THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
73
PEDAGOGIK TA’LIM JARAYONIDA INTERFAOL METODLAR VA
VOSITALARDAN FOYDALANISHNING PEDAGOGIK MUAMMO
SIFATIDA
Ibotova Dildora Shomirovna
Osiyo xalqaro universiteti 1-bosqich magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15854178
Annotatsiya:
Mazkur maqolada pedagogik ta’lim jarayonida interfaol
metodlar va vositalardan foydalanish masalasi pedagogik muammo sifatida
o‘rganiladi.
Ta’lim
samaradorligini
oshirishda
zamonaviy,
interfaol
yondashuvlarning
o‘rni,
ularning
o‘quvchilarning
bilim
faolligini
shakllantirishdagi ta’siri tahlil qilinadi. Muallif interfaol metodlardan
foydalanish jarayonida uchraydigan muammolar, ularni bartaraf etish yo‘llari va
bu metodlarning o‘qituvchi hamda o‘quvchi faoliyatiga ta’sirini yoritadi.
Shuningdek, maqolada interfaol vositalarning amaliyotga joriy etilishi, ularning
afzalliklari va qo‘llash mexanizmlari haqida tavsiyalar beriladi. Tadqiqot
natijalari ta’lim sifatini oshirishga xizmat qiluvchi muhim omillarni ochib beradi.
Kalit so‘zlar:
interfaol metodlar, pedagogik jarayon, ta’lim vositalari,
innovatsion yondashuv, ta’lim sifati, o‘quvchi faolligi, pedagogik muammo,
didaktik vositalar, zamonaviy ta’lim texnologiyalari, o‘qitish uslublari, elektron
platformalar, multimedia vositalari, smart doskalar, fanlararo yondashuv
Bugungi kunda ta’lim tizimi oldida turgan asosiy vazifalardan biri —
o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, ijodiy yondashuvi va amaliy ko‘nikmalarini
shakllantirishdan iborat. Buning uchun esa an’anaviy o‘qitish usullaridan
zamonaviy, interfaol yondashuvlarga o‘tish dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
Interfaol metodlar o‘quvchilarning bilim olish jarayonida faol ishtirok etishini
ta’minlab, ularning intellektual salohiyatini ro‘yobga chiqarishda muhim vosita
bo‘lib xizmat qiladi.
Ta’lim jarayonida interfaol metod va vositalardan samarali foydalanish,
nafaqat bilim berish, balki shaxsiy rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash,
o‘quvchilarning kommunikativ hamda ijtimoiy ko‘nikmalarini shakllantirishga
yordam beradi. Shu bilan birga, ushbu metodlardan foydalanish jarayonida
qator muammolar — o‘qituvchilarning yetarli tayyorgarlikka ega emasligi,
texnik vositalarning cheklanganligi yoki metodik tavsiyalarning kamligi kabi
holatlar yuzaga keladi.
Mazkur maqolada pedagogik ta’lim jarayonida interfaol metod va
vositalardan foydalanishning ahamiyati, ularning amaliy qo‘llanilishi va bu
boradagi mavjud muammolar tahlil qilinadi hamda samarali yechimlar bo‘yicha
takliflar ilgari suriladi.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
74
Asosiy qism.
XXI asrda ta’lim tizimi globallashuv, raqamli transformatsiya
va innovatsion yondashuvlar bilan chambarchas bog‘liq holda rivojlanmoqda.
O‘zbekiston Respublikasida ham so‘nggi yillarda ta’lim sifatini oshirish, ilg‘or
pedagogik texnologiyalarni joriy etish hamda o‘qitishning interfaol shakllaridan
foydalanishni kengaytirish borasida muhim islohotlar olib borilmoqda.
So‘nggi yillarda dunyo bo‘yicha ta’lim paradigmasi an’anaviy
yondashuvlardan interfaol, shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish tizimlariga keskin
o‘zgarib bormoqda. Bu o‘zgarishlar O‘zbekiston ta’lim tizimi uchun ham dolzarb
bo‘lib, pedagogik jarayonni modernizatsiya qilishda interfaol metod va
vositalarning o‘rni ortib bormoqda. Shu sababli, bugungi kunda interfaol o‘qitish
usullaridan foydalanish — ta’lim sifatini oshirishning eng muhim omillaridan
biri sifatida ko‘rilmoqda.
Ta’lim metodlari muayyan pedagogik jarayondan ko‘zda tutilgan
maqsadlarga erishish uchun bajarish lozim bo‘lgan vazifalarni amalga oshirishda
qo‘llaniladigan turli-tuman ish usullari va shakllarini o‘z ichiga oladi. Bu ishlarni
amalga oshirishning shakllangan va amaliyotda qo‘llanilayotgan har turli
usullari va shakllari asosida ko‘plab ta’lim metodlari hosil bo‘lgan va bu jarayon
davom etmoqda. Muayyan ta’lim-tarbiyaviy maqsadga qaratilgan biror
harakatni amalga oshirish yo‘li, usuli yoki ko‘rinishidan iborat bo‘lib shakllangan
faoliyat shu maqsadga erishishga xizmat qiluvchi o‘ziga xos ta’lim metodini hosil
qiladi. Interfaol metod va axborot texnologiyalaridan foydalanish ta'lim-
tarbiyajarayonida yangi istiqbollarni ochadi va ta'lim sohasini modernizatsiya
qilish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi.
Interfaol metodlar — bu o‘quvchilarning dars jarayonidagi passiv
tinglovchilik roli o‘rniga, faol ishtirokchi sifatidagi mavqeyini mustahkamlovchi
o‘qitish texnologiyalaridir. Ular orqali bilimlar biryoqlama berilmaydi, balki
o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida teng huquqli hamkorlik muhitida shakllanadi.
Interfaol metod - ta’lim jarayonida o‘quvchilar hamda o‘qituvchi o‘rtasidagi
faollikni oshirish orqali o‘quvchilarning bilimlarni o‘zlashtirishini faollashtirish,
shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo‘llash
natijasida o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish,
sog‘lom muloqot, o‘z fikrini bayon qilish va uni asoslagan holda himoya qila
bilish, diqqatlarini dars mavzusining asosiy masalalariga jalb qilish, munozara,
bahs olib borish ko‘nikmalari shakllanib, rivojlanib borishi hamda
o‘quvchilarning o‘z imkoniyatlarini ro‘yobga chiqara olishlari uchun zarur shart-
sharoitlarni yaratish kuzatiladi. Interfaol metod turlari ko‘p bo‘lib, ularni dars
mavzusining xususiyatlari hamda ko‘zda tutilgan maqsadlarga muvofiq
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
75
tanlanadi va oldindan tayyorgarlik ko‘riladi. To‘g‘ri tanlangan metodlarni
qo‘llash darsning qiziqarli va samarali bo‘lishini ta’minlaydi. Interfaol darslarda
ishtirok etish uchun o‘quvchilarning tayyorliklari talab etiladi va o‘ziga xos
talablar qo‘yiladi, bular mashg‘ulotda faol ishtirok etish uchun zarur bilimlarni
o‘zlashtirganlik, muloqotga tayyorlik, o‘zaro hamkorlikda ishlash, mustaqil
fikrlash, o‘z fikrini erkin bayon qilish va himoya qila olish ko‘nikmalari va
boshqalardan iborat.
2023-yilda O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan
o‘tkazilgan monitoring so‘rovnomasi natijalariga ko‘ra, interfaol metodlardan
samarali foydalanayotgan maktablarda:
O‘quvchilarning darsga ishtiroki oshgan;
Mustaqil fikrlash ko‘nikmalari rivojlangan o‘quvchilar soni ko‘paygan;
O‘quvchilar bilim darajasi bo‘yicha baholarda ijobiy siljish kuzatilgan
Shu bilan birga, pedagogik jarayonda interfaol metodlarni tatbiq etishda
quyidagi muammolar aniqlangan:
1.
Metodik tayyorgarlikning yetarli emasligi
– o‘qituvchilarning
interfaol metodlarni qo‘llash bo‘yicha maxsus kurslarni o‘tmagan;
2.
Texnik infratuzilmaning sust rivojlanganligi
– ayrim hududiy
maktablarda internet tezligi past, kompyuter sinflari va interaktiv doskalar
yetishmaydi;
3.
Tashkiliy-psixologik muammolar
– o‘qituvchilarda o‘zgarishlarga
qarshilik, darsga yangilik kiritishga bo‘lgan ishonchning pastligi mavjud;
4.
O‘quv dasturlarining mos emasligi
– mavjud o‘quv rejalari
interfaol metodlarni joriy etishga to‘liq moslashtirilmagan, vaqt cheklovlari
mavjud.
Mazkur muammolarni bartaraf etish uchun quyidagi
amaliy takliflar
ilgari
suriladi:
O‘qituvchilar malakasini oshirish
: har yili interfaol metodlarga
bag‘ishlangan seminar-treninglar tashkil etish, onlayn kurslar orqali
o‘qituvchilarga metodik yordam ko‘rsatish;
Texnik vositalar bilan ta’minlash
: maktablar uchun grantlar asosida
zamonaviy axborot-kommunikatsiya vositalari – SMART doskalar, planshetlar,
Wi-Fi tarmoqlari bilan jihozlash;
Mahalliy platformalarni rivojlantirish
: interaktiv o‘quv materiallari,
testlar va topshiriqlarni o‘z ichiga olgan platformalarni yaratish (masalan:
EduUz
,
ZiyoNET
asosida yangi modullar);
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
76
Pedagogik nazorat va monitoringi
: interfaol metodlardan foydalanish
darajasini baholovchi indikatorlar asosida ta’lim sifatiga doimiy monitoring olib
borish.
Shuningdek, xorijiy tajriba ham bu borada muhim ahamiyatga ega. Masalan,
Finlandiya ta’lim tizimi
da interfaol metodlar asosiy o‘quv strategiyasi sifatida
tan olingan. O‘quvchilarning darslardagi 70 foizi guruhlarda ishlash, muammoli
vaziyatlarni tahlil qilish, loyiha asosida topshiriqlar bajarish orqali tashkil
etiladi. Bu yondashuvning samarasi o‘laroq, finlandiya o‘quvchilari PISA
reytingida doimiy ravishda yuqori natijalarni ko‘rsatmoqda.
O‘zbekiston sharoitida ham bu metodlarni milliy o‘quv tizimiga
moslashtirish orqali pedagogik faoliyatda tub ijobiy o‘zgarishlarga erishish
mumkin. Zero, interfaol metodlar ta’limning faqat shaklini emas, balki
mazmunini ham boyitib, o‘quvchilarda real hayotga tayyorlanish, o‘z fikrini
erkin ifoda etish va tanqidiy fikrlash kabi eng muhim kompetensiyalarni
shakllantiradi.
Ta’kidlash lozimki, interfaol ta’lim metodlari O‘zbekistonda qadim
zamonlardan beri ta’lim tarbiya jarayonida o‘qituvchi bilan ta’lim oluvchilar
hamda talabalar (o‘quvchi) bilan talaba(o‘quvchi)lar o‘rtasida muhokama,
munozara, muzokara, mushohada, tahlil, mashvarat, mushoira, mutolaa kabi
shakllarda qo‘llab kelingan.
Xulosalar:
Xulosa qilib aytganda, pedagogik ta’lim jarayonida interfaol
metodlar va zamonaviy vositalardan foydalanish bugungi kunda ta’lim sifatini
oshirish, o‘quvchilar faoliyatini faollashtirish va kompetensiyaviy yondashuv
asosida ta’lim samaradorligini ta’minlashda muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda.
Interfaol metodlar o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga, jamoaviy ishlashga,
muammolarni hal qilishga va real hayotiy vaziyatlarni tahlil qilishga o‘rgatadi.
Bu esa zamonaviy mehnat bozorining talablariga javob bera oladigan
raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashda asosiy mezon hisoblanadi.
Shu bilan birga, amaliyotda mazkur metod va vositalardan foydalanishda
pedagogik, texnik va tashkiliy muammolar mavjud. Jumladan, o‘qituvchilarning
metodik tayyorgarligi, texnologik infratuzilmaning cheklanganligi, dars
jarayonlarining an’anaviy yondashuvlarga asoslanishi kabi muammolar ularni
to‘laqonli joriy etishda to‘siq bo‘lmoqda. Ushbu muammolarni bartaraf etish
uchun o‘qituvchilarning malakasini oshirish, ta’lim muassasalarini zamonaviy
texnologiyalar bilan ta’minlash, o‘quv dasturlarini interfaol yondashuvlarga
moslashtirish va milliy pedagogik tajribani zamonaviy metodlar bilan
uyg‘unlashtirish zarur.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
77
Xulosa qilib aytganda, interfaol metodlardan foydalanishni pedagogik
muammo sifatida emas, balki rivojlanish va taraqqiyot uchun zaruriy shart
sifatida ko‘rish lozim. Bunday yondashuv pedagogik jarayonni faollashtiradi,
o‘quvchilarning bilim olish jarayoniga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ta’limda
sifatli natijalarga erishishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.
Hasanovich,
O.
T.
(2024).
ILMIY
TADQIQOT
ISHI
BILAN
SHUG’ULLANUVCHILARDA"
CHETDAN
KUZATISH"
YOKI"
OBYEKTIV
KUZATISH"
METODLARIDAN
FOYDALANISH
KO
‘NIKMALARINI
SHAKLLANTIRISH. PEDAGOGIK TADQIQOTLAR JURNALI, 2(1), 126-129.
2. Olimov, T. H., & Kurbanova, U. K. (2024, May). TALABALARDA
VATANPARVARLIK
TUYG
‘ULARINI
SHAKLLANTIRISHDA
SHARQ
ALLOMALARINING ASARLARIGA NAZAR. In International conference on
multidisciplinary science (Vol. 2, No. 5, pp. 15-18).
3.
Hasanovich,
O.
T.
(2024).
ILMIY
TADQIQOT
ISHI
BILAN
SHUG’ULLANUVCHILARDA
ILM-FANDA
SHAKLLANGAN
METODLARGA
TAYANGAN HOLDA IJODIY KREATIV POZITSIYADA TURISH KO ‘NIKMALARINI
SHAKLLANTIRISH. PEDAGOG, 7(4), 291-297.
4.
Hasanovich,
O.
T.
(2024).
ILMIY
TADQIQOT
ISHI
BILAN
SHUG’ULLANUVCHILARDA PEDAGOGIK TAJRIBA-SINOV ISHLARINI TASHKIL
ETISH
VA
SAMARADORLIGINI
BAHOLASH
KO
‘NIKMALARINI
SHAKLLANTIRISH. PEDAGOG, 7(5), 721-725.
