«Современные тенденции в развитии науки:
перспективы и практика»
85
DAVLAT VA JAMIYAT BOSHQARUVIDA GENDER TAHLIL
MOHIYATI VA UNING USLUBIY YONDASHUVLARI
Azizova Mahbuba
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi
Davlat boshqaruvi Akademiyasi tayanch doktoranti
mahbubaazizova95@gmail.com
Annotatsiya.
Maqolada gender tahlili tushunchasining mazmun-mohiyati va
uning ijtimoiy-
siyosiy voqelikda qo‘llanilish zarurati, shuningdek gender tahlil
o‘tkazishning uslubiy yondashuvlari bayon qilingan.
Kalit soʻzlar:
gender tahlil, davlatning gender siyosati, Moser sxemasi,
gender tahlil matritsasi, Garvard analitik yondashuvi.
Аннотация.
В статье раскрывается сущность понятия гендерного
анализа и подчеркивается необходимость его применения в социально
-
политической реальности. Также рассматриваются методологические
подходы к проведению гендерного анализа.
Ключевые слова:
гендерный анализ, государственная гендерная
политика, схема Мозера, матрица гендерного анализа, Гарвардский
аналитический подход.
Annotation.
The article describes the essence of the concept of gender
analysis and the need for its application in social-political reality, as well as
methodological approaches to gender analysis.
Key words:
gender analysis, state gender policy, Moser scheme, gender
analysis matrix, Harvard analytical approach.
Gender tushunchasi (inglizcha gender, lot. Genus
–
urug‘, jins) jam
iyatning
ijtimoiy tabaqalanishi bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, u an’anaviy jamiyatlarda
erkaklarning siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy sohalarda ayollardan ustunligining
sabablarini aniqlash asosida tashkil topgan. Oxirgi o‘n yilliklarda mazkur
hodisalar q
ayta ko‘rib chiqilmoqda, va bu jarayonlar siyosiy va ijtimoiy gender
masalalari bo‘yicha muhokamalarda o‘z ifodasini topmoqda. Misol uchun, BMT
kun tartibiga kiritilgan gender tengligi bo‘yicha vazifalar o‘z ichiga ayollarning
jamiyat siyosiy hayotida faol
ligini kuchaytirish, ularning jamiyatdagi ta’sirini
oshirish, ularning iqtisodiy imkoniyatlarini kengaytirish kabilarni oladi.
Gender tengligi sohasidagi eng samarali va foydali qurollardan biri
–
bu
gender tahlili (GT) hisoblanadi va u jamiyatning barcha sohalaridagi ayollar va
erkaklarning turli guruhlarining manfaatlari, imkoniyatlari va ehtiyojlarini
hisobga olish, shuningdek, mazkur maqsadlar uchun byudjet mablag‘larini
"Современные тенденции в развитии науки:
перспективы и практика"
86
yo‘naltirish imkonini beradi. GT davomida ayollar va erkaklarga xos bo‘lgan turli
faoliyat turlarining o‘ziga xos xususiyatlari, ularning hayot tarzlari, ehtiyojlari,
ularning turli resurslarga egalik qilish imkoniyatlari tadqiq etiladi. Gender
tahlilida mazkur o‘zaro aloqador hodisalarning barchasi kengroq ijtimoiy, siyosiy
va ekologik kontekstda tadqiq qilinadi, va unda hokimiyatning taqsimlanishining
o‘ziga xos xususiyatlari va sabablari nisbatan chuqur o‘rganiladi. Gender
tahlilining metodlaridan, shuningdek, inson resurslarini boshqarish va davlat
byudjetini ishlab chiqish kabi ama
liy sohalarni baholashda ham qo‘llanilishi
mumkin.
Gender tahlili -
o‘rganilayotgan ob’yektning, masalan, ijtimoiy hodisaning
gender omiliga bog‘liqligini yoki aksincha
-
o‘rganilayotgan ob’yektning jinsga
ta’sirini aniqlash [1].
Shuningdek, gender tahlili - jamiyat va davlatning barcha sohalarida
mavjud yoki taklif etilayotgan dasturlar, qonunchilik, davlat siyosati orqali ayollar
va erkaklarga turli ta’sirlarni baholash jarayonidir hamda sifatli ma’lumot
to‘plash va iqtisodiyot va jamiyatdagi gender tend
ensiyalarini tushunish, bu
bilimlardan yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni aniqlash va kundalik
ishda yechim topish uchun foydalanishni nazarda tutadi. Shu bilan birga, u
ijtimoiy jarayonlarni tushunish uchun vositadir.
Gender tahlili jamiyatdagi erk
aklar va ayollarning o‘zaro munosabatlarini
tadqiq etadi va aniqlaydi, bu boradagi tengliklarga urg‘u beradi va quyidagi
savollarni o‘rtaga tashlaydi:
Kim nima bilan shug‘ullanyapti?
Kim nimaga egalik qilyapti?
Kim qanday tarzda qaror qabul qilyapti?
Kim yutyapti?
Kim yutqazyapti?
Ko‘rsatilgan yo‘nalishlar bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqotlar jarayonida
tadqiqotchilar, shuningdek, erkaklar va ayollarning jamiyatdagi rollari va
maqomlari to‘g‘risida ham ma’lumotga ega bo‘ladi. Gender tahlilida oiladagi
hukmronlik munosabatlari va xalqaro, davlat, bozor va mahalliy jamoatchilik
darajasidagi hokimiyat munosabatlari bilan aloqasi ko‘rib chiqiladi. Ayollar va
erkaklar orasidagi barcha tengsizliklar, shuningdek, ijtimoiy sinf, irq etnik va
diniy kelib chiqish, n
ogironlikning mavjud bo‘lishi kabi omillar bilan ham
belgilanadi.
Erkaklar va ayollar tomonidan bir xil sharoitlarda qabul qilinadigan
qarorlar bir-biridan keskin farqlanishi mumkin va u yoki bu savollarning turli
gender guruhlari uchun ahamiyati ham bir xil emas. Masalan, UN Global Pulse va
Leyden universiteti tomonidan o‘tkazilgan “Sex disaggregation of social media
posts” (UN Global Pulse, 2016) loyihasida ayollar va erkaklarning muhim deb
hisoblovchi sohalari turlicha bo‘lib chiqqan (mazkur tahlil Twitter tarmog‘iga
joylangan postlar asosida o‘tkazildi). Tadqiqot natijalariga ko‘ra, ayollarni
«Современные тенденции в развитии науки:
перспективы и практика»
87
ko‘proq transport tizimi va yo‘l tarmog‘ining yaxshilanishi, yaxshi ta’lim, erkaklar
va ayollar tengligi, jinoyatchilik va zo‘ravonlikdan himoya, telefon aloqasi v
a
Internet tarmog‘iga egalik muammolari o‘ylantiradi. Erkaklar esa ko‘proq iqlim
o‘zgarishlariga qarshi kurashish, korrupsiyalashgan mas’uliyatli hukumat,
mehnat bozorida imkoniyatlarning yaxshilanishi, va siyosiy erkinliklar masalalari
ustida ko‘proq bosh
qotiradi. Tadqiqot shundan dalolat bermoqdaki,
diskriminatsiya va ta’qiblardan himoya masalalari ham erkaklar va ham ayollar
uchun bir xil darajada dolzarb ahamiyatga ega.
Ijtimoiy-
iqtisodiy siyosatga oid tadbirlarni o‘tkazishda qaror qabul qilish
asosid
a ularning gender jihatdan neytralligi to‘g‘risidagi tasavvur yotadi. Biroq,
bir qator tadqiqotlarga ko‘ra, bu neytrallik –
shunchaki yuzakidir, bir xil
tadbirning ikki xil gender guruhlari vakillariga bir xil ta’sir qilishi to‘g‘risidagi
tasavvur esa xatodir.
Misol uchun, moliyaviy rejalashtirish bo‘yicha mutaxassislar fikricha,
byudjet xarajatlarining aholi soniga qarab baholanishi bu borada barchaning
tengligining kafolatidir. Bu yerda murakkablik ayol va erkaklarning amaliy
ehtiyojlari sohasidagi gender farqlarida va bu farqlarning moliyaviy rejalarda,
byudjetlarda aks etishi mexanizmlarida namoyon bo‘ladi. Mohiyatan, bu yerda
gap byudjetning “gender neytral” sifatida idrok etilishi haqida ketmoqda, amalda
esa bu “gender so‘qir” byudjet degani, va bu mavjud bo‘lib kelayotgan
diskriminatsion amaliyotlarni yanada mustahkamlashi mumkin. Masalan,
davlatning ijtimoiy xizmatlarga ajratiluvchi xarajatlarini keskin qisqartiruvchi
qattiq byudjet siyosati daromadga ega bo‘lmagan va uyda o‘tiruvchi ayollarning
og‘ir ahvolga tushib qolishlariga sabab bo‘lishi mumkin, ayollar esa o‘zlariga
ko‘rsatilgan yordamni davlatga qaytarishga va iqtisodiyotga o‘z ishchi kuchlari va
mahsulotlari bilan o‘z hissalarini qo‘shmoqdalar. Aholining barcha qatlamlarini
toza suv va sanit
ariya jihozlariga bo‘lgan imkoniyatlarini kengaytiradigan ijtimoiy
insfrastruktura sohasidagi davlat investitsiyalari ayollarga ko‘proq haq
to‘lanadigan ish bilan band bo‘lish va bu esa nafaqat ayollarning oiladagi
mavqeining oshishiga, balki ularning shaxsiy farovonlik darajasining oshishiga va
farzandlarining turmush darajasining yaxshilanishiga sabab bo‘ladi. Bu esa uzoq
muddatga mehnat mahsuldorligining oshishiga olib keladi. Ijtimoiy himoya
tarmoqlarini kengaytirishga qaratilgan dasturlar esa, masalan,
pul o‘tkazmalari
dasturlari, oilalar va bolalar farovonligini oshirishda ayniqsa samaralidir, chunki
uy xo‘jaligi resurslari erkaklar tomonidan emas, balki ayollar tomonidan
yo‘naltiriladi [2]. Misol uchun, Mark Pit va Shaxidur Handkerning “Guruh kredit
d
asturlarining Bangladeshdagi kambag‘al oilalarga ta’siri: qatnashuvchilarning
jinsi ahamiyatga egami?” nomli tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, hayot darajasini
oshirish maqsadida yordam sifatida berilgan har 100 tak pul miqdoridan
ayollarga berilganda h
ar yili oilaning xarajatlari 18 tak miqdorida o‘sgan,
erkaklarga berilgan har 100 takdan esa harakatlar 11 takga o‘sgan.
"Современные тенденции в развитии науки:
перспективы и практика"
88
Qolaversa, agar berilgan kreditlarning ta’sirini hayot darajasining boshqa
bir qator ko‘rsatkichlari (oila xarajatlari, ayollarda mavj
ud mulk egaligi; ayollar
va erkaklarning mehnat resurslari; o‘g‘il bolalar va qiz bolalarning o‘qish
ko‘rsatkichlari) bilan solishtiradigan bo‘lsak, kreditning ayollarga berilgan
taqdirda yuqoridagi parametrlarning barchasi bo‘yicha ijobiy o‘zgarishlar
kuz
atilishini ko‘rish mumkin. Agar bu misolda erkak kishi kredit qabul qiluvchi
bo‘ladigan bo‘lsa keltirilgan olti parametrlarning faqat bittasida ijobiy o‘zgarish
kuzatiladi [3].
Bugungi kunda dunyo mamlakatlarining 90 dan ortig‘i fuqarolik jamiyati,
hukumat va xalqaro tashkilotlarni qamrab oluvchi turli gender byudjet
tashabbuslarini amalga joriy qilmoqda. Mazkur mamlakatlar malakasi
ko‘rsatmoqdagi, gender byudjet siyosati aholi uchun xizmatlar sifatini oshirish
imkonini beradi, konkret iste’molchining tala
blarini hisobga olgan holda byudjet
xarajatlarini nisbatan aniq va ravshan taqsimlashga, shuningdek mavjud
resurslardan samarali foydalanishga imkon beradi [4].
Shunday qilib, ijtimoiy-iqtisodiy siyosatda barcha darajadagi qaror qabul
qilish jarayonlarida gender omillarini hisobga olish kerak. Gender tengsizligining
fundamental sabablari ustida olib borilgan chuqur tahlil siyosiy va dasturli
javoblarni talab qilishi mumkin.
Gender tahlili uch yo‘nalish bo‘yicha samarali qurol sifatida xizmat qilishi
mumkin:
•
Nishondagi guruhlar uchun maqsadga yo‘naltirilgan chora
-tadbirlarni
ishlab chiqish;
•
Gender tengligini ta’minlash masalalarini milliy, mintaqaviy va mahalliy
dasturlar va loyihalarga birlashtirish, barcha ijtimoiy-iqtisodiy qarorlarni qabul
qilishda gender yondashuvidan foydalanish;
•
Gender tengligi masalalarida ijtimoiy muloqotni rag‘batlantirish va
qo‘llab
-quvvatlash.
Gender tahlil texnologiyasini qo‘llash bilan asoslangan gender tengligiga
erishish imkonini beruvchi ma’muriy qarorlar milliy yo
ki mintaqaviy darajada
gender tengligini ta’minlashga imkon beruvchi maxsus harakatlar rejalarining
qabul qilinishi bilan to‘ldirilishi mumkin.
Gender tengligini mustahkamlashda ochiq siyosiy ixtiyor ifoda qilinishi
kerak. Biroq siyosatchilar ham, mahalliy hokimiyat vakillari ham mazkur ixtiyorni
amaliyotga va hayotga tatbiq etish uchun amaliy qurollarga muhtojlik sezadilar.
Gender yondashuvning boshqaruv tizimiga kompleks integratsiya qilinishi
gender omillarini har tomonlama hisobga oluvchi va olinadigan natijalarni gender
tengligini mustahkamlashi nuqtai-nazaridan baholovchi gender tahlilini joriy
qilinishiga asoslanadi.
Gender tahlilini o‘tkazishga nisbatan yagona yondashuv yoki uning yagona
modeli mavjud emas, chunki turli mamlakatlarda va turli faoliyat sohalarida turli
sub’yektlar faoliyat olib boradi (hukumat, parlamentlar yoki nodavlat
«Современные тенденции в развитии науки:
перспективы и практика»
89
tashkilotlari) turli vazifalar, strategiyalar, madaniy an’analar, ijro hokimiyati
darajalari va siyosiy vaziyatlar bilan ish olib borishga to‘g‘ri keladi. Shuning uc
hun
ham mualliflar konkret sharoitlarda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan tahliliy
qurollarni ishlab chiqqan.
Gender tahlilining barcha metodlari ijtimoiy tadqiqotlarda integratsiyalash
imkoniyatini ta’minlashga va ijtimoiy
-
iqtisodiy siyosat, hamda ma’muriy qa
rorlar
qabul qilish chora-
tadbirlarini ishlab chiqishga qarab mo‘ljal oladi. Gender
analitik byudjetining maxsus metodlari yaxshi ishlab chiqilgan, biroq ularning
tavsifi mazkur tadqiqot doirasiga taalluqli emas.
Har bir metod mantig‘iga ko‘ra, ulkan miqd
ordagi muammolar orasidan
faqatgina cheklangan miqdordagi muhim deb hisoblangan omillar o‘rganib
chiqilganligi sababli, ularning har bir voqelikning faqatgina qo‘pol modelini
yaratish imkonini beradi. Har qanday yondashuvda omillarning tanlanishi uning
mua
llifi tomonidan muayyan qadriyatlar va qarashlarning to‘plamini o‘zida aks
ettiradi. Shuningdek, bugungi kungacha ishlab chiqilgan metodlarning tarkibiy
qismlarini birlashtirib, gibrid yondashuvlardan ham foydalanish mumkin. Gender
tahlilida erkaklar va ayollar hayotining muayyan omillari hisobga olinadi,
shunday ekan biz uchun gender doiralari asosida yotuvchi tafakkur tarzini
qo‘ldan kelguncha hisobga olish lozim.
Gender tahlili uchun yondashuv tanlash qo‘yilgan vazifa, kontekst va
mavjud resurslarga bog
‘liq bo‘ladi.
1. Garvard analitik yondashuvi
–
(Harvard Analytical Framework)
“Gender rollari strukturasi” deb ham ataluvchi mazkur yondashuv Garvard
xalqaro rivojlanish instituti tomonidan USAID “Rivojlanishdagi Ayollar” ofisi bilan
hamkorlikda ishlab chiqilgan va birinchi marotaba 1984-yilda Ketrin Overholt
(Catherine Overholt) va boshqalar tomonidan ta’riflangan. Mazkur
yondashuvning eng asosiy g‘oyalaridan biri bu rivojlanish uchun ko‘rsatiladigan
ijtimoiy yordam dasturlarida moliyaviy yordam mablag‘la
rini erkaklar va ayollar
uchun alohida ajratish va ularni alohida yetkazib berish, ularning mo‘ljallangan
egalariga borib tushishini ta’minlash chuqur iqtisodiy mazmunga ega: bu
“samaradorlikni oshirishga yondashuv” deb ataladi. Garvard analitik yondashuvi
jamiyat va uy xo‘jaliklaridan axborotni yig‘ib olishda qo‘llaniladi. Unda kim
qanday vazifalarni bajaradi, kimlar muayyan resurslarga egalik yoki ularni
nazorat qilish imkoniga ega, degan savollarga javob olishingiz mumkin,
shuningdek, unda gender rollari
ga bo‘lgan ta’sir ham ochib beriladi. Faoliyat
profilida barcha mos produktiv va reproduktiv vazifalar uchun “Kim nima qiladi?”
savoliga javob beradi. Egalik va nazorat qilish profili faollik profilida ko‘rsatilgan
vazifalarni amalga oshirishda qo‘llanilad
igan resurslarni aniqlaydi, va mazkur
resurslarga kim egalik qilishini, ulardan kim foydalana olishini, ularni kim nazorat
qilishini aniqlaydi. Unda har bir harakatning amalga oshirilishi natijasida yuzaga
keluvchi imtiyozlar aniqlanadi va kim mazkur imtiyozlarga ega va ularni nazorat
qilishi aniqlanadi. So‘nggi “Ta’sir omillari” bo‘limida har ikkala profilda
"Современные тенденции в развитии науки:
перспективы и практика"
90
ko‘rsatilgan har ikkala jinsning farqlanishini taqozolovchi omillar ta’riflanadi.
Unda gender rollarini o‘zgartirish imkoni bo‘lgan sohalar belgilab qo‘yiladi.
Neytral va faktlarga yo‘nalgan mazkur metod ko‘pincha ayollar va erkaklar
orasidagi kuchlar muvozanati masalalarida mushkulotlarga duch keluvchi
insonlar bilan gender rollari masalalari muhokamasini boshlash uchun foydali
ahamiyatga ega. Bu metodni iqtisodiy tafakkur tarziga ega insonlar bilan
bahslarda qo‘llash yaxshi natija beradi.
Ko‘rib chiqilayotgan yondashuv dasturlarga emas, loyihalarga,
natijadorlikka emas, balki samaradorlikka e’tibor qaratadi. Bu strategik gender
ehtiyojlarini aniqlash imkonini bermaydi va gender tengsizligini hal qilish uchun
yechimlar taklif qilmaydi. Yondashuvga ko‘ra, gender ehtiyojlar iqtisodiy
samaradorlik uchun ham qondirilishi kerak va unda adolat, hokimiyat
munosabatlari yoki qaror qabul qilish jarayoni tushunc
halariga kam e’tibor
beriladi. Yondashuv ko‘rib chiqilayotgan masalani soddalashuviga olib keladi va
unda vaziyatning sub’yektlari, irq, sinf, etnik kelib chiqish va boshqa
samaradorlikni oshirishga xizmat qiluvchi omillar hisobga olinmaydi. Shuningdek
und
a turli kontekstdagi va turli hayot sikllaridagi uy xo‘jaliklari tiplari ham ko‘rib
chiqilmaydi.
2.
Insonlarga
yo‘naltirilgan
rejalashtirish
konsepsiyasi
(PeopleOriented Planning Framework)
ko‘pincha planlashtirish konsepsiyasi
deb ham ataladi, u Garvard yondashuviga asoslanadi va favqulodda vaziyatlarda
qo‘llash uchun mo‘ljallangan. Mazkur konsepsiya Kanada xalqaro taraqqiyot
agentligi (CIDA) moliyaviy ko‘magi asosida ishlab chiqilgan.
Yuqorida keltirilgan ikki metodlar har qanday loyiha yoki chora tadbirlarni
qo‘llash uchun asos bo‘lib xizmat qiladigan ma’lumotlarni to‘plash va qayta
ishlash uchun qo‘llansa yaxshi natijalarga olib keladi. Har ikkala yondashuvda
ham mikrodarajali tahlil qo‘llaniladi. Ularni insonlarning ijtimoiy va iqtisodiy
mavjudlik shart-sharoitlari bir birinikidan tubdan farqlanuvchi katta
mintaqalarga qo‘llash qiyin. Mazkur yondashuvlar gender muammosi bilan yangi
boshlangan ish uchun qulay, chunki ular asosan faktlarga asoslanadi. Mazkur
metodlar ko‘pincha Moser sxemasi bilan biriktirilgan holda qo‘llaniladi, chunki
mazkur sxema strategik gender manfaatlari konsepsiyasini ham tadqiqot
doirasiga kiritish imkonini beradi.
3. Moser gender tahlili sxemasi
Kerolayn Moser 1980-yillarda London universiteti rivojlanishni
rejalashtirish bo‘l
imida ishlay turib gender analizi uchun Moser Framework deb
ataluvchi sxemani ishlab chiqqan. Karen Levi bilan hamkorlikda u uning
yondashuvini gender siyosati va rejalashtirish metodologiyasiga kengaytirdi.
Moser tizimi “Gender va taraqqiyot” tamoyiliga a
soslanadi, bunda gender
munosabatlarining ahamiyati tan olinadi, va empirik faktlarning to‘planishi
nazarda tutiladi. Mazkur sxemaga ko‘ra, gender tahlili gender rollarini ta’riflashni,
«Современные тенденции в развитии науки:
перспективы и практика»
91
gender ehtiyojlarini baholashni, uy xo‘jaligida resurslar ustidan nazo
rat va
qarorlar qabul qilishda qo‘shiluvchi hissani teng taqsimlashni ko‘rib chiqadi.
Moser sxemasiga ko‘ra gender tahlilining mohiyati shunday:
1. Gender rollarini aniqlash (uch tomonlama rollar: reproduktiv, ishlab
chiqaruvchi, tashkiliy-ijtimoiy faoliyat);
2.
Gender ehtiyojlarini baholash. O‘z ichiga ayollarning amaliy va strategik
gender ehtiyojlarini
–
ya’ni o‘zlarining rollari va vazifa va burchlari natijasida
kelib chiquvchi ehtiyojlarni; va agar qondirilsa ayollarga mavjud gender
tengsizligidagi
kurashda yaxshiroq qatnashish imkonini beruvchi ehtiyojlarni o‘zi
ichiga oladi.
3.
Uy xo‘jaligida resurslar ustidan nazorat va qarorlar qabul qilishda
qo‘shiluvchi hissani teng taqsimlash (Kim nimani nazorat qiladi? Kim nimani hal
qiladi? Qanday?).
4. Uch tomonlama rollar muvozanatini rejalashtirish.
5. Strategik yondashuvlar va hukumatning aralashishi maqsadlari (ijtimoiy
ta’minot, adolat, kambag‘allikka qarshi kurash, iqtisodiy salohiyatni oshirish,
qarorlar qabul qilishda ishtirok etish) ni bir biridan farqlash.
6. Ayollarni, shuningdek gender munosabatlarini anglashga xizmat
qilayotgan tashkilotlar va alohida shaxslarni qarorlarni rejalashtirish va qabul
qilish jarayoniga tortish.
Mazkur tizimni barcha darajadagi rejalashtirishda, misol uchun loyihaviy
yoki davlat rejalashtirishida, shuningdek, ayollarning bo‘ysunuvchan rolidan
boxabarlik va uni bartaraf qilish uchun tashkil etilgan treninglarda, va
muammolarni hal qilishning ehtimoliy yechimlarini izlashda qo‘llash mumkin.
4. Gender tahlili matritsasi. Rani Parker tomonidan ishlab chiqilgan.
Yondashuvning asosiy g‘oyasi –
ma’lumotlar to‘plash imkoni yo‘q yoki qiyin
bo‘lgan vaziyatlarda elastiklikni ta’minlash imkonini beruvchi partisipativ
(ishtirokchi) rejalashtirish.
GTMning asosiy tamoyillari:
-
Gender tahlili uchun barcha zarur ma’lumot insonlar orasida mavjud, va
ularning hayoti tahlildan maqsad hisoblanadi;
-
Gender tahlili jamiyatdan tashqarida bo‘lgan insonlarning texnik malaka
va ko‘nikmalariga ehtiyoj sezmaydi (ular shunchaki fasilitat
orlar sifatida
maydonga chiqishi mumkin);
-
Gender tahlil faqat o‘sha guruhning o‘z a’zolari tomonidan amalga
oshirilsagina ijtimoiy-
iqtisodiy siyosatdagi o‘zgarishlarga turtki bo‘lib xizmat
qilishi mumkin.
Tahlil jamiyatning to‘rt “darajalari” da: ayollar, erkaklar, uy xo‘jaligi va
jamiyat darajalarida olib boriladi. GTMda to‘rt sohadagi ta’sir ko‘rib chiqiladi,
bular: mehnat, vaqt, resurslar (ulardan foydalanish imkoni va ularni nazorat
qilish imkoni) va ijtimoiy-madaniy omillar.
"Современные тенденции в развитии науки:
перспективы и практика"
92
1-jadval
Gender tahlili matritsasi (andoza)
Mehnat
Vaqt
Resurslar
Madaniyat
Ayollar
Erkaklar
Uy xo‘jaligi
Jamoatchilik
Mehnat: buning xarakteristikasiga vazifalardagi (masalan, daryodan suv
tashish) o‘zgarishlar, talab qilinadigan malaka darajasi (malakali va malakasiz
mehnat, formal ta’lim, o‘qitish), va mehnatga layoqat (Vazifani necha kishi bajara
oladi va ular qancha vazifa bajara oladi? Ishchi kuchi yollash kerakmi, yoki buni
oilaning o‘zi ham bajara oladimi?)
Vaqt: tadqiqot muayyan vazifani bajarish uchun talab qilinadigan vaqt
miqdorining o‘zgarishini ta’riflaydi.
Resurslar: bu yerda gap resurslardan foydalanish imkoniyatida sodir
bo‘lgan o‘zgarishlar haqida ketmoqda.
Ijtimoiy-madaniy omillar: mazkur parametrlar loyiha natijasida
qatnashuvchilarning hayotining ijtimoiy jihatlarida sodir bo‘lishi lozim bo‘lgan
o‘zgarishlar bilan bog‘liqdir.
Gender tahlili
matritsasining bir bora qo‘llanilishi shunchaki mavjud
vaziyatni bir bora, harakatsiz holda tasavvur qilish imkonini beradi. Biroq, bu
takroran qo‘llanilsa, o‘zgarishlarning ijobiy yoki salbiy ta’sirlari dinamikasini
ko‘rish imkoniyati paydo bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Shevchenko, Z. V. (Uklad.). (2016). Gender atamalarining lug'ati.
Cherkassy: Vidavets Chabanenko Yu.
2. Pickbourn, L., Ndikumana, L. The Impact of the Sectoral Allocation of
Foreign aid on Gender Inequality // Journal of International Development.
Volume 28, Issue 3, April 2016.
3.
Нуреев
Р
.
М
.
Экономика
развития
:
модели
становления
рыночной
экономики
:
учебник
/
Р
.
М
.
Нуреев
. 2-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
.
—
М
.:
Норма
:
ИНФРА
-
М
, 2010.
—
С
. 335
–
339
4
. Гендерные аспекты бюджетирования на местном уровне.
Практическое пособие. —
К., 2012. —
С. 2. [Электронный ресурс] Режим
доступа:
http://library.fes.de/pdf-files/bueros/ ukraine/09513.pdf.
