№ 4.4 (2025) Zamonaviy biologiyaning dolzarb muammolari va rivojlanish istiqbollari

Ushbu ish radionuklidlarning inson tanasiga kirish yo'llari haqida ma'lumot beradi. Shuningdek, radionuklidlarning inson organizmiga kirib borishi, chiqarilishi va biologik ta'siriga misollar keltirilgan.

Bugun biz “Zamonaviy biologiyaning dolzarb muammolari va rivojlanish istiqbollari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy anjuman doirasida bir-birimiz bilan fikr almashish bilan birga taniqli zoolog olim, biologiya fanlari doktori, professor Ahmedov Madaminbek Hotamovichning 76 yillik xotirasini nishonlamoqdamiz. Butun umrini millatiga va ilm yoʻlida shogirdlarining kamol topishiga baxshida etgan olim Madaminbek Ahmedovning xotirasi yurtimizning barcha fidoyilari qatori yodga olinadi.

Ijodkorlik - bu muammolarni mustaqil ravishda ilgari surish, ko'plab original g'oyalarni yaratish va ularni nostandart hal qilishga yordam beradigan shaxsning intellektual va shaxsiy xususiyatlari to'plami. Ko'pgina olimlar ijodkorlik haqida o'z fikrlarini bildirgan. Maqolada ijodkorlik turlari, ijodiy fikrlashdagi to'siqlar va ijodiy odamlarning xususiyatlari tasvirlangan.

Maqolada biologik eksperimentlar asosida umumta’lim maktabi o‘quvchilarida o‘quv-tadqiqotchilik ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiluvchi pedagogik shart-sharoitlar tahlil qilingan. Biologiya fanining zamonaviy rivojlanish bosqichida hisoblash-matematik modellashtirish usullari, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining keng joriy etilishi, fanlararo yondashuv asosidagi ilmiy izlanishlar, tajriba bazasining texnik va texnologik jihatdan murakkablashuvi hamda biologik tadqiqotlarning globallashuvi sharoitida yuqori malakali, kompetentli tadqiqotchilarni tayyorlash zarurati asoslab berilgan.

Innovatsion ta’lim texnolgiyaning turlari va ulardan geografiya fanlarida foydalanish xususida so‘z yuritiladi.

Maqolada "Umurtqasizlar zoologiyasi" fanidan o‘quv-dala amaliyoti jarayonida talabalarning suvda yashovchi hasharotlar — cho‘psimon suv o‘lchagich, suv chayoni va aylangich qo‘ng‘izlarni kuzatish orqali ularning tuzilishi va hayot tarzini o‘rganish bo‘yicha amaliy topshiriq va yo‘riqnomalar keltiriladi

Ushbu mаqоlаdа zаmоnаviу biоlоgiуа fаnining dоlzаrb muаmmоlаri vа ulаrning уесhimlаri, shuningdеk, sоhаning kеlаjаkdаgi rivоjlаnish уо‘nаlishlаri уоritilgаn. Biоtехnоlоgiуа, gеn muhаndisligi, еkоlоgiуа, biоtibbiуоt vа nеvrоbiоlоgiуа kаbi уо‘nаlishlаrdаgi уutuqlаr tаhlil qilinаdi. Shu bilаn birgа, аtrоf-muhit muhоfаzаsi, gеnеtik хаvfsizlik, biоеtikа mаsаlаlаri vа biоlоgik хilmа-хillikni sаqlаsh muаmmоlаri kо‘rib сhiqilаdi. Mаqоlа biоlоgiуа fаnining jаmiуаtdаgi о‘rni vа uning turli sоhаlаrdаgi аhаmiуаtini уоritib, kеlаjаkdа аmаlgа оshirilishi mumkin bо‘lgаn ilmiу izlаnishlаr istiqbоllаrini kо‘rsаtаdi.

Ushbu maqolada ta’lim jarayonida keys texnologiyalaridan foydalanishning ahamiyati yoritiladi. Shuningdek, biologiya fanini o‘qitishda ushbu texnologiyani samarali qo‘llash borasida o‘qituvchi va o‘quvchilarning vazifalariga alohida to‘xtalinadi. Maqolada umumta’lim maktablarining 8-sinf biologiya darsligi asosida ayrim mavzularga oid keys topshiriqlarining namunaviy misollari ham keltirilgan

Maqolada talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etishning dolzarbligi va uning tabiatshunoslik bilimlarini shakllantirishdagi roli muhokama qilinadi. Hozirgi vaqtda oliy ta'lim talabalarning mustaqil ishlarining turli shakllarini faol ravishda birlashtirmoqda. Va bu tabiiy va ilmiy fanlarni o'rganishda muhim ahamiyatga ega. Bu fanlarga fizika, kimyo, biologiya, matematika va boshqa fanlar kiradi, ular nafaqat nazariy bilim, balki amaliy ko‘nikmalarni ham talab qiladi. Shuningdek, analitik ko'nikmalarni rivojlantirish. Va bu jarayonda mustaqil ish o'quv jarayonining ajralmas qismi bo'lib, o'quv materialini chuqur o'zlashtirishga va o'quvchilarning asosiy kompetensiyalarini rivojlantirishga yordam beradi.

Maqolada zamonaviy pedagogik yondashuvlar, interfaol usullar va texnologiyalardan foydalangan holda tabiiy fanlarni o'qitishning samarali usullari keltirilgan. Shuningdek, integratsiya usullarining o‘quvchilar motivatsiyasiga ta’siri va ularning bilimlarni amaliyotda qo‘llash qobiliyatini oshirishdagi roli haqida so‘z boradi.

Ta’lim uzoq davom etadigan murakkab jarayon bo‘lib, uning sifati darsda qo‘llaniladigan bugungi kun talabiga mos tanlangan metodlar va o’qituvchining mahoratiga bog‘liq. Ushbu maqolada akademik litseylarda biologiya fanini fanlararo integratsiya asosida o’qitish orqali o‘quvchilarning tanqidiy va ijodiy fikrlash salohiyatini rivojlantirish yo‘llari aks ettirilgan

Ushbu maqola O`zbekiston iqlim sharoitida loviya (Phaseolus vulgaris L.) yetishtirishning agrotexnik va texnologik jihatlariga bag`ishlangan. Maqolada mamlakatning kontinental iqlimi, ya’ni issiq yoz va nisbatan sovuq qish sharoitida loviyaning o`sish xususiyatlari, optimal navlar, tuproq tayyorlash, ekish, sug`orish, zararkunchilarga qarshi kurashish va hosil yig`ish usullari ko`rib chiqilgan. Loviyaning azot fiksatsiyasi orqali tuproq unumdorligini oshirishdagi ahamiyati va iqtisodiy foydasi ta’kidlangan. Zamonaviy usullar, jumladan, tomchilatib sug`orish va seleksiyadan foydalanish orqali yuqori hosildorlikka erishish imkoniyatlari tahlil qilingan. Maqola fermerlar, agronomlar va qishloq xo`jaligi mutaxassislari uchun amaliy tavsiyalar beradi

Ushbu maqolada termitlarning o‘rganilish tarixi, ularning klassifikatsiyasi, turlar xilma-xilligi va zarar keltirish darajasi yoritilgan. Xususan, dunyo bo‘yicha termitlar 12 ta oila, 330 ta avlod va 3015 ta turdan iborat bo‘lib, ularning 300 ga yaqini xavli zararkunanda turlar hisoblanadi. MDX davlatlarida 7 ta, Markaziy Osiyoda 4 ta, O‘zbekistonda esa 3 ta tur (Anacanthotermes turkestanicus, A. ahngerianus, Amitermes rhizophagus) aniqlangan. Shuningdek, ushbu hasharotlarning fiziologiyasi, bioekologiyasi, molekulyar identifikatsiyasi va boshqa yo‘nalishlarda olib borilgan tadqiqotlar haqida ma’lumotlar berilgan.

Maqola talabalarda genetika fanini o‘qitishda Interaktiv simulyatsiyalarni foydalanish uchun zarur bo‘lgan metodik bilimlarni shakllantirish, ko‘nikmalarni tarkib toptirish hamda an’anaviy va zamonaviy metodlarning kombinatsiyasi, shuningdek, interaktiv simulyatsiyalarni qo‘llash, o‘quvchilarning bilimini yanada chuqurlashtirish. Pedagogik texnologiyalarni qo‘llash nafaqat o‘quvchilarning bilimini oshirish, balki ularning ijodiy va amaliy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga Interaktiv simulyatsiyalar o‘quvchilarga murakkab tushunchalarni o‘zlashtirishda yordam beraAdi va ta’lim jarayonini yanada samarali qilish masalalariga q`aratilgan.

Ushbu maqolada yasmiq (Lens culinaris Medik) ekini sifatli oqsil manbai sifatida yoritiladi. Yasmiq dukkakli o‘simliklar oilasiga mansub bo‘lib, uning doni yuqori sifatli oqsillar va boshqa o‘ta muhim ozuqaviy moddalarga boydir. Maqolada yasmiqning oziqlanish qiymati, uning oqsil tarkibi, shuningdek, bu ekinning inson organizmi uchun foydalari haqida ilmiy asoslangan ma’lumotlar taqdim etiladi. Yasmiqni nafaqat oziq-ovqat, balki agrar va ekologik jihatlardan ham yuqori samaradorlikka ega bo‘lgan ekin sifatida ta’riflash mumkin. O‘zbekiston sharoitida yasmiqni yetishtirish va undan to‘g‘ri foydalanishning iqtisodiy va ekologik ahamiyati ham ko‘rsatilgan.

Ushbu maqolada bolalarda ovoz apparati tuzilishining anatomo-fiziologik asoslari yoritilgan. Mavzuning dolzarbligi bolalarda nutq va ovoz buzilishlarining oldini olish, tashxislash va tuzatishga zamonaviy yondashuvlarni talab etadi. Ovoz apparati a’zolarining yoshga doir rivojlanish bosqichlari, ularning tuzilishi va funksional o‘zgarishlari bosqichma-bosqich tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalari logopediya, pediatriya va boshqa sohalardagi mutaxassislar uchun muhim amaliy ahamiyat kasb etadi.

Ushbu maqola umumiy o‘rta ta’lim maktablarida biologiya darslarini o‘tishda interfaol metodlardan samarali foydalanish usullari haqida

Ushbu maqolada o‘quvchilarning biologiya faniga bo‘lgan qiziqishlarini oshirishda dorivor o‘simliklarning roli haqidagi fikrlar bayon etilgan. Shu bilan birga o‘quv tajriba uchastkasida dorivor o‘simliklarni yetishtirish orqali o‘quvchilarda tabiatni asrash bo‘yicha ma’suliyat va tabiatni muxofaza qilishga javobgarlik xissi kabi fazilatlarni tarbiyalash kabi fikrlar yoritilgan.

Ushbu maqolada biologiyani o’qitishda mаsаlа vа mаshqlаr уесhish оrqаli о‘quv-ijоdiу fаоliуаtini tаshkil еtish, аn’аnаviу dаrslаrdаn sеzilаrli dаrаjаdа fаrq qilishi hamda о‘quvсhi fаоl subуеktgа ауlаnishi, mustаqil fikrlаsh, tаhlil qilish vа umumlаshtirish qоbiliуаtlаrini rivоjlаntirishi haqida ma’lumotlar yoritilgan.

Mazkur maqola Oliy ta’lim muassasalarining biologiya yo‘nalishi talabalariga zoologiya fanining dars shakllari amaliy va laboratoriya darslarini olib borishda zamonaviy pedagogik tehnologiyalardan foydalanish orqali hayvonlar va organlar sistemasini evolyutsiyasini tuzib chiqish oid yangi topshiriqlar ishlab chiqishga va ularning mazmun mohiyatini ochib berishga qaratilgan.

Ushbu maqola biologiya fanini oʻqitish jarayonida talabalarning ta'limiy dunyoqarashini shakllantirishning ahamiyati va usullarini oʻrganadi. Maqolada biologiya fanining tabiat va inson oʻrtasidagi munosabatlarni tushunishdagi oʻrni, shuningdek, zamonaviy ta'lim usullari orqali talabalarda ilmiy dunyoqarash, tanqidiy fikrlash va ekologik ongni rivojlantirish masalalari muhokama qilinadi. Maqolada faol oʻqitish metodlari, masalan, loyiha asosidagi ta'lim, muammoli oʻqitish va raqamli texnologiyalardan foydalanishning ta'limiy dunyoqarashga ta'siri tahlil qilinadi. Shuningdek, oʻqituvchilarning ushbu jarayondagi roli va talabalarning oʻz-oʻzini rivojlantirishga qaratilgan faoliyatlari alohida e'tibor markazida boʻladi. Maqola oʻqituvchilar, ta'lim sohasi mutaxassislari va biologiya faniga qiziqqanlar uchun foydali manba sifatida xizmat qiladi.

CHEK2 является одним из генов, участвующих в репарации ДНК и выполняющий важную роль в клеточном цикле, известен как ген-супрессор опухолей при раке молочной железы (РМЖ). Наши исследования были направлены на изучение связи полиморфизмов гена CHEK2 (IVS2+1G>A и 1100delC) с РМЖ. Образцы ДНК для исследования были выделены из периферической крови у 300 женщин узбекской национальности, 200 из которых составляли основную группу с диагнозом РМЖ и 100 женщин составляющие контрольную группу. Образцы крови были собраны и хранились в пробирках EDTA. ПЦР-амплификация была выполнена с использованием анализатора Corbett Research GRADIENT PALM CYCLER PCR Analyzers CG1-96 (Австралия). Из 200 пациентов с РМЖ у 4 была обнаружена гетерозиготная форма генотипа 1100delC (C/G), у 6 пациентов — гетерозиготная форма генотипа IVS2+1G>A (G/A).

Ushbu tezis Lactobacillus plantarumning inson salomatligi uchun biologik ahamiyatini o'rganadi. Probiyotik sifatida u ichak mikrobiota muvozanatini saqlash, immunitetni oshirish, antioksidant himoyani ta'minlash va yallig'lanish jarayonlarini kamaytirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Uning oziq-ovqat sanoati va farmatsevtikada amaliy qo'llanilishi ham tahlil qilinadi.

Maqola talabalarda botanika fanini o‘qitishda masala va mashqlardan foydalanish uchun zarur bo‘lgan metodik bilimlarni shakllantirish, ko‘nikmalarni tarkib toptirish hamda talabalarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko‘nikmalari¬ni rivojlantirish maqsadida ta’lim-tarbiya jarayonida turli mantiqiy yo‘nalishdagi masala va mashqlarning tuzish masalalariga q`aratilgan.

Maqola talabalarda odam va uning salomatligi fanini o‘qitishda masala va mashqlardan foydalanish uchun zarur bo‘lgan metodik bilimlarni shakllantirish, ko‘nikmalarni tarkib toptirish hamda talabalarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko‘nikmalari¬ni rivojlantirish maqsadida ta’lim-tarbiya jarayonida turli mantiqiy yo‘nalishdagi masala va mashqlarning tuzish masalalariga q`aratilgan.