THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
44
AXBOROT XAVFSIZLIGINI TA’MINLASH VA DDOS HUJUMLARDAN
HIMOYALANISH
B.M.Karajanov
G.D.Amanbayeva
X.A.Alieva
G.B.Alifbayeva
ssistent, Nukus davlat texnika universiteti.
Magistr, Nukus davlat texnika universiteti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15518540
Annotatsiya:
Zamonaviy axborot jamiyatida umumiy xavfsizlikning
aspektlari, axborot xavfsizligi asosiy masalalardan biridir. Axborot
xavfsizligining tarkibiy qismlari maxfiylik, yaxlitlik, mavjudlik, autentifikatsiya
va avtorizatsiya, zararli dasturlardan himoyalanish, audit va hatto jismoniy
xavfsizlikdir.
Kalit so’zlar:
axborot xavfsizligi, maxfiylik, autentifikatsiya, avtorizatsiya,
zararli dastur, shifrlash, DDoS hujumlari, simmetrik, asimmetrik.
Axborot xavfsizligi bu ma’lumotlarni ruxsatsiz kirish, yo’q qilish, sizib
chiqish yoki ma’lumotlarni o’zgartirish kabi turli tahdid va xavflardan himoya
qilish bilan shug’ullanadigan sohadir. Bu haqida ma’lumot himoya qilinishi
kerak, shaxsiy ma’lumotlarni o’z ichiga olishi mumkin mijozlar, davlat sirlari,
moliyaviy ma’lumotlar va boshqalar.
Axborot xavfsizligining muhim jihatlariga quyidagilar kiradi:
Maxfiylik: ma’lumotlarning maxfiyligini ta’minlash, ya’ni ularga ruxsatsiz
kirishning oldini olish.
Butunlik: ma’lumotlarning ruxsatsiz buzilmasligi yoki o’zgartirilmasligi
uchun yaxlitligini kafolatlash.
Mavjudlik: ma’lumotlar va axborot resurslari vakolatli foydalanuvchilar
uchun kerakli vaqtda mavjud bo’lishini ta’minlash.
Autentifikatsiya va avtorizatsiya: foydalanuvchi identifikatorini tasdiqlash
(autentifikatsiya) va ularga kirish huquqlarini boshqarish (avtorizatsiya).
DDoS himoyasi: Tarmoqni ortiqcha yuklash orqali resurslar mavjudligiga
hujumlarning oldini oladi.
Shifrlash: ma’lumotlarni shifrlash orqali himoya qilish, ruxsatsiz shaxslarga
tushunarsiz qilish [1].
Axborot xavfsizligi tashkilotlar, davlat idoralari va jismoniy shaxslar uchun
maxfiy ma’lumotlarning chiqib ketishi va yo’qolishi kabi muhim ahamiyatga ega
ma’lumotlar jiddiy oqibatlarga, shu jumladan moliyaviy yo’qotishlarga olib
kelishi mumkin va obro’siga putur etkazadi. Ko’pgina tashkilotlarda alohida
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
45
axborot xavfsizligi bo’limlari mavjud va ularning ma’lumotlarini himoya qilish
strategiyalarini ishlab chiqadilar.
DDoS hujumlari - tajovuzkorlar juda ko’p sonli so’rovlarni yaratish orqali
veb-resurs yoki tarmoqni ortiqcha yuklashga harakat qiladigan tarkibiy qism.
DDoS hujumlaridan himoya qilish turli strategiyalarni va bularning oqibatlarini
oldini olish yoki yumshatishga qaratilgan texnologiyalar hisoblanadi. Bunga
trafikni filtrlash, CDN-lardan foydalanish (kontentni etkazib berish tarmoqlari),
foydalanuvchi xatti-harakatlarini tahlil qilish va veb-resursning barqaror
ishlashini ta’minlashning boshqa usullari kiradi [2].
DDoS hujumlaridan himoya qilish turli usullar va texnologiyalarni o’z ichiga
oladi, bunday hujumlarning oldini olish yoki ta’sirini yumshatish uchun
mo’ljallangan.
DDoS hujumlaridan himoya qilishning asosiy usullaridan ba’zilari:
Trafikni filtrlash: Himoya qilishning eng keng tarqalgan usullaridan biri bu
trafikni filtrlash vositalaridan foydalanishdir. Bunga IP filtrlash, ma’lum bo’lgan
zararli IP manzillarni bloklash va anomal trafikni aniqlash vositalaridan
foydalanish kiradi.
CDN (Content Delivery Network) dan foydalanish: CDNlar yetkazib berish
tarmoqlari turli serverlar va mavjud geografik nuqtalar o’rtasida yukni
taqsimlovchidir. Ular yukni kamaytirishga yordam beradi asosiy server va
kontentni yetkazib berish tezligini oshirishadi.
Yukni muvozanatlash: yuk balansidan foydalanish imkonini beradi
so’rovlarni bir nechta serverlar bo’ylab teng ravishda taqsimlash, DDoS
hujumlari qilish unchalik samarali emas.
Proksi-serverlar: filtrlash uchun proksi-serverlardan foydalanish mumkin
trafik va serverning haqiqiy IP manzilini yashirish. Bulutli echimlar: Ba’zi bulutli
provayderlar DDoS himoyasi xizmatlarini taqdim etadilar, bu erda ular
hujumlardan oldin ularni hal qilishlari mumkin.
Kuchni tekshirish: muntazam ravishda kuch sinovlarini o’tkazish
zaifliklarni aniqlash va xavfsizlik tizimini yaxshilash imkonini beradi.
DDoS hujumlaridan himoya qilish murakkab va doimiy o’zgaruvchan
jarayon ekanligini tushunish muhimdir. Hujumchilar doimiy ravishda
hujumlarni amalga oshirishning yangi usullarini topadilar, shuning uchun veb-
resursning barqaror ishlashini ta’minlash uchun xavfsizlik usullarini doimiy
ravishda yangilash va takomillashtirish zarur[3].
Axborotni taqdim etishda shifrlash usullari muhim rol o’ynaydi xavfsizlik.
Shifrlash maxfiylikni himoya qilish uchun ishlatiladi.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
46
Zamonaviy axborot xavfsizligi tizimlarida keng qo’llaniladigan bir nechta
shifrlash usullari:
Simmetrik shifrlash: Bu usul ma’lumotlarni shifrlash va shifrini ochish
uchun bitta kalitdan foydalanadi. Biroq, simmetrik shifrlash bilan bog’liq
muammo shundaki, aloqaning ikkala tomoni ham kalitga kirish huquqiga ega
bo’lishi kerak, bu kalitni uzatishda xavfsizlikka xavf tug’dirishi mumkin.
Asimmetrik shifrlash: Bu usul umumiy va shaxsiy kalit juftligini ishlatadi.
Ochiq kalit ma’lumotlarni shifrlash uchun, shaxsiy kalit esa uni ochish uchun
ishlatiladi. Bu kalitlarni taqsimlash bilan bog’liq xavfsizlik xatarlarini yo’q qiladi
va uni simmetrik shifrlashdan ko’ra xavfsizroq qiladi.
Xeshlash: Ushbu usul ma’lumotlarning yaxlitligini ta’minlash uchun
ishlatiladi. Asl ma’lumotlardagi har qanday kichik o’zgarish xesh summasining
sezilarli o’zgarishiga olib keladi va bu ma’lumotlar yaxlitligini tekshirish uchun
foydali bo’ladi.
Kalit almashish protokollari: Bu protokollar xavfsiz ishlash va aloqada
ishtirok etuvchi tomonlar o’rtasida shifrlash kalitlarini almashish uchun
ishlatiladi. Bunday protokollarga Diffie-Hellman va RSA protokollarini misol
qilib keltirish mumkin.
Fayl va disk darajasida shifrlash: Bu usul himoya qilish uchun ishlatiladi,va
bunda fayl va disk darajasidagi ma’lumotlar, ularning maxfiyligi va yaxlitligini
ta’minlanadi. Masalan, Windows uchun BitLocker va macOS uchun FileVault.
SSL/TLS protokollari: Ushbu protokollar ma’lumotlarni himoya qilish
uchun ishlatiladi. Ular mijoz va server o’rtasida ma’lumotlarni shifrlashni
ta’minlaydi, ma’lumotlarni tajovuzkorlar tomonidan ushlab qolishdan himoya
qiladi[4].
Axborot xavfsizligiga oid maxsus talablar va har bir usul bilan bog’liq
bo’lishi mumkin bo’lgan zaifliklar va xavflarni hisobga olishga qarab tegishli
shifrlash usulini tanlash muhimdir
Adabiyotlar ro’yxati:
1. Гродзенский Я.С. Информационная безопасность / Я.С. Гродзенский. –
М.:РГ-Пресс, 2023. – 144 с.
2. Басканов А.Н. Способы противодействия и средства раннего выявления
DDoS-атак / А.Н. Басканов // Экономика и качество систем связи. – 2019
[Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://cyberleninka.ru (дата
обращения: 24.10.2023).
3. Титов Ф.М. Исследование методов защиты от атаки DDOS / Ф.М.
Титов//Научные междисциплинарные исследования: сборник материалов
II Международной научно-практической конференции 1993. -278 c.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
47
4. Li.Z, Iyer.R, Makineni.S. “Anatomy and Performance of SSL” Processing.
Proceedings of the IEEE International Symposium on Performance Analysis of
Systems and Software.2005: 197- 206
