КОРЕЯ РЕСПУБЛИКАСИНИНГ МАРКАЗИЙ ОСИЁДАГИ
“SOFTPOWER” СИЁСАТИ ВА ҲАМКОРЛИК ЙЎНАЛИШЛАРИ
Жаҳонгир Саидов ЖИДУ таянч
докторанти E-
mail:
jakhonqirsaidov96@
,
qmail.com
Аннотация.
Замонавий халқаро муносабатларда “soft power”
муваффақиятли ташқи сиёсатнинг муҳим таркибий қисми ҳисобланади.
1990 йилда Гарвард университети профессори Жозеф Най томонидан
илмий муомалага киритилган “юмшоқ куч” тушунчаси бошқа
иштирокчиларнинг хулқ-атворига мажбурлаш орқали эмас, балки
ҳамкорлик ва ишонтириш орқали таъсир қилиш орқали белгиланган
мақсадга эришиш қобилиятини назарда тутади. Ташқи сиёсатда “юмшоқ
куч”дан АҚШ, Хитой, Япония, Жанубий Корея, Ҳиндистон, Туркия, Буюк
Британия ва бошқа бир қатор давлатлар фойдаланади[1].
Калит сўзлар:
“soft power”, Марказий Осиё, таълим тизими,
корейс тили, иқтисодиёт, сиёсат, маданият, Жозеф Най.
Маълумки, Осиё-Тинч океани минтақасидаги давлатлар билан
ҳамкорликни кучайтириш,янги ва истиқболли йўналишларда ўзаро
манфаатли ҳамкорликни йўлга қўйиш ва инвестиция, экспорт ва илғор
технологиялар соҳаларидаги алоқаларни кучайтириш «Ўзбекистон —
2030» стратегиясида алоҳида белгиланиб қўйилган. Бугунги кунда,
Жанубий Корея Ўзбекистон иқтисодиётига катта таъсир кўрсатмоқда,
Ўзбекистонда Кореянинг кичик корхоналари сони ортиб бормоқда. Айни
пайтда Ўзбекистонда кореялик инвесторлар кўмагида 430 та корхона
фаолият юритмоқда. Енгил саноат, машинасозлик, металлургия, туризм
кабилар шулар жумласидандир.Мана шу
32
33
шароитлар туфайли Ўзбекистонда корейс тилига талаб ортди. Яхши
мутахассислар тайёрлаш мақсадида талабалар корейс тилидан
ташқари Жанубий Корея иқтисодиёти, сиёсати ва тарихини ўрганиш
имкониятига эга.
“Юмшоқ куч” ушбу тоифалар орқали бошқа мамлакатларга
билвосита таъсир кўрсатиши мумкин, чунки у жозибадорлик орқали ўз
мақсадига эришишга қаратилган сиёсатга эга. Дастлаб кўпчилик “юмшоқ
куч” сиёсатига қарши эди. Бироқ 2001-йил 11 сентябрьдаги терактдан
сўнг АҚШда “юмшоқ куч” сиёсати йўлга қўйилди ва рақиблар сони
камайишни бошлади. Агар мамлакат оммавий ахборот воситалари
орқали ўзини энг яхши ҳолатда кўрсатса, лекин ҳақиқат маълумотларга
мос келмаса, бу вазиятни янада ёмонлаштириши мумкин.
Бундан 10 йил аввал Марказий Осиё Совет Иттифоқининг
чекка ҳудудларига қарашли бўлганида бу минтақа ҳозиргидек дунёда
эътиборни жалб қилмаган эди. Аммо Совет
Иттифоқи
парчаланганидан сўнг, халқаро вазиятнинг ўзгариши жараёнида
Марказий Осиёнинг мавқеи тобора кучайиб бормоқда ва бугунги кунда
кўплаб ривожланган мамлакатлар ушбу минтақага қизиқиш уйғотмоқда.
Айтиш мумкинки, ҳозирги вақтда Марказий Осиё Евроосиё қитъасининг
геосиёсий динамикасида стратегик муҳим ўрин тутади. Марказий
Осиёнинг геосиёсий ва геоиқтисодий ролининг кучайишига хизмат
қилувчи муҳим омиллардан бири бу минтақанинг бевосита Европа ва
Осиё ўртасида жойлашганлиги бўлиб, бу минтақани ҳарбий хавфсизлик
нуқтаи назаридан стратегик аҳамиятга эга қилади. Иккинчидан, иккинчи
Яқин Шарқ деб аталадиган Марказий Осиё нефт ва газ ресурсларига
бой ва шунинг учун энергия ресурсларининг янги етказиб берувчисига
айланиши мумкин, бу эса ушбу минтақанинг иқтисодий аҳамиятини
оширади. Учинчидан, Евроосиё қитъасининг транспорт йўллари
чорраҳасида жойлашган Марказий Осиё савдо оқимларининг жаҳон
34
марказига айланиши мумкин. Тўртинчидан, узоқ муддатли истиқболда
бу минтақа Евроосиё иқтисодий ҳамжамиятини шакллантиришда катта
аҳамиятга эга. Бу борада Марказий Осиё Корея учун муҳим ва
ҳамкорликнинг истиқболли мақсади ҳисобланади. Марказий Осиё
мамлакатлари Корея товарлари бозорини кенгайтириш учун катта
имкониятлар яратади, шунингдек, нефт, газ ва бошқа фойдали
қазилмаларни етказиб берувчи сифатида муҳим рол ўйнаши мумкин.
Бугунги кунда, Корея Республикаси G-20 аъзоси бўлиб,
халқаро ташкилотлар фаолиятида иштирок этиб, халқаро тадбирларни
ўтказишда катта тажрибага эга, ўзининг сиёсий ва маданий
қадриятларини фаол тарғиб қилмоқда. У дунёга таъсир ўтказа оладиган
"юмшоқ куч"нинг ўзининг самарали миллий моделини ишлаб чиқишга
муваффақ бўлди. Жанубий Корея юқори технологиялар ишлаб чиқариш
бўйича етакчи бўлиб, юқори сифатли таълим, тиббий хизматларни
арзон нархларда олиш имкониятини беради. Жанубий Корея маданияти
ҳам жозибали. Корея санъати, ҳунармандчилиги ва ошхонасининг
анъаналари аллақачон бутун дунёга тарқалган.
Жанубий Кореянинг Марказий Осиё минтақаси давлатлари
билан иқтисодий ҳамкорлиги ўзаро манфаатли. Корея Республикаси
иқтисодиётнинг узлуксиз ривожланиши учун Марказий Осиёда энергия
ресурслари ва янги ташқи бозорларга муҳтож. Ўз навбатида, Марказий
Осиё мамлакатлари Сеулга иқтисодий ривожланишнинг янги ҳамкори
сифатида муҳтож, чунки саноати табиий ресурсларни қазиб олишга
қаратилган мамлакатларда сезиларли даражада энергия ва минерал
ресурслар ривожланиш чегараси ҳисобланади. Бинобарин, сўнгги
йилларда Жанубий Корея ва Марказий Осиё давлатлари ўртасидаги
ҳамкорлик ривожланиб бораётганини кўриш мумкин.Қирғизистон ва
Корея Республикаси ўртасидаги савдо-иқтисодий ҳамкорлик икки
давлат ўртасидаги фойдали муносабатларнинг муҳим жиҳатларидан
биридир. Ҳозирда, Корея Республикасига экспорт қилинадиган асосий
маҳсулотларни радиоэлектрон ва кимё саноати товарлари,
тўқимачилик ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг айрим турлари
ташкил этади. Шу билан бирга, Корея томони қишлоқ хўжалиги
маҳсулотлари, буғдой, дуккакли экинлар экспортини оширишдан
манфаатдор. Шунингдек, Корея Республикаси ишбилармон доиралари
ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг муҳим йўналишларидан бири бўлиши
мумкин бўлган
Қирғизистоннинг
туризм соҳасига қизиқиш
билдирмоқда. Аҳоли зичлиги юқори бўлган мамлакат учун туризм муҳим
дам олиш воситаси ва давлатлар учун истиқболли ҳамкорлик
соҳасидир.
Жанубий Кореянинг “юмшоқ” ташқи сиёсат модели
самарадорлиги Марказий Осиёда, хусусан, Қозоғистонда тобора кўпроқ
сезилмоқда. Ҳамма жойда корейс ошхонаси ресторанлари, корейс
товарлари, кийим-кечак ва косметика маҳсулотлари, шунингдек, энг
йирик Корея ишлаб чиқарувчиларининг маиший техника ва электроника
дўконлари очилмоқда. Корейс тилини ўрганиш ёки “Тонг осойишталиги
мамлакати”га ташриф буюриш истагида бўлганлар сони кескин ошиб
бормоқда. Қозоғистон ва Корея Республикаси ўртасидаги сиёсат,
иқтисодиёт ва маданият соҳаларида ҳам икки томонлама алоқалар
мустаҳкамланиб бормоқда. Айниқса, бизнес соҳасида яқин ҳамкорлик
кузатилмоқда. Жаҳон банкининг Doing Business ҳисоботига кўра,
Жанубий Корея бизнес юритиш қулайлиги бўйича дунёда 4 ўринда
туради. Қозоғистон мустақилликка эришганидан бери Жанубий Корея
муҳим инвестори ҳисобланади. Бу нафақат ишончли ҳамкор, балки
Қозоғистон бозорларига юқори технологияли маҳсулотлар етказиб
берувчи ҳам эди. ХХ асрнинг 90
35
йилларида LG, Samsung, Hyundai ва бошқалар каби Жанубий Кореянинг
йирик технологиялари Қозоғистонга келди. Ҳозирги кунда Қозоғистонда
300 дан ортиқ қозоқ-корейс қўшма корхоналари фаолият юритмоқда.
Энди жанубий кореялик сармоядорлар юқори технологиялар,
телекоммуникация, қурилиш, қишлоқ хўжалиги, машинасозлик ва
энергетика соҳаларини афзал кўрмоқда[2].
Қозоғистон Республикаси ва Корея Республикаси стратегик
шериклар бўлиб, улар ўртасида ҳеч қандай сиёсий тафовутлар йўқ. Икки
давлатни узоқ муддатли манфаатлар, халқаро хавфсизлик ва Осиёда
барқарорлик учун жавобгарликни умумий тушуниш бирлаштиради.
Шундай қилиб, улар бир-бири билан рақобатлашмайди ва бир-бирини
тўлдиради.
Икки
давлатўртасидагиҳамкорликйилдан-
йилгамустаҳкамланиббормоқда.
Қозоғистонда корейс тили Қозоғистон халқаро муносабатлар
ва жаҳон тиллари университети каби университетларда ўрганилади.
Масалан, Абилай Хон, Қозоқ миллий университети, Ал- Фаробий ва
Евроосиё миллий университетларида корейс бўлими очилганда
талабалар сони 4-5 киши бўлган бўлса, бугунги кунда талабалар сони
400 дан ошди. Корейс тили факультетида 3 та мутахассислик мавжуд:
“Таржимашунослик”,
“
Хорижий
филология”,
“Шарқшунослик”.
Талабалар Кореяда алмашинув дастури бўйича ўқишлари мумкин. Ҳар
йили университетларда корейс маданиятига оид турли тадбирлар
ўтказилади[3].
Қозоғистонликларни ўзига тортадиган яна бир компонент
тиббий туризмдир. Жанубий Корея соғлиқни сақлаш соҳасидаги илғор
давлатлардан бири бўлиб, Қозоғистон аҳолисининг эътиборини тобора
кўпроқ жалб қилмоқда. Қозоғистонликларнинг Жанубий Кореяда тиббий
хизматларга бўлган талаби 2013 йилда 24 баробар ошди, чет элликлар
орасида Қозоғистон фуқаролари умумий сони бўйича
36
41
олтинчи ўринни эгаллади. Бундан ташқари, Қозоғистон Корея
Республикаси билан
соғлиқни сақлаш соҳасида алоқаларни
ривожлантиришдан манфаатдор. Икки томонлама ҳамкорлик доирасида
Олмаота шаҳрида Кореянинг "Gangnam Severance" клиникаси ҳамкорлари
билан биргаликда “SmartHealth” Қозоғистон- Жанубий Корея тиббиёт
маркази очилди, яна, “DongBang” Корея эстетик тиббиёт маркази иш
бошлади[4].
Марказий Осиё нефт, газ, кўмир ва металл каби экспортга
талабга эга бўлган бой табиий ресурслари билан Жанубий Кореянинг
эътиборини тортди. Ўз навбатида, Жанубий Корея дипломатик
муносабатларни
яхшилаш
мақсадида
электроника,
кемасозлик,
автомобилсозлик, қурилиш ва тўқимачилик саноати соҳасида ўз тажрибаси
билан ўртоқлашмоқда. Корея Республикасининг Марказий Осиё
мамлакатларидаги корхона ва компаниялари сони йилдан-йилга ортиб
бормоқда[5]. 2007 йилдан буён иқтисодиёт, жамият ва сиёсат соҳаларида
ҳамкорликни ривожлантириш мақсадида “Корея Республикаси - Марказий
Осиё” форуми ўтказиб келинмоқда. Форумда турли мамлакатлардан вакил
ва экспертлар иштирок этмоқда. 2023 йилнинг 1 ноябрь куни
Туркманистонинг Ашхобод шаҳрида “Корея Республикаси - Марказий
Осиё” Ташқи ишлар вазирлари ўртасида 16-форуми бўлиб ўтди.Форум
давомида халқаро алоқаларни янада ривожлантириш, хавфсизлик
масалалари ва атроф- муҳитни муҳофаза қилишга алоҳида эътибор
қаратган ҳолда ҳамкорликни давом эттиришга қарор қилинди.
Маълумки, ҳозирда Марказий Осиёда 500 мингга яқин этник
корейслар истиқомат қилади. 2017 йилда корейс диаспорасининг 80
йиллигини нишонлаш мақсадида турли тадбирлар ўтказилди. Жанубий
Кореянинг собиқ президенти Мун Чже Ин (2017-2022) ватандошларини
табриклаб, самимий қабул учун Марказий Осиё халқига миннатдорлик
билдирди. Кореяликларнинг 80 йил давомида яшашини Марказий Осиё ва
Жанубий Корея ўртасида алоқалар ўрнатилишига олиб келган “кўприк”
42
дейиш мумкин.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, Жанубий Корея Марказий Осиё
давлатларини юмшоқ таъсир воситалари орқали ўзига жалб эта олганини
кўришимиз мумкин ва у Япония, АҚШ, Буюк Британия каби кучларнинг
"юмшоқ кучи" билан рақобатлаша оладиган ўзининг "юмшоқ куч" миллий
моделини яратишга муваффақ бўлди. Мамлакатда смартфонлардан
тортиб автомобилларгача юқори технологияли маҳсулотлар яратувчи
корпорацияларнинг мавжудлиги Жанубий Корея брендини мисли
кўрилмаган чўққиларга кўтарди. Корея замонавий технологиялар ва
инновацияларни жорий этиш орқали анъана, маданият ва урф-одатларни
сақлаб қолишга муваффақ бўлди. “Юмшоқ куч” орқали эса Марказий
Осиёда тил ва маданиятни ёйиш асосий мақсадир.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.
1. «Мягкая сила» - палка о двух концах? Брайан Майкл,
Кристофер
Хартвелл
и
Булат
Нуреев
//
Brics.
http://bricsmaqazine.com/ru/articles/mYaqkaYa-sila-palka-o-dvuh-kontsah
2. «Мягкая сила» как феномен современной мировой
политики //Научно-исследовательский центр проблем национальной
безопасн ости.
http://nic-pnb.ru/analytics/myaqkaYa-sila-kak-fenomen-
sovremennojmirovoj-politiki/
3. Nye, Joseph S. Jr. The Means to Success in World Politics. N.Y.,
2004.
4. «Мягкая сила» Японии и Южной Кореи в странах Центральной
Азии // И.Игнатова (Университет) МИД России // Мировое и национальное
хозяйство.
5. Кудайбергенова Р.Е. Действие «Мягкой силы» Южной Кореи в
43
Казахстане / Р.Е.Кудайбергенова, Бейсенбаева А.Б. // KazNUBulletin.
Orientalseries. 2016. №2 (77). С.63-69.
6. Исследование Всемирного банка. Ведение бизнеса в 2018 году//
The worldbank.
https://worldbank.org/en/country/india/brief/doing- business-
2018
7. Южнокорейский бизнес в Казахстане // National Business
http://nb.kz./3074/
8. Kadirova, Nargiza Rashitovna. "ANALYSIS OF IMMUNITY BASED
ON THE VIENNA CONVENTION ON CONSULAR RELATIONS WITHIN THE
CONTEXT OF THE NATIONAL INTERESTS OF THE REPUBLIC OF
UZBEKISTAN." International Journal of Legal Studies (IJOLS) 4.2 (2018): 441-
455.
