ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-2
143
YURAK QON TOMIR KASALLIKLARI HAMDA ULARNI TEKSHIRISH
USULLARI VA
DAVOLASH CHORA TADBIRLARI
Sherboyev Doston G‘ayratovich
Bo‘riyeva Marjona Ravshan qizi
Annotatsiya
: Ushbu maqolada yurak qon tomir kasalliklari haqida ma’lumot
berilgan.Bundan tashqari maqolada yurakni tekshirish yo’llari tushuntirib
berilgan.Maqolada yurakni tekshiruvchi asbob uskunalar va ularni qanday ishlashi haqida
so’z boradi.Yurak qon tomir kasalliklari keng tarqalganligi va tez suratlarda yosharib
borayotganligi sababli maqolada yurak qon tomir kassaliklarini oldini olish bo’yicha
tavsiyalar berilgan.Maqolada yurak qon tomir kasalliklari va yurakni tekshiruvchi asbob
uskunalar hamda tekshiruv yo’llari yoritilgan.
Kalit so’zlar
: yurak, yurak qon tomir kasalliklari, EKG, MRT, UZI, fonokardiografiya,
koronarografiya, rentgen, elektrofiziologik, radioizotop, yuqori qon bosimi,
fotopletismografiya.
Muammoning dolzarbligi
. Har yili dunyoda millionlab odamlar yurak-qon tomir
kasalliklari tufayli hayotdan ko‘z yumadi. Erta bosqichda diagnostika qilish butun millat
ahli uchun odatga aylanganida kasallik natijasidagi o‘lim ko‘rsatkichlarini qisqartirish
mumkin bo‘lar edi, deyiladi zdorovieinfo.ru saytida.
Yurak qon tomir kasalliklari keng
tarqalganligi va tez suratlarda yosharib borayotganligi sababli maqolada yurak qon tomir
kassaliklarini oldini olish bo’yicha tavsiyalar berilgan
Kirish qismi
.Kasallik borligini qanday tushunish mumkin?
Havo yetishmasligi, bosh aylanishi, ter ajralish jarayonining faollashuvi va shishlar
muammodan darak berishi mumkin. Biroq yurak-qon tomir kasalliklarining belgilari
darhol namoyon bo‘lmaydi. Shuning uchun asosiysi - o‘z vaqtida tekshiruvdan o‘tish,
ayniqsa quyidagi omillar bo‘lsa:
1.diabet;
2.qarindoshlarda yurak-qon tomir tizimi kasalliklari bo‘lsa;
3.chekish;
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-2
144
4.kamharakat hayot tarzi;
5.yuqori xolesterin darajasi;
6.yuqori qon bosimi.
Asosiy qism
. Yurakni tekshirish uchun shifokor sizni elektrokardiografiya (EKG),
magnit-rezonans tomografiya (MRT) yoki exokardiografiya (UZI)ga yo‘llashi mumkin.
Biroq to‘liq diagnostika uchun buning o‘zi yetarli emas. Ehtimol, yana fonokardiografiya,
koronarografiya, rentgen, elektrofiziologik yoki radioizotop tekshiruvga borishga to‘g‘ri
keladi.
Yurak faoliyatini o‘zimiz tekshirishimiz mumkinmi?
Mustaqil ravishda shifokorga murojaat qilish vaqti kelgan yoki yo‘qligini bilish mumkin.
Buning ikki xil yo‘li bor:
Martine usuli : Bu test yurak-qon tomir tizimining umumiy holati haqida tasavvur hosil
qilish imkonini beradi.
30 soniyada 20 marta o‘tirib turish, pulsni o‘lchash va natijalarni yozish kerak. Keyin 1-
2 daqiqa dam oling: bu vaqt ichida yurak faoliyati qayta tiklanadi va pulsni takroran
o‘lchashga to‘g‘ri keladi. Xotirjamlik holatidagi va jismoniy mashqdan keyingi holatdagi
ko‘rsatkichlarni taqqoslang.
Katta farq bo‘lmasa, demak, yuragingiz yaxshi ishlamoqda. 60-80 foiz atrofidagi
tezlashish normal farq hisoblanadi. Agar bundan yuqori bo‘lsa, yurak faoliyati buzilgan
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-2
145
bo‘ladi. Sabablar turlicha bo‘lishi mumkin: aritmiya, ateroskleroz, qon aylanish
tizimining buzilishi. Har qanday holatda ham kardiologga murojaat qiling.
Shtange usuli : Bu test yurak-qon tomir va nafas tizimi qanchalik yaxshi ishlayotganini
aniqlashga yordam beradi.
Avvalo 2-3 marta chuqur nafas olish kerak. Keyin chuqur nafas olib, uni ushlab turish
kerak. Agar 40-50 soniyacha nafas olmay tura olsangiz, demak, siz mutlaq sog‘lomsiz.
Agar 40 soniyadan kam bo‘lsa, uyda emas, mutaxassis huzurida yurak tekshiruvini amalga
oshirish zarur bo‘ladi.
Kasallikni qanday bartaraf qilish mumkin?
G‘arbda bir an'ana bor: yurak xurujidan vafot etgan qarindoshning dafn marosimidan
keyin butun oila a'zolari tibbiyot tekshiruviga yoziladi. O‘z vaqtida aniqlangan patalogiya
- davolashdagi muvaffaqiyatning yarmi. Olimlar tekshiruvlar hamda chekishni tashlash
va ortiqcha ovqatlanmaslikka yo‘naltirilgan oddiy tavsiyalardan tashqari quyidagilarni
maslahat berishadi:
Haftasiga 4-5 marta sport bilan shug‘ullanish The Journal of Physiology'da chop etilgan
tadqiqotlarga ko‘ra, haftada uch marta sport bilan shug‘ullanish yetarli emas. Yurak
faoliyatini normal saqlab qolish uchun haftada 4-5 marta jismoniy mashqlar bilan
shug‘ullanish kerak. Tadqiqot mualliflari yuzlab keksalarni kuzatib, haftada 2-3 marta
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-2
146
sport bilan shug‘ullangan kishilarda yirik qon tomirlari qattiq ekanini aniqlashdi. 4-5
marta jismoniy mashqlarni bajargan kishilarda esa ular sog‘lom va elastik bo‘lgan. Bu
yurak faoliyatiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta'sir ko‘rsatadi;
Yoga bilan shug‘ullanish Gollandiyalik olimlar ushbu qadimiy mashqlar tizimini
maslahat berishadi. 37 tadqiqotning metatahlili yoga bilan shug‘ullanish qon bosimi va
xolesterin miqdorini pasaytirishini ko‘rsatgan.
Sochlarni nazorat qilish Sochlarning erta to‘kilishi va oqarishi insonning yurak
kasalliklariga moyilligidan darak berishi mumkin. Olimlar 2 mingdan ziyod yigitni
tekshiruvdan o‘tkazib, sochi erta to‘kiluvchi erkaklar yurak kasalliklaridan ko‘proq aziyat
chekishini aniqlashdi. Londonlik tadqiqotchi Alan Xyuzning ta'kidlashicha, soch
to‘kilishi qarish jarayoniga ta'sir ko‘rsatuvchi genetik buzilish belgisi bo‘lishi ham
mumkin.
Asabiylashmaslik Olimlar stress va yurak kasalliklari o‘rtasida bog‘liqlik borligini
allaqachon aniqlashgan. Harvarddagi yangi tadqiqot gap miyaning qo‘rquv va g‘azab kabi
hissiyotlarini ishlab chiquvchi sohasi - bodomsimon tana faolligida ekanini ko‘rsatdi. U
miya suyak iligiga signal yo‘llaydi, u esa ko‘proq oq qon hujayralarini ishlab chiqara
boshlaydi. Bu esa arteriyalarda yallig‘lanishni keltirib chiqaradi va yurak xuruji,
stenokardiya yoki insultga olib kelishi mumkin
Yurak monitori nima? Yurak monitori - bu siz kiyadigan yoki olib yuradigan kichik
qurilma bo'lib, provayderingiz ko'rib chiqishi uchun yurak urish tezligi va ritmini qayd
qiladi. Yurak monitori qurilmalari elektrokardiogramma (EKG) bilan bir xil
ma'lumotlarni to'plashi mumkin, ammo ular o'yin kartalari to'plamidan kichikroqdir.
Batareya bilan ishlaydigan ushbu qurilmani bir oygacha yoningizda bo'lishingiz
mumkinligi sababli, u har kuni sodir bo'lmaydigan anormal yurak ritmlarini (aritmiya)
yozib olish uchun yaxshi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-2
147
Yurak monitori yurak urish tezligi va ritmini bir oygacha yozib oladi, shuning uchun
provayderingiz yurak ritmining buzilishini aniqlashi mumkin.
Xolter monitori odatda 1 dan 2 kungacha yurak ritmini qayd qiluvchi kichik, kiyiladigan
qurilma. U aritmiya deb ham ataladigan tartibsiz yurak urishlarini aniqlash uchun
ishlatiladi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-2
148
Agar an'anaviy elektrokardiogramma (EKG yoki EKG) yurak holati haqida etarli
ma'lumot bermasa, Xolter monitor testi o'tkazilishi mumkin.
Ba'zi shaxsiy qurilmalar, masalan, aqlli soatlar, elektrokardiogramma monitoringini taklif
qiladi. Bu siz uchun imkoniyat yoki yo'qligini sog'liqni saqlash mutaxassisingizdan
so'rang.
Agar sizda mavjud bo'lsa, Holter monitoridan foydalanishingiz kerak :
1.Aritmiya deb ham ataladigan tartibsiz yurak urishi belgilari.
2.Noma'lum sababsiz hushidan ketish.
3.Noqonuniy yurak urishi xavfini oshiradigan yurak kasalligi.
Xolter monitorini olishdan oldin siz elektrokardiogramma (EKG) o'tkazasiz. EKG tez va
og'riqsiz sinovdir. U yurak ritmini tekshirish uchun ko'krak qafasiga yopishtirilgan
elektrodlar deb ataladigan sensorlardan foydalanadi.
Xolter monitori EKGda o'tkazib yuborilgan tartibsiz yurak urishlarini topishi
mumkin.Agar standart Xolter monitoringi tartibsiz yurak urishini aniqlamasa, hodisa
monitori deb ataladigan qurilmani kiyishingiz kerak bo'lishi mumkin. Qurilma bir necha
hafta davomida yurak urishlarini yozib oladi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-2
149
Yurak urish tezligi monitori (HRM) - bu yurak urish tezligini real vaqtda
o'lchash/ko'rsatish yoki keyinchalik o'rganish uchun yurak urish tezligini yozib olish
imkonini beruvchi shaxsiy monitoring qurilmasi. U asosan turli xil jismoniy mashqlarni
bajarishda yurak urish tezligi ma'lumotlarini yig'ish uchun ishlatiladi. Elektr yurak
ma'lumotlarini o'lchash elektrokardiografiya (EKG) deb ataladi.
Kasalxonalarda ishlatiladigan tibbiy yurak urish tezligi odatda simli va odatda bir nechta
sensorlardan foydalaniladi. Portativ tibbiy birliklar Holter monitori deb ataladi .
Iste'molchi yurak urish tezligi monitorlari kundalik foydalanish uchun mo'ljallangan va
ulanish uchun simlardan foydalanmaydi.
Tarixi Dastlabki modellar ko'kragiga biriktirilgan elektrod simlari to'plamiga ega bo'lgan
kuzatuv qutisidan iborat edi. Birinchi simsiz EKG yurak urish tezligi monitori 1977
yilda Polar Electro tomonidan Finlyandiya milliy chang'i sporti jamoasi uchun o'quv
yordami sifatida ixtiro qilingan . 80-yillarning o'rtalarida "intensiv mashg'ulotlar" sport
doiralarida mashhur tushunchaga aylanganligi sababli, simsiz shaxsiy yurak
monitorlarining chakana savdosi 1983 yilda boshlangan.
Zamonaviy yurak urish tezligi monitorlari odatda yurak signallarini (elektr va optik) qayd
qilish uchun ikki xil usuldan birini qo'llaydi. Ikkala turdagi signallar yurak urish tezligini
o'lchash uchun Pan-Tompkins algoritmi kabi to'liq avtomatlashtirilgan algoritmlardan
foydalangan holda bir xil asosiy yurak urish tezligi ma'lumotlarini taqdim etishi
mumkin .
EKG ( Elektrokardiografiya ) sensorlari odatda tibbiy asboblarda qo'llaniladigan yurak
kameralarining kengayishi va qisqarishini boshqaradigan elektr signallari tomonidan
yaratilgan biopotentsialni o'lchaydi.
PPG ( fotopletismografiya ) sensorlari yurakning nasos harakati bilan boshqariladigan
qon hajmini o'lchash uchun yorug'likka asoslangan texnologiyadan foydalanadi.
Elektr monitorlari ikkita elementdan iborat: ko'krak qafasida taqib yuradigan
monitor/uzatuvchi va qabul qiluvchi. Yurak urishi aniqlanganda, qabul qiluvchi joriy
yurak tezligini ko'rsatish/aniqlash uchun foydalanadigan radio signal uzatiladi. Bu signal
oddiy radio puls yoki ko'krak qafasidagi noyob kodlangan signal bo'lishi mumkin
(masalan, Bluetooth , ANT yoki boshqa kam quvvatli radio aloqalari). Yangi texnologiya
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-2
150
bir foydalanuvchining qabul qiluvchisiga yaqin-atrofdagi boshqa transmitterlardan
(oʻzaro
suhbat
aralashuvi
sifatida
tanilgan)
signallardan
foydalanish
yoki tinglashdan saqlaydi . E'tibor bering, eski Polar 5,1 kHz radio uzatish texnologiyasi
suv ostida ishlatilishi mumkin. Bluetooth ham, Ant+ ham suv ostida signal yubora
olmaydigan 2,4 gigagertsli radio diapazonidan foydalanadi.
Eng so'nggi qurilmalar optika yordamida yurak urish tezligini teri orqali LED yorug'lik
nurini yoritib , uning qon tomirlaridan qanday tarqalishini o'lchaydi. Yurak tezligini
o'lchashdan tashqari, ushbu texnologiyadan foydalanadigan ba'zi qurilmalar qonning
kislorod bilan to'yinganligini ( SpO
) o'lchashga qodir. Ba'zi so'nggi optik sensorlar ham
yuqorida aytib o'tilganidek, ma'lumotlarni uzatishi mumkin.
Mobil telefonlar yoki soatlar kabi yangi qurilmalar ma'lumotlarni ko'rsatish va/yoki
yig'ish uchun ishlatilishi mumkin. Ba'zi qurilmalar bir vaqtning o'zida yurak urish
tezligini, kislorod bilan to'yinganligini va boshqa parametrlarni kuzatishi mumkin. Ular
tezlikni, joylashuvni va masofani aniqlash uchun akselerometrlar, giroskoplar va GPS
kabi sensorlarni o'z ichiga olishi mumkin. So'nggi yillarda aqlli soatlar orasida yurak
urish tezligi monitorlarini o'z ichiga olishi odatiy holga aylandi , bu esa mashhurligi
sezilarli darajada oshdi. Ba'zi aqlli soatlar, aqlli bantlar va mobil telefonlar
ko'pincha PPG sensorlaridan foydalanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Burke E, ed. (1998). Precision Heart Rate Training. Champaign, IL: Human
Kinetics. ISBN 978-0-88011-770-8.
2.
Pan J, Tompkins WJ (March 1985). "A real-time QRS detection algorithm". IEEE
Transactions on Bio-Medical Engineering. 32 (3): 230–
236. doi:10.1109/TBME.1985.325532. PMID 3997178. S2CID 14260358.
3.
Lloret J, Sendra S, Ardid M, Rodrigues JJ (2012). "Underwater wireless sensor
communications in the 2.4 GHz ISM frequency band". Sensors. 12 (4): 4237–
4264. Bibcode:2012Senso..12.4237L. doi:10.3390/s120404237. PMC 3355409. PMID 2
2666029.
4.
Saygin D, Tabib T, Bittar HE, Valenzi E, Sembrat J, Chan SY, et al.
(2020). "Transcriptional profiling of lung cell populations in idiopathic pulmonary
arterial hypertension". Pulmonary
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-2
151
Circulation. 10 (1). doi:10.1109/ISBB.2015.7344944. PMC 7052475. PMID 32166015.
S2CID 10254964.
5.
Song, Victoria (1 April 2022). "How to measure heart rate on your smartwatch /
Smartwatches have beefed up their heart health features in recent years". The Verge.
Retrieved 27 February 2024.
6.
Sawh, Michael (4 June 2021). "Polar Verity Sense review". techradar.com.
Retrieved 27 February 2024.
7.
Colon, Alex; Moscaritolo, Angela (20 December 2023). "The Best Smartwatches for
2024 (*Note: PC Magazine top 10 pick for 2024)". pcmag.com. Retrieved 27
February 2024.
8.
"The Top Three Smartwatches Ranked (**Note: smart watch review top 3 pick for
2022)". smartwatchreview.org. 20 December 2023. Retrieved 27 February 2024.
9.
Sartor F, Gelissen J, van Dinther R, Roovers D, Papini GB, Coppola G
(2018). "Wrist-worn optical and chest strap heart rate comparison in a heterogeneous
sample of healthy individuals and in coronary artery disease patients". BMC Sports Sci
Med Rehabil. 10: 10. doi:10.1186/s13102-018-0098-0. PMC 5984393. PMID 29881626.
Haskins T (23 April 2022). "Chest Strap Vs Wrist Based HR
Accuracy". CardioCritic.com.
"ECG vs PPG for Heart Rate Monitoring: Which is Best?". neurosky.com. 28 January
2015. Retrieved 2018-11-28.
Barnhart P (21 March 2022). "Are Wrist Type Monitors Reliable?". All The Stuff.
Caldwell S (26 March 2018). "Heart Rate Variability (HRV): What is it, and why does
Apple track it?". iMore. Retrieved 2022-01-24.
"A timeline and history of Fitbit". verizon.com. Retrieved 2024-05-13.
https://kun.uz/news/2019/01/15/yuragingiz-soglommi-qanday-tekshirish-mumkin
https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/23272-cardiac-event-monitor
17.
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/holter-monitor/about/
