Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
The potential of pedagogy in the modern education system
Mekhriniso ATOEVA
1
, Gulnora GAYBULOVA
2
Bukhara Medical Institute
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2025
Received in revised form
15 May 2025
Accepted 25 May 2025
Available online
15 June 2025
This article analyzes the role of teachers' pedagogical
potential in the modern education system, its components, and
ways of development. The teacher's pedagogical potential
includes not only professional knowledge and skills but also
methodological expertise, communicative competencies,
psychological-pedagogical training, innovative openness, and
digital literacy. The author highlights key directions for
developing this potential such as professional development,
practical experience exchange, scientific research activities, the
use of digital technologies, and self-assessment. The article
substantiates the importance of enhancing teachers'
pedagogical potential to improve education quality and
provides practical recommendations.
2181-
1415/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol6-iss3-pp144-149
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
pedagogical potential,
pedagogical mastery,
professional development,
innovative approach,
modern education,
digital literacy,
education quality,
reflection,
professional competence.
Zamonaviy ta’lim tizimida pedagogikaning o‘qituvchi
salohiyati
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
o
‘qituvchi salohiyati,
pedagogik mahorat,
kasbiy rivojlanish,
innovatsion yondashuv,
zamonaviy ta’lim,
raqamli savodxonlik,
ta’lim sifati,
refleksiya,
kasbiy kompetensiya.
Ushbu maqolada zamonaviy ta’lim tizimida o‘qituvchi
salohiyatining o‘rni, uning tarkibiy qismlari va rivojlantirish
yo‘llari tahlil etilgan. O‘qituvchi salohiyati nafaqat kasbiy bilim va
ko‘nikmalarni,
balki
metodik
mahorat,
kommunikativ
kompetensiyalar, psixologik-pedagogik tayyorgarlik, innovatsion
ochiql
ik hamda raqamli savodxonlikni ham o‘z ichiga oladi. Muallif
pedagogik salohiyatni rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari
sifatida malaka oshirish, amaliy tajriba almashinuvi, ilmiy-tadqiqot
faoliyati, raqamli texnologiyalardan foydalanish va o‘zini o‘zi
baholashni ko‘rsatadi. Maqola ta’lim sifatini oshirishda
o‘qituvchining salohiyatini kuchaytirish dolzarbligini asoslaydi va
amaliy tavsiyalar beradi.
1
PhD, Associate professor, Bukhara State University.
2
Senior Lecturer, Department of Biophysics and Information Technologies, Bukhara Medical Institute.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№ 3
(2025) / ISSN 2181-1415
145
Обучающий потенциал педагогики в современной
образовательной системе
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
педагогический
потенциал,
педагогическое
мастерство,
профессиональное
развитие,
инновационный подход,
современное образование,
цифровая грамотность,
качество образования,
рефлексия,
профессиональная
компетенция.
В данной статье анализируется роль педагогического
потенциала учителя в современном образовательном
процессе, его составные части и пути развития.
Педагогический потенциал учителя включает не только
профессиональные
знания
и
умения,
но
также
методическое мастерство, коммуникативные компетенции,
психологопедагогическую подготовку, инновационную
открытость и цифровую грамотность. Автор выделяет
основные направления развития потенциала –
повышение
квалификации, обмен практическим опытом, научно
-
исследовательская деятельность, использование цифровых
технологий и самооценка. В статье обосновывается
актуальность повышения педагогического потенциала
учителей для повышения качества образования и даются
практические рекомендации.
KIRISH
Zamonaviy ta’lim
tizimi XXI asrda global raqobat, texnologik taraqqiyot va jamiyat
ehtiyojlariga javob bera oladigan inson kapitalini shakllantirish maqsadida chuqur
islohotlar jarayonida rivojlanmoqda. Ta’limning barcha bosqichlarida sifat va
samaradorlikni oshirish, shax
sga yo‘naltirilgan, kompetensiyaviy va innovatsion
yondashuvlarni joriy etish bugungi kunning ustuvor vazifalaridan biriga aylangan.
Ayniqsa, inson omili, xususan, o‘qituvchi shaxsiyati va uning kasbiy salohiyati ushbu
jarayonlarning markazida turibdi. Zer
o, hech bir ta’lim strategiyasi o‘z ishining ustasi
bo‘lgan, zamon bilan hamnafas pedagogsiz amaliy natijaga erisha olmaydi.
Bugungi kunda jamiyatda yuz berayotgan ijtimoiy-
iqtisodiy o‘zgarishlar, sun’iy
intellekt va raqamli texnologiyalar rivoji, mehnat bozoridagi yangi kompetensiyalar
talabi, o‘quvchining shaxsiy rivojlanishiga yo‘naltirilgan yondashuvlar o‘qituvchi
faoliyatiga yangicha nazar bilan qarashni taqozo etmoqda. O‘qituvchi endilikda shunchaki
ma’lumot beruvchi emas, balki o‘quvchilarni mustaqil
fikrlashga o‘rgatuvchi, tanqidiy
yondashuvni shakllantiruvchi, ilmiy izlanishga undovchi, jamiyatga foydali va ijtimoiy
mas’uliyatli shaxslarni voyaga еtkazuvchi yo‘lboshchi vazifasini bajaradi.
Shu boisdan ham, pedagogikaning eng dolzarb mavzularidan biri
–
o‘qituvchi
salohiyati va uni rivojlantirish masalasidir.
Bu tushuncha keng va ko‘p qirrali bo‘lib,
nafaqat kasbiy bilim va amaliy ko‘nikmalarni, balki metodik mahorat, kommunikativ
kompetensiya, axloqiy fazilatlar, pedagogik refleksiya, shaxsiy intilishlar va innovatsion
g‘oyalarga ochiqlikni ham qamrab oladi. Ayniqsa, bugungi kunda ta’limda raqamli
savodxonlik, madaniy moslashuvchanlik, psixologik barqarorlik va liderlik kabi sifatlar
o‘qituvchining salohiyati doirasiga kirib bormoqda.
Zamonaviy pedago
gika o‘qituvchining salohiyatini o‘lchash va rivojlantirishga oid
turli konsepsiyalarni taklif qilmoqda. Bu esa o‘z navbatida, o‘qituvchining o‘z ustida
ishlashi, doimiy o‘zini rivojlantirishi, xalqaro tajribalarni o‘rganishi va innovatsion
faoliyatga jalb
qilinishi zarurligini anglatadi. Ta’lim sifati, avvalo, o‘qituvchining
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№ 3
(2025) / ISSN 2181-1415
146
professional salohiyatiga bog‘liq ekani hech kimga sir emas. Shu sababli ham davlat
siyosatida, ta’lim strategiyalarida va ilmiy
-
tadqiqotlarda o‘qituvchi salohiyatiga alohida
e’tibor q
aratilmoqda.
Mazkur maqolada zamonaviy ta’lim tizimida o‘qituvchi salohiyatining pedagogik
mohiyati, uning tarkibiy qismlari, rivojlantirish yo‘nalishlari va amaliyotdagi dolzarb
masalalari yoritib beriladi. Shuningdek, salohiyatni baholash usullari, zamonaviy
kompetensiyalar talabi va o‘qituvchining o‘zgaruvchan ijtimoiy
-madaniy sharoitlarda
tutgan o‘rni ilmiy tahlil asosida ko‘rib chiqiladi.
ASOSIY QISM
Pedagogik adabiyotlarda “o‘qituvchi salohiyati” tushunchasi ta’lim jarayonining
muvaffaqiyatli kechishini ta’minlovchi asosiy omil sifatida qaraladi. Bu atama
o‘qituvchining kasbiy tayyorgarligi, didaktik va metodik bilim darajasi, shuningdek,
shaxsiy fazilatlari, pedagogik etukligi va innovatsion fikrlash qobiliyatini o‘z ichiga olad
i.
Salohiyat bu
–
o‘qituvchining mavjud bilim va ko‘nikmalari asosida zamonaviy ta’lim
ehtiyojlariga mos ravishda o‘z kasbiy faoliyatini mustaqil ravishda amalga oshirish,
takomillashtirish va yangiliklarga ochiq bo‘lish salohiyatidir. O‘qituvchi salohiyat
ini
kengroq tahlil qilganda, u quyidagi asosiy tarkibiy qismlardan iborat bo‘lishi aniqlanadi:
Bu komponent o‘qituvchining o‘z fan sohasi bo‘yicha chuqur va tizimli bilimga ega
bo‘lishini, shuningdek, didaktik asoslarda dars mazmunini to‘g‘ri tuzish, ilmiy
lik va
amaliyot o‘rtasida bog‘liqlik yaratish qobiliyatini ifodalaydi. Kasbiy bilimlar nafaqat
nazariyaga asoslanadi, balki ularni amaliyotga tatbiq eta olish salohiyatini ham talab
qiladi. Bunga dars jarayonida ilg‘or metodlarni qo‘llash, o‘quvchilarning
savollariga asosli
javob berish, fanlararo integratsiyani amalga oshirish kiradi.
O‘qituvchining metodik tayyorgarligi –
bu darsni samarali rejalashtirish, darsning
maqsad va vazifalariga mos metodlarni tanlash, interfaol va zamonaviy texnologiyalarni
joriy etish, shuningdek, baholash va tahlil qilish mexanizmlarini bilishdan iborat. Metodik
mahorat, ayni paytda, dars jarayonini moslashuvchan tashkil etish, har bir o‘quvchining
individual ehtiyojlarini inobatga olish va o‘qitish usullarini doimiy yangilab
borish
salohiyatini ham qamrab oladi. Zamonaviy ta’limda o‘qituvchi o‘quvchilar bilan samarali
muloqot o‘rnatishga, jamoada ishlashga, ota
-onalar, hamkasblar, maktab rahbariyati va
keng jamoatchilik bilan ochiq, konstruktiv aloqa qilishga qodir bo‘lishi lo
zim.
Kommunikativ kompetensiya shuningdek, til madaniyati, mimika, tana tili, tinglash
madaniyati kabi ko‘nikmalarni ham o‘z ichiga oladi. Bu komponent o‘quvchilarning
psixologik holatini anglab
еtish va zarur bo‘lganda motivatsiya yaratish vositasi sifati
da
ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Har bir yoshdagi o‘quvchining rivojlanish psixologiyasini bilish, shaxsiy
xususiyatlarini tushunish, individual yondashuv asosida ta’lim berish –
o‘qituvchi
faoliyatining eng muhim jihatlaridan biridir. Psixologik-pedagogik tayyorgarlik shaxsga
yo‘naltirilgan ta’lim modelining negizini tashkil etadi. Bu orqali o‘quvchining intellektual,
ijtimoiy, emotsional va axloqiy rivojlanishiga keng imkoniyat yaratiladi.
o‘z faoliyatini doimiy tahlil qilib boradigan, yangiliklarni o‘z
lashtirishga tayyor,
raqamli va pedagogik texnologiyalarni tezda o‘zlashtira oladigan shaxs bo‘lishi lozim. Bu
salohiyat reflektiv yondashuvga asoslanadi
–
ya’ni o‘qituvchi o‘z darslarini, metodlarini,
o‘quvchilarning natijalarini tahlil qiladi va xatolard
an xulosa chiqarib, jarayonni
takomillashtiradi. Innovatsion ochiqlik, ayniqsa, bugungi kunda tez o‘zgaruvchan axborot
muhitida pedagogdan moslashuvchanlikni talab qilmoqda.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№ 3
(2025) / ISSN 2181-1415
147
Xulosa qilib aytganda, o‘qituvchi salohiyati –
bu faqat bilimlar to‘plami emas, ba
lki
o‘quv jarayonida yuzaga keladigan har qanday vaziyatda to‘g‘ri pedagogik е
chim qabul
qilishga imkon beruvchi kompleks kasbiy kompetensiyalar majmuidir. Ushbu salohiyat
darajasi ta’lim sifatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi va uning uzluksiz rivoji butun ta’lim
tizimining barqarorligini ta’minlaydi. Yangi avlod ta’lim standartlari, kompetensiyaviy
yondashuv, STEAM integratsiyasi, raqamli texnologiyalar bilan uyg‘unlashtirilgan o‘quv
jarayoni o‘qituvchidan yangicha dunyoqarash, yangilikka ochiqlik va mustaqi
l qaror
qabul qilish qobiliyatini talab qiladi. O‘qituvchi endilikda faqat bilim beruvchi emas, balki
mentor, fasilitator va koordinator rolida namoyon bo‘lishi kerak.
Zamonaviy darsni tashkil etishda o‘qituvchi quyidagi vazifalarni bajaradi:
–
Fanlararo a
loqalarni yo‘lga qo‘yadi.
–
O‘quvchilarda muammoli fikrlashni rivojlantiradi.
–
Raqamli vositalardan foydalangan holda interaktiv darslar o‘tkazadi.
–
O‘quvchilarning mustaqil faoliyatini rag‘batlantiradi.
Shunday qilib, pedagogik salohiyat ta’lim sifatini
ng hal qiluvchi omili sifatida
qaralmoqda. Boshqacha aytganda, ta’lim islohoti, innovatsiyalar, zamonaviy
texnologiyalarning muvaffaqiyati
–
o‘qituvchi salohiyatiga bevosita bog‘liq.
Zamonaviy ta’lim tizimining muvaffaqiyati, avvalo, uning bosh ijrochilari
–
o‘qituvchilarning kasbiy salohiyatiga bevosita bog‘liqdir. O‘qituvchidan faqat bilim berish
emas, balki shaxsiy namuna bo‘lish, yangiliklarni o‘zlashtirish, o‘quvchilar bilan samarali
muloqot qilish va ularning har tomonlama rivojlanishini qo‘llab
-quvvatlash kutiladi. Shu
sababli, o‘qituvchi salohiyatini doimiy ravishda rivojlantirish, uni yangilab borish va
zamon talablari asosida takomillashtirish dolzarb vazifadir.
Pedagogik salohiyatni rivojlantirish
–
bu uzluksiz kasbiy o‘sish jarayoni bo‘lib, u
o‘qituvchining bilim, ko‘nikma va shaxsiy sifatlarini yanada mustahkamlashni taqozo
etadi. Quyida bu jarayonda samarali bo‘lgan asosiy yo‘nalishlar keltirilgan:
Kasbiy rivojlanishning eng muhim shartlaridan biri
–
bu muntazam malaka
oshirish kurslarida ishtirok etishdir. Yangi pedagogik texnologiyalar, interfaol metodlar,
STEAM yondashuvi, kompetensiyaviy yondashuv kabi zamonaviy yo‘nalishlar
o‘qituvchining kasbiy salohiyatini yangilab boradi. Malaka oshirish faqatgina nazariy
bilim olish emas, balki amaliy k
o‘nikmalarni mustahkamlash, yangi dars ishlanmalarni
yaratish va sinovdan o‘tkazish imkoniyatini ham beradi. Shu bilan birga, onlayn kurslar,
vebinarlar, MOOC platformalari (Coursera, EdX, Udemy) orqali mustaqil o‘rganish
imkoniyatlari ham kengaymoqda.
O‘
zaro tajriba almashish
–
bu o‘qituvchilar o‘rtasida pedagogik hamkorlikni
rivojlantiruvchi muhim vositadir. Ilg‘or tajribalarni o‘rganish, mahalliy va xalqaro
darajadagi konferensiyalar, seminarlar, ustoz-shogird tizimi orqali tajriba almashinuvi
o‘qituvch
ining qarashlarini kengaytiradi, yangiliklarga ochiqligini oshiradi va amaliyotga
innovatsion yondashuvlarni joriy etish imkonini beradi. Shuningdek, maktablararo yoki
hududlararo metodik hamkorliklar o‘qituvchilarning kasbiy ijtimoiylashuvi uchun
muhim poydevor yaratadi.
Ilmiy izlanishlar bilan shug‘ullanish o‘qituvchining kasbiy chuqurlashuviga, fanga
yangicha qarash bilan yondashishiga xizmat qiladi. Pedagogik innovatsiyalar, metodik
tajribalar, darsdan tashqari loyihalar ustida ishlash, maqola va tezislar yozish, grantlarda
ishtirok etish
–
bularning barchasi o‘qituvchining ilmiy dunyoqarashini kengaytiradi.
O‘z navbatida, bu jarayon o‘quvchilarga ham motivatsion ta’sir o‘tkazadi, ularni ilmiy
faoliyatga jalb etishga yo‘l ochadi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№ 3
(2025) / ISSN 2181-1415
148
Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini ta’lim jarayoniga samarali qo‘llay olish
–
bugungi o‘qituvchining ajralmas kompetensiyasidir. Raqamli savodxonlik deganda
nafaqat kompyuter va internetdan foydalanish, balki onlayn darslarni tashkil etish,
interaktiv platformalarda materi
allar tayyorlash, raqamli baholash vositalarini qo‘llash,
sun’iy intellektdan ma’lumot tahlil qilishda foydalanish kabi ko‘nikmalar tushuniladi.
Shuningdek, o‘quvchilarning raqamli xavfsizligini ta’minlash borasidagi mas’uliyat ham
o‘qituvchi zimmasidadir.
1-jadval
O‘qituvchi salohiyatining tarkibi va rivojlantirish yo‘llari
№
Salohiyat tarkibiy
qismi
Ta’rif
Rivojlantirish yo‘li
1.
Kasbiy bilim va
ko‘nikmalar
Fan bo‘yicha chuqur bilimga ega
bo‘lish, pedagogik metodlarni
bilish
Malaka oshirish kurslari, fanni chuqur
o‘rganish, ilmiy izlanishlar
2.
Metodik mahorat
Darsni rejalashtirish, interfaol
metodlarni qo‘llash, baholash
Seminarlar, ochiq darslar, metodik
almashinuv
3.
Kommunikativ
kompetensiya
O‘quvchi, ota
-ona va jamiyat
bilan samarali muloqot
Treninglar, psixologik mashg‘ulotlar,
jamoaviy ish usullari
4.
Psixologik-pedagogik
tayyorgarlik
Yosh xususiyatlarini tushunish,
individual yondashuv
Psixologiya bo‘yicha kurslar, amaliy
treninglar
5.
Innovatsion ochiqlik
va refleksiya
Yangiliklarga ochiqlik, o‘z
faoliyatini tahlil qilish qobiliyati
Raqamli texnologiyalardan foydalanish,
mustaqil baholash, portfoliolar
6.
Ilmiy-tadqiqot
faoliyati
Ilmiy izlanish olib borish, tajriba
almashish
Ilmiy maqola va tezis yozish, grantlarda
ishtirok
7.
Raqamli savodxonlik
AKT vositalarini bilish va qo‘llay
olish
Onlayn platformalar, raqamli
laboratoriyalar, IT bo‘yicha treninglar
Xulosa. Pedagogik salohiyat
–
bu zamonaviy ta’lim jarayonining poydevori bo‘lib,
o‘qituvchining kasbiy muvaffaqiyati, ta’lim sifati va o‘quvchining har tomonlama
rivojlanishi bilan bevosita bog‘liq. Bugungi globallashuv va raqamli transformatsiya
sharoitida pedagogik salohiyat tushunchasi kengayib bormoqda
–
u faqat bilim va
metodik ko‘nikmalar bilan chekla
nmay, balki pedagogik madaniyat, ijtimoiy-emotsional
kompetensiyalar, moslashuvchanlik, kreativlik va innovatsion fikrlash kabi qator
ko‘rsatkichlarni ham o‘z ichiga oladi.
Zamonaviy o‘qituvchi –
bu yangiliklarga ochiq, o‘z ustida doimiy ishlovchi,
o‘quvch
ilarning ehtiyojlariga moslashuvchan yondasha oladigan, jamoa bilan ishlashga
layoqatli va ijtimoiy mas’uliyatni his qiluvchi shaxsdir. U nafaqat bilim beruvchi, balki
yosh avlodni tarbiyalovchi, jamiyatda faol pozitsiyaga ega bo‘lgan mutaxassis sifatida
shakllanishi kerak.
Shu sababli, ta’lim tizimini isloh qilish va raqobatbardosh kadrlar tayyorlashda
o‘qituvchilar salohiyatini oshirish ustuvor yo‘nalishlardan biri bo‘lib qolmoqda. Davlat
siyosati darajasida malaka oshirish tizimini takomillashtirish, innovatsion va axborot
texnologiyalarini o‘qituvchilar faoliyatiga tatbiq etish, ilmiy
-tadqiqot faoliyatini
rag‘batlantirish, shuningdek, o‘zini o‘zi baholash va refleksiyani tizimlashtirish kabi
choralar muhim ahamiyat kasb etadi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№ 3
(2025) / ISSN 2181-1415
149
Bundan tashqari, o‘qituvchilarning kasbiy o‘sishini rag‘batlantiruvchi muhit
yaratish
–
ularni ijodiy va ilmiy izlanishga jalb etish, tajriba almashinuvi uchun
imkoniyatlar yaratish, ustozlik maktablarini shakllantirish va xalqaro hamkorlikni
rivojlantirish orqali pedagogik salohiyatni yanada mustahkamlash mumkin.
Xulosa qilib aytganda, o‘qituvchi salohiyatini rivojlantirish –
bu faqat bir shaxsning
o‘sishi emas, balki butun ta’lim tizimining barqarorligi, ta’lim sifati va jamiyatning
intellektual salohiyatining yuksalishi yo‘lidagi
muhim qadamlardan biridir. Shunday
ekan, pedagogik salohiyatni oshirish bo‘yicha tizimli, strategik va barqaror chora
-
tadbirlarni amalga oshirish zamonaviy ta’limning asosiy vazifalaridan biri bo‘lib
qolmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
RO‘YXATI:
1.
Abduqodirov A.A., Nishonov F.N. Pedagogika nazariyasi.
–
Toshkent: «Fan va
texnologiya», 2020.
2.
Hasanboyeva S. Zamonaviy ta’lim texnologiyalari. –
Toshkent: TDPU nashriyoti,
2019.
3.
Qodirova M. Pedagogik mahorat asoslari.
–
Toshkent: «Yangi asr avlodi», 2021.
4.
Abduraxmonova Z.Yu. Innovatsion ta’lim texnologiyalari. –
Samarqand: SamDU
nashriyoti, 2020.
5.
Sayfiyev N.H. Ta’lim tizimidagi islohotlar va o‘qituvchining roli // O‘zbek
pedagogik jurnali.
–
2022, №3. –
B. 45
–
52.
6.
UNESCO. Teachers of the 21st Century: Status, Roles and Competencies.
–
Paris:
UNESCO Publishing, 2019.
7.
Darling-Hammond, L. The Right to Learn: A Blueprint for Creating Schools That
Work.
–
San Francisco: Jossey-Bass, 2001.
8.
Shulman, L.S. Those Who Understand: Knowledge Growth in Teaching //
Educational Researcher, 1986, Vol. 15(2), pp. 4
–
14.
9.
OECD. Teachers and Leaders in Vocational Education and Training.
–
OECD
Publishing, 2021.
10.
Axmedova R. Raqamli pedagogika: O‘qituvchi salohiyati va AKT imkoniyatlari
// Pedagogik innovatsiyalar jurnali.
–
2023, №1. –
B. 23
–
29.
