ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
85
5) развитие международного сотрудничества по
противодействию коррупции;
6)
выявление, пресечение, раскрытие и расследо-
вание коррупционных правонарушений.
Отметим, что согласно Закону Республики Узбеки-
стан «О прокуратуре» и «О противодействии корруп-
ции» функцию надзора за точным и единообразным
исполнением законодательства в сфере противодей-
ствия коррупции необходимо оставить за Генеральной
прокуратурой Республики Узбекистан.
Список литературы:
1. http://uza.uz/ru/politics/poslanie-prezidenta-
respubliki-uzbekistan-shavkata-mirziyeev-25-01-2020
2. Patrick Meagher. Anti-Corruption Agencies: A Re-
view of Experience. Office of democracy and governance
Anticorruption.
(https://pdf.usaid.gov/pdf_docs/Pnadm208.pdf)
3.
Электронный ресурс. — URL: https://www.nb.no/
items/URN: NBN:no-nb_digibok_2008102700032 (
дата
обращения: 27.01.2020).
4.
Электронный
ресурс.
—
URL:
https://www.police.be/5998/fr/a-propos/directions-
centrales/office-central-pour-la-repression-de-la-
corruption-ocrc-
0(дата обращения: 27.01.2020).
5. Anti-corruption specialisation of prosecutors in se-
lected European Countries. Working Paper September
2011. P. 72
6.
Электронный
ресурс.
—
URL:
https://www.cityoflondon.police.uk/advice-and-
support/fraud-and-economic-
c
rime/oacu/Pages/default.aspx
(дата
обращения:
27.01.2020).
7.
Электронный
ресурс.
—
URL:
http://www.justice.gouv.fr/multilinguisme-12198/english-
12200/the-central-service-for-the-prevention-of-corruption-
24860.html (дата обращения: 27.01.2020).
8. Governments, NGOs and Anti-Corruption: The
New Integrity Warriors C. 97
9.
Электронный
ресурс.
—
URL:
https://www.oge.gov/ (дата обращения: 27.01.2020).
10.
Электронный ресурс. — URL: http://www.rai-
see.org/bulgaria-anti-corruption-institutional-framework/
(дата обращения: 27.01.2020).
11. Anti-Corruption and Civil Rights Commission, Re-
public of Korea // URL: http://www.acrc.go.kr/ en/index.do
(
дата обращения: 27.01.2020).
12. Corrupt Practices Investigation Bureau //
Элек-
тронный ресурс. — URL: https://www.cpib.gov.sg (дата
обращения: 27.01.2020).
13. Central Vigilance Commission, CVC //
Электрон-
ный ресурс. — URL: http://www.cvc.nic.in (дата обраще-
ния: 27.01.2020).
14.
Специализированные институты по борьбе с
коррупцией. Организация экономического сотрудниче-
ства и развития Сеть по борьбе с коррупцией для
стран Восточной Европы и Центральной Азии. Обзор
моделей.
Электронный
ресурс.
—
URL:
(https://www.oecd.org/corruption/acn/39972100.pdf дата
обращения 27.01.2020)
Ж.А.Иброҳимов,
Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар
вазирлиги Академияси мустақил изланувчиси
ТЕРРОРИЗМ БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТЛАРНИНГ
ОЛДИНИ ОЛИШ ВА ПРОФИЛАКТИКАСИ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация:
терроризм
билан
боғлиқ
жиноятларнинг олдини олиш ва уларга қарши курашиш
самарадорлигини ошириш ҳар қандай давлатнинг энг
муҳим вазифаларидан бири бўлиб қолмоқда. Мазкур
мақолада бевосита ушбу жиноятларни олдини олиш ва
профилактика қилиш масалалари ёритиб ўтилган.
Калит сўзлар:
жиноят, терроризм, профилактика,
ҳуқуқбузарлик, экстремистик, махсус профилактика,
индивидуал профилактика
Аннотация:
предупреждение
преступлений,
связанных
с
терроризмом,
и
повышение
эффективности борьбы с ними остается одной из
важнейших задач любого государства. В данной
статье непосредственно рассматриваются вопросы
предупреждения
и
профилирования
этих
преступлений.
Ключевые слова:
преступность,
терроризм, пра-
вонарушения, экстремистский, специальный профи-
лактика, индивидуальная профилактика
Annotation:
preventing terrorism-related crimes and
improving the effectiveness of the fight against them
remains one of the most important tasks of any state. This
article deals directly with the prevention and profiling of
these crimes.
Keywords:
crime, terrorism, offenses, extremist,
special prevention, individual prevention
Ҳозирги кунда бутун дунё мамлакатлари олдида
турган энг асосий, энг долзарб ва энг бирламчи
масала бу жиноятчиликка қарши курашиш ва
пировардида жиноятчиликнинг олдини олишга эришиш
ҳисобланади. Зеро, жиноятни жазолашдан кўра, уни
олдини олиш ҳар жиҳатдан маъқулдир.
Жиноят кодексининг 2-моддасида ҳам жиноят
қонунининг асосий вазифаларидан бири сифатида
жиноятларнинг олдини олиш белгилаб қўйилганлиги
бежиз эмас. Терроризм билан боғлиқ жиноятларга
қарши кураш ҳар қандай давлатнинг устувор
вазифаларидан
бири
саналади.
Профессор
М.Х.Рустамбоев
бу
борада
шундай
ёзади:
“Жиноятларни олдини олиш, яъни аҳолида меъёр
сифатида ҳуқуқий хулқ-атворни белгиловчи ҳуқуқий онг
даражасини шакллантириш орқали ижтимоий хавфли
ҳаракатлар содир этилмаслигини таъминлаш Жиноят
кодексининг муҳим вазифасидир”[1].
Ж.А.Неъматов таъкидлаганидек, “Жиноятчиликка
қарши кураш чораларини ишлаб чиқиш унинг турли
соҳалар ва даражаларда – маҳаллий, ҳудудий,
миллий ва халқаро, аниқ объектларда, турли
ижтимоий
ва
этник
гуруҳлардаги
сабаб
ва
омилларининг механизмларини аниқлашни тақозо
этади”[2].
“Олдини олиш” деганда, олдиндан, барвақт амалга
оширилган чоралар натижасида бирор бир салбий
ҳолат келиб чиқишини бартараф қилишни англатади.
Терроризм билан боғлиқ жиноятларнинг олдини олиш
ва уларга қарши курашиш самарадорлигини ошириш
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
86
ҳар қандай давлатнинг энг муҳим вазифаларидан бири
бўлиб қолмоқда. Қолаверса, терроризм билан боғлиқ
жиноятларнинг
олдини
олиш
–
террорчилик
ташкилотлари (гуруҳлари) пайдо бўлиши, террорчилик
ҳаракатлари
содир
этилиши,
терроризм
оқибатларининг олдини олишга қаратилган ижтимоий-
иқтисодий, сиёсий ва ҳуқуқий хусусиятдаги чора-
тадбирларнинг комплекс тизимини қамраб олади.
Ушбу чора-тадбирларнинг пировард мақсади давлат,
жамият
ва
шахс
хавфсизлигини
таъминлаш,
давлатнинг
сиёсий,
иқтисодий
ва
халқаро
манфаатларини ҳимоя қилишдан иборат.
Бу борада хорижий тажрибага мурожаат этсак, АҚШ ва
Германияда жиноятчиликнинг, шу жумладан, терроризм
билан
боғлиқ
жиноятларнинг
олдини
олиш
ва
профилактика қилиш бўйича уч бўғиндан иборат комплекс
чора-тадбирлар қўлланилишининг гувоҳи бўлишимиз
мумкин:
1)
бирламчи профилактика
– фуқаролар эътиборига
ҳаётий қадриятларни етказиш, тегишли бандлик сиёсати
ва уй-жой билан таъминлаш сиёсатини юритиш каби чора-
тадбирларни амалга ошириш орқали жиноятчилик учун
шарт-шароит яратувчи муҳитга барҳам бериши лозим.
Бундай профилактика чораларига мисол сифатида
таълим муассасаларидаги тарбиявий ва тарғибот
чораларини
келтириш
мумкин.
Бундан
ташқари,
жиноятчиликка қарши курашиш бўйича миллий дастур
доирасида Германия Федератив Республикси ҳукумати
жиноятчиликни олдини олишнинг полиция дастурларини
(Programm Polizeiliche Kriminalprävention der Länder und des
Bundes (ProPK)
ҳам федерал, ҳам ерлар даражасини
фаол татбиқ этмоқда[3]. Бу борада Малайзияда ҳам
терроризмга қарши курашиш билан бир қаторда, балки
унинг пайдо бўлишининг асослари – диний зиддият,
қашшоқлик, ишсизлик кабиларни бартараф этишга катта
куч сарфлаяпти [4].
2)
иккиламчи профилактика
– ҳуқуқбузарликка мойил
ҳуқуқбузарларни жавобгарликнинг муқаррарлиги ва
айбланувчини топиш эҳтимолининг юқорилиги орқали
жиноий хатти-ҳаракатлардан тийиб туриши лозим.
Шунингдек, жиноятдан жабр кўриши мумкин бўлган
шахсларни ўзларини қандай қилиб ҳимоя қилишини
ўргатиши лозим. Ушбу профилактика тури ўз ичига ҳимоя
ва муҳофазанинг техник воситаларини, масалан, қўриқлаш
тизимини ўрнатиш, бино атрофини ҳимоя иншоотлари
билан ўраш ва ҳ.к.ни ҳам қамраб олади;
3)
учламчи профилактика –
муқаддам судланган
шахсларни қайта ижтимоийлашувини ва улар томонидан
қонуннинг такроран бузилишининг олдини олишни
таъминлаши лозим. Профилактиканинг ушбу босқичида
давлат муассасалари (полиция, суд, турмалар) бир-бири
билан, шунингдек, таълим муассасалари билан узвий
ҳамкорлик қилади ва касбга тайёрлаш ва ўқитиш
муассасаларини тузади.
Шунингдек, 2001 йилда жиноятчиликни профилактика
қилишда манфаатдор давлат ва нодавлат ташкилотлар
билан ҳамкорлик қилиш, уларга амалий ва услубий ёрдам
кўрсатишдан, жиноятчиликка қарши курашиш бўйича
умумий стратегия ишлаб чиқиш ва уни амалга ошириш
мақсадида ГФР Федерал ҳукумати, шу жумладан, ички
ишлар ва адлия вазирликлари ташаббуси билан
“Жиноятчиликни профилактика қилиш бўйича немис
форуми”
қўмитаси
(Deutsches
Forum
fuer
Kriminalpraevention
– DFK) ташкил этилди.
Терроризм билан боғлиқ жиноятларга қарши
курашда Д.М.Минязев жиноий ҳуқуқий чораларни
асосий ва иккиламчи чораларга ажратган ҳолда,
террористик фаолият билан боғлиқ бўлган жиноятлар
билан кураш бўйича асосий чоралар ижтимой
хавфсизликни
таъминловчи,
террористик
ҳаракатларнинг
олдини
олувчи,
фавқулодда
вазиятларда
давлат
бошқаруви
тизимини
мустаҳкамлаш учун шарт-шароитларни яратишга
йўналтирилган чораларни қабул қилишни ўз ичига
олади, деб ёзади[5].
М.А.Ражабова ёзишича, “терроризмнинг ҳар қандай
кўринишига қарши қатъий ва кескин кураш олиб бориш
даврнинг кечиктириб бўлмайдиган талаби. Бунинг учун
терроризм тусидаги қилмишларни жиноят деб таснифлаш
белгиланган ўндан ортиқ халқаро конвенциялардаги
қоидалар талқинига асосланиб, терроризмга қарши
курашда давлатларнинг ўзаро ҳамкорлигини таъминловчи
шартномавий-ҳуқуқий қоидаларнинг ягона тизимини
яратиш ва амалиётда қўллаш чорасини кўриш зарур”[6].
Терроризм билан боғлиқ жиноятларга қарши
курашиш
тизимида
террорчи
шахсини
шаклланишининг олдини олиш муҳим аҳамиятга эга.
Бу борада терроризмга қарши кураш тизимини жиноят
содир этгунга қадар, жиноятолди ва жиноятни содир
этиш
босқичидаги
профилактик
чора-тадбирлар
сингари уч босқичга бўлиш мақсадга мувофиқ.
Жиноятчи-террорчи
шахси
шаклланишининг
жиноят содир этгунга қадар бўлган босқичи
– бу
шахснинг турли террористик, радикал, эстремистик
оқимлар қадриятларига қизиқиш билдирадиган, уларга
“ҳамдард” бўлган ва ҳокимиятга нисбатан салбий
муносабатда
бўлган
(экстремистик
хатти-
ҳаракатларнинг пассив намойиши) давридир.
Ушбу давр терроризм билан боғлиқ жиноятларнинг
олдини олишнинг энг дастлабки даври. Мазкур
босқичда экстремистик ва террорчилик фаолиятини
белгиловчи ташқи омилларга мақсадли таъсир
кўрсатишга мўлжалланган умумий ижтимоий чоралар
муҳим рол ўйнайди. Хусусан, мазкур босқичда
жиноятчи-террорчи шахсга айланиш жараёнининг
олдини олишни қуйидаги йўналишларда амалга
ошириш назарда тутилади:
салбий социал-иқтисодий ва ижтимоий-сиёсий
омилларнинг аҳолига, айниқса, ёшларга бўлган
таъсирини камайтириш;
шахсни қонунга ҳурмат руҳида тарбиялаш, унинг
ҳуқуқий онги ва маданиятини ошириш учун қулай
ижтимоий-иқтисодий, ижтимоий-сиёсий ва ижтимоий-
психологик шарт-шароитларни яратиш;
диннинг ҳақиқий қадриятларини тарғиб қилиш,
ёшларни терроризм ва экстремизм мафкурасига
нисбатан муросасизлик ва уни рад этиш руҳида
тарбиялаш.
Жиноятчи-террорчи
шахсга
айланишнинг
жиноятолди босқичи
– бу шахснинг аҳолининг турли
тоифалари ўртасида экстремистик ғояларни тарғиб
қилишда фаол иштирок этадиган, экстремистларга
воситачилик хизматларини кўрсатадиган, террорчилик
ташкилотлари вакиллари билан фаол алоқада бўлган
пайт
(экстремистик
хатти-ҳаракатларнинг
фаол
намойиши). Ушбу даврда махсус криминологик
тадбирлар ёрдамида шахсга бевосита ва билвосита
экстремистик таъсирни йўқ қилиш назарда тутилади.
Жиноят
содир
этиш
босқичида
эса,
ҳуқубқузарликлар профилактикаси субектларининг
самарали профилактик (превентив) фаолиятини
қўллаш кўзда тутилади. Жиноятчи-террорчи шахси
шаклланишининг криминоген босқичи – бу шахс
қуролли тузилма аъзоси бўлган вақтдир. Ушбу даврда
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
87
шахс террорчилик ҳаракатларини содир этишга
кўмаклашади;
террорчилик
фаолиятини
молиялаштиради; шерикка айланади; террорчиларни
жалб қилиш, кўндириш ёки бошқа одамларни
террорчилик фаолиятига жалб этиш; террорчилик
фаолиятини амалга оширишга оммавий чақиради ёки
терроризмни
оммавий
оқлайди;
террорчилик
фаолиятини амалга ошириш ёки жиноятлардан бирини
амалга
ошириш
учун
машғулотлардан
ўтади;
террорчилик ташкилотини тузади ёки унда иштирок
этади;
террорчилик
ташкилотининг
фаолиятини
ташкил этади; шахсни гаровга олиш ёки жамоат ёки
давлат арбоби, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органи
ходими ёки ҳарбий шахснинг ҳаёти, одил судловни ёки
дастлабки терговни бошқараётган шахснинг ҳаётига
тажовуз қилишда иштирок этади[7].
Жиноят-ҳуқуқий
ва
криминологияга
оид
адабиётларда
жиноятларнинг
олдини
олиш
борасидаги фаолиятнинг уч йўналиши ажратилади: а)
умумий профилактика; б) махсус профилактика; в)
индивидуал профилактика. Хусусан, С.Ю.Богомолов
терроризмни
молиялаштиришга
татбиқан
ушбу
жиноятларнинг
олдини
олишни
терроризмнинг
иқтисодий асосларини уни молиялаштиришга қарши
курашиш
йўли
билан
барбод
этиш
орқали
камайтиришга қаратилган давлат, жамоат, ижтимоий,
махсус ва индивидуал чора-тадбирларни амалга
ошириш сифатида таърифлайди[8].
Шу
билан
бирга
муаллиф
терроризмни
молиялаштиришга қарши курашиш самарадорлигини
оширишнинг
асосий
шарти
сифатида
ҳуқуқни
муҳофаза қилиш органлари ҳамда жамоатчилик
институтларининг ўзаро ҳамкорлигини кўрсатади.
Тадқиқотчи терроризмни молиялаштиришнинг олдини
олишнинг қуйидагича уч босқичли тизим асосида
амалга оширилиши кераклигини таъкидлайди:
а) умумий огоҳлантириш чоралари – ички ва ташқи
таҳдидларнинг
замонавий
ҳолатини,
шунингдек,
ҳокимият учун нодемократик, зўравонлик усулларида
курашишга йўл қўйиб бўлмаслиги ҳақидаги миллий
ғояни шакллантиришга қаратилган тарихий ва маданий
анъаналарни
ҳисобга
олган
ҳолда
ижтимоий,
иқтисодий, сиёсий ва ҳуқуқий ривожланиш воситалари;
б) махсус огоҳлантириш чора-тадбирлари – ушбу
ҳаракатга қарши курашда бевосита иштирок этаётган
барча давлат органларининг ўзаро тезкор ҳамкорлиги
учун
зарур
шарт-шароитлар
яратиш
орқали
террористик
фаолиятни
молиялаштириш
ҳолатларининг бевосита олдини олиш чоралари,
шунингдек, бундай молиялаштириш имкониятига
тўсқинлик
қиладиган
иқтисодий
ва
ҳуқуқий
механизмлар. Терроризмни молиялаштиришга қарши
курашиш
соҳасида
жиноят
қонуни
муҳим
огоҳлантирувчи ва профилактика ўрин эгаллайди;
в) индивидуал
огоҳлантириш
чоралари
–
терроризмга молиявий ёрдам кўрсатишга мойил
бўлган шахслар билан бевосита ишлаш, шу жумладан,
терроризмни молиялаштиришга мойил шахсларни
кузатиш орқали уларнинг бу борадаги фаолиятининг
олдини олиш; террорчилик фаолиятига ва у билан
боғлиқ ҳаракатларга нисбатан муросасизлик руҳини
шакллантириш; жамоат хавфсизлигини таъминлаш
соҳасида жиноят ва ҳуқуқбузарликлар содир этган
шахслар устидан маъмурий назоратни амалга
ошириш;
террорчилик
ҳаракатларини
содир
этганликлари
учун
озодликдан
маҳрум
этиш
жойларида сақланаётган шахслар билан профилактик
ишларни амалга ошириш[9].
И.О.Кошевой эса, терроризмга қарши курашнинг
асосий вазифалари сифатида терроризм мафкурасига
қарши курашиш самарадорлигини тубдан ошириш,
унинг ижтимоий онгга, айниқса ёшлар онгига кириб
боришига
қарши
ишончли
тўсиқларни
қўйиш
зарурлигига эътибор қаратади. Ушбу ишнинг асосий
мақсади
одамларнинг
ҳуқуқий
психологиясини
ўзгартириш, аҳолининг мутлақ кўп қисми ҳудудий,
ижтимоий, диний, маданий ва бошқа ҳар қандай
муаммолар ва қарама-қаршиликларни ҳал қилиш учун
терроризм усулларидан фойдаланиш имконияти
ғоясини рад этишини таъминлаш зарур, деб ёзади[10].
Хусусан,
муаллиф
шу
мақсадда
вояга
етмаганларнинг террорчилик ҳаракатларини тарғиб
қилишда иштирок этишининг олдини олиш борасидаги
умумий профилактика чоралари орасида қуйидаги
асосийларини ажратиб кўрсатади: а) ҳарбий спорт
клублари ҳарбий-ватанпарварлик таълимининг шакли
сифатида
вояга
етмаганларнинг
террорчилик
ташкилотларида иштирок этишининг олдини олишнинг
самарали воситаси бўлиб хизмат қилади; б) ёшларни
мамлакатнинг барча маданий хилма-хиллиги билан
таништирадиган,
ёшлар
ўртасида
толерантлик
муносабатини шакллантириш ва амалга оширишга
қаратилган ҳуқуқий, фалсафий ва ахлоқий жиҳатларга
бағишланган дарслар ўтказиш, зарур бўлса, мактаб
миқёсида алоҳида ўқув курсларини ташкил этиш
муҳим аҳамиятга эга; в) террорчилик ҳаракатлари учун
замин
яратадиган
ва
террористик
фаолиятни
осонлаштирадиган жараёнларга қарши курашиш учун
ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ва ёшлар
жамоатчилиги ўртасида терроризмнинг олдини олиш
ва террорчилик фаолиятини тарғиб қилишга қарши
кураш бўйича очиқ мулоқот олиб бориш мақсадга
мувофиқ[11].
Ж.С.Мухторов
бу
борада
ички
ишлар
органларининг
профилактика
хизматлари
кенг
жамоатчилик билан ҳамкорликда диний экстремизм ва
терроризмни тарғиб қилувчи адабиётлар, аудио ва
видеокассеталар
ҳамда
бошқа
турдаги
материалларнинг республикамизга кириб келиши,
тайёрланиши ва тарқатилишининг олдини олишга
қаратилган чора-тадбирларни амалга оширишни янада
кучайтириши лозимлигини қайд этади[12].
Мамлакатимиз
ҳаётига
оммавий
ахборот
воситалари, ижтимоий тармоқлар ҳамда замонавий
ахборот коммуникация технологиялари кенг жорий
этилиши
муносабати
билан
бу
йўналишда
профилактик чора-тадбирларни ташкил этиш ҳам
муҳим аҳамият касб этади. Хусусан, С.К.Бадамшин
таъкидлаганидек,
электрон
ёки
ахборот-
телекоммуникация тармоқларидан фойдаланган ҳолда
содир этилган террорчилик жиноятларининг олдини
олиш
бўйича
чора-тадбирлар
тизимини
ривожлантиришнинг устувор йўналишлари асосланган:
1) халқаро ҳамкорликни кучайтириш, шу жумладан
зарур
ҳуқуқий
воситаларни
бирлаштириш,
огоҳлантирувчи чораларни биргаликда режалаштириш
ва мувофиқлаштирган ҳолда амалга ошириш (биринчи
навбатда, халқаро терроризм ташкилотлари ва
Интернет соҳасидаги жиноий фаолликни бартараф
қилиш);
2) фуқароларни терроризм ва экстремистик
мафкуранинг тарқалиш шартлари, ижтимоий ва
ҳуқуқий оқибатлари тўғрисида хабардор қилиш орқали
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
88
ижтимоий онгга таъсир қилиш билан боғлиқ
профилактика ишларини такомиллаштириш;
3) ахборот технологияларини, шу жумладан
электрон
ва
ахборот-телекоммуникация
тармоқларининг имкониятларини қўллаш орқали
бундай таъсирни фаоллаштириш ва кенгайтириш;
4) бундай ҳаракатларнинг амалга оширилишига
тўсқинлик қиладиган техник ва технологик тадбирлар
тизимини шакллантириш, шунингдек уларни аниқлаш
ва исботлашни соддалаштириш[13].
Терроризм билан боғлиқ жиноятларни содир
этишда электрон ёки ахборот-телекоммуникация
тармоқларидан
фойдаланишни
криминалистик
аҳамиятига қараб иккига бўлиш мумкин – жиноий-
ҳуқуқий ва криминалистик.
Терроризм билан боғлиқ жиноятларнинг биринчи
гуруҳида бундай тармоқлардан фойдаланиш уларнинг
объектив томонини тўғридан-тўғри амалга ошириш
учун хос бўлган ҳаракатлардан иборат (террорчилик
фаолиятини амалга оширишга ошкора даъват қилиш,
террорчилик фаолиятини амалга ошириш мақсадида
ўқувдан ўтиш). Бунда қилмиш бевосита электрон ёки
ахборот-коммуникация тармоқлари, шу жумладан
Интернетдан фойдаланган ҳолда содир этилади.
Терроризм билан боғлиқ жиноятларнинг иккинчи
гуруҳига электрон ёки ахборот-телекоммуникация
тармоқларидан фойдаланиш одатий бўлмаган, аммо
амалда уларга тайёргарлик кўриш ва (ёки) ўзларининг
объектив томонини амалга ошириш жараёнида
ёрдамчи
(таъминотий)
ҳаракатларини
амалга
оширишда юз бериши мумкин бўлган ижтимоий
хавфли ҳаракатлар киради.
Террористик
жиноятларнинг,
шу
жумладан
электрон
ёки
ахборот-телекоммуникация
тармоқларидан фойдаланган ҳолда содир этиладиган
жиноятларнинг олдини олиш, халқаро ва миллий
даражада режалаштирилган, амалга ошириладиган ва
назорат қилинадиган барча давлат ва ҳокимият
органлари, ташкилотлар ва бошқа муассасаларнинг
келишилган
иштирокида
ҳуқуқий,
ташкилий,
техникавий ва бошқа тадбирларнинг ягона тизимини
ташкил қилиши керак.
Электрон
ёки
ахборот-телекоммуникация
тармоқларидан фойдаланган ҳолда содир этиладиган
терроризм билан боғлиқ жиноятларнинг олдини олиш
қуйидаги устувор йўналишларда амалга оширилиши
мақсадга мувофиқ:
ушбу соҳада халқаро ҳамкорликни, шу жумладан,
зарур ҳуқуқий воситаларни мувофиқлаштириш, олдини
олиш чораларини биргаликда режалаштириш ва
мувофиқлаштириш бўйича, биринчи навбатда, халқаро
террористик
ташкилотлари
ва
жамоаларининг
интернет-макондаги
жиноий
фаоллигига
қарши
курашиш соҳасидаги алоқаларни кенгайтириш;
фуқароларни
террористик
ва
экстремистик
мафкура тарқалишининг шароитлари ва ижтимоий-
ҳуқуқий оқибатлари тўғрисида хабардор қилиш орқали
ижтимоий онгга таъсир қилиш билан боғлиқ
профилактика ишларини такомиллаштириш;
ахборот технологияларини, шу жумладан электрон
ва
ахборот-телекоммуникация
тармоқларининг
имкониятларини қўллаш орқали бундай таъсирни
фаоллаштириш ва кенгайтириш;
бундай ҳаракатларнинг амалга оширилишига
тўсқинлик қиладиган, шунингдек уларни аниқлаш ва
исботлашни соддалаштирадиган техник ва технологик
тадбирларни шакллантириш ва доимий равишда
такомиллаштириш[14].
Шунингдек, адабиётларда озодликдан маҳрум этиш
жойларидан озод қилинган ва терроризм билан боғлиқ
жинояти учун тугатилмаган ёки олиб ташланмаган
судланганлиги мавжуд бўлган шахслар устидан
маъмурий назорат самарадорлигига алоҳида эътибор
қаратилади. Бунда мазкур тоифа назорат остидаги
шахснинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган
ҳолда, маъмурий назоратни амалга оширишда фақат
чекловлар ва тақиқлардан фойдаланиш унинг
тузатилишига тўлиқ эришишга имкон бермайди.
Маъмурий назоратни амалга оширишнинг муҳим ва
ажралмас қисми сифатида илғор ва замонавий
тарбиявий усуллардан фойдаланиш зарур. Назорат
остидаги шахсни ижтимоийлаштириш учун доимий
равишда ички ишлар органлари бўлинмаларига диний
ақидапарастлик ғояларига қарши курашишда чуқур
билимга эга психолог-мутахассислар ва турли дин
вакилларини жалб қилиш зарур[15].
Назорат остидаги шахс билан олиб бориладиган
тарбиявий ишда унинг режалаштирилаётган ёки
тайёрланалаётган
террорчилик
хусусиятидаги
жиноятлар, шунингдек уларни содир этилишига ёрдам
берадиган
шахслар
тўғрисида
тезкор
муҳим
маълумотларга эга бўлиши мумкинлигини ҳар доим
ҳисобга олиш керак. Келгусида бу, ушбу соҳадаги
қонунчиликни тартибга солишда кўриб чиқилаётган
соҳада, тезкор-қидирув тадбирларини қўллашга катта
эътибор берган ҳолда, жиноий қидирув ходимларига
ҳуқуқ ва мажбуриятлар катта ҳажмининг тақдим
этилишига ёрдам беради[16].
Юқоридагилар асосида,
терроризм билан боғлиқ
жиноятларнинг
олдини
олиш
–
бу
мазкур
жиноятларни содир этиш учун шароит яратадиган
омилларни бартараф этишга қаратилган умумий,
махсус,
якка
тартибдаги
ва
виктимологик
профилактика тадбирлари мажмуи.
Ўзбекистон Республикасининг 2014 йил 14 майдаги
“Ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
тўғрисида”
Қонунида ҳам ушбу профилактик чора-тадбирларнинг
мазмуни белгилаб берилган. Мазкур жиноятларнинг
олдини олиш чоралари ўз ичига давлат органлари ва
жамоат ташкилотлари томонидан қонуний хулқ-
атворли шахсни шакллантириш учун шарт-шароитлар
яратиш; жиноятларнинг эрта профилактикаси бўйича
ихтисослашган
ва
ихтисослашмаган
субъектлар
томонидан ғайриҳуқуқий хатти-ҳаракатга эга бўлган
ёшларни қайта ижтимоийлаштириш кабиларни қамраб
олади.
Бунда терроризм билан боғлиқ жиноятларга қарши
курашишнинг
умумий чоралари
– бу мамалкатда ички
сиёсий вазиятни яхшилашга, давлат чегарасини
мустаҳкамлашга қаратилган чора-тадбирлар мажмуи;
ишсизликни камайтириш, янги иш ўринлари яратиш;
ишлаб
чиқаришни
ривожлантириш;
ёшларнинг
тадбиркорлик
фаолиятини
ривожлантиришга
кўмаклашиш; ёшларга қўшимча таълим бериш
тармоғини ривожлантириш; ёшларни террочилик
ташкилотларга
жалб
қилиш
жараёнига
қарши
курашиш; фуқаролар таълим олаётган хорижий диний
марказларнинг
педагогик
фаолияти
тегишли
экспертизасини ўтказиш; террорчи ва экстремистик
йўналишдаги
жамоаларга
қарши
курашувчи
бўлинмаларнинг
моддий-техник
базасини
мустаҳкамлаш; жиноят қонунчилиги ва терроризмга
қарши кураш тизимини такомиллаштириш. Ушбу
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
89
чоралар йирик, узоқ муддатли турларини қамраб
олади
ҳамда
жамиятнинг
ва
унинг
барча
институтларининг жиноятчиликка қарши иммунитетини
мустаҳкамлайди.
Терроризм билан боғлиқ жиноятларга қарши
курашишнинг
махсус чоралари
– бу террорчилик
йўналишидаги жамоалар вакиллари ва ноқонуний
қуролли гуруҳлар аъзоларини аниқлашга қаратилган
чора-тадбирлар
мажмуи;
экстремистик,
радикал
қадриятлар,
қарашларни
тарғиб
қилувчи
ташкилотларнинг фаолиятини тугатиш; террорчилик
фаолиятни амалга оширишга даъват этадиган
шахсларни
жавобгарликка
тортиш
ҳолатларини
оммавий
ахборот
воситалари
орқали
ёритиш;
мансабдор шахслар томонидан мансаб ваколатини
суиистеъмол
қилиш
ва
хизмат
вазифасини
суиистеъмол қилиш ҳолатларини аниқлаш ва уларга
барҳам
бериш,
терроризм
фаолиятини
молиялаштиришнинг ташқи ва ички манбаларини йўқ
қилиш; хорижий диний ташкилотлар ва нодавлат
нотижорат ташкилотларининг жамоат ва диний
бирлашмаларга кўрсатадиган молиявий ва бошқа
ёрдам кўрсатишни таъқиқлаш ёпиш.
Терроризм билан боғлиқ жиноятларга қарши
курашнинг
якка тартибдаги профилактик
чоралари
–
бу қонунларга ҳурмат руҳи ва ҳуқуққа мос хулқ-
атворини шакллантиришга қаратилган чора-тадбирлар
мажмуи; диннинг ҳаққоний қадриятларини тарғиб
қилиш; энг яхши халқ анъаналари ва урф-одатлари
асосида шахсни тарбиялаш, ёшларни ватанпарварлик,
инсонпарварлик, терроризмга муросасизлик ва бундай
мафкурадан воз кечишга мослаштириб тарбиялаш
кабилардан иборат.
Адабиётлар рўйхати:
1.
Рустамбоев М.Х. Ўзбекистон Республикаси
Жиноят кодексига шарҳлар. Махсус қисм. - Тошкент:
Илм-зиё, 2006. - 18 б. (Rustamboev M.H. Comments to
the Criminal Code of the Republic of Uzbekistan. Special
part. - Tashkent: science, 2006. - 18 p.)
2.
Неъматов
Ж.А.
Уголовно-правовые
и
криминологические
проблемы
борьбы
с
транснациональной организованной преступностью:
Дисс. ... докт. юрид. наук. – Ташкент: ТГЮИ, 2008. – С.
220. (Neymatov J. A. Criminal-legal and criminological
problems of combating transnational organized crime:
Diss. ... doctor. the faculty of law. sciences'. - Tashkent:
TSIL, 2008. - P. 220.)
3.
Махсус
“www.polizei-beratung.de”
Интернет-
порталида ушбу дастур тўғрисида батафсил маълумот
келтирилган. (Special "www.polizei-beratung.de" the In-
ternet portal provides detailed information about this pro-
gram.)
4.
Коробеев А.И., Дремлюга Р.И. Криминологиче-
ская характеристика терроризма в Малайзии // Crimi-
nology Journal of Baikal National University of Economics
and Law.
– 2014. – № 4. – P.151-161. (Korobeev A. I.,
Dremlyuga R. I. Criminological characteristics of terrorism
in Malaysia // Criminology Journal of Baikal National Uni-
versity of Economics and Law.
– 2014. – № 4. – P.151-
161.)
5.
Минязев
Д.М.
Ответственность
за
террористическую деятельность в уголовном праве
России (теоретические аспекты): Автореф. дисс. ...
канд. юрид. наук. – М., 2010. – С. 13. (Minyazev D. M.
Responsibility for terrorist activity in the criminal law of
Russia (theoretical aspects): autoref. Diss. ... Cand. the
faculty of law. sciences'. - M., 2010. - P. 13.)
6.
Ражабова
М.А. Диний
экстремизм
ва
терроризмга қарши кураш муаммолари. Монография.
Масъул муҳаррир: проф. Ж.Тошқулов. – Тошкент:
Ўзбекистон, 2003. – Б.19
7.
Бучаев С.М. Криминологические проблемы про-
тиводействия процессу становления личности пре-
ступника-террориста: Дисс. … канд. юрид. наук. –
Грозный, 2019. – С. 67. (Buchaev S. M. Criminological
problems of counteraction to the process of becoming a
criminal-terrorist personality: Diss. ... cand. the faculty of
law. sciences'. - Grozny, 2019. - P. 67.)
8.
Богомолов С.Ю. Ответственность за финанси-
рование терроризма: уголовно-правовое и криминоло-
гическое исследование: Автореф. дисс. ... канд. юрид.
наук. – Н.Новгород, 2017. – С. 9. (Bogomolov S. Yu.
Responsibility for the financing of terrorism: criminal law
and criminological research: autoref. Diss. ... Cand. the
faculty of law. sciences'. - N. Novgorod, 2017. - P. 9.)
9.
Богомолов С.Ю. Ответственность за финанси-
рование терроризма: уголовно-правовые и криминоло-
гическое исследование: дисс. … канд. юрид. наук. –
Нижний Новгород, 2017. – С.27-28. (Bogomolov S. Yu.
Responsibility for the financing of terrorism: criminal law
and criminological research: Diss. ... kand. the faculty of
law. sciences'. - Nizhny Novgorod, 2017. - Pp. 27-28.)
10.
Кошевой И.О. Криминологические и уголовно-
правовые проблемы борьбы с содействием террори-
стической деятельности: Автореф. дисс. ... канд. юрид.
наук. – М.: ИМПЭИ, 2011. – С.8-9. (Koshevoy I. O. Crim-
inological and criminal-legal problems of the fight against
the promotion of terrorist activities: autoref. Diss. ... Cand.
the faculty of law. sciences'. - Moscow: IMPEI, 2011. - P.
8-9.)
11.
Кошевой И.О. Криминологические и психологи-
ческие аспекты вовлечения молодёжи в террористиче-
скую деятельность// Право и жизнь. – 2011. – №154(4).
(Koshevoy I. O. Criminological and psychological aspects
of youth involvement in terrorist activities / / Law and life. -
2011. - No. 154(4).)
12.
Мухторов
Ж.С.
Ички
ишлар
идоралари
профилактика хизматлари томонидан жиноятларнинг
олдини олишни таъминлаш: Юрид. фан. номз. ... дисс.
– Тошкент: ЎзР ИИВ Академияси, 2009. – Б.64.
(Mukhtarov J.S. Provision of prevention of crimes by the
services of profiling internal affairs bodies: PhD. ... disse. -
Tashkent: Academy of MIA of Uzbekistan, 2009.
– P. 64.)
13.
Бадамшин С.К. Преступления террористической
направленности, совершаемые с использованием
электронных
или
информационно-
телекоммуникационных сетей: уголовно-правовая и
криминологическая характеристика: Автореф. дисс. ...
канд. юрид. наук. – М.: РААН, 2018. (Badamshin S. K.
Crimes of a terrorist orientation committed with the use of
electronic or information and telecommunication networks:
criminal-legal and criminological characteristics: autoref.
Diss. ... Cand. the faculty of law. sciences'. - Moscow:
RAAN, 2018.)
14.
Бадамшин С.К. Преступления террористической
направленности, совершаемые с использованием
электронных
или
информационно-
телекоммуникационных сетей: уголовно-правовая и
криминологическая характеристика: Автореф. дисс. ...
канд. юрид. наук. – М.: РААН, 2018. (Badamshin S. K.
Crimes of a terrorist orientation committed with the use of
electronic or information and telecommunication networks:
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
90
criminal-legal and criminological characteristics: autoref.
Diss. ... Cand. the faculty of law. sciences'. - Moscow:
RAAN, 2018.)
15.
Кириллов С.И., Овсянников В.А. Администра-
тивный надзор в системе предупреждения преступле-
ний террористического характера // Вестник Россий-
ского университета кооперации. – 2019. –№2(36). –
С.135-137. (Kirillov S. I., Ovsyannikov V. A. Administrative
supervision in the system of prevention of terrorist crimes /
/ Bulletin of the Russian University of cooperation. - 2019.
- No. 2 (36). - Pp. 135-137.)
16.
Кашкина Е.В., Репьев А.Г. Негласный метод
осуществления административного надзора за лица-
ми, освобожденными из мест лишения свободы, как
специальный принцип данного института // Проблемы
правоохранительной деятельности. 2016. № 4. С. 42–
46. (Kashkina E. V., repyev A. G. Unspoken method of
administrative supervision of persons released from pris-
on, as a special principle of this Institute / / Problems of
law enforcement. 2016. No. 4. Pp. 42-46.)
D.D.Valijonov,
The lecturer of the Tashkent State University of
Law
ISSUES OF INTERNATIONAL COOPERATION OF THE
PROSECUTORS’ OFFICE OF THE REPUBLIC OF
UZBEKISTAN IN THE FRAMEWORK OF INTERACTION
WITH INTERNATIONAL ORGANIZATIONS
Abstract:
the article focuses on the issues of interna-
tional cooperation on provision of legal assistance in crim-
inal sphere, such as extradition. Besides that, the article is
dedicated to the matters concerning the cooperation of
Prosecutor′s Office in terms of fighting against crime with
regional international organizations.
Keywords:
international cooperation, legal assistance,
criminal prosecution, extradition, regional organizations.
Аннотация:
в статье рассмотрены вопросы меж-
дународного сотрудничества органов прокуратуры по
оказанию правовой помощи в уголовной сфере. Кроме
этого, данная статья посвящена вопросам взаимодей-
ствия органов прокуратуры по борьбе с преступностью
в рамках региональных международных организаций.
Ключевые слова:
международное сотрудниче-
ство, правовая помощь, органы прокуратуры, регио-
нальные организации.
Аннотация:
ушбу мақолада жиноятчиликка қарши
кураш соҳасида прокуратура органларининг халқаро
ҳамкорлиги ва иштироки масалалалари ёритилган.
Шунингдек, мақолада шахсни жиноий жавобгарликка
тортиш учун ушлаб беришнинг процессуал жиҳатлари-
га ҳам тўхталиб ўтилган.
Калит сўзлар:
халқаро ҳамкорлик, ҳуқуқий ёрдам,
прокуратура органлари, минтақавий халқаро ташки-
лотлар.
Introduction.
It should be noted that the annual in-
crease in the volume of mutual legal assistance provided
by the CIS (Commonwealth of Independent States) mem-
ber states and the SCO (Shanghai Cooperation Organiza-
tion) on criminal prosecution and extradition of individuals
- is objective reality, a consequence of the expanding in-
teraction of law enforcement agencies of the participating
states of these organizations.
In addition, the active development of this area of co-
operation in recent years, as well as the improvement of
international legal norms and domestic legislation in the
criminal process, objectively determine the urgent need to
improve the institution of extradition, prosecution and other
forms of legal assistance in criminal matters, and at the
law enforcement level. It should be noted that the agree-
ments of states on extradition are aimed at ensuring the
inevitability of punishment of persons for whom there is
evidence of their crimes [1].
The responsibility for carrying out extradition inspec-
tions for the uniform execution of laws is vested in territo-
rial prosecutors, or rather senior assistants and assistant
prosecutors on international legal issues in Tashkent, the
Republic of Karakalpakstan and oblasts.
Upon receipt of a message from a supervised internal
affairs div about the detention of a person sought by the
competent authorities of a foreign country, the prosecutor
or investigator of the prosecutor's office, having estab-
lished his identity, fills in a 24-hour period from the mo-
