Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Comparative legal analysis of foreign countries on
freedom of speech and access to information in the media
Shoxista PIRIMOVA
1
Nozima GAFUROVA
2
Tashkent State Law University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received February 2021
Received in revised form
28 February 2022
Accepted 20 March 2022
Available online
15 April 2022
This article examines in detail the role of the right to
freedom of speech in the activities of the media, as well as how
the right to information is enshrined in foreign law.
2181-
1415/©
2022 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol3-iss3/S-pp
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
media,
freedom of speech,
information,
international law,
human rights,
social development,
independence.
OAV da s
o‘
z erkinligi va axborot olish huquqining xorijiy
mamlakatlar bilan qiyosiyhuquqiy tahlili
ANNOTATSIYA
Kalit
so‘zlar
:
OAV,
s
o‘
z erkinligi,
axborot,
xalqaro huquq,
inson huquqlari,
ijtimoiy taraqqiyot,
mustaqillik.
Ushbu maqolada Ommaviy axborot vositalari faoliyatidagi
s
o‘
z erkinligiga b
o‘
lgan huquqning ta
’
minlanishidagi
o‘
rni
hamda axborot olish huquqining xorijiy mamlakatlar qonun-
chiligida qay tarzda ekanligi qiyosiy tahlillar bilan atroflicha
o‘
rganildi.
1
Master
,
Tashkent State Law University, Tashkent, Uzbekistan
2
Head of the department of International relations and human rights, Tashkent State Law University, Tashkent,
Uzbekistan
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2022) / ISSN 2181-1415
338
Сравнительно
-
правовой анализ зарубежных стран
по вопросам свободы слова и доступа к информации
в СМИ
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
СМИ,
свобода слова,
информация,
международное право,
права человека,
общественное развитие,
независимость.
В данной статье подробно рассматривается роль права
на свободу слова в деятельности средств массовой
информации, а также то, как право на информацию
закреплено в зарубежном праве.
Insonning s
o‘
z va matbuot erkinligiga asoslangan ommaviy axborot vositalari
erkinligiga b
o‘
lgan huquqi davlat tomonidan, shu jumladan, tegishli (vakolatli) davlat
organlari tizimi orqali, shuningdek, e
’
lon qilingan kafolatlar va prinsiplar orqali
ta
’
minlanishi kerak. Shubha y
o‘
qki, hozirgi vaqtda ushbu sohada Rossiya Federatsiyasi-
ning tegishli davlat va huquqiy asoslariga sezilarli ta
’
sir k
o‘
rsatadigan ma
’
lum xalqaro
huquqiy standartlar yaratilgan.
Rossiya Federatsiyasining huquqiy tizimiga Rossiya Federatsiyasining xalqaro
shartnomalarini kiritish va xalqaro huquq normalari San
’
atning ichki yurisdiksiyasi bilan
qamrab olingan munosabatlarning bevosita tartibga soluvchisi sifatida tan olingan.
Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasining 15-moddasi inson huquqlari va erkinliklarini
kelishilgan holda amalga oshirish mexanizmining dolzarbligi va amaliy ahamiyatini
oldindan belgilab beradi, shuningdek, nafaqat Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasida,
balki federal qonunlarda ham mustahkamlangan ommaviy axborot vositalarining
erkinligini ta
’
minlaydi. Nafaqat qonunlarda, balki xalqaro-huquqiy hujjatlarda ham [1].
Ommaviy axborot vositalari erkinligining xalqaro huquqiy shart-sharoitlari, asoslari
ushbu sohada vujudga kelgan huquqiy munosabatlar bilan qanoatlantirilishi kerak
b
o‘
lgan tegishli ideal modellar (namunalar) majmuasidan iborat.
Bunday namunalar, S.A. Lokinskayaning s
o‘
zlariga k
o‘
ra, xalqaro huquqiy
standartlar mavjud, jumladan, fikr va s
o‘
z erkinligini qonun bilan mustahkamlash
zarurati, shaxslarning shaxsiy, oilaviy, tijorat sirlarini tashkil etuvchi ma
’
lumotlarni
himoya qilish huquqi, ommaviy ahamiyatga ega b
o‘
lgan ma
’
lumotlardan foydalanish
huquqi, erkin ishlab chiqarish huquqi; tarqatish, axborot izlash va ular bilan almashish,
davlatning davlat sirini tashkil etuvchi ma
’
lumotlar r
o‘
yxatini qonuniy ravishda belgilash,
undan foydalanish tartibini belgilash, ommaviy axborot vositalarining monopollashuviga
qarshi kurashish majburiyati.
Biro keyinchalik S.A. Lokinskaya, ommaviy axborot vositalari erkinligining xalqaro
huquqiy asoslari tegishli standartlar t
o‘
plamida shakllantiriladi, degan xulosaga keladi,
bu mutlaqo t
o‘g‘
ri emas. Darhaqiqat, S.I.ning izohli lu
g‘
atiga k
o‘
ra, Ozhegning poydevori
“bir narsa qurilgan asosiy narsa, bu narsaning mohiyatidir”
[2].
O‘z navbatida, standart ma’lum bir turdagi namuna, o‘ziga xo
s xususiyatlar, sifatlar
nuqtayi nazaridan biror narsani to‘ldirishi kerak bo‘lgan standartdir. Shunday qilib, asos
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2022) / ISSN 2181-1415
339
individual standartlar va namunalarga, ularning umumiyligiga nisbatan yi
g‘
uvchi,
umumiyroq tushunchadir.
Bu masalada asosiy kategoriya erkinlik tushunchasi, uning mohiyatidan kelib
chiqadi. Inson va fuqaro huquq va erkinliklarining asosi b
o‘
lgan erkinlik kategoriyasi
erkinlik va ijtimoiy adolat, erkinlik va davlat tomonidan tartibga solish
o‘
rtasida oqilona
muvozanatni topishga harakat qilayotgan faylasuflar, siyosatshunoslar va huquq-
shunoslar tomonidan doimiy ravishda ishlab chiqilmoqda.
Erkinlikning tabiiy-huquqiy tushunchasini hujjatlashtirilgan birinchi aktlardan biri
1776-yilgi AQSh Mustaqillik Deklaratsiyasi b
o‘
lib, unda shunday deyilgan
edi: “Barcha
odamlar teng yaratilgan va ularning barchasi
o‘
z yaratuvchisi tomonidan ajralmas
huquqlarga ega, ular orasida: hayot, erkinlik va baxtga intilish mujassam
”
[3].
1789-yilgi Inson va fuqaro huquqlari deklaratsiyasida (Fransiya) shunday
deyilgan: “Har bir davlat ittifoqining maqsadi insonning tabiiy va ajralmas huquqlarini
ta’minlashdan iborat”. O‘
z mamlakatlarida bugungi kungacha amalda b
o‘
lgan ushbu
hujjatlar keyinchalik xalqaro hujjatlarning asosi sifatida qabul qilindi va ikkinchisi,
o‘
z
navbatida, ichki va davlatlararo huquqning
o‘
zaro bo
g‘
liqligini k
o‘
rsatib, ichki huquqiy
hujjatlar uchun namuna b
o‘
ldi.
V.E.
Chirkin ta’kidlaganidek, 1789
-yil Fransiyaning Inson va fuqaro huquqlari
deklaratsiyasidan s
o‘
ng dunyo mamlakatlari konstitutsiyalarining aksariyatida inson va
fuqaroning huquqiy maqomi, shu jumladan, axborot olish huquqi bilan bo
g‘
liq normalar
q
o‘
shildi [4].
Erkinlik, shu jumladan, ommaviy axborot vositalari erkinligi, alohida davlatda
jahon hamjamiyatining boshqa davlatlaridan ajralgan holda mavjud b
o‘
lishi mumkin
emas, qandaydir umumiy tamoyillar, asoslar, umumiy shartlarga asoslanmasligi kerak.
Va bunday shartlar faqat xalqaro va davlatlararo aktlardir.
1948-yil 10-
dekabrda BMT Bosh Assambleyasi tomonidan ma’qullangan va e’lon
qilingan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasiga muvofiq har bir inson erkinlik
huquqiga (3-modda), fikrlash erkinligi huquqiga (18-modda); fikr va fikr erkinligi huquqi
kabilardir. Bu huquq har qanday ommaviy axborot vositalari orqali va davlat chegara-
laridan qat’i nazar, o‘z e’tiqodlarini aralashuvsiz egallash, axborot va g‘
oyalarni izlash,
olish va tarqatish erkinligini
o‘
z ichiga oladi (19-modda). Keyinchalik bu huquq va
erkinliklar qator xalqaro hujjatlarda ham
o‘
z aksini topdi va yanada rivojlantirildi.
1950-yil 4-
noyabrda Rimda tuzilgan “Inson huquqlari va asosiy erkinliklarini himoya
qilish toʻgʻrisida”gi konvensiyaning qabul qilinishi inson huquq va erkinliklari, xususan,
ommaviy axborot vositalari erkinligining rivojlanishidagi m
uhim voqea boʻldi [5].
Inson huquqlari va asosiy erkinliklarini himoya qilish t
o‘g‘
risidagi Yevropa
konvensiyasining 10-moddasida (1953 yil 3 sentyabrda Rossiya Federatsiyasi uchun
1996-yil 28 fevralda kuchga kirgan) har kim
o‘
z fikrini erkin ifoda etish huquqiga ega
ekanligi ta’kidlangan. Bundan tashqari, ushbu huquqning mazmuni: o‘
z fikriga ega b
o‘
lish
erkinligi, shuningdek, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining hech qanday
aralashuvisiz va davlat chegaralaridan qat’i nazar, axborot va g‘
oyalarni olish va tarqatish
erkinligi ochib beriladi.
Ushbu vakolatlar majmuasida Umumjahon deklaratsiyasidan farqli
o‘
laroq, qidiruv
erkinligi kabi muhim element, shuningdek, ushbu huquqni amalga oshirish usullari va
vositalarining k
o‘
p xilma-xilligi belgisi mavjud emas. Faqatgina davlat organlarining har
qanday aralashuvini istisno qilish t
o‘g‘
risidagi band, boshqa (nodavlat) aralashuvi uchun
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2022) / ISSN 2181-1415
340
b
o‘
sh joy qoldiradi (masalan, bu holda davlat faoliyatiga rasmiy aloqador b
o‘
lmagan
siyosiy partiyalarning aralashuvi, hokimiyat organlari).
1966-
yildagi “Fuqarolik va siyosiy huquqlar toʻgʻrisida”gi xalqaro paktning
19-
moddasi: “Har bir inson oʻz fikrini bildirish erkinligi huquqiga ega.
Odamlar
o‘z chegaralaridan qat’i nazar, og‘
zaki, yozma, bosma, badiiy ifoda
shakllari yoki
o‘
zlari tanlagan boshqa vositalar orqali barcha turdagi axborot va
g‘oyalarni izlash, olish va tarqatish huquqiga ega”
[6]. Shu bilan birga, hujjatda biron-bir
subyektning aralashuvini oldini olish uchun k
o‘rsatma mavjud emasligini ta’kidlash
lozim, nazarimizda.
Matbuot erkinligi Xartiyasi (London, 1987-yil 16-yanvar)
“
matbuot erkinligi xalq
erkinligini ta’minlaydi”
deb e’lon qilinadi. Unda ma’lumotlarning mamlakat ichida va
davlat chegaralari orqali t
o‘
siqlarsiz harakatlanishi erkinligi tamoyillari demokratik
institutlarni rivojlantirish va himoya qilishdan manfaatdor barcha kuchlar tomonidan
q
o‘
llab-
quvvatlanishiga loyiqligi ta’kidlanadi. Shu bilan birga, to‘g‘
ridant
o‘g‘
ri yoki
bilvosita har qanday senzuraga y
o‘
l q
o‘
yilishi mumkin emas deb tan olinadi. Ommaviy
axborot vositalarining axborotni erkin t
o‘
plash va tarqatish huquqini cheklovchi
qonunlar va amaliyotlarni bekor qilish ta`kidlanadi. Mahalliy va markaziy hokimiyat
organlari nashr etilgan yoki uzatilayotgan xabarlar mazmuniga aralashmasligi, shuning-
dek, axborot manbalariga kirishni cheklamasligi kerak edi.
Yevropa Kengashi Maslahat Assambleyasining “Ommaviy axborot vositalari va
inson huquqlari t
o‘g‘risida”gi deklaratsiyasi № 428 (1970) rezolyutsiyasi (1970
-yil
23-yanvarda Yevropa Kengashi Maslahat Assambleyasining 21-sessiyasida qabul
qilingan) [7]. Ushbu Deklaratsiya matbuot va boshqa ommaviy axborot vositalarining
mavqeini, ommaviy axborot vositalarining mustaqilligi kafolatlari tizimini, ommaviy
axborot vositalarining javobgarligini
ta’minlash chora
-tadbirlarini, shaxsni uning huquq-
lariga har qanday tajovuzdan himoya qilish, shaxsiy huquqlarini hurmat qilish choralarini
belgilaydi. Bunda ommaviy axborot vositalarining keng jamoatchilik manfaatlari y
o‘
lida
juda muhim vazifani bajarish
i e’tirof etilishi muhim xabardir. Bundan tashqari, ommaviy
axborot vositalarining ushbu vazifani jamoatchilik manfaatlaridan kelib chiqib amalga
oshirish imkoniyatini yaratish uchun quyidagi tamoyillarga rioya qilish zarurligi e’lon
qilinadi:
Ommaviy axborot vositalariga s
o‘
z erkinligi huquqini kengaytirish, qonunda
matbuot va boshqa ommaviy axborot vositalarining davlat nazoratidan mustaqilligini
majburiy k
o‘
rsatish, bu mustaqillikni faqat sud qarori asosida cheklash, ommaviy axborot
vositalarini monopoliya tahdididan qutqarish, shuningdek, boshqa bir xil darajada
muhim tamoyillar nazarda tutilgan.
1995-yil 26-
mayda Minsk shahrida tuzilgan Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligining
“Inson huquqlari va asosiy erkinliklari to‘g‘risida”gi konvensiyasi so‘z erkinligi
huquqini
kafolatlaydi va o‘z mazmuniga o‘z fikrini bildirish, ma’lumot olish va tarqatish erkinligini
ham o‘z ichiga oladi. Davlat organlarining aralashuvisiz va davlat chegaralaridan qat’i
nazar, har qanday qonuniy yo‘l bilan g‘
oyalar taqdim etishi mumkin. (11-modda) [8].
Shuni e’tirof etish kerakki, ko‘rib chiqilayotgan ko‘plab hujjatlarda demokratik
huquqiy tizim shartlaridan kelib chiqqan holda, inson va fuqaroning huquqlariga (shu
jumladan, axborot olish huquqiga) individual yondashish, bunda shaxsning jamiyat va
huquqqa nisbatan ustuvorligi ustunlik qiladi [9].
Shunday qilib, biz ko‘rib chiqayotgan huquqning eng to‘liq va mazmunli ta’rifini
berishga harakat qilishimiz mumkin. Fikrimizcha, shaxsning o‘z fikrini erkin ifoda etish
huquqiga o‘z fikrini bildirish erkinligi, shuningdek, davlat chegaralaridan qat’i nazar,
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2022) / ISSN 2181-1415
341
fuqarolar, mansabdor shaxslar, davlat organlarining aralashuvisiz har qanday qonuniy
yo‘l bilan axborot va g‘
oyalarni izlash, olish va tarqatish erkinligi kiradi.
Bu erkinlik ikki qismdan i
borat: passiv (fikr erkinligi) va faol qism. O‘z fikrini erkin
ifoda etish huquqining ushbu komponenti passivdir, chunki u shaxsda allaqachon
shakllangan fikrning mavjudligini bildiradi va himoya qiladi. Va bu fikrni boshqalarga
o‘tkazishga olib kelmaydi. O‘z navbatida, faol qismning maqsadi fikrni tashqariga
yetkazishdir va to‘rtta majburiy jihatni o‘z ichiga oladi: geografik (davlat chegaralaridan
mustaqillik), siyosiy (hech qanday aralashishning yo‘qligi), instrumental (har qanday
qonuniy vositalar) va mexanik (qidirish, olish va tarqatish).
Shu bilan birga, inson va fuqaroning huquq va erkinliklari ustunligini e’tirof etgan
holda, ularni amalga oshirishda yuqorida muhokama qilingan huquq va erkinliklar
cheklanishi mumkinligini ta’kidlash kerak. Inson huq
uq va erkinliklarini cheklash
imkoniyatining o‘zini tan olish falsafiy g‘oyalar doirasidan huquq sohasiga o‘tdi. Ko‘rinib
turibdiki, erkinlik tushunchasini
“hech qanday cheklovlarning yo‘qligi”
deb chiqarishga
urinish aholi tomonidan yaxshiroq tushunish uchun qilingan.
So‘z erkinligiga cheklovlar erkinlikning o‘zini e’lon qilish bilan birga paydo bo‘ldi.
Shunday qilib, 1789-
yilgi Fransiyaning “Inson va fuqaro huquqlari to‘g‘risida”gi deklarat
-
siyasida shunday e’lon qilingan edi: “Fikr va fikrla
rni erkin ifoda etish insonning eng
qimmatli huquqlaridan biridir; demak, har bir shaxs erkin so‘zlashi, yozishi, chop etishi
mumkin, faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda ushbu erkinlikdan suiiste’mol
qilinganlik uchun javobgar bo‘ladi
[10].
Inson huquqlari Umumjahon deklaratsiyasining 29-
moddasida har kim o‘z huquq
va erkinliklarini amalga oshirishda faqat qonun hujjatlarida nazarda tutilgan cheklash-
larga duchor bo‘lishi mumkinligi ta’kidlangan:
boshqalarning huquq va erkinliklarini munosib tan olish va hurmat qilish
(Deklaratsiyaning 12-
moddasida boshqalarning huquq va erkinliklari sanab o‘tilgan:
shaxsiy va oilaviy hayot, uy-
joy daxlsizligi, yozishmalar siri, sha’ni va obro‘si);
2) demokratik jamiyatda axloq, jamoat tartibi va umumiy farovonlikning adolatli talab-
lariga javob berish [11].
Agar Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasida faqat boshqa fuqarolar va
umuman jamiyat manfaatlarini ko‘zlab cheklashlar uchun asoslar belgilangan bo‘lsa,
unda “Inson huquqlari va asosiy erkinliklarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Yevropa
konvensiyasi (10-moddaning 2-
bandi) ushbu huquqlarning amalga oshirilishini ta’kid
-
laydi. Burch va mas’uliyat yuklovchi erkinliklar ma’lum rasmiyatchiliklar bilan bog‘
liq
bo‘lishi mumkin. Qonunda nazarda tutilgan va demokratik jami
yatda milliy xavfsizlik,
hududiy yaxlitlik yoki jamoat tartibini ta’minlash, tartibsizliklar yoki jinoyatchilikning
oldini olish, so
g‘liq yoki ma’naviyatni muhofaza qilish manfaatlari uchun zarur bo‘lgan
shartlar, cheklovlar yoki sanksiyalar; boshqalarning
obro‘si yoki huquqlarini himoya
qilish, maxfiy ravishda olingan ma’lumotlarning oshkor etilishining oldini olish, odil
sudlovning vakolati va xolisligini ta’minlash zarur.
“Fuqarolik va siyosiy huquqlar
to‘g‘risida”gi xalqaro paktning 19
-moddasida nazarda tutilgan huquqlardan foydalanish
alohida majburiyatlar va mas’uliyat yuklaydi. Shuning uchun u muayyan cheklovlarga
duch kelishi mumkin, ammo ular qonun bilan belgilanishi kerak. Bundan tashqari,
cheklashlar uchun quyidagi asoslar ko‘rsatilgan: boshqa sha
xslarning huquqlari va
obro‘sini hurmat qilish, davlat xavfsizligini, jamoat tartibini, sog‘
li
g‘
ini yoki axloqini
himoya qilish uchun. Bundan tashqari, ushbu hujjatning 20-
bandida qo‘shimcha cheklash
har qanday urush tashviqotini, shuningdek, kamsitish, ad
ovat yoki zo‘ravonlikni
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2022) / ISSN 2181-1415
342
qo‘zg‘
atuvchi milliy, irqiy yoki diniy adovat foydasiga gapirishni qonun bilan taqiqlash
shaklida berilgan.
Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligining Inson huquqlari va asosiy erkinliklari
to‘g‘
risidagi konvensiyasi (11-moddaning 2-bandi) ushbu erkinliklardan foydalanish
majburiyat va mas’uliyat yuklaydi va qonunda belgilangan rasmiyatlar, shartlar va
cheklovlar bilan bo
g‘liq bo‘lishi mumkinligini ta’kidlaydi va demokratik jamiyatda zarur.
Jamiyat davlat yoki jamoat xavfsizligi, jamoat tartibi yoki boshqalarning huquq va
erkinliklarini himoya qilish manfaatlarini ko‘zlab amalga oshiradi.
Yuqoridagi hujjatlar va ulardagi normalarning ahamiyati Rossiya Federatsiyasi
Oliy sudi Plenumining
“
sudlar tomonidan odil sudlovni amalga oshirishda konstitut-
siyaviy normalarni bir xilda qo‘llashi uchun”
ifodalangan tushuntirishlarida ta’kidlangan.
Shunday qilib, sudlar odil sudlovni amalga oshirishda xalqaro huquqning umume’tirof
etilgan prinsiplari va normalari, xalqaro paktlar, konvensiyalar va boshqa hujjatlarda
mustahkamlanganligiga asoslanishi kerak. Hujjatlar (xususan, Inson huquqlari umum-
jahon deklaratsiyasida, Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘
risidagi xalqaro paktda,
Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘
risidagi xalqaro paktda) va Rossiya
Federatsiyasining xalqaro shartnomalari. Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasining
15-moddasi uning huquqiy tizimining ajralmas qismidir.
Shunday qilib, buni hisobga olgan holda, sud ishni ko‘rib chiqishda, agar Rossiya
Federatsiyasi uchun kuchga
kirgan xalqaro shartnoma bo‘lsa, yuzaga kelgan huquqiy
munosabatlarni tartibga soluvchi qonun normalarini qo‘llashga haqli emas. Rossiya
Federatsiyasi tomonidan majburiy bo‘lishga rozilik federal qonun shaklida qabul
qilingan. Qonunda nazarda tutilganidan boshqa qoidalarni belgilaydi. Bunday hollarda
Rossiya Federatsiyasining xalqaro shartnomasi qoidalari qo‘llaniladi.
Shu bilan birga, yodda tutish kerakki,
“
Rossiya Federatsiyasining xalqaro
shartnomalari to‘g‘
risida
”
gi Federal qonunining 5-moddasi, Rossiya Federatsiyasining
rasmiy e’lon qilingan xalqaro shartnomalarining amal qilish uchun ichki hujjatlarni
chiqarishni talab qilmaydigan qoidalari Rossiya Federatsiyasida bevosita qo‘llaniladi.
Boshqa hollarda, Rossiya Federatsiyasining xalqaro shartnomasi bilan bir qatorda, ushbu
xalqaro shartnoma qoidalarini amalga oshirish uchun qabul qilingan tegishli ichki
huquqiy hujjat ham qo‘llanilishi kerak.
Rossiya huquq tizimida inson va fuqaroning huquq va erkinliklari, shu jumladan,
ommaviy axborot vositalari erkinligining xalqaro huquqiy asoslarini tasdiqlashda muhim
harakat 1998-yil 30-martdagi 54-FZ-
sonli "Ratifikatsiya qilish to‘g‘
risida" Federal qonuni
bo‘ldi. Inson huquqlari va asosiy erkinliklarini himoya qilish to‘g‘
risidagi konvensiya va
unga tegishli protokollar jumlasiga kiradi.[12]
Unga ko‘ra, "Rossiya Federatsiyasi konvensiyasining 46
-moddasiga binoan,
Yevropa Inson huquqlari bo‘yicha sudining yurisdiksiyasini ipso
-fakto va maxsus
kelishuvsiz, Rossiya Federatsiyasi tomonidan ushbu shartnoma qoidalarini buzganlikda
gumon qilingan hollarda Konvensiya va uning Protokollarini talqin qilish va qo‘llash
uchun majburiy deb tan oladi. Da’vo qilingan qonunbuzarlik Rossiya Federatsiyasiga
nisbatan kuchga kirganidan keyin sodir bo‘lgan voqelarga j
avobgarlika tortiladi."
Bundan tashqari, huquqni qo‘llash amaliyotini Federal qonunchilik majburiyat
-
lariga to‘liq muvofiqlashtirish zarurati ta’kidlangan.
Rossiya Federatsiyasi konvensiya va uning protokollarida ishtirok etishi ta’min
-
langan. Shunday qilib, inson va fuqaroning asosiy axborot huquq va erkinliklari yuqori-
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2022) / ISSN 2181-1415
343
dagi barcha hujjatlarda mustahkamlanganligiga qaramay, ularning mazmuni va vakolat
doirasi jihatidan bir xil emas. Bundan tashqari, ularni mumkin bo‘lgan cheklash uchun
asoslar va bir joyda
aniqlangan to‘g‘ridanto‘g‘ri cheklovlar ko‘pincha bir
-
biriga to‘g‘
ri
kelmaydi. Bu xalqaro huquqda ko‘pincha alohida mamlakatlarning tashqi siyosiy
maqsadlariga erishish vositasi sifatida qo‘llaniladigan bir
-birini istisno qiluvchi talqin-
larni va ikki tomonlama standartlar deb ataladigan narsalarni keltirib chiqarishi mumkin.
Bularning barchasi o‘z fikrini erkin ifoda etish, ommaviy axborot vositalari
erkinligini amalga oshirish huquqining buzilishiga olib keladi. Ko‘rib chiqilayotgan
huquqlarning ham, ula
rga xos bo‘lgan cheklashlarning ham bir xil shakllantirilishi,
so‘ngra ularni qonun bilan mustahkamlanishi zarur. Ushbu erkinlikning chegaralarini
belgilashda shuni esda tutish kerakki, so‘z erkinligi barcha boshqa erkinliklarning asosi
sifatida qaraladi v
a shuning uchun uning muhim ahamiyati barcha holatlarda e’tiborga
olinishi kerak. So‘z erkinligi chegaralari, uni suiiste’mol qilganlik uchun javobgarlik
chegaralari mavjud [13].
Belgilangan vazifalarni hal etishda nafaqat xalqaro huquqni rivojlantirish, balki
huquqni qo‘llash amaliyotini, birinchi navbatda, Inson huquqlari bo‘yicha Yevropa sudini
takomillashtirish muhim ahamiyatga ega. Aynan shu amaliyotning mavjudligi milliy
qonunchilikdagi individual kamchiliklarni ham oshkor qilish imkonini beradi (buning
yorqin misoli “Grinbergga qarshi huquq tizimi, urf
-
odatlar va ijtimoiy munosabatlar”
kabilarni keltirishimiz mumkin.
Jahon hamjamiyatining o‘zaro bog‘
liqligi va yaxlitligi, insoniyat birligi nafaqat
xalqaro axloq, ham xalqaro huquq normalari kuchiga ega
bo‘lgan huquq va erkinlik
-
larning umuminsoniy standartlari mazmunining paydo bo‘lishi, kengayishi va chuqur
-
lashishida namoyon bo‘ladi [14]. Hozirgi vaqtda ommaviy axborot vositalari erkinligi
huquqini amalga oshirish uchun barqaror xalqaro huquqiy asoslarni shakllantirish
muhimligi yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Ushbu tadqiqot natijalariga ko‘ra xalqaro huquqiy
asoslar yetarli emasligi, ularni tez fursatlarda ishlab chiqilishi lozim, nazarimizda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Локинская
С.А. Свобода массовой информации: конституционно
-
правовое
исследование. Дис. ... канд. юрид. наук. М., 2003
.
–
С. 90–
91.
2.
Ожегов
С.И. Словарь русского языка. М., 1987. –
С. 396.
3.
Баглай
М.В. Конституционное право РФ: Учебник для вузов М.: НОРМА,
1997.
–
С. 154.
4.
Чиркин
В.Е. Конституционное право зарубежных стран. М.: Юристь, 1997.
С. 49–
50.
5.
Конвенция о защите прав человека и основных свобод ETS N 005 (Рим,
4 ноября 1950 г.) (с изм. и доп. от 21 сентября 1970 г., 20 декабря 1971 г., 1 января
1990 г., 6 ноября 1990 г., 11
мая 1994 г.) // «Бюллетень международных
договоров», № 3, 2001.
6.
Международный пакт о гражданских и политических правах (Нью
-
Йорк,
16 декабря 1966 г.) // «Бюллетень Верховного Суда РФ», № 12, –
1994.
7.
Резолюция Парламентской Ассамблеи Совета Европы от 23 января 1970 г.
№ 428 (1970) Относительно Декларации о средствах массовой информации и
правах человека // Собрание актов Президента и Правительства РФ. 12 апреля
1993 г. –
№ 15. –
Ст. 1338.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2022) / ISSN 2181-1415
344
8.
Конвенция Содружества Независимых Государств о правах и основных
свободах человека (Минск 26 мая 1995 г.) // Информационный вестник Совета
глав государств и Совета глав правительств СНГ «Содружество», № 2, –
1995.
9.
Чиркин В.Е. Конституционное право зарубежных стран. М.: Юристь, 1997. –
С. 51.
10.
Международные акты о правах человека: Сборник документов. М.: Норма
-
Инфра, 1998. –
С. 33.
11.
Всеобщая Декларация прав человека. Принята и провозглашена
Генеральной Ассамблеей ООН 10 декабря 1948 г., ст. 19 // Сборник документов.
М.: Изд. группа: НОРМА ИНФРА М. 1998. –
С. 39–
44.
12.
Бюллетень международных договоров, июнь 1998 г., № 6.
13.
Лобанов
К.Н. Договор о Европейском союзе: правовой анализ новейших
тенденций в развитии западно
-
европейской интеграции. Учебное пособие.
Белгород, 1996. –
С. 17.
14.
Мюллерсон
Р.А. Права человека: идеи, нормы, реальность. М., 1991. –
С. 9.
