монетар сиёсатни олиб боришга бир қанча йўналишда таъсир
этди. Биринчидан, ҳозирда бир нечта банклар иккиёкдама котировкаларни такдим этишлари
мумкин. Айтайлик, ўтган асрнинг 90-йилларида валюта бозорида бозор конъюнктурасига
таъсир эта оладиган 50 дан ортиқ йирик қатнашувчилар фаолият юритган. Ҳозирда эса
уларнинг сони 20 дан ошмайди.
Электрон савдо тизимлари
орқали катта ҳажмдаги операци-
яларнинг ўтказилиши ва улар- ни
тезкор амалга оширилиши мо-
нетар сиёсатни олиб боришда
эҳтиёткорликни талаб этмоқда.
Молиявий глобаллашув шароитида марказий банклар фаолиятиии такомиллаштириш
49
2-жадвал Банк тизимининг мужассамлашганлиги
(75% валюта операцияларини амалга оширувчи банклар сони)
11
1998
2001
2004
2007
2010
Буюк Британия
20
24
17
16
9
АҚШ
20
28
13
11
7
Швецария
5
7
6
5
2
Япония
24
19
17
11
8
Сингапур
25
23
18
11
18
Гонг Конг
13-22
26
14
11
14
Австаралия
10
9
10
8
7
Франция
7-12
7
6
6
4
Германия
10
9
5
4
5
Канада
6-7
5-7
4-6
4
5
Иккинчидан, молиявий консолидация маркет-мейкерлик фаолиятида мужассамлашган
спекулятив капиталнинг чиқиб кетишига шароит яратади. Учинчидан, консолидация
контрагентнинг кредит рискини диверсификациялаштириш жараёнини мураккаблаштиради.
Масалан, биржадан ташқари ҳосилавий инструментлар савдоси юқори ишончга эта бўлган бир
нечта дилерлар орқали амалга оширилади. Chase Manhattan ва JP Morgan банкларининг
кўшилиши натижасида ушбу конгломератнинг фоиз свопи бозоридаги улуши 25% га етди
12
.
Молиявий кўшилиш янги шаклдаги муассасага ажратиладиган кредит лимита кўшилгунга
қадар ҳар бир иштирокчига берилиши мумкин бўлган кредит лимитидан кам бўлади. Бу эса
бозор кредит лимитининг қисқариши ва олигополиянинг ривожланишига таъсир этиши
мумкин.
Молиявий консолидация натижасида дилерлар сони қисқараётган шароитда бозордаги
бошқа категориядаги қатнашчилар фаоллиги ортмокда. Хусусан, ҳозирги пайтда пенсия
фондлари, сутурта компаниялари, инвестиция фондлари ва бошқа нобанк молиявий
воситачиларнинг роли сезиларли ортиб бормокда. Шундай қилиб, 1995-2000 йилларда
инвестиция фондларининг сони 53%га ортган, бунда уларнинг бошқарувидаги активлар 126%
етган ва ҳозирда улар 24 трлн. АҚШ долларидан кўп
13
. Банк депозитлари ва рисклилиги паст
бўлган бошқа молиявий инструментлар авваллари инвестициялашнинг кенг тарқалган шакли
эди. Х,озирга келиб активларни бошқариш бўйича турли фондларга маблагларни
жойлаштираётган кичик инвесторлар сони ортиб бормокда. Натижада портфель
диверсификацияси ортиши билан бирга кредит риски ҳам кўпайиб бормоқда.
Ражаббаев Ш.Р.
50
Жамият ва бошқарув Ш 2013 №1
Бозор иштирокчилари таркибидаги ўзгаришлар билан бир қаторда, уларнинг рисклилик
даражасини баҳолаш ва бошқариш тизими ҳам сезиларли ўзгарди. Ушбу ўзгаришлар 90-
йилларнинг охирларида содир бўлган молиявий инқирозлар, айник,са 1998 йидда LTCM (Long
Term Capital Management) компаниясининг банкрот булиши билан боғлиқ эди
14
. Жаҳон
молиявий тизими бўйича қўмитанинг (Committee on the Global Financial System, ёки CGFS)
1998 йилдаги ҳисоботида содир бўлган инқироз замонавий савдо тизимларининг ишончлилик
даражасини қайта кўриб чиқиш масаласи билан бирга рискларни бошқаришнинг шу вақтга
қадар амал қилган усулларини ҳам шубҳа остита кўйди
15
.
Бу эса молия бозорларида хеджирлаш
стратегияси ва рискни бошқариш усулларини қайта
кўриб чиқиш заруратини белгилаб берди. Японияда
содир бўлган биринчи корпоратив банкротликлар
ҳамда АҚШда кутилмаганда давлат томонидан
чиқарилган қимматли қоғозлар таклифининг
қисқариши рискни бошқаришга бўлган умумий
ёндашув ва бозор иштирокчилари фаолиятининг
ўзгаришини тезлаштирди. 1997 йил сентябрида Япония облигациялар бозоридаги энг йирик
чакана оператор бўлган Yaohan компанияси банкрот бўлди, ундан сўнг яна бир қанча банклар
тўловга лаёқатсиз эканлигини эълон қилди. Шундан сўнг япониялик инвесторлар кўпроқ
эмитентнинг кредит рейтингига эътибор беришни бошлашди. Бу эса рейтинг агентликларини
молия бозорларидаги хусусий компанияларнинг кредит рискини баҳолашдан давлат
бошқаруви миқёсида қарор қабул қилиш даражасигача кўтарилишига хизмат қилди. Кредит
рейтингларидан ҳатто давлатнинг молия бозорини тартибга солувчи органлари ҳам кредит ва
инвестиция портфелларининг рисклилик даражасини аникдаш, тўлов қобилиятининг
тушишидан ҳимоялаш учуй энг кам захира капиталини шакллантириш устидан мониторинг
олиб боришда қўллай бошлашди
16
.
Молия бозорларидаги ўзгаришлардан бири савдо қилинадиган инструментлар таклифи
таркибидаги ўзгаришлар ҳисобланади. Бу ҳолат, айниқса, даромадлилиги қатъий белгиланган
қимматли қоғозлар бозорида намоён бўлди. Япониядан бошқа мамлакатларда давлат
томонидан чиқарилган қимматли қоғозлар эмиссияси 2000 йилда сезиларли қисқарди. Айни
вактда, корпоратив қимматли қоғозларнинг эмиссияси кескин ўсди. Натижада 1995-2000
йилларда ривожланган мамлакатларда жами молиявий инструментларда давлат томонидан
чиқарилган қимматли қоғозлар улуши 45%дан 35% гача тушиб кетди
17
. Шу билан бирга,
муомалага чиқарилаётган инструментлар шаклида ҳам ўзгаришлар содир бўлди. Америка
ғазначилик облигациялари, тижорат қоғозлари ва турли хилдаги кредит деривативлар
шаклидаги корпоратив қарз олиш кенг тус олди.
АҚШ Молия вазирлигининг 30 йиллик мажбуриятлар эмиссиясини қисқартириши ҳамда
операцияларнинг даромадлилиги паст бўлган облигацияларни қайтиб сотиб олишга қаратиши
ҳақидаги хабари Америка бозоридаги инвесторларни саросимага солиб кўйди. Қимматли
қоғозлар бозоридаги инвесторлар давлат мажбуриятларидан турли хил индексларни афзал
кўра бошлашди. Дастлаб акция, облигация ва бошқа молиявий активлар баҳосининг умумий
даражасини аниқлаш, яъни бозорнинг ривожланиш тенденциясини кўришда қўлланилган
фонд индекслари, кейинчалик молиявий активга айланиб, инвестиция портфели
конъюнктурней динамикасининг кўрсаткичи сифатида хизмат қила бошлади. Кўпгина
инвестиция бо-
90-йилларнинг охирларида кетма-
кет содир бўлган молиявий инқироз-
лар, хусусан, 1998 йилда LTCM ком-
паниясининг банкрот бўлганидан
сўнг рисклилик даражасини баҳолаш
ва бошқариш тизимлари ҳам сези-
ларли даражада ўзгармокда.
51
Молиявий глобаллашув шароитида марказий банклар фаолиятини такомиллаштириш
шқарувчилари портфель бўйича индекслар тебранишини минималлаштириш масаласига
эътиборни кучайтиришди. Шу тарзда активларни бошқариш самарадорлик кўрсаткичи
сифатида алоҳида олинган активлар баҳосининг динамикаси эмас, балки индекснинг умумий
даражасидан фойдаланиш кенг тус олди
18
.
90-йилларнинг охирида Австралия, Канада, Швейцария, Буюк Британия, АҚШ ва бошқа
ривожланган мамлакатларда бюджет дефицита камайиши билан давлат қимматли қоғозлари
бозори қисқарди. Шу билан бирга, Франция, Испания ва Европадаги шу каби айрим
мамлакатларнинг бюджет дефицита еврода баҳоланган давлат облигациялари ҳисобига
қопланган. Япония бюджетининг ниҳоятда катта
микдордаги дефицита давлат облигацияларининг
энг катта бозорини вужудга келишига сабаб бўлди.
2001 йилда бошланган глобал иқтисодий пасайиш
кўпгина ривожланган мамлакатлар давлат молияси
тизимини издан чиқарди. Шундай бўлсада, улар
бюджет дефицитини етарли даражада сақлашга ҳаракат қилишмокда
19
.
Ривожланаётган мамлакатлардаги марказий банклар томонидан олиб борилаётган монетар
сиёсатнинг самарадорлигига халқаро валюта операциялари бўйича хизмат кўрсатувчи дилинг
марказлари фаолиятининг ривожланиши таъсир эта бошлади
20
. Ушбу марказларни нафақат
нобанк, балки молиявий ташкилот деб ҳам номлаб бўлмайди. Уларнинг аксарияти оффшор
марказларида рўйхатга олинган бўлиб, миллий қонунчиликни айланиб ўтиш учун электрон
тўлов тизимлари ёки халқаро пластик карточкалар орқали ҳисоб-китобларни амалга оширади.
Айнан шу каби ташкилий тузилмаларнинг фаолияти натижасида халқаро молия бозорининг
энг йирик сегменти бўлган халқаро валюта бозори (Forex, яъни foreign exchange (активларни)
ташқи айирбошлаш) аҳоли ўртасида тасодифга асосланган омадни синаш ўйини каби идрок
этила бошлади. Ваҳоланки, мазкур бозор кунлик айланмаси бўйича энг йирик бозор
ҳисобланади. Халқаро ҳисоб-китоблар банкининг 2010 йилдаги ҳисоботида валюта
бозоридаги кунлик айланма 3,9 трлн. АҚШ долларига етгани кўрсатилган
21
. Бу эса энг йирик
фонд биржаси ҳисобланадиган Нью-Йорк фонд биржасидаги (NYSE) савдолардан 30 баробар
кўп.
Ҳатто, жаҳонда молиявий-иқтисодий инқироз рўй берган шароитда ҳам мазкур бозор
бошқа сегментларга нисбатан ишончли даромад манбаи сифатидаги аҳамиятини йўқотмади,
аксинча, юқори даромад олиш имконини яратди. Айнан инқироз шароитида валюта
курсларининг тебранувчанлиги юқори бўлиши арбитраж операцияларининг фойдалилигини
белгилаб берган бўлса, харид ва сотиш курси ўртасида спред микдорининг ортиши брокерлик
хизматларини кўрсатишнинг даромадлилигини оширди.
Халқаро валюта бозорида дилинг марказлари молиявий пирамидаларга ўхшаш фаолият
эвазига фойда оладилар. Бажариладиган операциялар халқаро валюта бозорида кўп томонлама
банклар ва бошқа молиявий муассасалар эмас, балки дилинг маркази доирасида ижро этилади.
Бу эса дилинг марказидаги савдо платформасидаги курснинг хақиқий бозордаги курсдан
фарқланиши ва натижада дилинг маркази зарарининг ортишига сабаб бўлади. Трейдерлар
валюта курслари алмашувининг тебраниши ҳисобига олинадиган даромадларини дилинг
марказларидан талаб қилган вақтида дилинг маркази ўз мажбуриятини тизимга янги
кўшиладиган ёки ҳисоб рақамини тўлдирмоқчи бўлган трейдерларнинг маблағлари ҳисобига
бажаради. Аммо ушбу операциялар ўртасида узилиш содир бўлиши билан дилинг маркази ҳам
фаолиятини тўхтатади. Тараққий этган мамлакатларда
Рейтинг агентликларининг маъ-
лумотлари давлат бошқаруви миқёси-
да қарор қабул қилишда ҳисобга
олинмоқда.
Ражаббаев Ш.Р.
52
Жамият ва бошқарув Ш 2013 №1
дилинг марказлари фаолиятини тартибга солишга 2000 йилнинг бошларидан эътибор кучая
бошлади
22
. Аммо ривожланаётган ва ўтиш даври иқтисодиёти амал қилаётган мамлакатларда
бу масала ҳамон муаммо бўлиб қолмокда.
Ўзбекистонда халқаро валюта операцияларини амалга ошириш бўйича хизмат кўрсатувчи
дилинг марказлари 2006 йилдан бошлаб фаолият юрита бошлашди. Булар асосан Россияда
фаолият юритаётган дилинг марказларининг шуъбалари тарзида очила бошланди. Жумладан,
Forex.uz, Forex club, Teletrade, Forex invest, Alpari кабилар Ўзбекистонда Россия Федерацияси
агента сифатида фаолият юритишсада, уларнинг бош офиси оффшор марказларида рўйхатга
олинган. Бу эса уларга ҳеч бир мамлакатнинг молиявий қонунчилигига бўйсунмаслик
имконини беради. Ўзбекистон ҳудудида ушбу дилинг марказлари маслаҳат-консалтинг
хизматларини кўрсатувчи ўкув марказлари сифатида рўйхатга олинган бўлиб, аҳолига
молиявий хизмат кўрсатиш хукукига эга эмас. Уларнинг хизматидан фойдаланиб, ҳисоб
рақами очмоқчи бўлган якка тартибдаги инвесторлар эса халқаро пластик карточкалари ва
электрон тўлов тизимлари орқали оффшор ҳудудда жойлашган банкка пул кўчириб беришади.
Аслини олганда, ушбу ҳаракат ҳеч қандай қонунчилик билан кафолатланмаган молиявий
операция ҳисобланади.
Бу каби ҳолатларнинг янада ривожланиши кўплаб аҳолининг алданиб колишига сабаб
булади. 1990-йилларнинг бошларидаги "МММ" воқеаси такрорланиши мумкин. Дилинг
марказларининг фаолиятини мутлақо салбий томондан қараш ҳам нотўтри. Бу тузилмалар
аҳолига банклар томонидан кўрсатилмаётган хизмат турларини етказиб беради. Демак,
банклар ушбу хизматларни кўрсатишни бошлашса, улар сўзсиз рақобатда устунлик килиб ва
дилинг марказларининг фаолияти келтириб чиқарадиган нохуш ҳолатларнинг олдини олиш
мумкин бўлар эди.
Ўзбекистон банкларининг халқаро операцияларини кўрадиган бўлсак, улар, асосан, ташқи
иқтисодий фаолият субъектларига хизмат кўрсатиш, халқаро кредитларни жалб қилиш ва
вакиллик муносабатларини таъминлаш мақсадида очилган ҳисоб варақлар орқали
операцияларни амалга ошириш билан шуғулланишилари маълум бўлади. Халқаро молия
бозорларининг бошқа сегментлари, жумладан, халқаро валюта бозори ва фонд бозорлари
аксарият банкларимизнинг эътиборидан четда қолмоқда. Буига асосан қуйидаги шарт-
шароитлар сабаб бўлмоқда:
-
тижорат банкларида рискларни бошқариш бўйича мутахассисларнинг камлиги сабабли
халқаро валюта операцияларига юқори рискли фаолият деб қаралиши;
-
халқаро валюта операцияларини амалга оширувчилар ҳуқуқий жиҳатдан етарлича
ҳимояланмаганлиги;
-
валюта операцияларини амалга ошириш фақат ваколатли банкларга рухсат
берилганлиги сабабли институционал инфратузилманинг ривожланмаганлиги.
Молия бозорининг амал қилиш тизимида содир бўлган юқоридаги ўзгаришлар марказий
банклар сиёсатига сезиларли таъсир этди. Ликвидлилик дефицитига барҳам бериш ёки
ортиқча ликвидлиликни таъминлаш муаммоси марказий банкларнинг диққат эътиборида
туради. Бундан ташқари, трансмиссион механизмнинг амал килиш шарт-шароитининг
ўзгариши монетар сиёсатни амалга оширишда стратегии ва тактик мақсаддарни белгилаб
олишни такозо этади. Шу билан бирга, активлар баҳосида акс этган ахборотлар аҳамиятининг
ортаётганини ҳамда марказий банклар шаффофлик даражасининг ошаётганини алоҳида
таъкиддаш жоиз. Марказий банклар монетар сиёсатининг устувор йўналишларидан бири
бозор иштирокчиларини зарур ликвидлилик билан таъминлаш ҳисобланади. Молиявий
глобаллашув шароитида бозорнинг ликвидлилиги монетар сиёсатни амалга оширишни
енгиллаштиради ва трансмиссион механизмнинг амал қилишини таъминлайди, пировардида
молиявий барқарорликни таъминлаш учун зарур замин яратади.
Молиявий глобаллашув шароитида марказий банклар фаолиятиии такомиллаштириш
53
Манба ва адабиётлар:
1.
Хуспитдипов П.З. Процессы финансовой интеграции и
их воздействие на эволюцию финансовых рынков ЕС:
Автореферат на дисс. канд. экон. наук. М., 2012. -С. 16-17.
2.
International reserves and foreign currency liquidity.
Guidelines for a data template. Washington, IMF, 2011. P. 88.
3.
Kiyohiko G. Nishimura. Electronic trading and financial
markets // BIS Review 160. -Basel, 2010. P. 1-5.
4.
Report on global foreign exchange market activity in 2010
/ Triennial Central Bank Survey. -Basel, BIS, 2011. P. 16.
5.
Currency internationalisation: lessons from the global
financialcrisis and prospects for the futurein Asia and the Pacific
/ BIS papers. Basel, 2011.
6.
Международный финансовый рынок / Под ред.
Слепова В.А. Звоновой Е.А. -М.: Магистр, 2009. С. 17.
7.
Ramon Moreno. Foreign exchange market intervention in
EMEs: implications for central banks // BIS Papers. No 57. P. 65-
86.
8.
Лука К. Торговля на мировых валютных рынках. -М.:
Альпина Бизнес Букс, 2005. С. 224.
9.
Elo d Takats, Agustin Villar. International banks, new
liquidity rules and monetary policy in EMEs // BIS Papers. Basel,
2011. No 57. P. 9-35.
10.
World
Investment
Report
2008:
Transnational
Corporations and the Infrastructure Challenge. -New York and
Geneva, 2008. P. 18-24.
11.
Triennial Central Bank Survey Foreign Exchange and
Derivatives Market Activity in 2010. Basel, BIS, 2010. P. 9.
12.
Сотникова А. К. Оценка надежности коммерческого
банка в условиях финансовой глобализации : Авт. на дис. ...
канд. экон, наук : 08.00.10. СПб., 2006. С. 10.
13.
www.ici.org (Investment Company Institute).
14.
Too Big to Fail? Long-Term Capital Management and the
Federal Reserve // Cato Briefing Paper, 1999. No. 52. Sept. 23. -
12 p.
15.
Global liquidity concept, measurement and policy
implications // CGFS Papers No 45. Basel, BIS, 2011. P. 9.
16.
Cecchetti St. G., Genberg H., Wadhwani S. Asset Prices
In A Flexible Inflation targeting Framework. Cam-bridge, 2002.
P. 19.
17.
http://www.nber.org/papers/w8970 Asset prices in a
flexible inflation targeting framework / Stephen G. Cec-chetti,
Hans Genberg, Sushil Wadhwani.
18.
Ўша ерда.
19.
Cecchetti St. G., Genberg H., Wadhwani S. Asset Prices
In A Flexible Inflation targeting Framework. Cambridge, 2002.
P. 19.
20.
Хестанов C. Forex: Две стороны одной медали //
Рынок ценных бумаг, 2012. №3. С. 14.
21.
Triennial Central Bank Survey Foreign Exchange and
Derivatives Market Activity in 2010. Basel, BIS, 2010. -P. 10.
22.
Матафонов Д. Регулирование FOREX // Рынок
ценных бумаг, 2012. №3. С. 16.
