ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
63
жуда
муҳим
экспертиза
тури
ҳисобланади
.
Ушбу
экспертиза
Шарқий
Европа
мамлакатларида
кенг
тарқалган
бўлиб
,
жиноятларни
очишда
жуда
кенг
қўлланилади
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
экспертиза
тергов
ҳаракати
ва
унинг
имкониятларининг
кундан
кунга
ошиб
бораётганлиги
,
янги
техник
-
технология
ютуқлардан
фойдаланиш
имкониятларининг
мавжудлиги
,
бизнинг
қонунчилигимизни
,
ушбу
йўналишда
фаолият
юритаётган
ташкилотларни
тегишли
тартибда
муносиб
ривожланиши
кераклигини
талаб
этади
.
Аннотация
:
мазкур
мақола
экспертиза
институтини
такомиллаштириш
ва
унинг
янги
имкониятларидан
фойдаланишга
бағишланган
.
Калит
сўзлар
:
жиноят
процесси
,
экспертиза
,
экс
-
перт
,
эксперт
хулосаси
,
экспертиза
институтини
такомиллаштириш
.
Аннотация
:
данная
статья
посвящена
совершен
-
ствованию
института
экспертизы
и
использованию
новых
возможностей
института
экспертизы
.
Ключевые
слова
:
уголовный
процесс
,
экспертиза
,
эксперт
,
заключение
эксперта
,
совершенствование
института
экспертизы
.
Annotation:
This article is devoted to improvement of
expertize institutions and new opportunities of using ex-
pertize institution.
Key words:
criminal process, expertize, expert, con-
clusion of expert, improvement of expertize institutions.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизни
модернизация
қилиш
ва
кучли
фуқаролик
жамияти
барпо
этиш
–
устувор
мақсадимиздир
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2010.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
қошидаги
Ҳ
.
Сулаймонова
номидаги
Республика
суд
экспертиза
марказининг
2014
йил
якунлари
бўйича
ҳисоботи
.
3.
Хидоятов
Б
.
Б
.
Следственные
действия
,
прово
-
димые
в
уголовном
процессе
.
Учебное
пособие
(
курс
лекций
). –
Ташкент
:
ТГЮИ
, 2006.
4.
Муҳитдинов
Р
.
А
.
Жиноятчиликка
қарши
курашда
суд
экспертизасининг
роли
// “
Ўзбекистонда
суд
экспертизанинг
ривожланиш
истиқболлари
”
мавзусидаги
Республика
идоралараро
илмий
-
амалий
конференция
материаллари
. –
Т
.: 2006.
5.
Исаров
Қ
.
И
.
Одил
судловни
амалга
оширишда
суд
экспертизасининг
ўрни
// “
Ўзбекистонда
суд
экспертизасининг
ривожланиш
истиқболлари
”
мавзусидаги
Республика
идоралараро
илмий
-
амалий
конференция
материаллари
. –
Т
.: 2006.
6.
Отахўжаев
С
.
А
.
Суд
экспертизасининг
ҳозирги
босқичдаги
долзарб
муаммолари
// “
Ўзбекистонда
суд
экспертизасининг
ривожланиш
истиқболлари
”
мавзусидаги
Республика
идоралараро
илмий
-
амалий
конференция
материаллари
. –
Т
.: 2006..
7.
Пулатов
Ю
.
С
.
Экспертизага
жўнатилиши
керак
бўлган
материаллар
,
моддалар
ва
буюмларга
оид
ҳужжатли
маълумотларнинг
хусусиятлари
//
Суд
экспертиза
ютуқлари
ва
ривожланиш
истиқболлари
:
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлигининг
суд
экспертиза
хизматининг
50
йиллигига
бағишланган
илмий
-
амалий
конференция
. –
Т
.: 2001.
Ш
.
Файзиев
юридик
фанлар
номзоди
,
доцент
,
ТДЮУ
катта
илмий
ходими
изланувчиси
СУРИШТИРУВ
ОРГАНЛАРИ
ФАОЛИЯТИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
Давлатимизда
юз
бераётган
ижтимоий
-
сиёсий
ҳам
-
да
иқтисодий
янгиланиш
жараёнлари
жиноят
ва
жино
-
ят
-
процессуал
қонунчилигида
ҳам
ўзгаришларга
олиб
келди
.
Айни
пайтда
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
38-
моддасига
1995
йилдан
ҳозирги
кунга
қадар
саккиз
маротаба
ўзгариш
ва
қўшимчалар
киритилганлиги
1
,
ижтимоий
муносабатларнинг
ривожланиши
ва
янги
турдаги
жиноятларнинг
вужудга
келиши
ҳамда
уларга
қарши
кураш
фаолияти
бир
ҳолатдан
янги
суриштирув
органларининг
ташкил
этилиши
билан
таъминла
-
наяпти
,
десак
муболаға
бўлмайди
.
Муҳтарам
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
Олий
Маж
-
лис
қўшма
мажлисида
сўзлаган
нутқларида
ҳам
“
мо
-
дернизация
”
иборасидан
фойдаланган
.
“
Модернизация
”
сўзи
инглиз
тилидан
«Modern»
ян
-
гиланиш
,
янги
–
ғояларни
олға
силжиши
каби
,
маъно
-
ларда
ишлатилади
2
.
Ушбу
концепцияда
судга
қадар
иш
юритиш
босқи
-
чини
модернизациялаш
масалаларида
бир
қатор
ва
-
зифалар
қўйилган
,
улар
бирин
-
кетин
бажарилиб
амал
-
даги
қонунчиликка
жорий
қилинди
.
Суриштирув
органлари
фаолиятини
шартли
уч
йўналишга
бўлиш
мумкин
,
улар
маъмурий
,
жиноят
-
процессуал
,
тезкор
-
қидирув
фаолиятидир
.
1
1.
38-
модданинг
4-
банди
Ўзбекистон
Республикасининг
1996
йил
27
декабрдаги
357-I-
сон
Қонуни
таҳририда
—
Олий
Мажлис
Ахборотномаси
, 1997
й
., 2-
сон
, 56-
модда
2.
38-
модданинг
4-
банди
Ўзбекистон
Республикасининг
2011
йил
29
сентябрдаги
ЎРҚ
-299-
сон
Қонуни
таҳририда
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
— 2011
й
., 40-
сон
, 410-
модда
3.
38-
модданинг
6-
банди
"
Ўзбекистон
Республикаси
айрим
қонун
ҳужжатларига
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
"
ги
Ўзбекистон
Республикасининг
2004
йил
30
апрелдаги
621 II
сон
Қонуни
билан
Давлат
чегараларини
ҳимоя
қилувчи
қўмитанинг
суриштирув
вазифалари
билан
боғлиқ
қонунларга
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
киритилди
4.
38-
модданинг
8-
банди
Ўзбекистон
Республикасининг
2001
йил
30
августдаги
271-II-
сон
Қонуни
таҳририда
—
Олий
Мажлис
Ахборотномаси
, 2001
й
., 9-10-
сон
, 182-
модда
5.
38-
модданинг
8-
банди
Ўзбекистон
Республикасининг
2003
йил
25
апрелдаги
482-II-
сон
Қонуни
таҳририда
—
Олий
Маж
-
лис
Ахборотномаси
, 2003
й
., 5-
сон
, 67-
модда
6.
38-
модданинг
8-
банди
2006
йил
21
апрелда
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
331-
сонли
“
Молия
-
иқтисодий
,
солиқ
соҳасидаги
жиноятларга
,
жиноий
фаолиятдан
олинган
даромадларни
легаллаштиришга
қарши
курашишни
кучайтириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
қарори
билан
департамент
,
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратураси
ҳузуридаги
Солиқ
,
валютага
оид
жиноятларга
ва
жиноий
даромадларни
легаллаштиришга
қарши
курашиш
департаментига
айлантирилди
,
бироқ
ушбу
ўзгариш
ЖПКда
ўз
аксини
топмаган
.
7.
38-
модда
Ўзбекистон
Республикасининг
2009
йил
14
январдаги
ЎРҚ
-199-
сонли
Қонуни
асосида
9-
банд
билан
тўлдирилган
—
ЎР
ҚҲТ
, 2009
й
., 3-
сон
, 9-
модда
.
8.
38-
модда
Ўзбекистон
Республикасининг
2010
йил
15
сентябрдаги
ЎРҚ
-256-
сонли
Қонунига
мувофиқ
10-
банд
билан
тўлдирилган
—
ЎР
ҚҲТ
, 2010
й
., 37-
сон
, 314-
модда
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
64
Маъмурий
фаолият
асосан
,
Маъмурий
жавобгар
-
лик
тўғрисидаги
кодекс
,
суриштирув
органларининг
ички
буйруқ
,
йўриқномалари
билан
тартибга
солинади
.
Тезкор
-
қидирув
фаолият
суриштирув
органлари
-
нинг
махфий
йўриқномалари
,
ички
буйруқ
ҳамда
2012
йил
29
декабрдаги
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Тез
-
кор
-
қидирув
фолияти
тўғрисида
”
ги
Қонуни
билан
тар
-
тибга
солинади
.
Жиноят
-
процессуал
фаолият
Жиноят
-
процессуал
кодекси
ҳамда
бошқа
қонунлар
билан
тартибга
соли
-
нади
.
Олиб
борилаётган
тадқиқот
натижаларига
кўра
,
су
-
риштирув
органлари
фаолиятини
модернизациялаш
эҳтиёжи
қуйидагиларда
намоён
бўлади
:
Биринчидан
,
суриштирув
органлари
фаолияти
би
-
лан
боғлиқ
қонунчиликдаги
бир
қатор
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
ЖПКда
ўз
аксини
топмаган
;
Иккинчидан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Тез
-
кор
-
қидирув
тўғрисида
”
ги
Қонуни
суриштирув
органла
-
ри
тезкор
-
қидирув
фаолиятини
тўлиқ
тартибга
солма
-
ган
;
Учинчидан
,
суриштирув
фаолиятининг
ваколатла
-
ри
чекланганлиги
,
ҳозирги
кунда
дастлабки
тергов
ор
-
ганларининг
юритувида
(
ҳар
бир
терговчи
иш
юриту
-
вида
Тошкент
шаҳри
бўйича
ўтказилган
сўров
натижасида
жиноят
иши
материаллари
бўйича
кўплаб
жиноят
ишларининг
тўпланиб
қолиши
,
жиноят
ишлари
-
ни
юритиш
сифати
ҳақида
ўйлаб
кўришни
тақозо
эта
-
ди
.
Тўртинчидан
,
Жиноят
кодексида
ижтимоий
хавфи
катта
бўлмаган
ва
унча
оғир
бўлмаган
жиноятлар
юза
-
сидан
хусусий
айблов
институтини
жорий
қилиш
эҳтиёжининг
мавжудлиги
.
Бешинчидан
,
айб
,
айбланувчи
иштироки
назарда
тутилган
ҳар
қандай
ҳолатда
суриштирув
иши
матери
-
аллари
дарҳол
терговчи
ёхуд
прокурорга
берилиши
назарда
тутилган
,
қонунчилик
нуқтаи
назаридан
бундай
чеклов
, 1994
йил
22
сентябрда
қабул
қилинган
ЖПКда
,
суриштирувчи
О
лий
юридик
маълумот
талаб
қилинмаганлиги
ҳамда
жиноят
иши
материалининг
охирги
нуқтасини
терговчи
томонидан
ҳал
қилиниши
назарда
тутилган
,
бу
ўз
навбатида
суриштирув
орган
-
лари
фаолиятидан
самарали
фойдаланишга
имкон
бермайди
.
Олтинчидан
,
суриштирув
органлари
тизимида
ян
-
ги
ижтимоий
муносабатларнинг
кескин
ўзгариб
бори
-
ши
,
ушбу
соҳада
янги
суриштирув
органларни
жорий
этишни
тақозо
қилади
.
Еттинчидан
,
айрим
суриштирув
органлари
ама
-
лиётини
ўрганиш
1995
йилдан
ҳозирги
кунгача
бирор
маротаба
жиноят
ишини
қўзғатмаган
,
ЖПКда
назарда
тутилган
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларидан
фойдаланмаган
,
кўпроқ
суриштирув
органларининг
асосий
функцияси
маъмурий
фаолиятни
бажарган
.
Шу
боис
айрим
су
-
риштирув
органларига
барҳам
бериш
лозим
.
Саккизинчидан
,
ривожланган
мамлакатларнинг
жиноят
-
процессуал
қонунчилиги
ҳозирги
кунга
келиб
,
соддалаштириш
,
тезлаштирилган
тартибда
иш
юри
-
тиш
каби
янги
тушунчаларни
ўзида
мужассам
этиб
келмоқда
,
Франция
,
Германия
давлатлари
дастлабки
тергов
босқичидан
воз
кечиб
,
суриштирув
институти
-
дан
тўлиқ
фойдаланиш
масалаларини
интеграцияла
-
шуви
ўзини
оқлаб
келмоқда
,
ушбу
институтни
импле
-
ментация
қилиш
масалаларини
ўйлаб
кўриш
лозим
;
Тўққизинчидан
,
айрим
ЖПКнинг
бир
-
бирига
зид
нормаларини
масалан
,
ЖПКнинг
342-
моддаси
2-
қисмига
мувофиқ
суриштирувчи
муайян
шахсни
айбланувчи
тариқасида
ишда
иштирок
этишга
жалб
қила
олмайди
,
шундай
экан
ЖПКнинг
41, 46, 236, 255,
256, 257, 258, 259, 265, 266, 269-
моддаларида
бе
-
рилган
тартиб
342-
моддаси
2-
қисмига
зид
,
демак
улар
такомиллаштирилиши
лозим
;
Ўнинчидан
,
Тадқиқотлардан
шу
маълум
бўлдики
,
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
Прокуратурасида
назо
-
рат
олиб
борилишини
инобатга
олмаганда
суриштирув
органлари
фаолияти
юзасидан
алоҳида
статистика
юритилмайди
.
Юқорида
санаб
ўтилган
ҳар
бир
ҳолат
юзасидан
конструктив
таҳлиллар
асосида
ишлаб
чиқилган
таклиф
ва
хулосаларни
илгари
сурамиз
.
Айрим
олимларнинг
фикрича
,
жиноий
таъқибни
амалга
оширувчи
органларнинг
кўплиги
,
фуқаролар
-
нинг
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
унчалик
тўлиқ
таъмин
-
ламайди
1
,
бошқа
гуруҳ
олимлар
давлат
фуқаронинг
жиноий
тажовузлардан
тўлиқ
ҳимояланиши
жиноят
ишини
юритишга
масъул
бўлган
давлат
органлари
ва
мансабдор
шахсларнинг
қонун
билан
ҳуқуқ
ва
мажбу
-
риятларини
тўлиқ
қамраб
тартибга
солиб
берилишида
катта
хизмат
қилади
дейди
2
.
Назаримизда
,
жиноий
таъқибни
амалга
оширувчи
органларнинг
ЖПК
ва
бошқа
қонунларда
(“
Тезкор
-
қидирув
фаолияти
тўғри
-
сида
”
ги
Қонуни
ва
бошқ
.):
Биринчидан
,
2006
йил
21
апрелда
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
331-
сонли
“
Молия
-
иқтисодий
,
солиқ
соҳасидаги
жиноятларга
,
жиноий
фаолиятдан
олинган
даромадларни
легаллаштиришга
қарши
курашишни
кучайтириш
чора
-
тадбирлари
тўғри
-
сида
”
ги
қарори
билан
департамент
,
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
Бош
прокуратураси
ҳузуридаги
Солиқ
,
ва
-
лютага
оид
жиноятларга
ва
жиноий
даромадларни
легаллаштиришга
қарши
курашиш
департаментига
1
Гамбарян
А
.
Реформы
дознания
и
оперативно
-
розыскной
деятельности
в
плоскости
правового
реализма
//
Законность
.
2013.
№
79. -
С
. 14-24;
Хидоятов
Б
.
Б
.
Проблемы
регулирова
-
ния
дознания
в
Республике
Узбекистан
:
Автореферат
дисс
.
канд
.
юрид
.
наук
«
Издательский
центр
Академия
» -
Т
.: 2002
й
. –
С
26.
Левинова
Т
.
А
.
Начальник
органа
дознания
в
зерка
-
ле
организационно
-
практических
проблем
.
Российская
юсти
-
ция
. 2014.
№
5. 22-25
бетлар
;
Малышева
О
.
А
.
О
необходи
-
мости
совершенствования
правовой
регламентации
процес
-
суального
статуса
дознавателя
.
Российская
юстиция
. 2014.
№
9. -
С
20-23;
Селина
Е
.
В
.
Имплементация
нарождающихся
правовых
институтов
в
сложившуюся
уголовно
-
процессуальную
форму
:
проблемы
,
перспективы
,
тенденции
.
Российская
юстиция
. 2014.
№
8. -
С
25-28;
Гирько
С
.
И
.
Сбы
-
ваются
ли
прогнозы
и
опасения
о
перспективах
дознания
в
сокращенной
форме
?
Российский
следователь
. 2014.
№
5. -
С
22-26;
Гирько
С
.
И
.
Уголовно
-
процессуальные
функции
по
-
лиции
в
Российской
Федерации
:
Монография
.
М
.:
ФГКУ
«
ВНИИ
МВД
России
», 2013. -
С
62-75.
2
Пулатов
Ю
.
С
.
Пути
совершенствования
форм
досудебного
производства
в
уголовном
процессе
Узбекистана
.
Ўзбекистон
процессуал
-
ҳуқуқий
фан
ва
қонунчиликни
ривожлантириш
муаммолари
/
Актуальные
проблемы
развития
в
Узбекистане
процессульно
-
правовой
науки
и
законодательства
/
Под
об
-
щей
ред
.
Ф
.
М
.
Мухитдинова
.
Сборник
научных
статей
. –
Т
.:
2014. -
С
250.
Иномжонов
Ш
.
Х
.
Жиноят
процессида
далил
-
ларни
тақдим
қилиш
ва
фойдаланиш
муаммолари
(
Илмий
амалий
қўлланма
)
Т
.: “
Адолат
”. 2002. – 178
б
;
Иномжонов
Ш
.
Х
.
Жиноят
-
процессуал
исбот
қилишда
тезкор
-
қидирув
фаоли
-
яти
натижаларидан
фойдаланиш
муаммолари
.
Монография
. /
Масъул
муҳаррир
:
ю
.
ф
.
д
.
Б
.
Х
.
Пўлатов
. –
Т
.:
ТДЮИ
нашриёти
.
2005. – 139
б
;
Фадеев
И
.
А
.
Правовые
основы
Сбываются
ли
прогнозы
и
опасения
о
перспективах
дознания
в
сокращенной
форме
?
Российский
следователь
. 2014.
№
4. -
С
22-26.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
65
айлантирилди
,
бироқ
ушбу
ўзгариш
ЖПКда
ўз
аксини
топмаган
.
Бизнинг
фикримизча
,
ЖПКнинг
38-
моддаси
1-
қисми
8-
бандида
берилган
матни
алоҳида
таҳрирда
берилса
,
суриштирув
органларининг
жиноят
-
процессуал
қонун
-
чиликда
берилиши
бўйича
изчиликка
эришилган
бўларди
.
Зеро
,
давлат
божхона
хизмати
ва
департа
-
ментнинг
айрим
ваколатлари
бир
-
бирига
ўхшаса
-
да
,
улар
умуман
бошқа
-
бошқа
вазифаларни
амалга
оши
-
радилар
.
Буни
қуйида
икки
органнинг
миллий
қонунчи
-
ликда
асосий
вазифалари
мисолида
кўришимиз
мум
-
кин
:
ЖПКнинг
38-
моддаси
8-
бандини
қуйидаги
матн
би
-
лан
тўлдириш
лозим
,
деб
ўйлаймиз
:
“
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
Бош
прокуратураси
ҳузуридаги
Солиқ
,
ва
-
лютага
оид
жиноятларга
ва
жиноий
даромадларни
легаллаштиришга
қарши
курашиш
департаменти
-
нинг
ва
унинг
жойлардаги
бўлинмалари
”
.
Иккинчидан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Тез
-
кор
-
қидирув
фаолияти
тўғрисида
”
ги
Қонуни
суришти
-
рув
органлари
тезкор
-
қидирув
фаолиятини
тўлиқ
тар
-
тибга
солмаган
.
Суриштирув
органлари
фаолиятини
тартибга
соли
-
ниши
нафақат
ЖПК
, “
Тезкор
-
қидирув
фаолияти
тўғри
-
сида
”
ги
Қонун
билан
чекланиб
қолмасдан
,
ички
буйруқ
ва
йўриқномалар
билан
ҳам
тартибга
солинади
,
булар
кўпроқ
ёпиқ
характерга
(
махфий
)
эга
ҳисобланади
.
Шу
боис
,
суриштирувчиларнинг
фаолияти
у
ёки
бу
жиҳат
-
дан
ёпиқ
суриштирув
ишларини
юритишга
тўғри
кела
-
ди
,
бу
ўз
навбатида
қонунийлик
принципининг
амал
қилиниши
ҳамда
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларини
таъминлашга
хизмат
қила
олмайди
.
Назаримизда
,
суриштирув
органлари
жиноят
-
процессуал
фаолиятини
янада
аниқ
ва
батафсил
тар
-
тибга
солиниши
ҳамда
турли
англашилмовчиликлар
-
нинг
олдини
олиш
,
кейинги
фаолиятни
янада
қонунга
асосан
фаолият
юритилишини
таъминлаш
мақсадида
,
суриштув
органлари
фаолияти
тўғрисида
низом
қабул
қилинишига
эҳтиёж
борлигини
яна
бир
бор
тас
-
диқлайди
.
ЖПКда
тезкор
-
қидирув
фаолияти
натижаларидан
фойдаланишнинг
механизми
яратилмаган
,
назаримиз
-
да
,
Ўзбекистон
Республикасининг
«
Тезкор
-
қидирув
фаолияти
тўғрисида
»
ги
Қонунининг
19-
моддасида
назарда
тутилган
“
Тезкор
-
қидирув
фаолияти
матери
-
аллари
жиноят
иши
қўзғатиш
учун
асос
бўлиши
...
мумкин
”
бироқ
,
ЖПК
322-
моддасида
жиноят
белгилари
мавжудлигини
кўрсатувчи
маълумотлар
жиноят
ишини
қўзғатиш
учун
асос
бўлади
деб
белгиланган
.
Назаримизда
,
ушбу
моддалардаги
номувофиқликни
бартараф
этиш
юзасидан
қонун
лойиҳаси
ишлаб
чиқилиши
лозим
.
Учинчидан
,
суриштирувнинг
ҳар
томонлама
чекланганлиги
,
ҳозирги
кунда
дастлабки
тергов
орган
-
ларининг
юритувида
(
ҳар
бир
терговчи
иш
юритувида
Тошкент
шаҳри
бўйича
ўтказилган
сўров
натижасида
минимал
кўплаб
жиноят
ишларининг
тўпланиб
қолиши
,
кўплаб
жиноят
ишларининг
тўпланиб
қолиши
,
жиноят
ишларини
юритиш
сифати
ҳақида
ўйлаб
кўришни
тақозо
этади
.
Тўртинчидан
,
хусусий
айблов
масаласида
айрим
хорижий
мамлакатлар
тажрибасини
ўрганиш
шуни
кўрсатадики
,
хусусий
айблов
ривожланган
чўққиси
АҚШда
1
,
Россия
Федерациясида
13
та
,
Белоруссияда
1
Махов
В
.
Н
.,
Пешков
М
.
А
.
Уголовный
процесс
США
(
досу
-
дебные
стадии
29
та
,
Озарбайжонда
27
та
тоифадаги
жиноятлар
юза
-
сидан
хусусий
айблов
институти
борлиги
эътироф
эти
-
лади
2
, 2014
йилги
ИИВнинг
Тошкент
шаҳар
ва
Қорақалпоғистон
Республикаси
статистик
маълумот
-
ларини
таҳлил
қилиш
шуни
кўрсатдики
, 601
та
жиноят
яширинган
, 403
таси
нотўғри
малакаланган
,
амалиётда
энг
кўп
учрайдиган
ЖКнинг
25-
моддаси
орқали
97-
моддасида
назарда
тутилган
жиноятлар
кўпроқ
ЖК
109-
моддаси
билан
квалификация
қилинади
,
ЖПКнинг
325-
моддаси
бўйича
, 24,9
фоизи
жиноят
ишлари
84-
модданинг
, 1-
қисм
, 6-
банди
бўйича
, 75
фоизи
рад
қилинган
,
жиноят
ишини
қўзғатиш
сўраб
қилинган
ари
-
заларни
даставвал
жиноят
ишини
қўзғатмаслик
маса
-
ласини
сўраб
мурожаат
қилиш
тенденцияси
хорижий
мамлакатлар
тажрибаси
кузатилади
.
2014
йил
ЖПКнинг
325-
моддаси
бўйича
келтирилган
статистик
маълумотлар
қуйидагича
,
ЖПК
83-
модда
75.10%,
ЖПК
84-
модданинг
1–
қисми
6-
банди
24,90%,
ЖК
109-
моддаси
78,4%,
ЖК
105-
моддаси
17,5%
бошқа
жино
-
ятлар
4,1%
ташкил
этади
3
.
ЖПКнинг
342-
моддаси
суриштирувда
айблов
қўлланилишига
йўл
қўймайди
.
Шу
боис
,
даставвал
су
-
риштирувчиларни
ушбу
институтни
қўллаш
бўйича
билимларини
қайта
ўқитиш
билан
янада
такомил
-
лаштириш
ҳамда
ЖПКнинг
342-
моддасини
қайта
кўриб
чиқиш
лозим
.
Бу
ўз
навбатидан
жиноят
ишини
юритишга
масъул
бўлган
терговчи
ва
суриштирувчилар
учун
алоҳида
семинар
тренинглар
ўтказиш
у
бўйича
амалий
тавсия
-
лар
бериш
,
шу
билан
бир
қаторда
уларни
имзо
қўйди
-
риш
билан
таништириш
ўз
фаоляитига
янада
эътибор
билан
қарашга
ҳаракат
қилади
.
Бешинчидан
,
ривожланган
ва
ривожланаётган
давлатлар
жиноят
-
процессуал
қонунчилигини
ўрганиш
шуни
кўрсатдики
,
дунёнинг
бирор
мамлакатида
су
-
риштирувни
юритиш
ва
тамомлашнинг
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексида
назарда
тутилган
процессуал
шакли
мавжуд
эмас
.
Суришти
-
рувни
юритиш
ушбу
шакли
“
ўзбек
”
модели
деб
атасак
,
хато
бўлмайди
,
чунки
ушбу
шаклдаги
суриштирувни
юритиш
процессуал
тартиби
фақат
Ўзбекистон
Рес
-
публикасида
мавжуд
.
Муаллиф
2007
йил
4-5
июлда
Қозоғистон
Республикаси
Алматы
шаҳрида
бўлиб
ўт
-
ган
халқаро
илмий
-
амалий
анжуманда
,
Москва
давлат
университети
(
МГУ
)
профессори
Головко
Леонид
Ви
-
тальевич
4
билан
бўлган
суҳбатдан
ҳам
шундай
хулоса
-
га
келди
.
Суриштирувни
бундай
кўриниши
қаердан
келиб
чиқди
деган
ўринли
савол
туғилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
лойиҳасини
тайёрлашда
шахсан
иштирок
этган
Ўзбе
-
кистон
Республикасида
хизмат
кўрсатган
фан
арбоби
,
ю
.
ф
.
д
.,
профессор
Абдумажидов
Ғофур
Абдумажидо
-
вичдан
қуйидагича
жавоб
олдик
: “
Суриштирувчилар
-
нинг
ҳуқуқий
тафаккурини
инобатга
олиб
,
суришти
-
рув
юритишни
ушбу
содда
кўриниши
ишлаб
чиқилган
,
бироқ
ҳозирда
юридик
соҳадаги
кадрлар
сиёсатининг
ижобий
натижаларини
сарҳисоб
қилар
эканмиз
,
су
-
2
МДҲ
мамлакатлари
Жиноят
-
процессуал
кодекслари
3
30
январь
2015
йилда
Ўзбекистон
Республикаси
Ички
ишлар
вазирлиги
академиясида
“
Жиноят
процессида
хусусий
айблов
институтининг
ҳолати
ва
уни
такомиллаштириш
истиқболлари
”
ресспублика
илмий
-
амалий
конференцияси
маълумотларидан
фойдаланилди
.
4
Интернет
манзили
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
66
риштирувни
тамомлашни
тўлиқ
шаклини
жорий
қил
-
сак
ҳам
бўлади
”.
Профилактика
инспекторлари
ўртасида
ўтказилган
сўров
натижасидан
шу
маълум
бўлдики
,
уларнинг
ак
-
сарияти
ҳуқуқшунос
эмас
.
Бу
ўз
навбатида
вақт
ўтиши
билан
бартараф
этилади
.
Кадрлар
етишмовчилиги
юзасидан
бир
қатор
чора
тадбирлар
олиб
борилаётга
-
ни
билан
бир
қаторда
,
айрим
камчиликлар
ҳам
мавжуд
,
шу
боис
, 2010
йилда
Суриштирув
ишини
таш
-
кил
этиш
номли
22
босма
табоғли
ўқув
қўлланма
наш
-
рдан
чиққан
ва
ҳозирда
Республика
миқёсда
барча
юридик
коллеж
,
юридик
фанлар
ўтиладиган
бошқа
коллежларда
“
Суриштирув
ишини
ташкил
этиш
”
фани
-
дан
ўқув
қўлланма
сифатида
фойдаланиб
келин
-
моқда
1
.
Ҳозирда
айрим
суриштирув
органларида
,
яъни
ИИВ
академияси
,
МХХ
,
Олий
ҳарбий
божхона
институтида
,
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратураси
ҳузури
-
даги
Департаментида
суриштирувчиларни
қайта
тай
-
ёрлаш
,
малакасини
ошириш
курслари
мавжуд
бироқ
,
алоҳида
суриштирувчиларни
тайёрлайдиган
алоҳида
махсус
билим
юрти
мавжуд
эмас
.
Ўзбекистон
Республикасида
суриштирувчиларни
(
жиноят
ишини
юритиш
юзасидан
махсус
билимлар
бериладиган
)
тайёрлаб
берадиган
алоҳида
олий
ўқув
юрти
мавжуд
эмас
.
Умумий
билим
бериладиган
юри
-
дик
соҳаларда
,
хусусан
,
ТДЮУ
,
ИИВ
академияси
ва
бошқа
даргоҳларда
умумий
юридик
фанлар
ўргатила
-
ди
,
бироқ
“
суриштирув
”
мавзусига
2-4
соат
ажратилган
холос
,
ваҳоланки
ушбу
институт
кенг
миқёсда
амали
-
ётда
аҳоли
энг
кўп
мурожаат
қиладиган
органлар
ҳисобланади
.
Назаримизда
,
ТДЮУда
“
Суриштирув
ҳуқуқи
”
номли
янги
фан
ташкил
этиш
ҳамда
ҳар
уч
йилда
суришти
-
рувчиларни
мажбурий
1-3
ойлик
малака
ошириш
кур
-
сларни
жорий
қилиш
талабини
қўйиш
лозим
.
Олтинчидан
,
Тадқиқотларимиз
натижасида
шу
маълум
бўлдики
,
ижтимоий
муносабатларнинг
кескин
ўзгариб
бориши
,
компьютер
технологиялар
ёрдамида
содир
қилинаётган
жиноятлар
кўпайиб
бораётгани
ҳамда
уларга
қарши
ҳаракат
фақат
мутахассис
ва
экс
-
пертлар
ёрдамидан
фойдаланиб
келинмоқда
,
ваҳоланки
,
хорижий
мамлакатлар
тажрибаси
шуни
кўрсатмоқдаки
,
ушбу
соҳада
янги
суриштирув
орган
-
ларни
жорий
этишни
тақозо
қилади
.
ИИВ
компьютер
технологиялар
ёрдамида
содир
қилинаётган
жиноят
-
ларга
қарши
кураш
Департаментида
алоҳида
тайёр
-
ланган
махсус
билимларга
эга
бўлган
суриштирувчи
-
лар
иш
юритади
.
Ҳар
қандай
компьютер
технологиялар
соҳасида
со
-
дир
қилинадиган
жиноятлар
юзасидан
мустақил
фикр
-
га
эга
бўлиб
,
Еттинчидан
,
ЖПКнинг
38-
моддасининг
2,4,5,6,7-
бандларида
назарда
тутилган
айрим
суриштирув
ор
-
ганлари
амалиётини
ўрганиш
1995
йилдан
ҳозирги
кунгача
бирор
маротаба
жиноят
иши
қўзғатилмаган
,
жиноят
ҳақида
ҳар
қандай
хабар
ёки
ЖПКда
назарда
тутилган
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларидан
фойдаланмаган
,
кўпроқ
суриштирув
органларининг
асосий
функцияси
маъмурий
фаолиятни
бажарган
.
Шу
боис
айрим
су
-
риштирув
органларга
барҳам
бериш
лозим
.
1.1.
ЖПКнинг
38-
моддаси
6-
банди
ўз
кучини
йўқот
-
ган
ҳамда
уни
ЖПКдан
чиқариб
ташлаш
лозим
.
1
Ш
.
Файзиев
Суриштирув
ишини
ташкил
этиш
.
Ўқув
қўлланма
-
Т
.:
ТДЮИ
нашриёти
, 2010. 352
б
.
Республикамизда
сўнгги
йилларда
амалга
ошири
-
лаётган
ислоҳотлар
натижасида
давлат
чегараларини
ҳимоя
қилувчи
қўмита
мустақил
давлат
қўмитаси
си
-
фатида
ўз
аҳамиятини
йўқотди
ва
2003
йил
декабрда
Миллий
хавфсизлик
хизмати
таркибига
киритилди
.
«
Ўзбекистон
Республикаси
айрим
қонун
ҳужжатла
-
рига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
»
ги
Ўзбекистон
Республикасининг
2004
йил
30
апрелдаги
621 II
сон
Қонуни
билан
Давлат
чегараларини
ҳимоя
қилувчи
қўмитанинг
суриштирув
вазифалари
билан
боғлиқ
қонунларга
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
кири
-
тилди
.
Албатта
,
бу
ўзгартиришлар
2003
йил
декабр
ойида
қабул
қилинган
Президент
фармони
ва
шу
фар
-
мон
асосида
Давлат
чегараларини
ҳимоя
қилувчи
қўмитанинг
миллий
хавфсизлик
хизмати
тизимига
ки
-
ритилишига
боғликдир
.
Демак
, 1999
йил
20
августда
қабул
қилинган
Ўзбекистон
Республикасининг
«
Давлат
чегараси
тўғрисида
»
ги
Қонунига
ва
2000
йил
15
де
-
кабрда
қабул
қилинган
"
Терроризмга
қарши
кураш
тўғрисида
"
ги
Қонунига
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
ки
-
ритилиб
,
давлат
чегараларини
ҳимоя
қилиш
ва
терро
-
ризмга
қарши
курашни
амалга
оширишда
суриштирув
ва
тезкор
-
қидирув
фаолиятини
олиб
бориш
ваколати
эндиликда
фақат
Миллий
Хавфсизлик
Хизмати
томо
-
нидан
олиб
борилмокда
.
Ўзбекистон
Республикаси
«
Давлат
чегараси
тўғри
-
сида
»
ги
Қонунининг
29-
моддасига
кўра
,
Миллий
хавф
-
сизлик
хизмати
Давлат
чегарасини
ҳимоя
қилиш
ва
қўриқлаш
соҳасида
разведка
,
контразведка
ва
тезкор
-
қидирув
фаолиятини
амалга
оширади
,
белгиланган
тартибда
контрабандага
қарши
кураш
чораларини
ишлаб
чиқади
ва
амалга
оширади
.
1.2.
38-
модданинг
8-
банди
2006
йил
21
апрелда
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
331-
сонли
“
Молия
-
иқтисодий
,
солиқ
соҳасидаги
жиноятларга
,
жиноий
фаолиятдан
олинган
даромадларни
легал
-
лаштиришга
қарши
курашишни
кучайтириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
қарори
билан
департамент
,
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратураси
ҳузури
-
даги
Солиқ
,
валютага
оид
жиноятларга
ва
жиноий
да
-
ромадларни
легаллаштиришга
қарши
курашиш
депар
-
таментига
айлантирилди
,
бироқ
ушбу
ўзгариш
ЖПКда
ўз
аксини
топмаган
.
Саккизинчидан
,
ривожланган
мамлакатларнинг
жиноят
-
процессуал
қонунчилиги
ҳозирги
кунга
келиб
,
соддалаштириш
,
тезлаштирилган
тартибда
иш
юри
-
тиш
каби
янги
тушунчаларни
ўзида
мужассам
этиб
келмоқда
,
Франция
,
Германия
давлатлари
2
,
дастлабки
тергов
босқичидан
воз
кечиб
,
суриштирув
институти
-
дан
тўлиқ
фойдаланиш
масалаларини
интеграцияла
-
шуви
ўзини
оқлаб
келмоқда
,
ушбу
институтни
импле
-
ментация
қилиш
масалаларини
ўйлаб
кўриш
лозим
ҳамда
ҳар
томонлама
тўлиқ
ва
тез
олиб
боришга
йўналтирилган
янги
концептуал
таклифлар
ишлаб
чиқилиши
лозим
.
2
Германиянинг
Жиноят
-
процессуал
кодекси
www.gesetze-im-
internet.de/
Головко
Л
.
В
.,
Гуценко
К
.
Ф
. (
ред
.),
Филимонов
Б
.
А
.
Уголовный
процесс
западных
государств
.
Учебное
пособие
для
юридических
вузов
. - 2-
е
изд
.,
доп
.
и
испр
. -
М
.:
Зерцало
-
М
, 2002. -
С
528;
Головко
Л
.
В
.
Дознание
и
предварительное
следствие
в
уголовном
процессе
Франции
.
М
.: 1995.
С
. 17.
Филимонов
Б
.
А
.
Основы
уголовного
процесса
Германии
.
М
.:
1994. -
С
52-53.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
67
Тўққизинчидан
,
ЖПКнинг
342-
моддаси
2-
қисмига
мувофиқ
суриштирувчи
муайян
шахсни
айбланувчи
тариқасида
ишда
иштирок
этишга
жалб
қила
олмайди
,
аммо
ЖПКнинг
41, 46, 236, 255, 256, 257, 258, 259, 265,
266, 269-
моддаларида
келтирилган
“
суриштирувчи
”
термини
342-
моддаси
2-
қисмига
зид
ҳолда
берилган
,
шу
боис
ЖПКнинг
342-
моддаси
2-
қисмини
қуйидаги
матнда
келтириб
ўтиш
лозим
,
деб
ўйлаймиз
:
“
гумон
қилинувчи
,
айбланувчига
нисбатан
қамоққа
олиш
тарзидаги
эҳтиёт
чорасини
қўллаш
асослар
аниқланган
бўлса
”
.
Ўнинчидан
,
назаримизда
,
ҳар
бир
давлат
органи
-
нинг
ижобий
ва
салбий
жиҳатлари
ҳамда
уларнинг
ке
-
лажакдаги
истиқболи
ва
салбий
жиҳатларига
барҳам
бериш
нуқтаи
назаридан
,
суриштирув
органлари
фао
-
лияти
юзасидан
алоҳида
статистика
юритилиши
ҳамда
сайтига
жойлаштирилиши
лозим
.
Фуқаро
-
ларнинг
портали
орқали
суриштирув
ор
-
ганларига
тўғридан
-
тўғри
мурожаатини
назарда
ту
-
тувчи
янги
лойиҳа
ишлаб
чиқилиши
лозим
.
Аннотация
:
мазкур
мақола
суриштирув
органлари
фаолиятини
модернизациялаш
эҳтиёжи
ва
такомил
-
лаштириш
йўлларига
бағишланган
.
Калит
сўзлар
:
жиноят
процесси
,
суриштирув
,
су
-
риштирув
органлари
,
тезкор
-
қидирув
фаолияти
,
су
-
риштирув
органлари
фаолиятини
модернизациялаш
.
Аннотация
:
данная
статья
посвящена
модерниза
-
ции
деятельности
органов
дознания
и
перспективам
их
совершенствования
.
Ключевые
слова
:
уголовный
процесс
,
дознание
,
органы
дознания
,
оперативно
-
розыскная
деятель
-
ность
,
модернизация
деятельности
органов
дознания
.
Annotation:
This article is devoted to modernization of
inquest bodies activity and perspectives of it moderniza-
tion
Key words:
criminal process, inquest, inquest bodies,
modernizations of inquest bodies activity.
Адабиётлар
рўхати
:
1.
Гамбарян
А
.
Реформы
дознания
и
оперативно
-
розыскной
деятельности
в
плоскости
правового
реа
-
лизма
//
Законность
. 2013.
№
79.
С
. 14-24.
2.
Хидоятов
Б
.
Б
.
Проблемы
регулирования
дозна
-
ния
в
Республике
Узбекистан
:
Автореферат
дисс
.
канд
.
юрид
.
наук
. «
Издательский
центр
Академия
»
Т
.:
2002
й
. – 26
б
.
3.
Пулатов
Ю
.
С
.
Пути
совершенствования
форм
досудебного
производства
в
уголовном
процессе
Уз
-
бекистана
.
Ўзбекистон
процессуал
-
ҳуқуқий
фан
ва
қонунчиликни
ривожлантириш
муаммолари
/
Актуаль
-
ные
проблемы
развития
в
Узбекистане
процессульно
-
правовой
науки
и
законодательства
/
Под
общей
ред
.
Ф
.
М
.
Мухитдинова
.
Сборник
научных
статей
. –
Таш
-
кент
, 2014. 250.
4.
Иномжонов
Ш
.
Х
.
Жиноят
-
процессуал
исбот
қилишда
тезкор
-
қидирув
фаолияти
натижаларидан
фойдаланиш
муаммолари
.
Монография
. /
Масъул
муҳаррир
:
ю
.
ф
.
д
.
Б
.
Х
.
Пўлатов
. –
Т
.:
ТДЮИ
нашриёти
.
2005. – 139
б
.
5.
Махов
В
.
Н
.,
Пешков
М
.
А
.
Уголовный
процесс
США
(
досудебные
стадии
6.
Левинова
Т
.
А
.
Начальник
органа
дознания
в
зеркале
организационно
-
практических
проблем
.
Рос
-
сийская
юстиция
. 2014.
№
5. -
С
22-25.
Селина
Е
.
В
.
Имплементация
нарождающихся
пра
-
вовых
институтов
в
сложившуюся
уголовно
-
процессуальную
форму
:
проблемы
,
перспективы
,
тен
-
денции
.
Российская
юстиция
. 2014. –
№
8. –
С
25-28.