Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Reflection in the pedagogical process and its impact on
teacher's activities
Zebo NORKUZIEVA
1
Gulistan State University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received January 2025
Received in revised form
15 January 2025
Accepted 25 February 2025
Available online
25 March 2025
This article is dedicated to the study of pedagogical
reflection in the educational process and its impact on the
teacher's activities. Pedagogical reflection allows teachers to
analyze and evaluate their work, as well as make changes to
effectively manage the learning process. The article discusses
various theoretical foundations of reflection and its significance
in influencing students. We have analyzed how the reflective
process affects the professional development of the teacher, the
quality of their approach to students, and changes in the higher
education system. This material will be useful for teachers and
specialists working in the field of pedagogy.
2181-
1415/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol6-iss2/S-pp
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
ppedagogical reflection,
teacher's activity,
educational process,
professional development,
teacher qualification,
effectiveness of education,
impact on students,
pedagogical methods,
teacher's skills,
educational system,
pedagogical approach,
reflection methods,
higher education system,
teachers' knowledge and
skills,
management of the
educational process,
analysis of the pedagogical
process,
working with students.
1
PhD, Associate Professor, Gulistan State University. E-mail: norkuziyevaz@mail.ru
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2025) / ISSN 2181-1415
239
Pedagogik jarayonda refleksiya va uning o‘qituvchi
faoliyatiga ta’siri
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
pedagogik refleksiya,
o‘qituvchi faoliyati,
o‘quv jarayoni,
professional rivojlanish,
o‘qituvchi malakasi,
ta’limdagi samaradorlik,
pedagogik metodlar,
o‘qituvchi ko‘nikmalari,
ta’lim tizimi,
pedagogik yondashuv,
refleksiya metodlari,
oliy ta’lim tizimi,
o‘qituvchilarning bilim va
ko‘nikmalari,
ta’lim jarayonini boshqarish,
pedagogik jarayonning
tahlili,
talabalar bilan ishlash.
Ushbu maqola pedagogik jarayonda refleksiya va uning
o‘qituvchi faoliyatiga ta’sirini o‘rganishga bag‘ishlangan.
Pedagogik refleksiya o‘qituvchining o‘z faoliyatini tahlil qilish va
baholash, shuningdek, o‘zgarishlar kiritish orqali o‘quv
jarayonini samarali boshqarish imkonini beradi. Maqolada
refleksiya turli nazariy asoslar, uning o‘qituvchi malakasini
oshirishdagi
o‘rni,
shuningdek,
o‘quvchilarga
ta’sir
ko‘rsatishdagi ahamiyati to‘g‘risida fikrlar bayon etiladi.
Biz, refleksiya jarayonining o‘qituvchin
ing professional
rivojlanishiga, talabalarga yondashuvining sifatiga va oliy ta’lim
tizimidagi o‘zgarishlarga qanday ta’sir ko‘rsatishini tahlil qildik.
Bu maqola o‘qituvchilar va pedagogika sohasida faoliyat
yuritayotgan mutaxassislar uchun foydali ma’lum
otlarni taqdim
etadi.
Педагогический процесс и рефлексия, а также их
влияние на деятельность преподавателя
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
педагогическая
рефлексия,
деятельность учителя,
учебный процесс,
профессиональное
развитие,
педагогические методы,
навыки преподавателя,
образовательная система,
педагогический подход,
методы рефлексии,
система высшего
образования, знания и
навыки преподавателей,
управление учебным
процессом,
анализ педагогического
процесса,
работа со студентами.
Эта статья посвящена изучению педагогической
рефлексии в педагогическом процессе и её влиянию на
деятельность преподавателя. Педагогическая рефлексия
позволяет преподавателю анализировать и оценивать
свою работу, а также вносить изменения для эффективного
управления учебным процессом. В статье рассматриваются
различные теоретические основы рефлексии, её роль в
повышении квалификации преподавателя и значение для
воздействия на учащихся. Авторы анализируют, как
рефлексивный процесс влияет на профессиональное
развитие преподавателя, улучшает подход к студентам и
способствует изменениям в системе высшего образования.
Данный материал будет полезен преподавателям и
специалистам в области педагогики.
Refleksiya
–
bu shaxsning o‘z kasbiy faoliyatini tanqidiy tahlil qilish, baholash va
samaradorlikka erishish maqsadida o‘z ustida ishlashga qaratilgan jarayon bo‘lib, u
kasbiy rivojlanishning ajralmas qismi hisoblanadi.
Refleksiya jarayonida shaxs o‘z
faoliyatini anglash va unga baho berish orqali kasbiy ko‘nikmalarini rivojlantirish
imkoniyatiga ega bo‘ladi. Ushbu maqolada tadqiqot usuli sifatida faoliyat turlarining
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2025) / ISSN 2181-1415
240
mavjud talqinlari va tahlili, shuningdek, refleksiyani
ng mazmuni o‘rganilgan. Psixologik
va pedagogik faoliyat turlarining samarali amalga oshirilishi refleksiya orqali
–
ta’lim
jarayonini va pedagogning tajribasini uning ongida aks ettirish orqali amalga oshiriladi,
bu esa uning professional va shaxsiy rivojlanishining muhim shartlaridan biridir.
Refleksiyaning rivojlanishini belgilagan hal qiluvchi voqea falsafada bilim olish
haqidagi eng umumiy tushunchalarning paydo bo‘lishi bo‘ldi, keyinchalik bu
tushunchalar uning bo‘limlaridan biri –
bilish
(epistemologiya) nazariyasida
tizimlashtirildi. Bilish nazariyasi (epistemologiya)
–
falsafa boʻlimidan biri boʻlib, u bilish
qonuniyatlari va imkoniyatlari, bilimning obyektiv reallikka munosabatini oʻrganadi,
bilish jarayonining bosqichlari va shakllarini, bilishning ishonchliligi va haqqoniyligi
shartlari va mezonlarini tadqiq qiladi. Bilish nazariyasi hozirgi zamon fanida
qoʻllaniladigan usullar (tajriba, modellashtirish, analiz, sintez va hokazo)ni
umumlashtirib, uning falsafiy metodologik asosi sifatida namoyon b
oʻladi. Bilish
jarayonida tajriba va amaliyotning katta ahamiyati bor. Bu yerda amaliyot (praktika)
keng maʼnoda boʻlib, insonning jamiyatga taʼsiri, tabiat hodisalarini oʻzgartirishi, yangi
narsalar, jamiyatning yashashi uchun zaruriy shart-sharoitlar yaratishi tushuniladi.
Kishilarning tabiat qonunlari haqidagi bilimiga asoslangan amaliy faoliyatlari bilish
taraqqiyotini, fan va texnika ravnaqini belgilaydi [1].
Refleksiya psixologik jarayon sifatida insonning ongli va noaniq fikrlarini
birlashtirib, o‘z
-
o‘zini anglash va shaxsiy o‘sishni qo‘llab
-quvvatlaydi. Bu jarayonning
polifunktsionalligi, uning turli shaxsiy va ijtimoiy funksiyalarni bajarishda, shu jumladan
qaror qabul qilish, muammolarni hal qilish, va muloqotda samaradorlikni oshirishdagi
ahamiyatini anglatadi. Refleksiyaning boy spektri, uning psixologik holatlarning turli
aspektlarini, shu jumladan ichki tajriba, hissiyot va tafakkurni birlashtirib, shaxsning
kompleks tuzilmasiga ta’sir qiladi.
“Refleksiya” atamasi “reflexio” (l
otincha)
–
“orqaga nazar tashlash” so‘zidan kelib
chiqqan bo‘lib, u aks ettirishni, shuningdek, bilish jarayonini tadqiq qilishni anglatadi.
“Refleksiya” tushunchasi dastlab, ingliz faylasufi hamda liberalizm asoschisi Jon Lokk
tomonidan 17-
asrda qo‘llanilgan. Jon Lokk “tugʻma gʻoyalar” va axloq tamoyillari haqidagi
nazariyalarni tanqid qilib, barcha gʻoyalar 2 asosiy manba; tashqi tajriba (sezgi) va ichki
tajriba (refleksiya) dan kelib chiqadi, deydi. Lokk taʼlimotiga koʻra, tashqi tajribaning
manbai sezgi
aʼzolarimizga taʼsir etuvchi obyektiv reallik, ichki tajribaning manbai esa
kishining ichki hissi va kechinmalaridir. Jon Lokk refleksiyani maxsus bilim manbai deb
hisoblagan, chunki kuzatuv ongning ichki faoliyatlariga qaratiladi, o‘sha paytda sezgi
tash
qi narsalarni obyekt qilgan. Lokk bo‘yicha, refleksiya avvalo introspeksiya, ya’ni
ongni o‘ziga qarata olishni nazarda tutadi va bu mexanizm orqali inson o‘zining bilish
faoliyatini o‘rganadi. [1], [2].
1930-
yillarda A.Buzeman tomonidan refleksiyaning “psixologik” ta’rifi ishlab
chiqilgan bo‘lib, u tashqi dunyodan o‘ziga his
-
tuyg‘ularni ko‘chirishni anglatadi. Muallif
shuningdek, refleksiya psixologiyasini alohida tadqiqot sohasiga ajratishni taklif qilgan.
Keyinchalik refleksiya masalasi ikki nuqtai nazardan rivojlandi:
gnozeologik
va
ontologik
. Hozirgi kunda mahalliy va xorijiy psixologiyada refleksiyaning
gnozeologik
aspekti
tushunilishi hukmron, ammo
ontologik
nuqtai nazar ushbu muammoni
mazmunan yoritib, uning genetikasini tushunishga imkon beradi [3].
Refleksiyaning ijodiy va tafakkur faoliyatidagi roli maqsad qo‘yish, o‘ziga nisbatan
adekvat talablarni belgilash va boshqarishdan iborat bo‘lib, bu tashqaridan qo‘yiladigan
talablar bilan subyektning o‘zi tomonidan yuzaga keladigan vaziyatlarning o‘zaro
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2025) / ISSN 2181-1415
241
b
og‘lanishiga asoslanadi. Refleksiya, shuningdek, insonning o‘z faoliyatini tahlil qilish,
o‘zining kuchli va zaif tomonlarini aniqlash va ularni rivojlantirishga yo‘naltirilgan
jarayon sifatida, maqsadga erishish uchun zarur bo‘lgan strategiyalarni ishlab
chiqish
imkonini beradi. Bu jarayon shaxsning ichki va tashqi muhit o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni
anglash va shu asosda o‘z harakatlarini optimallashtirishga yordam beradi. Chunki
pedagogik jarayonda asosiy e’tibor jarayonning subyektlarining shaxsini ri
vojlantirishga
qaratilgan bo‘lib, rivojlanish ichki jarayon bo‘lganligi sababli, uning qanday o‘tganini
baholash, avvalo, o‘zi uchun subyektga xosdir. Bunday rivojlanishni baholashni esa
refleksiya amalga oshiradi, ya’ni o‘zini kuzatish, o‘zini tahlil qilish va o‘zini o‘ylash
harakati sifatida. Pedagogik jarayonda reflektiv qobiliyatlar subyektlarga rivojlanish
holatining natijalarini tashkil etish va qayd etish, shuningdek, bunday jarayonning ijobiy
yoki salbiy dinamikasining sabablarini aniqlash imkonini
beradi. Bu esa, o‘z navbatida,
talabalar o‘z
-
o‘zini anglash, o‘z faoliyatini tahlil qilish va undan o‘rganish imkoniyatlarini
kengaytiradi.
Subyektning o‘z faoliyatidagi refleksiyasi uchta asosiy shaklda ko‘rib chiqiladi, bu
shakllar uning vaqt davomida bajaradigan funksiyalariga qarab farqlanadi:
•
voqea-hodisaviy refleksiya
•
rekonstruktiv refleksiya
•
kelajakni ko‘zda tutuvchi refleksiya.
Voqea-
hodisaviy refleksiya “motivatsiyalar” va “o‘zini baholash” shaklida namoyon
bo‘lib, sub
yektning vaziyatga
bevosita jalb qilinishini ta’minlaydi, uning elementlarini
tushunish, ayni paytda sodir bo‘layotgan voqealarni tahlil qilishni amalga oshiradi.
Refleksiya “hozir va shu yerda” amalga oshiriladi. Subyektning o‘z harakatlarini
predmetli vaziyat bilan solisht
irish, faoliyat elementlarini o‘zgaruvchan shartlarga mos
ravishda muvofiqlashtirish va nazorat qilish qobiliyati ko‘rib chiqiladi. Bu jarayon, o‘z
navbatida, suby
ektga o‘z faoliyatini tezda baholash va zarur holatlarda o‘zgarishlar
kiritish imkoniyatini beradi.
Rekonstruktiv refleksiya avval bajarilgan faoliyatni, o‘tgan voqealarni tahlil qilish
va baholash uchun xizmat qiladi. Reflektiv ish o‘tgan tajribani yanada to‘liq anglash,
tushunish va tuzilmaga keltirishga qaratilgan bo‘lib, faoliyat yoki uning al
ohida
bosqichlarining oldingi shartlari, motivlari, sharoitlari, bosqichlari va natijalari ko‘rib
chiqiladi. Ushbu shakl mumkin bo‘lgan xatolarni aniqlash, o‘z muvaffaqiyatsizligingiz va
yutuqlaringizning sabablarini izlashga yordam beradi. Bu jarayon o‘z
-
o‘zini tahlil qilish
orqali o‘rganish va kelajakdagi faoliyatni yaxshilash imkonini yaratadi.
Kelajakni ko‘zda tutuvchi refleksiya oldindan bajariladigan faoliyat haqida o‘ylash,
faoliyatning rivojlanishiga doir tasavvurlarni shakllantirish, rejalashtirish va eng
samarali usullarni tanlashni o‘z ichiga oladi, bu usullar kelajakda amalga oshiriladi.
Faoliyat subyekti alohida shaxs yoki guruh sifatida ko‘rsatilishi mumkin. Ushbu refleksiya
shakli kelajakdagi faoliyatni yaxshilash, maqsadga erishish uchun zaru
r bo‘lgan
strategiyalarni ishlab chiqish va o‘z faoliyatini oldindan baholash imkonini beradi
[4].
I.S. Ladenko
ichki subyektiv
va
subyektlararo
refleksiya shakllarini tavsiflaydi.
•
Ichki subyektiv refleksiya shakli tuzatish, tanlov va to‘ldirish shakllarini o‘z
ichiga oladi.
Tuzatish refleksiyasi tanlangan usulni ma’lum sharoitlarga moslashtirish
vositasi sifatida ishlaydi. Tanlov refleksiyasi yordamida muammoni tahlil qilish va
yechimini topishning bir yoki bir nechta usullari tanlanadi. To‘ldirish refleks
iyasi
yordamida tanlangan usul yangi elementlar qo‘shish orqali takomillashtiriladi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2025) / ISSN 2181-1415
242
•
Subyektlararo refleksiya shakli hamkorlik, raqobat va qarshi refleksiya
shakllarini o‘z ichiga oladi. Hamkorlik refleksiya ikki yoki undan ortiq subyektlarni bir
maqsadga
erishish uchun birlashtirishni ta’minlaydi. Raqobat refleksiya, subyektlarning
o‘zaro raqobati yoki raqobatbardosh munosabatlardagi holatda o‘z
-
o‘zini boshqarishga
undaydi. Qarshi refleksiya ikki yoki undan ortiq subyektning ustunlik yoki biror narsani
egallash uchun kurash vositasi sifatida ishlaydi [5].
Akademik M.K.
Tutushkina refleksiya tushunchasining ma’nosini uning
funksiyalarining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda ochib beradi.
•
konstruktiv
•
nazorat qilish
Konstruktiv funksiyadan kelib chiqqan holda, refleksiya
–
bu mavjud vaziyat va
shaxsning ushbu sohadagi dunyoqarashi o‘rtasidagi aqliy aloqalarni izlash va o‘rnatish
jarayonidir. Refleksiyani faol holatga keltirish, uni faoliyat, muloqot va xulq-atvorning
o‘zini o‘zi boshqarish jarayonlariga kiritish hamda shu orqali shaxsning o‘z
-
o‘zini
rivojlantirishini ta’minlashga yordam beradi.
Nazorat qilish funksiyasidan kelib chiqqan holda, refleksiya
–
bu mavjud vaziyat va
shaxsning ushbu sohadagi dunyoqarashi o‘rtasidagi aloqalarni o‘rnatish, tekshirish va
foydalanish jarayonidir. Bu, shuningdek, faoliyat yoki muloqotda o‘zini nazorat qilish
uchun aks ettirish natijalarini tahlil qilish yoki ulardan foydalanish mexanizmi sifatida
ishlaydi. [6]
B.A. Zeygarnik, I.N. Semenova va S.Yu.
Stepanovaning tadqiqotlariga ko‘ra,
refleksiyaning uchta shakli mavjud bo‘lib, ular ishlash ob
y
ekti bo‘yicha farqlanadi
:
•
o‘zini anglash refleksiya
•
harakat tasviri refleksiyasi
•
kasbiy faoliyat refleksiyasi
O‘zini anglash refleksiya va harakat tasvi
ri refleksiyasi kasbiy faoliyat
refleksiyasining rivojlanishi va shakllanishi uchun asos bo‘ladi.
O
‘
zini anglash refleksiya
–
bevosita insonning sezgirlik qobiliyatining
shakllanishiga ta
’
sir ko
‘
rsatadi.
U uchta darajaga bo‘linadi:
•
shaxsiy fazilatlarni namoyon qilish va keyinchalik mustaqil ravishda yaratish
bilan bog‘liq;
•
o‘zini boshqalardan ajralgan, mustaqil shaxs sifatida anglash bilan bog‘liq;
•
o‘zini kommunikativ muloqotning subyekti sifatida anglashni nazarda tutadi,
atrofdagilarga t
a’sir ko‘rsatish imkoniyatlari va natijalarini tahlil qilishni o‘z ichiga oladi.
Harakat tasviri refleksiyasi
–
shaxsning ma’lum maqsadlarga erishish uchun
qo‘llaydigan texnologiyalarini tahlil qilishdir. Harakat tasviri refleksiyasi shaxsga ilgari
tanish
bo‘lgan harakat prinsiplari to‘g‘ri qo‘llanilishiga javobgar hisoblanadi. Ushbu tahlil,
klassik psixologiyada refleksiya (uning sof shaklida) sifatida tasvirlanadi, bunda
to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri biror amalni bajarganidan keyin refleksiyaga ega bo‘lgan shaxs o‘z
harakatlari sxemasini, o‘z his
-
tuyg‘ularini, natijalarni tahlil qilib, mukammallik va
kamchiliklar haqida xulosalar chiqaradi.
Pedagogik refleksiya va kasbiy refleksiya nima? Kasbiy faoliyatdagi refleksiyaning
ahamiyatini ta’kidlash uchun bir nechta jihat
larni qayd etish muhimdir:
•
refleksiya kasbiy faoliyatni o‘zlashtirishda zarur;
•
uning asosida o‘zlashtirish jarayonini nazorat qilish va boshqarish amalga
oshiriladi;
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2025) / ISSN 2181-1415
243
•
refleksiya kasbiy ta’lim faoliyati shartlarining o‘zgarishida zarur;
•
u o‘z faoliyatini
rivojlantirishning asosiy mexanizmlaridan biridir.
A.A. Bizyaeva pedagogik refleksiyani murakkab psixologik fenomen sifatida talqin
qiladi, u o‘qituvchining o‘z faoliyatiga va o‘ziga uning subyekti sifatida aktiv tadqiqotchi
pozitsiyasiga kirish
qobiliyatida namoyon bo‘ladi. Buning maqsadi –
o‘z faoliyatining
samaradorligini tanqidiy tahlil qilish, anglash va baholash, shu bilan birga o‘quvchining
shaxsini rivojlantirishga qaratilgan bo‘ladi. [
7]
Biz tomondan p
edagogik refleksiyaning ikki yo‘nali
shli konseptual modeli tadqiq
qilindi:
•
operatsion daraja (konstruktiv-ijroiy, motivatsion, prognozlashtirish aspektlari,
reflektiv ongda aks etadi).
•
asl shaxsiy daraja (pedagogning faoliyatida professional-shaxsiy subyektiv
yo‘nalishi va reflektiv vaziyatga shaxsiy, subyektiv qo‘shilishi).
Shunday qilib, reflektiv o‘qituvchi –
bu o‘z pedagogik tajribasini tahlil qiluvchi va
tadqiqot qiluvchi pedagogdir. Bu, D.
Dyuiyning so‘zlariga ko‘ra, “o‘z kasbining abadiy
o‘quvchisi” bo‘lib, doimiy o‘zini rivojlantiris
h va mukammallikka erishish ehtiyojiga ega
[8]. Tadqiqotchi S.S. Kashlev pedagogik jarayonda yoki pedagogik refleksiyada
subyektlar (pedagogik jarayon ishtirokchilari) tomonidan o‘z rivojlanishining, o‘zini
rivojlantirishining va buning sabablari haqida holatni qayd etish jarayoni va natijasini
tushunadi. Pedagogik refleksiya pedagogik jarayon ishtirokchilarining o‘zaro aks
ettirilishi, o‘zaro baholanishini, amalga oshirilgan o‘zaro ta’sirni, pedagogning ichki
dunyosini, talabalarning rivojlanish holatini aks ettirishni nazarda tutadi. Pedagogik
jarayondagi refleksiya
–
bu o‘zaro pedagogik ta’sir subyekti va yuzaga kelgan pedagogik
vaziyat o‘rtasida o‘zini identifikatsiyalash jarayonidir. Bu pedagogik vaziyatni tashkil
pedagogik hodisalar: talaba, pedagog, pedagogik jarayon ishtirokchilarining rivojlanish
shart-
sharoitlari, muhit, mazmun va pedagogik texnologiyalar bilan bog‘liq [9].
Kasbiy refleksiyaning yanada aniq ta’rifini E.E.
Rukavishnikova beradi.
U kasbiy refleksiyani professional tarzda o‘
zini mukammallashtirish va mustaqil ravishda
amalga oshirishning psixologik mexanizmi deb tushunadi. Bu mexanizm mutaxassisning
o‘ziga va professional faoliyatiga nisbatan analitik pozitsiyani egallash qobiliyatida
namoyon bo‘ladi [10].
Turli olimlar refleksiya mezonlarini bir xil deb bilishmaydi va bu borada fikrlarida
sezilarli farqlar mavjud. Masalan, M.T. Gromkova refleksiya mezonlari sifatida tabiiylik,
yaxlitlik, texnologikani ta’kidlaydi. E.E.
Smirnova va A.P. Sopikov esa quyidagi mezonlarni
ajratib
ko‘rsatadilar: refleksiyaning chuqurligi, murakkabligi, haqqoniyligi. Biroq, ko‘proq
falsafiy va psixologik adabiyotda refleksiya masalasiga oid tadqiqotlar darajali yondashuv
bilan muhokama qilinadi. Masalan, V.I. Slobodchikov refleksiya shkalasining ikki
chegarasini kiritadi. Pastki chegara refleksiya ongning ma’lum bir faoliyat jarayoniga
sho‘ng‘ishi bilan bog‘liq. Yuqori chegara esa har qanday sho‘ng‘ishdan ozod bo‘lish bilan
bog‘liq. Pedagogik refleksiyaning rivojlanishi mezonlarini asoslashdagi qiziqa
rli
yondashuvni G.G. Ermakova taklif etadi.
Aytilganlarning barchasini xulosa qilsak, pedagogik jarayonda refleksiya
–
bu
pedagogning o‘z faoliyatini tahlil qilib, uni yaxshilash, talabaga ta’sir ko‘rsatish usullarini
o‘rganish va auditoriyadagi o‘quv jarayonini samarali tashkil etish uchun zarur bo‘lgan
asosiy vosita hisoblanadi. Refleksiya yordamida pedagog o‘z ishini qayta ko‘rib chiqadi,
yutuqlari va xatolarini tahlil qiladi, o‘z uslubini rivojlantiradi va talabalarni yaxshiroq
tushunishga harakat qilad
i. Pedagogning o‘z faoliyatiga bo‘lgan reflektiv yondashuvi,
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
02 (2025) / ISSN 2181-1415
244
uning professional rivojlanishiga, metodik va didaktik bilimlarini chuqurlashtirishga
yordam beradi.
Bu, pedagogning talabaga bo‘lgan individual yondashuvini kuchaytiradi
va o‘quv jarayonining sa
maradorligini oshiradi. Pedagogik refleksiya, pedagogning
fikrlash, ta’lim berish metodlari va auditoriyada talabalar bilan muloqotini doimiy
ravishda takomillashtirish imkoniyatlarini yaratadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
RO‘YXAT:
1.
Vikipediya
–
erkin ensiklopediya https://uz.wikipedia.org/wiki/Epistemologiya.
2.
А
.
А
.Jigulin
–
Refleksiya fenomeni sifatida psixologik muammo. Fan hududi. 2015.
№ 2 стр
. 23-27.
3.
G.M.Shigabetdinova
–
Sotsiologiya. Psixologiya. Falsafa.
Nizhegorod davlat universiteti N.I. Lobachevskiy nomidagi xabarnomasi, 2014,
№ 2 (1), с
. 415
–
422.
4.
Pedagogik
jarayondagi
refleksiya
–
chrome-extension:
//
efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/
5.
I.S.Ladenko
–
Refleksiya muammolari. Zamonaviy kompleks tadqiqotlar.
Novosibirsk, Fan. 1987
г
. 241
с
.,
С
.
–
164.
6.
M.K.Tutushkina
–
Amaliy psixologiya. O‘quv qo‘llanma. Sankt
-Peterburg,
«Didaktika Plus» nashriyoti. 2001
.
7.
A.A.Bizyaeva
–
O‘ylovchi o‘qituvchining psixologiyasi: pedagogik refleksiya
–
o‘quv qo‘llanmasi, Pskov 2004
.
8.
E.F.Tomina
–
J.Dyuyning reflektiv konsepsiyasi zamonaviy ta’limda. KGU
nomidagi N.A. Nekrasov xabarnomasi 332
–
335 № 1, 2009
.
9.
S.S.Kashlev Zamonaviy pedagogik jarayon texnologiyalari: Pedagoglar uchun
qo‘llanma. –
Minsq: Universitet nashriyoti 2000.
–
95
с
.
10.
E.E. Rukavishnikova
–
Tibbiyot kollejida talabalar orasida kasbiy refleksiyaning
shakllanishi
–
dissertatsiya va avto-referat mavzusi, VAK RF 19.00.07, psixologiya fanlari
nomzodi.
