“ZAMONAVIY BIOLOGIYANING DOLZARB MUAMMOLARI VA
RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI”
xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari
adu.uz
universaljurnal.uz
794
LACTOBACILLUS PLANTARUM BAKTERIYASINING BIOLOGIK XUSUSIYATLARI
Xojarbibi Otamirzayeva
Andijon davlat universiteti
Tabiiy fanlar fakulteti
Biotexnologiya yo
ʻ
nalishi 101-guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15637043
Abstract:
This thesis explores the biological significance of
Lactobacillus plantarum
for
human health. As a probiotic, it plays a crucial role in maintaining gut microbiota balance, enhancing
immunity, providing antioxidant protection, and reducing inflammatory processes. Its practical
applications in the food industry and pharmacenticals are also analyzed.
Keywords
:
Lactobacillus plantarum
, probiotic, gut microbiota, antioxidant, immunity, inflammation,
dysbiosis, metabolism, fermentation, health.
Аннотация
:
Данная
работа
посвящена
изучению
биологического
значения
Lactobacillus
plantarum
для
здоровья
человека
.
Как
пробиотик
,
это
бактерия
играет
важную
роль
в
поддержании
нормальной
микрофлоры
кишекника
,
укреплении
иммунитета
,
антиоксидантной
защите
и
снижении
воспалительных
процессов
.
Также
рассматривается
её
практическое
применение
в
пищевой
промышленности
и
фармацевтике
.
Ключевые
слова
:
Lactobacillus plantarum
,
пробиотик
,
микробиота
кишечника
,
антиоксидант
,
иммунитет
,
воспаление
,
дисбиоз
,
метаболизм
,
ферментация
,
здоровье
.
Annotatsiya:
Bu tezis
Lactobacillus plantarum
ning inson salomatligidagi biologik ahamiyatini
tahlil etadi. U probiotik ichak mikroflorasini me
ʼ
yorda saqlash, immunitetni mustahkamlash,
antioksidant himoyani ta
ʼ
minlash va yallig
ʻ
lanish jarayonlarni kamaytirish kabi jihatlarda muhim rol
o
ʻ
ynaydi. Ushbu bakteriyaning oziq-ovqat sanoati va farmatsevtika sohasidagi amaliy qo
ʻ
llanilishi
ham tahlil etiladi.
Kalit so
ʻ
zlar:
Lactobacillus plantarum, probiotik, ichak mikrobiotasi, antioksidant, immunitet, yallig
ʻ
lanish,
disbioz, metabolizm, fermentatsiya, salomatlik.
KIRISH
Lactobacillus plantarum
— gram-musbat, fakultativ anaerob va sut kislotasi ishlab chiqaruvchi
bakteriyalardan biri bo‘lib, inson tanasining asosan ovqat hazm qilish tizimi, og‘iz bo‘shlig‘i va teri
yuzasida tabiiy yashovchi mikroflora tarkibida keng uchraydi. Ushbu bakteriya probiotiklar toifasiga
kiradi va ichki muhit (mikrobiota) barqarorligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.Ichak
mikroflorasiga ijobiy ta
ʼ
siri: Lactobacillus plantarum ichakdagi patogen mikroorganizmlarga qarshi
raqobat asosida harakat qiladi. Bu bakteriya ichakda foydali mikrofloraning ko‘payishini
rag‘batlantirib, zararli bakteriyalar (masalan, E. coli, Salmonella) ko‘payishini to‘xtatadi. Ichak
shilliq qavatini mustahkamlaydi, ya’ni uni “leaky gut” (ichak s
ı
zmas
ı
) sindromidan himoya
qiladi.Biofilm hosil qilish orqali foydali mikroorganizmlarning ichakka yopishib qolishini
osonlashtiradi, bu esa ularning uzoqroq muddat saqlanishiga olib keladi.Antioksidant faoliyati:
Lactobacillus plantarum organizmda oksidlovchi stressni kamaytirishda faol ishtirok etadi. U SOD
(superoksid dismutaza), CAT (katalaza) va GSH-Px (glutation peroksidaza) kabi antioksidant
fermentlarning faolligini oshiradi.Bu fermentlar erkin adikallarni neytrallashtirib, hujayra darajasida
zarar yetkazilishining oldini oladi.
Xususan, Lactobacillus plantarum NJAU-01 turining hayvon modellarida olib borilgan
tadqiqotlar ushbu bakteriyaning jigar va yurak to‘qimalarini oksidlanishdan himoya qilishini
ko‘rsatgan.Yallig‘lanishga
qarshi
ta
ʼ
siri:
Ko‘plab
tadqiqotlar
Lactobacillus
plantarum
bakteriyasining yallig‘lanishni kamaytiruvchi (anti-inflammator) xususiyatga ega ekanligini
tasdiqlagan. Bu bakteriya NF-kB yo‘li orqali yallig‘lanishga sabab bo‘ladigan sitokinlar ishlab
“ZAMONAVIY BIOLOGIYANING DOLZARB MUAMMOLARI VA
RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI”
xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari
adu.uz
universaljurnal.uz
795
chiqarilishini kamaytiradi. Ichak yallig‘lanish kasalliklari (masalan, Crohn kasalligi, yarali kolit)da
yallig‘lanishni susaytirib, simptomlarni yengillashtiradi.
Immun tizimga ijobiy ta’siri:
Lactobacillus plantarum immun tizimining turli
komponentlarini rag‘batlantiradi. Makrofaglar faolligini oshiradi, bu esa organizmni virus va
bakteriyalarga nisbatan himoya qilishga yordam beradi.Tabiiy killer (NK) hujayralarining faolligini
kuchaytiradi. Interferonlar (IFN-
γ
) va interleykinlar (IL-10, IL-12) kabi immun signallarni
faollashtirib, tizimli immunitetni kuchaytiradi.Fermentatsiyalangan oziq-ovqatlardagi roli:
Lactobacillus plantarum fermentatsiya jarayonida keng qo‘llaniladi. Kimchi, sauerkraut, yogurt,
tempeh, kefir kabi fermentatsiyalangan mahsulotlarda faol ishlaydi.Fermentatsiya davomida organik
kislotalar (ayniqsa sut kislotasi) ishlab chiqarib, mahsulotning saqlanish muddatini oshiradi va zararli
mikroblarni yo‘q qiladi. Shuningdek, fermentatsiya natijasida ba
ʼ
zi vitaminlar (masalan, B
guruhidagi vitaminlar) va antioksidantlar hosil bo‘lib, mahsulotning oziqlanish qiymatini
oshiradi.Ovqat hazm qilishga yordam beradi: Oziq-ovqat tarkibidagi murakkab moddalarni (masalan,
laktoza, tolalar) parchalovchi fermentlar ishlab chiqaradi. Dispepsiya, meteorizm (qorin shishishi),
qabziyat va diareya kabi holatlarni yengillashtiradi.
Oziq moddalarning so‘rilishini yaxshilaydi, ayniqsa kalsiy, temir, magniy kabi minerallarning
biofoydalanishini oshiradi.Antikarsinogen (saratonning oldini olish) xususiyatlar: Ba
ʼ
zi tadqiqotlar
Lactobacillus plantarum tomonidan ishlab chiqarilgan moddalarning saraton hujayralarining o‘sishini
sekinlashtirishi yoki to‘xtatishi mumkinligini ko‘rsatmoqda.Ayniqsa yo‘g‘on ichak (kolorektal)
saratonining profilaktikasida ijobiy ta’siri borligi aytilmoqda.Og‘iz salomatligi: Og‘iz bo‘shlig‘ida
kariyes va yallig‘lanish (gingivit) keltirib chiqaruvchi bakteriyalarni siqib chiqaradi.Nafasni
yangilaydi va yomon hidni kamaytiradi.Og‘iz florasini muvozanatga keltiradi.Antimikrob va
antifungalxususiyatlar: Lactobacillus plantarum turli bakteriyalar (E. coli,Salmonella, Listeria,
Clostridium) va ba
ʼ
zi zamburug‘larga (masalan, Candida albicans)qarshi tabiiy antibiotikga o‘xshash
modda—bakteriosin ishlab chiqaradi.Bu bakteriosinlar oziq-ovqat mahsulotlarini saqlashda ham
foydali hisoblanadi. Psixobiotik xususiyatlar (ruhiy salomatlikka ta’siri): Ba
ʼ
zi tadqiqotlar
ko‘rsatishicha, Lactobacillus plantarum baxt gormoni bo‘lgan serotonin va GABA darajasiga ta’sir
qilib, stress, bezovtalik va depressiya holatlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.Bu uni psixobiotik deb
ataluvchi maxsus probiotiklar toifasiga kiritadi.Xolesterin darajasini pasaytirish: Ichakda safro
kislotalarini parchalaydigan fermentlar yordamida xolesterinning so‘rilishini kamaytiradi. LDL
(“yomon” xolesterin) darajasini pasaytirishga yordam beradi. Yurakdan-qon tomir kasalliklari xavfini
kamaytiradi.Teriga ijobiy ta’siri: Atopik dermatit, ekzema, akne (ugri) kabi teri muammolarida
yordamchi sifatida ishlatilishi mumkin. Teridagi yallig‘lanish va qichishishni kamaytiradi.Terining
himoya qatlamini tiklaydi.
Xulosa
Lactobacillus plantarum
inson salomatligi uchun ko
ʻ
p qirrali biologik ahamiyatga ega. U
nafaqat ichki muhitni barqarorlashtiradi, balki immunitetni mustahkamlaydi, qarishga qarshi
kurashadi va umumiy sog
ʻ
liqni qo
ʻ
llab-quvvatlaydi. Bu bakteriyaning tabiiy va funksional oziq-
ovqatlar, parhez qo
ʻ
shimchalari va biotibbiy vositalar tarkibida keng qo
ʻ
llanilishi uni dolzarb ilmiy,
tibbiy yo
ʻ
nalishlar qatoriga kiritadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Ge, Q., Yang, B., Liu, R., et al. (2021) Antioxidant activity of Lactobacillus plantarum
NJAU-01 in an animal model of aging.
2. Markowiak, P., &
Ś
ližewska, K. (2017) Effects of probiotics, prebiotics and synbiotics on
human health Nutrients, 9(9), 1021.
3.Marco, M. L., et al. (2006). Mechanisms of probiotics action: Lactobacillus plantarum as a
model system.
4. de Vries, M. C., et al (2006). Lactobacillus plantarum-survival, functional and potential
probiotic properties in the human intestinal tract. International Dairy Journal, 16(9), 1018-1028
5. Zhao, J., et al.(2012). Lactobacillus plantarum strains as potential probiotic cultures with
antioxidant activities. Food Control, 27(2), 362-368.
