ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
42
И
.
Эргашев
,
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
СОЛИҚ
НАЗОРАТИ
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
СОЛИҚ
МАЪМУРЧИЛИГИНИНГ
МУҲИМ
КЎРСАТКИЧИ
СИФАТИДА
Аннотация
:
мазкур
мақолада
солиқ
назорати
шакллари
ва
услубларини
такомиллаштириш
солиқ
маъмурчилигининг
муҳим
кўрсаткичи
сифатида
назарий
-
амалий
жиҳатлари
тадқиқ
этилган
.
Солиқ
қонунчилигини
такомиллаштириш
бўйича
таклифлар
берилган
.
Калит
сўзлар
:
солиқ
тизими
,
солиқ
юки
,
солиқлар
турлари
,
солиқ
ислоҳоти
,
солиқ
концепцияси
,
солиқ
маъмуриятчилиги
,
солиқ
тўлови
,
мажбурий
тўловлар
.
Аннотация
:
в
данной
статье
показаны
существую
-
щие
недостатки
налоговой
системы
,
в
частности
,
вы
-
сокий
уровень
налоговой
нагрузки
,
наличие
многих
видов
налогов
,
которые
создают
необходимость
ре
-
форм
в
этой
отрасли
.
Поэтому
разработан
проект
кон
-
цепции
налоговой
системы
и
раскрыты
ее
сущность
.
Ключевые
слова
:
налоговая
система
,
налоговая
нагрузка
,
виды
налогов
,
налоговая
реформа
,
налого
-
вая
концепция
,
налоговая
администрация
,
налоговые
и
обязательные
платежи
.
Annotation
: this article shows existing shortcomings
of tax system, in particular, high level of tax burden, avail-
ability of many types of taxes, etc., which make the need
for reforms in this sector. Therefore, a draft concept of tax
system was developed.
Keywords:
tax system, tax burden, types of taxes, tax
reform, tax concept, tax administration, tax and mandatory
payments.
Маълумки
,
мамлакатимизни
модернизация
ва
ислоҳ
этиш
шароитида
юридик
жавобгарликни
назарий
ва
амалий
жиҳатдан
тадқиқ
этиш
долзарб
вазифалардан
биридир
.
Сўнгги
йилларда
мамлакатимизда
бозор
иқтисодиёти
муносабатларининг
шаклланиши
ва
ривожланиши
шароитида
солиқ
солиқ
маъмурчилигини
такомиллаштириш
алоҳида
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Маълумки
,
сўнгги
йилларда
мамлакатимизда
иқтисодиётнинг
барқарор
ўсиши
ва
унда
таркибий
ўзгаришлар
,
модернизациялашни
таъминлаш
,
унинг
энг
муҳим
тармоқларини
техник
ва
технологик
жиҳатдан
янгилаш
,
солиқ
сиёсатини
янада
эркинлаштириш
борасида
изчил
ишлар
амалга
оширилмоқда
.
Солиқ
маъмуриятчилиги
сифати
ва
самарадорлигини
яхшилаш
,
солиқ
юкини
камайтириш
,
солиққа
тортиш
базасини
ҳисоблаш
жараёнини
соддалаштириш
,
ягона
базадан
ундириладиган
солиқ
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
унификация
қилиш
масалалари
билан
биргаликда
амалдаги
солиқ
қонунчилигини
танқидий
ўрганиш
ва
таҳлил
қилиш
,
ҳуқуқни
қўллашда
ортиқча
ва
мураккаб
нормаларни
бартараф
этиш
,
шунингдек
солиқ
қонунчилиги
барқарорлигини
таъминлаш
бўйича
тадбирларни
ҳам
амалга
ошириш
лозим
бўлади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2017
йил
7
февралдаги
ПФ
–4947-
сон
Фармони
билан
тасдиқланган
2017
˗
2021
йилларда
Ўзбекистон
Республикасини
ривожлантиришнинг
бешта
устувор
йўналиши
бўйича
Ҳаракатлар
стратегиясининг
“
Иқтисодиётни
янада
ривожлантириш
ва
либераллаштириш
”
деб
номланган
учинчи
йўналишида
кўрсатилган
чора
-
тадбирларни
рўёбга
чиқариш
учун
солиқ
юкини
камайтириш
ва
солиққа
тортиш
тизимини
соддалаштириш
сиёсатини
давом
эттириш
,
солиқ
маъмуриятчилигини
такомиллаштириш
ва
тегишли
рағбатлантирувчи
чораларни
кенгайтириш
бўйича
чора
-
тадбирлар
белгиланган
[1].
2017–2021
йилларда
Ўзбекистон
Республикасини
ривожлантиришнинг
бешта
устувор
йўналиши
бўйича
Ҳаракатлар
стратегиясидаги
солиқ
солиш
тизимини
изчиллик
билан
соддалаштириш
,
солиқ
солинадиган
базани
кенгайтириш
орқали
солиқ
юкини
пасайтириш
каби
вазифалар
ижроси
юзасидан
,
шунингдек
солиқ
маъмуриятчилигининг
замонавий
услубларини
жорий
этиш
,
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларнинг
йиғилувчанлигини
ошириш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2017
йил
18
июлда
“
Солиқ
маъмуриятчилигини
тубдан
такомиллаштириш
,
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларнинг
йиғилувчанлигини
ошириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
ПФ
–5116-
сон
Фармони
қабул
қилинди
[2].
Мазкур
Фармон
билан
“
Давлат
солиқ
хизмати
органлари
фаолияти
ва
солиқ
маъмуриятчилигининг
самарадорлигини
ошириш
бўйича
”
чора
-
тадбирлар
дастури
тасдиқланди
.
Назарда
тутилган
тадбирларни
ўз
вақтида
ва
самарали
амалга
ошириш
ҳамда
солиқ
маъмуриятчилиги
ва
солиққа
тортишнинг
замонавий
усулларини
,
солиқларнинг
тўлиқ
йиғилувчанлиги
ва
бюджетга
ўз
вақтида
тушиши
устидан
самарали
назорат
механизмларини
жорий
этиш
орқали
солиқ
-
бюджет
сиёсатини
янада
такомиллаштириш
,
бюджет
жараёни
шаффофлиги
даражасини
ошириш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2018
йил
13
февралдаги
“
Солиқ
қонунчилигини
тубдан
такомиллаштириш
бўйича
ташкилий
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
ПФ˗
5214-
сон
фармойиши
қабул
қилинган
бўлиб
,
ушбу
фармойишда
солиқларнинг
йиғилувчанлиги
даражасини
ошириш
,
Давлат
бюджети
ва
давлат
мақсадли
жамғармаларига
солиқ
ва
йиғимларнинг
тўлиқ
ҳажмда
тушишини
таъминлаш
,
солиққа
тортилишдан
бўйин
товлаш
имкониятини
истисно
қилиш
асосий
йўналишлардан
бири
сифатида
белгилаб
берилди
.
Шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2017
йил
29
декабридаги
“
Ўзбекистон
Республикасининг
2018
йилги
асосий
макроиқтисодий
кўрсаткичлари
прогнози
ва
Давлат
бюджети
параметрлари
тўғрисида
”
ги
ПҚ
–3454-
сон
қарори
ҳамда
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Солиқ
ва
бюджет
сиёсатининг
2018
йилга
мўлжалланган
асосий
йўналишлари
қабул
қилинганлиги
муносабати
билан
ўзбекистон
республикасининг
айрим
қонун
ҳужжатларига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
”
ги
Қонуни
қабул
қилинди
.
Биргина
мазкур
Қонун
асосида
бир
нечта
қонунлар
,
шу
жумладан
Солиқ
кодексининг
47
та
моддасига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритилди
.
Қайд
этиб
ўтишимиз
керакки
,
мамлакатимизни
янгилаш
ва
модернизация
қилиш
шароитида
солиқ
соҳасидаги
ислоҳотларни
амалга
ошириш
ва
солиқ
муносабатларини
такомиллаштириш
,
солиқ
назоратининг
шакллари
ва
уларнинг
амал
қилиш
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
43
ҳолатини
илмий
таҳлил
қилиш
муҳим
ва
долзарб
муаммоли
масалалардан
бири
бўлиб
ҳисобланади
.
Солиқ
назорати
давлат
ва
жамият
ҳаётида
жуда
муҳим
ўрин
тутади
,
чунки
унинг
воситасида
давлат
олдида
турган
иқтисодий
ва
ижтимоий
-
маданий
вазифаларнинг
бажарилишини
таъминлаш
учун
зарур
бўлган
моддий
-
молиявий
ресурслар
жамланади
,
ялпи
ички
маҳсулотнинг
зарур
қисми
давлат
ва
жамият
эҳтиёжлари
учун
ажратилади
.
Солиқ
назорати
мамлакатдаги
назорат
тизимининг
ажралмас
таркибий
қисми
бўлиб
ҳисобланади
ва
шу
сабабли
солиқ
қонунларига
риоя
этилишига
эришишни
таъминлаш
қонунчиликни
мустаҳкамлаш
,
ҳуқуқ
тартиботига
риоя
этилишига
эришишни
англатади
.
Солиқ
назорати
ҳуқуқий
тизимнинг
ажралмас
таркибий
қисми
сифатида
адолат
,
демократия
каби
тамойилларга
амал
қилади
.
Рус
олимларидан
Л
.
Миронованинг
фикрига
кўра
,
солиқ
назорати
давлат
солиқ
сиёсатини
амалга
оширишга
ваколатли
бўлган
органлар
томонидан
солиқ
тўловчиларнинг
солиқ
қонунчилигига
амал
қилишлари
устидан
контрол
функциясини
амалга
оширилишида
намоён
бўлади
[3].
Солиқ
назоратининг
асосий
вазифаси
-
белгиланган
солиқ
ва
йиғимларни
ўз
вақтида
,
белгиланган
ҳажмда
йиғилишини
таъминлаш
йўли
билан
давлат
бюджети
даромадларини
шакллантиришдан
иборат
[4].
Солиқ
тўловчилар
фаолиятини
назорат
қилишда
солиқ
тўловчилар
томонидан
тақдим
этилаётган
маълумотлар
,
ўтган
йиллардаги
маълумотлар
,
статистик
маълумотлар
асосида
солиқ
тўловчиларнинг
солиқ
ва
мажбурий
тўловлари
устидан
мониторинг
олиб
бориш
талаб
этилади
.
Мазкур
вазифани
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
ҳузуридаги
маъмурий
ва
молиявий
назорат
комиссиялари
ва
қўмиталари
ҳамда
назорат
қилувчи
органлар
фаолиятини
мувофиқлаштириш
бўйича
Республика
кенгашининг
аъзолари
хусусан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Солиқ
қўмитаси
,
Молия
вазирлиги
,
Марказий
банк
ва
бошқалар
давлат
назорати
субъектлари
ҳисобланади
.
Иқтисодчи
олимлар
Б
.
Тошмуродова
ва
С
.
Элмирзаевлар
фикрига
кўра
солиқ
назорати
деганда
давлат
солиқ
органларининг
солиқ
тўловчилар
фаолиятини
ўрганишга
қаратилган
фаолияти
ва
бу
борада
уларнинг
амалга
оширадиган
ишлари
тушунилади
[5].
Бунда
солиқ
назорати
солиқ
тўловчиларнинг
амалдаги
солиқ
қонунчилигига
риоя
қилиш
даражасини
ўрганишга
,
солиқ
ҳуқуқбузарликларига
қарши
курашишга
қаратилади
.
И
.
Завалишина
солиқ
назоратига
“
Солиқ
назорати
–
давлат
солиқ
хизмати
органларининг
солиқ
қонунчилиги
бажарилиши
,
пенсия
ва
бошқа
мажбурий
тўловларнинг
(
жумладан
,
пенсия
ажратмаларини
)
бюджет
ва
бюджетдан
ташқари
(
жумладан
,
Пенсия
жамғармасига
)
тўлиқ
ва
ўз
вақтида
ундирилишини
таъминлашдан
иборат
”
деб
таъриф
беради
[6].
Солиқ
назорати
ўқув
қўлланмасида
“
Солиқ
назорати
–
солиққа
тортиладиган
субъектлар
ва
объектларни
ҳисобга
олишнинг
,
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
риоя
этилишини
,
солиқларнинг
,
Ўзбекистон
Республикаси
Молия
вазирлиги
ҳузуридаги
Бюджетдан
ташқари
Пенсия
ва
Республика
йўл
жамғармаларига
мажбурий
тўловларнинг
тўғри
ҳисоблаб
чиқарилиши
,
тўлиқ
ва
ўз
вақтида
тўланишини
назорат
қилишдан
иборат
”
деб
таъриф
берилган
[7].
Г
.
Г
.
Нестеровнинг
фикрича
,
кенг
маънода
солиқ
назорати
тушунчаси
ваколатли
органларни
барча
фаолият
доирасини
(
солиқ
тўловчиларни
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
,
солиқ
ҳисоби
,
солиқ
текширувлари
,
шу
билан
бирга
,
солиқларни
ундириш
билан
боғлиқ
назорат
қилувчи
органлар
фаолияти
ҳам
)
қамраб
олади
[8].
Шу
билан
бир
қаторда
,
тор
маънода
солиқ
назора
-
ти
ваколатли
органлар
томонидан
бевосита
ўтказила
-
диган
текширишларни
англатади
.
Ўзбекистон
Республикаси
давлат
солиқ
хизмати
органлари
тизимини
мамлакатдаги
назорат
тизиминининг
ажралмас
таркибий
қисми
бўлиб
ҳисобланади
ва
шу
сабабли
солиқ
қонунларига
риоя
этилишига
эришишни
таъминлаш
қонунчиликни
мустаҳкамлаш
,
ҳуқуқ
тартиботга
риоя
этилишига
эришишни
амалга
оширади
.
Солиқ
назоратини
такомиллаштириш
,
уни
тўлаш
интизомига
қаттиқ
риоя
қилиш
,
солиқ
қонунбузарлигига
йўл
қўймаслик
,
солиқ
тўловчилар
ва
солиқ
органлари
ходимларининг
маънавиятини
юксалтириш
корхоналарнинг
иқтисодий
фаолиятини
таъминлашда
муҳим
омиллардан
саналади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Давлат
солиқ
хизмати
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
2-
моддасида
солиқ
назорати
тушунчасига
таъриф
берилган
бўлиб
,
унга
кўра
солиқ
назорати
солиқ
тўловчиларни
,
солиқ
солиш
объектларини
ва
солиқ
солиш
билан
боғлиқ
объектларни
ҳисобга
олиш
,
шунингдек
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
риоя
этилишини
назорат
қилишнинг
ягона
тизимидан
иборат
.
Шунингдек
,
мазкур
модданинг
2-
қисмига
мувофиқ
Солиқ
назорати
давлат
солиқ
хизмати
органлари
томонидан
солиқ
тўловчиларни
,
солиқ
солиш
объектларини
ва
солиқ
солиш
билан
боғлиқ
объектларни
,
бюджетга
ва
давлат
мақсадли
жамғармаларига
тушаётган
тушумларни
ҳисобга
олиш
,
солиқ
текширувлари
воситасида
ҳамда
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларида
назарда
тутилган
бошқа
шаклларда
амалга
оширилади
.
Мазкур
таърифдан
келиб
чиққан
ҳолда
айтишимиз
мумкинки
,
солиқ
назорати
орқали
солиқ
тўловчиларнинг
ва
давлат
солиқ
органлари
ходимларининг
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ва
қонуности
ҳужжатларига
қай
даражада
амал
қилинаётганлиги
назорат
қилинади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2010
йил
21
майдаги
“
Давлат
солиқ
хизмати
органлари
фаолиятини
ҳуқуқий
тартибга
солишни
янада
такомиллаштириш
тўғрисида
”
ги
98-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
“
Ўзбекистон
Республикаси
Давлат
солиқ
қўмитаси
тўғрисида
”
ги
низомига
кўра
Давлат
солиқ
қўмитасининг
асосий
вазифаларига
давлат
солиқ
сиёсатини
амалга
ошириш
ва
солиқ
қонунчилигига
,
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларнинг
тўғри
ҳисобланишига
,
тўлиқ
ва
ўз
вақтида
тўланишига
риоя
қилиниши
юзасидан
таъсирчан
назоратни
таъминлашдир
.
Бугунги
кунда
солиқ
назорати
қуйидаги
шаклларда
амалга
оширилади
:
солиқ
тўловчиларни
ҳисобга
олиш
;
солиқ
солиш
объектларини
ва
солиқ
солиш
билан
боғлиқ
объектларни
ҳисобга
олиш
;
бюджетга
ва
давлат
мақсадли
жамғармаларига
тушаётган
тушумларни
ҳисобга
олиш
;
камерал
назорат
;
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
44
нақд
пул
тушумлари
келиб
тушишининг
хронометражи
;
хўжалик
юритувчи
субъектлар
ходимларининг
ҳисоботдаги
ва
ҳақиқий
сонининг
мувофиқлиги
юзасидан
мониторинг
;
солиқ
текширувлари
;
фискал
хотирали
назорат
-
касса
машиналарини
қўллаш
;
акциз
тўланадиган
айрим
турдаги
товарларни
маркалаш
,
шунингдек
айрим
корхоналарда
молия
инспектори
лавозимини
жорий
этиш
;
давлат
даромадига
қаратилган
мол
-
мулкни
реализация
қилишдан
тушадиган
пул
маблағлари
давлат
даромадига
ўз
вақтида
ва
тўлиқ
тушишини
назорат
қилиш
;
бошқа
мажбурий
тўловларни
ундириш
вазифасини
амалга
оширадиган
давлат
органлари
ва
ташкилотлар
устидан
назорат
қилиш
.
солиқ
мониторинги
[9].
Божхона
органлари
товарларни
Ўзбекистон
Республикасининг
божхона
чегарасидан
олиб
ўтилиши
муносабати
билан
тўланиши
лозим
бўлган
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
ундириш
бўйича
солиқ
назоратини
ўз
ваколатлари
доирасида
Солиқ
кодексга
ва
божхона
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
амалга
оширади
.
Жумладан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Божхона
кодексининг
48-
боби
бевосита
Божхона
тўловларини
тўлаш
бўйича
қарздорликка
бағишланган
бўлиб
,
мазкур
бобда
божхона
тўловларини
тўлаш
бўйича
қарздорликнинг
юзага
келиши
,
божхона
тўловларини
тўлаш
бўйича
қарздорликни
тўлаш
тўғрисидаги
талабнома
,
божхона
тўловларини
тўлаш
бўйича
қарздорлик
ўз
вақтида
тўланмаганлиги
учун
пеня
,
божхона
тўловларини
тўлаш
бўйича
қарздорликни
ундириш
,
божхона
тўловларини
тўлаш
бўйича
қарздорликни
тўловчининг
банк
ҳисобварақларида
турган
пул
маблағлари
ҳисобидан
ундириш
ҳамда
божхона
тўловларини
тўлаш
бўйича
қарздорликни
тўловчининг
мол
-
мулкини
реализация
қилишдан
тушган
пул
маблағлари
ҳисобидан
ундириш
билан
боғлиқ
нормалар
ёритиб
берилган
.
Солиқ
назоратига
оид
муносабатларни
тартибга
солишни
ўз
олдига
мақсад
қилиб
қўйган
ва
уни
амалга
ошириш
билан
бевосита
боғлиқ
бўлган
1997
йил
29
августда
“
Ўзбекистон
Республикаси
давлат
солиқ
хизмати
тўғрисида
”
ги
ва
1998
йил
24
декабрдаги
“
Хўжалик
юритувчи
субъектлар
фаолиятини
давлат
томонидан
назорат
қилиш
тўғрисида
”
ги
, 2012
йил
2
майдаги
“
Тадбиркорлик
фаолияти
эркинлигининг
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
қонунлари
ҳамда
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
1998
йил
19
ноябрдаги
ПФ
–2114-
сон
“
Хўжалик
юритувчи
субъектларни
текширишни
ташкил
қилишни
тартибга
солиш
тўғрисида
”
ги
Фармони
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2017
йил
24
октябрдаги
870-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
“
Ўзбекистон
Республикаси
Молия
вазирлигининг
Давлат
молиявий
назорати
бош
бошқармаси
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1999
йил
3
сентябрдаги
414-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
Бюджет
ташкилотларини
маблағ
билан
таъминлаш
тартиби
(VI
бўлим
)
ҳамда
“
Назорат
қилувчи
органлар
томонидан
хўжалик
юритувчи
субъектлар
—
юридик
шахслар
фаолиятидаги
текширишларни
мувофиқлаштириш
ва
ўтказиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
низомларнинг
қабул
қилиниши
солиқ
назорати
хуқуқий
негизларини
янада
мустаҳкамлади
.
Ушбу
қонунлар
ва
норматив
ҳуқуқий
ҳужжатларда
хўжалик
юритувчи
субъектларнинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
,
солиқларни
ҳисоблаш
ва
бюджетга
ундиришни
ташкил
қилишда
солиқ
идоралари
ходимларининг
ҳуқуқ
,
вазифа
ва
мажбуриятлари
,
шунингдек
хўжалик
юритувчи
субъектлар
фаолиятини
давлат
томонидан
назорат
қилиш
,
текширишлар
ўтказиш
билан
боғлиқ
муносабатлар
баён
этилган
.
Бугунги
кунда
демократик
давлат
қуриш
йўлидан
бораётган
мамлакатимизда
бозор
муносабатларига
асосланган
изчил
ислоҳотларни
амалга
оширишда
солиқ
сиёсатини
янада
такомиллаштириш
,
амалдаги
қонунчиликни
либераллаштириш
муҳим
ўрин
тутар
экан
,
бунда
,
аввало
,
солиқ
назорати
шакллари
ва
услубларини
такомиллаштириш
солиқ
маъмурчилигининг
муҳим
кўрсаткичи
сифатида
чуқур
илмий
-
концептуал
асосларини
ишлаб
чиқиш
ҳамда
қонунчиликка
синдириш
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Шунга
мувофиқ
,
мамлакатни
модернизация
ва
ислоҳ
этиш
,
иқтисодиётни
эркинлаштириш
жараёнларини
чуқурлаштириш
вазифаларидан
келиб
чиққан
ҳолда
солиқ
назорати
шакллари
ва
услубларини
такомиллаштириш
солиқ
маъмурчилигининг
муҳим
қисми
сифатида
илмий
тадқиқ
этиш
ҳамда
амалдаги
қонунчиликни
янада
такомиллаштириш
учун
қуйидаги
таклиф
ҳамда
тавсиялар
берилади
.
Биринчидан
,
“
камерал
назорат
”
тушунчасини
“
камерал
текширув
”
тушунчаси
билан
алмаштириш
.
Юқоридаги
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
камерал
назоратнинг
мазмунига
таъсир
кўрсатади
ва
унинг
текширувдан
фарқли
жиҳати
қолмайди
деган
фикрлар
юзага
келиши
мумкин
.
Қонун
ҳужжати
мазмунида
қарама
-
қаршиликлар
юзага
келишининг
олдини
олиш
учун
“
камерал
назорат
”
тушунчасини
“
камерал
текширув
”
тушунчаси
билан
алмаштириш
мумкин
.
Камерал
текширувларнинг
солиқ
текширувларидан
асосий
фарқли
жиҳати
шундаки
,
унинг
натижаларига
кўра
солиқ
тўловчига
нисбатан
ҳуқуқий
таъсир
чоарлари
қўлланилмайди
.
Аксинча
,
кейинчалик
солиқ
тўловчига
нисбатан
қўлланилиши
мумкин
бўлган
турли
ҳуқуқий
таъсир
чораларининг
олди
олинади
.
Иккинчидан
,
солиқ
назорати
соҳасидаги
муаммолардан
бири
солиқ
тўловчиларни
рўйхатдан
ўтказиш
билан
боғлиқ
. “
Қайд
қилинган
манзил
”
тушунчасининг
тартибга
олинмаганлиги
ҳамда
ноқонуний
фаолият
бошлагани
учун
жазонинг
кучли
эмаслиги
турли
солиқдан
қочиш
учун
турли
қонунбузарликларни
амалга
оширувчи
“
бир
кунлик
”
фирмаларнинг
ташкил
бўлишига
олиб
келмоқда
.
Улар
ҳақиқий
бўлмаган
ҳужжатлардан
ва
ноаниқ
манзилдан
фойдаланадилар
.
Улар
турли
ноқонуний
операцияларни
амалга
ошириб
,
солиқларни
тўлашдан
кўра
корхонани
“
ташлаб
кетиш
”
ни
маъқул
кўрадилар
.
Ушбу
корхонанинг
солиқ
қарзларини
ундириш
учун
корхона
мол
-
мулкларини
топиш
солиқ
органи
учун
катта
меҳнат
ва
харажатларни
талаб
қилади
.
Шунингдек
,
уларни
суд
орқали
ёпиш
ва
қарзларни
ундириш
ҳам
вақт
ва
харажатни
талаб
қилади
.
Шу
туфайли
янги
очилаётган
юридик
шахсларни
рўйхатга
олувчи
инспекциялар
томонидан
ҳар
тарафлама
ўрганилиши
ва
тақдим
этила
ётган
маълумотлар
ҳаққонийлигига
,
яъни
кўрсатилаётган
манзилгоҳининг
ҳақиқийлиги
,
моддий
техника
базасини
мавжудлигига
эътибор
кучайтирилишини
мажбурий
йўлга
қўйиш
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
45
механизмини
ишлаб
чиқиш
ва
уни
қонунийлаштириш
мақсадга
мувофиқ
.
Учинчидан
,
фикримизча
Ўзбекистон
Республикаси
Солиқ
кодексининг
22-
моддасига
(
ушбу
кодексда
қўлланиладиган
бошқа
тушунчалар
)
молия
-
хўжалик
фаолияти
тушунчасини
белгиловчи
қуйидаги
нормани
киритиш
мақсадга
мувофиқ
:
“22
1
-
модда
.
Ушбу
кодексда
қўлланиладиган
бошқа
тушунчалар
.
“
Молия
-
хўжалик
фаолияти
”
атамаси
остида
корхоналарнинг
маҳсулот
ишлаб
чиқариш
,
ишларни
бажариш
ҳамда
бухгалтерия
-
молия
,
ҳисоб
-
китоб
ва
товарга
илова
ҳужжатларини
юритиш
билан
боғлиқ
хизматлар
кўрсатиш
фаолияти
тушунилади
”
Тўртинчидан
,
бизнинг
фикримизча
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Солиқ
кодексининг
22-
моддасига
(
ушбу
кодексда
қўлланиладиган
бошқа
тушунчалар
)
солиқ
маъмуриятчилиги
тушунчасини
белгиловчи
қуйидаги
нормани
киритиш
мақсадга
мувофиқ
:
“22-
модда
.
Ушбу
кодексда
қўлланиладиган
бошқа
тушунчалар
.
“
Солиқ
маъмуриятчилиги
–
солиқлар
ва
солиқ
объектларини
ҳисобга
олиш
,
солиқ
назоратини
амалга
ошириш
,
солиқ
оид
ҳуқуқбузарлик
учун
жавобгарликни
белгилаш
,
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
риоя
этилиши
ва
солиқ
муносабатлари
иштирокчиларининг
мажбуриятларини
бажарилишини
назорат
қилиш
бўйича
давлат
фискал
органлари
фаолиятини
мувофиқлаштириб
турувчи
солиқ
муносабатларини
бошқариш
тизими
тушунилади
”.
Бешинчидан
,
мамлакатимизда
амалга
ошириб
келинаётган
суд
-
ҳуқуқ
,
солиқ
ислоҳотлари
,
соҳа
қонунчилиги
мазмун
-
моҳияти
юзасидан
кенг
аҳоли
қатлами
,
айниқса
,
эндигина
ўз
фаолиятини
бошлаган
ёш
тадбиркорлик
субъектлари
орасида
ҳуқуқий
тарғибот
ва
ташвиқот
,
тушунтириш
ишлари
олиб
боришни
кенгайтириш
,
давлат
солиқ
хизмати
органлари
томонидан
ташкил
қилинадиган
семинарлар
,
давра
суҳбатларида
иштирок
этишга
жалб
қилиш
орқали
уларнинг
олиб
борилаётган
ислоҳотлар
,
янгиликларга
нисбатан
онгли
муносабатини
ошириш
,
уларнинг
солиқ
маслаҳатчилари
ва
аудиторлик
ташкилотлари
хизматларидан
кенгроқ
фойдаланишига
кўмаклашиш
,
солиқ
соҳасига
оид
муаммолар
ёки
тушунмовчиликлар
вужудга
келганда
давлат
солиқ
хизмати
органлари
ёки
Давлат
солиқ
қўмитаси
ҳузуридаги
Республика
ахборот
маслаҳат
марказига
мурожаат
қилиш
тартиби
билан
таништириб
бориш
тавсия
этилади
.
Олтинчидан
,
тадбиркорлик
субъектлари
ҳажмига
(
йирик
,
ўрта
ва
кичик
)
мувофиқ
равишда
Солиқ
кодексидаги
режали
солиқ
текшируви
муддатига
доир
қоидаларга
тегишли
ўзгартиш
ва
қўшимчаларни
киритиш
мақсадга
мувофиқ
ҳисобланади
.
Хулоса
қилиб
айтишимиз
мумкинки
,
ижтимоий
муносабатлар
ривожига
мутаносиб
тарзда
солиқ
қонунчилиги
нормалари
такомиллаштирилар
экан
,
бу
орқали
солиқ
тўловчиларнинг
қонуний
ҳуқуқ
ва
манфаатлари
таъминланади
,
солиққа
оид
ҳуқуқбузарликларнинг
олди
олинади
ва
мамлакат
иқтисодиётининг
барқарор
тараққий
этишига
эришилади
.
Жаҳон
банки
ва
Халқаро
молия
корпорациясининг
“
Бизнесни
юритиш
–
2018:
самарадорлик
доирасидан
чиқиб
” (Doing Business –
2018: Going Beyond Efficiency)
номли
навбатдаги
йиллик
маърузасида
Ўзбекистонда
ҳисобот
даврида
энг
сезиларли
даражада
яхшиланган
соҳа
солиқ
тизими
бўлиб
,
мамлакатимиз
бу
кўрсаткич
бўйича
рейтингда
ўтган
йилга
нисбатан
юқорига
кўтарилганлиги
кўрсатиб
ўтилган
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 31.07.2018
й
., 06/18/5483/1594-
сон
.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. 2017.
˗
№
29. 684-
модда
.
3.
Миронова
Л
.
В
.
Повышение
эффективности
налогового
контроля
в
процессе
обеспечения
. –
М
.:
Издательство
“
Юраит
”. 2011.
˗
С
.7.
4.
Алимардонов
И
.
М
.
Юсупов
А
.
Ч
.
Қулматов
А
.
О
.
Солиқ
тизимини
ислоҳ
қилиш
шароитида
солиқ
назоратининг
шакллари
ва
уни
такомиллаштириш
йўллари
. //
Иқтисодиёт
ва
инновацион
технологиялар
:
˗
2012.
˗
№
3.
˗
Б
.2.
5.
Тошмуродова
Б
,
Элмирзаев
С
.
Корпоратив
солиқ
менежментида
ички
солиқ
назорати
ва
таҳлили
. //
“
Молия
”
илмий
журнали
.
˗
2010.
˗
№
3.
6.
И
.
Завалишина
.
Солиқлар
:
назария
ва
амалиёт
.
˗
Т
: “
Иқтисодиёт
ва
ҳуқуқ
дунёси
”
нашриёт
уйи
,
˗
2005.
74
бет
.
7.
А
.
Тагаев
,
Ф
.
Хашимото
,
Ғ
.
Рўзиев
,
К
.
Хотамов
.
Солиқ
назорати
.
Ўқув
-
қўлланма
.
˗
Т
.:
Янги
аср
авлоди
,
2010.
˗
Б
.4 (
ДСҚ
Солиқ
академияси
).
8.
Нестеров
Г
.
Г
.
Развитие
механизмов
налогового
контроля
в
системе
обеспечения
экономической
безопасности
:
автореф
.
дис
. ...
д
.
э
.
н
. –
М
., 2010. –
С
. 45.
9.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
.
˗
2007.
˗
№
52 (I);
˗
2008.
˗
№
52, 512-
модда
;
˗
2009.
˗
№
37, 403-
модда
; 404-
модда
;
˗
№
52, 555-
модда
;
556-
модда
;
˗
2010.
˗
№
20, 149-
модда
;
˗
№
35-36, 300-
модда
;
˗
№
37, 313-
модда
; 314-
модда
; 315-
модда
;
˗
№
40-41, 343-
модда
;
˗
№
51, 485-
модда
;
˗
2011.
˗
№
1-2,
1-
модда
;
˗
№
37, 374-
модда
,
˗
№
52, 555-
модда
, 556-
модда
;
˗
2012.
˗
№
15, 164-
модда
;
˗
№
37, 421-
модда
;
˗
№
52, 584-
модда
;
˗
2013.
˗
№
1, 1-
модда
;
˗
№
41, 543-
модда
;
˗
№
5, 685-
модда
;
˗
2014.
˗
№
4, 45-
модда
;
˗
№
36, 452-
модда
;
˗
№
49, 579-
модда
;
˗
№
50, 588-
модда
;
˗
2015.
˗
№
33, 439-
модда
;
˗
№
52, 645-
модда
;
˗
2016.
˗
№
1, 2-
модда
;
˗
№
17, 173-
модда
;
˗
№
39, 457-
модда
;
˗
№
52, 597-
модда
;
˗
№
52, 598-
модда
;
˗
2017.
˗
№
1, 1-
модда
;
˗
№
16, 265-
модда
;
˗
№
24, 487-
модда
;
˗
№
37,
978-
модда
;
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 17.10.2017
й
., 03/17/448/0126-
сон
,
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 01.01.2018
й
., 03/18/454/0493-
сон
), 30.12.2017
й
., 03/18/455/0492-
сон
), 05.01.2018
й
., 03/18/456/0512-
сон
, 10.01.2018
й
.,
03/18/459/0536-
сон
, 19.04.2018
й
., 03/18/476/1087-
сон
).
