Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
The essence of developing students
’
creative competence
through software-based educational tools
Saodat ALIKULOVA
1
Karshi State Technical University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received January 2025
Received in revised form
15 January 2025
Accepted 25 February 2025
Available online
25 March 2025
The article highlights the significant increase in
requirements for training qualified specialists who meet
modern global standards and are competitive. These specialists
should be well-versed in their profession, oriented towards
engineering fields, capable of working effectively in their
specialty at world-class standards, and possess creative
competence. It emphasizes the need for educators and
engineers to focus on developing independent creative thinking
in students, digitalizing education, and ensuring educational
sustainability.
2181-
1415/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol6-iss2/S-pp
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
Creativity,
creative competence,
independent creative
thinking,
creative ability,
modern education,
creative exploration.
Talabalar kreativ kompetentligini dasturiy ta
’
lim
vositalari asosida rivojlantirishning mohiyati
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
Kreativlik,
kreativ kompetentlik,
mustaqil ijodiy fikrlash,
kreativ qobiliyat,
zamonaviy ta
’
lim,
ijodiy izlanish.
Maqolada
zamonaviy
dunyo
talablariga
mos
va
raqobatbardosh,
o‘
z kasbini yaxshi biladigan va muhandislik
sohalariga y
o‘
naltirilgan malakali mutaxassisni tayyorlash,
o‘
z mutaxassisligi b
o‘
yicha jahon standartlari darajasida
samarali ish, kreativ kompetentlikka ega mutaxassislarni
tayyorlash sifatiga q
o‘
yiladigan talablar sezilarli darajada oshib
borayotganligi. Bu pedagog, muhandislar oldiga talabalarda
mustaqil ijodiy fikrlashni rivojlantirish, ta
’
limni raqamlashtirish
va ta
’
limning barqarorligini ta
’
minlash t
o‘g‘
risida t
o‘
xtalib
o‘
tilgan.
1
Assistant, Karshi State Technical University. E-maiul: saodataliqulova1988@gmail.com
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2025) / ISSN 2181-1415
8
Сущность
развития
креативной
компетентности
обучающихся на основе программных образовательных
средств
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
креативность,
креативная
компетентность,
самостоятельное
творческое мышление,
творческие способности,
современное образование,
творческие исследования
.
В статье отмечается, что значительно возрастают
требования к качеству подготовки квалифицированных
специалистов, соответствующих современным мировым
стандартам и конкурентоспособных, хорошо знающих свою
профессию и ориентированных на инженерные области,
способных эффективно работать по своей специальности
на уровне мировых стандартов и обладающих креативной
компетентностью.
Рассматривается
необходимость
развития у студентов
самостоятельного творческого
мышления, цифровизации образования и обеспечения его
устойчивости, что ставит новые задачи перед педагогами и
инженерами.
Hozirda rivojlanish jadallik bilan yuz berayotgan sharoitda zamonaviy dunyo
talablariga mos bo
‘
laoladigan va raqobatbardosh, muhandislik sohalarida o
‘
z kasbini
yaxshi biladigan va sohaga yo
‘
naltirilgan malakali mutaxassisni tayyorlash, jahon
standartlariga ko
‘
ra yuqori darajada samarali ish, kreativ kompetentlikka ega va doimiy
kasbiy o
‘
sishda bo
‘
lgan mutaxassislarni tayyorlashda qo
‘
yiladigan talablar sezilarli
darajada oshib bormoqda.
Pedagog va muhandislar oldiga jamiyatning hozirgi holati talabalarda mustaqil
ijodiy fikrlashni rivojlantirish, ta
’
limni raqamlashtirish va bo
‘
lajak energetiklarda
energiya tejamkorligini rivojlantirishni nazarda tutuvchi ta
’
limning barqarorligini
ta
’
minlash vazifasini qo
‘
ydi.
Oliy ta
’
lim muassasalari o
‘
quv jarayoni yangi ijtimoiy talablarni bajarishga
qaratilgan bo
‘
lib, kreativ qobiliyatli, kasbiy kompetentligi rivojlangan, elektr energetikasi
sohalarida kreativ kompetentligini rivojlantirish zamonaviy ta
’
limda asosan
o
‘
qituvchilarga qo
‘
yiladigan talablarga bog
‘
liq bo
‘
ladi. Faoliyat maqsadlarini belgilashda,
ularni moslashtirishda pedagogik ta
’
limning milliy ta
’
limoti va pedagogik bilimlarni
rivojlantirish mantig
‘
iga asoslanib, jamiyatning ijtimoiy talabini bajaradi. Bu ta
’
limotda
ta
’
limning asosiy maqsadlari qatorida talabalarning kreativlik kompetentligini har
tomonlama rivojlantirish alohida k
o‘
rsatilgan.
Pedagogik tadqiqotlarda kreativlik tushunchasi ijod, ijodkorlik tushunchasinining
tarkibiy qismi sifatida yoritiladi.
Zero,
O‘
zbekiston
Respublikasi
Prezidenti
Shavkat
Mirziyoyev
“...farzandlarimizning qobiliyatini ro‘
yobga chiqarishga bolalikdan e
’
tibor berib, ularning
kamoloti uchun barcha imkoniyatlarimizni safarbar etsak, yurtimizdan yana k
o‘
plab
Beruniylar, Ibn Sinolar, Ulu
g‘beklar yetishib chiqadi”, deya ta’
kidladi [1].
Oliy ta
’
lim muassasalari talabalarini
o‘
qitishda asosiy e
’
tiborni b
o‘
lajak
muhandislarning tayyor ma
’
lumotlarni
o‘
zlashtirishi va
o‘
quv materialini
o‘
qib yodlashda
emas, balki ijodkorlikni elektr ta
’
minoti fani bilan uy
g‘
unlashtirib, dasturiy vositalardan
foydalanib rivojlantirishga qaratilishi kerakligi aniqlandi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2025) / ISSN 2181-1415
9
Talabalarda ijodiy va kreativ kompetentligini rivojlantirishda MDH va xorijiy
davlatlar olimlarining ilmiy izlanishlarini tahlil etadigan b
o‘
lsak, ularda kreativlik shaxs
ijodkorligining asosini tashkil etuvchi tushuncha sifatida talqin etilishiga guvoh b
o‘
lamiz:
▪
kreativlik
–
bu qarama-qarshiliklar va muammoli vaziyatlarni bartaraf etish
imkoniyati sifatida talqin qilinadi. (A.G. Altshuller va M.M. Zinovkina)
▪
kreativlik
–
iqtidor bilan bog‘liq bo‘lmagan holda ham insonning barcha faoliyat
turlarida ijodkorlikka moyilligi va qobiliyatini ifodalaydi. (V.N. Drujinin) [2]
▪
kreativlik
–
bu o‘z qadriga ega bo‘lgan original g‘oyalar majmuasi. (Ken
Robinson)
▪
kreativlik
–
shaxs tomonidan amalga oshiriladigan amaliy harakat bo‘lib, unda
muayyan yangilik aks etishi va ayni paytda ama
liy qiymatga ega bo‘lishi lozim. (Gardner)
▪
kreativlik
–
muayyan soha bo‘yicha chuqur bilimlar bilan birga noodatiy
ko‘nikmalarni ham egallashni anglatadi. (E. Mebayl)
▪
kreativlik
–
bu individning yangi tushuncha yaratish va yangi ko‘nikmalar hosil
qilish qobiliyati sifatida talqin qilinadi. (J. Gilford)
Oliy ta
’
lim muassasalarida materiallarni taqdim etishning muammoli va hatto
munozarali usullari tobora keng tarqalmoqda.
O‘
tkazilgan tajribalar shuni k
o‘
rsatadiki,
muammoli ta
’
lim talabalarga ijodiy fikrlash va izlanishlarni amalga oshirish uchun
imkoniyatlar yaratadi. Afsuski, hozirgi kunda turli y
o‘
nalishlardagi b
o‘
lajak
muhandislarning kreativ kompetentligini rivojlantirishga qaratilgan tizim t
o‘
liq
shakllanmagan va zaruriy moddiy ta
’
minot ham yetarli darajada mavjud emas.
Masalaning murakkabligi shundaki, k
o‘
plab
o‘
qituvchilar hali ham eskirgan
yondashuvlarni q
o‘
llashda davom etmoqda, bu esa zamonaviy ehtiyojlarga mos kelmaydi.
Kreativlik va shaxsiy kreativlikni rivojlantirish masalalari haqidagi asosiy
tushunchalar birinchi marta 1922-yilda Ray M. Simpson tomonidan kiritilgan. Shu
vaqtgacha AQSH, Yevropa va iqtisodiy jihatdan rivojlangan Osiyo davlatlarida bu mavzu
turli y
o‘
nalishlarda chuqur
o‘
rganilib kelmoqda. XXI asrga kelib, Respublikamizning
barcha ta
’
lim sohalarida ham ushbu tushuncha keng q
o‘
llanila boshladi. Ayniqsa,
pedagogika fanining alohida sohasi sifatida shakllangan “Innovatsion pedagogika”da bu
termin k
o‘
p ishlatilmoqda. Muallif R.A. Mavlonova kreativlikning mohiyati va uning
shakllanishi bilan bo
g‘
liq masalalarni chuqur tahlil qilgan. U
o‘
z q
o‘
llanmasida kreativlik
tushunchasining mazmuni va mohiyatini batafsil
o‘
rgangan.
Talabalar kreativ qobiliyatini rivojlantirish muammosi bilan
O‘
zbekiston sharoitida
s
o‘
nggi
o‘
n yil ichida kam sonli olimlar tadqiqot ishlarini olib borganlar.
Tadqiqotchi G.N. Ibragimova interfaol
o‘
qitish jarayonida ta
’
lim oluvchilarda
kreativlikning rivojlantirish bosqichlarini quyidagicha ifodalab
o‘
tgan:
1. Reproduktiv-tavakkalchilik bosqichi. Bu bosqich ta
’
lim oluvchilarda kreativ
faoliyat, kreativ faollik va ijodkorlikka b
o‘
lgan moyillikni qaror toptirish, ta
’
limdagi
innovatsion texnologiyalarning mohiyatini anglash va yangi
g‘
oyalarning tu
g‘
ilishi,
shakllanishi bilan tavsiflanadi.
2. Ijodiy-izlanish tadqiqotchilik bosqichi. Ta
’
lim oluvchilardagi tadqiqotchilik,
ijodiy faollik, nostandart tafakkur, bilish mustaqilligi, improvizatsiya, yangilik yaratish
k
o‘
nikmalarining shakllanishi bilan belgilanadi.
3. Kreativlik, novatorlik bosqichi. Yaratilgan yangilikni amalda q
o‘
llash, baholash,
tahlil qilish, ommalashtirish va uni keng tatbiq etish hamda istiqbolga y
o‘
naltirilgan
strategik rejalarni tuzish bilan bo
g‘
liq jarayonlarni
o‘
z ichiga oladi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2025) / ISSN 2181-1415
10
T.Ch. Aliboyevning fikriga k
o‘
ra, jahon miqyosida deyarli bir asr vaqt mobaynida
shaxs kreativligini rivojlantirish muammosi kognitiv-metodologik, tashkiliy-metodik,
amaliy-faoliyatli va refleksiv-baholash nuqtai nazardan keng tadqiq etilgan b
o‘
lsa,
O‘
zbekistonda shaxs kreativligini rivojlantirish muammosi qisman
o‘
rganilgan. Global
axborotlashuv sharoitida shaxsning ichki imkoniyatini foydali ishga y
o‘
naltirish orqali
unda kreativlik sifatlarini rivojlantirish
o‘
ziga xos dolzarblik kasb etmoqda. Xorijiy
mamlakatlarda kreativlikning asosida fikriy jarayonning kechishi inobatga olinishi zarur,
degan yondashuvdan kelib chiqqan holda s
o‘
nggi yuz yillik ichida kreativ tafakkur
modellarini yaratish y
o‘
lida olib borilgan turkum tadqiqotlar bugungi kunda ham
o‘
zining
amaliy ahamiyatini y
o‘
qotmagan deb ta
’
kidlagan [3].
Shaxsda kreativlik sifatlarini rivojlantirish jarayonining umumiy mohiyatini
t
o‘laqonli anglash uchun dastlab “kreativlik” tushunchasining ma’
nosini tushunib olish
talab etiladi. Hozirgi vaqtda ilmiy-metodik adabiyotlarda kreativlik tushunchasi b
o‘
yicha
har xil yondashuvlar mavjud.
Patti Drapeauning ilmiy tadqiqot ishida mohiyatiga k
o‘
ra, kreativlik (lot., ing.
“create”
–
yaratish, “creativite”
–
yaratuvchi, ijodkor)
–
yangi
g‘
oyalarni yaratishga qodir
shaxs, yaratuvchanlik qobiliyatiga egalik, noyob qobiliyatlilik ma
’
nosini ifodalaydi.
Shaxsning kreativligi uning dunyoqarashi, s
o‘
zlashishi, berayotgan fikrlari va
qarashlarida, faoliyatida k
o‘
zga tashlanadi. Shuningdek, kreativlik iqtidorning muhim
omili sifatida aks etadi. Qolaversa, kreativlik har sohada qobiliyatlilik, zehni
o‘
tkirlikni
k
o‘
rsatib beradi deb izohlaydi [4].
B
o‘
lajak muhandislarning kreativ kompetentlikka ega b
o‘
lishi ularning ilmiy
salohiyati, tabiiy va ijtimoiy imkoniyatlarini kasbiy faoliyatni samarali va sifatli amalga
oshirishga y
o‘
naltiriladi. Oliy ta
’
lim tashkilotlarida ta
’
lim olayotgan b
o‘
lajak
muhandislarning kreativlik qobiliyatlarini dasturiy vositalardan foydalanib shakllantirish
ularga
o‘
quv va tarbiya jarayonlariga an
’
anaviy yondashuvdan chiqib, yangi
g‘
oyalar
yaratish, noan
’
anaviy fikrlash,
o‘
ziga xoslik, tashabbuskorlik va noaniqlikni qabul qilish
qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Binobarin, kreativlik sifatlariga ega b
o‘
lgan
pedagog kasbiy faoliyatni tashkil etishda ijodiy yondashuvni q
o‘
llash, b
o‘
lajak
muhandislarning
o‘
quv jarayoni va shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga y
o‘
naltirilgan il
g‘
or
g‘
oyalar yaratishda tashabbuskorlik k
o‘
rsatish, il
g‘
or pedagogik tajriba va yutuqlarni
mustaqil
o‘
rganish, shuningdek, hamkasblar bilan pedagogik natijalar yuzasidan
muntazam fikr almashish k
o‘
nikmalarini rivojlantirishga alohida e
’
tibor qaratadi.
M. Turdiyevaning fikriga k
o‘ra kreativlik “turli vaziyatlarda ta’
lim va tarbiyaga oid
masalalar yuzasidan qarorlarni qabul qilishda yaqqol namoyon b
o‘
lib, u talabaning ijodiy
faolligini tavsiflaydi”
[5].
Yuqoridagi fikrlarni hisobga olib, ixtisoslashgan kreativlik tushunchasiga aniqlik
kiritamiz:
Ixtisoslashgan kreativlik -ijtimoiy faoliyatning muayyan turi b
o‘
yicha ijodkorlikni
namoyon etuvchi qobiliyat (unga k
o‘
ra kasbiy-ijodiy faoliyat tajribalariga tayangan holda,
uning ta
’
sirida umumiy kreativlik yanada rivojlanadi).
Mohiyatiga k
o‘
ra oliy ta
’
lim muassasalarida talabalarida kreativlik sifatlarini
dasturiy imkoniyatlardan foydalanib rivojlantirish, mutaxassislik fanlarini
o‘
rgangan
holda,
o‘
zlashtirilgan bilimlarni amaliyotda faol q
o‘
llay olish k
o‘
nikmasi va malakalarini
shakllantirish hisobiga olish kerakligini izohlaydi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2025) / ISSN 2181-1415
11
B
o‘
lajak muhandislarning kreativ kompetentlikka ega b
o‘
lishi ularning ilmiy
salohiyati, tabiiy va ijtimoiy imkoniyatlarini kasbiy faoliyatni samarali va sifatli amalga
oshirishga y
o‘
naltiriladi. Oliy ta
’
lim tashkilotlarida ta
’
lim olayotgan b
o‘
lajak
muhandislarning kreativlik qobiliyatlarini dasturiy vositalardan foydalanib shakllantirish
ularga
o‘
quv va tarbiya jarayonlariga an
’
anaviy yondashuvdan chiqib, yangi
g‘
oyalar
yaratish, noan
’
anaviy fikrlash,
o‘
ziga xoslik, tashabbuskorlik va noaniqlikni qabul qilish
qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAT R
O‘
YXATI:
1.
Mirziyoyev Shavkat Miromonovich Niyati ulu
g‘
xalqning ishi ham ulu
g‘
, hayoti
yoru
g‘
va kelajagi farovon b
o‘
ladi. -
Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2019.
-400b
2.
Джуринин В.Н. Интеллект и продуктивность деятельности: модель
“интеллектуального диапазона”// Психол. журн. 1998. Т. 19. № 2. С. 61–
70.
3.
Aliboyev T.CH. Xorijiy tajriba-shaxsda kreativlik sifatlarini rivojlantirish omili //
Xalq ta
’
limi, 2020.
–№ 5.
–
115-120 b.
4.
Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative
thinking and problem soving).
–
Alexandria
–
Virginia, USA: ASCD, 2014.
5.
Turdieva M. J., Olimov K. T. Game Technologies As An Innovative Type Of
Student-Centered Education //The American Journal of Social Science and Education
Innovations.
–
2021.
–
Т
. 3.
–
№. 02. –
С
. 183-187.
