ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
35
У
.
У
.
Шарифходжаев
ТДИУ
мустақил
изланувчиси
ОММАВИЙ
АХБОРОТ
ВОСИТАЛАРИ
ФАОЛИЯТИНИ
ТАРТИБГА
СОЛУВЧИ
МЕЪЁРИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАР
Оммавий
ахборот
воситаларни
тўртинчи
ҳокимият
деб
аташга
ўрганиб
қолганмиз
,
зеро
улар
фуқаролик
жамиятнинг
ажралмас
бўғинидир
.
Мамлакатимиз
Президенти
Ислом
Каримовнинг
2010
йил
12
ноябрдаги
Олий
Мажлис
палаталари
қўшма
мажлисида
«
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
»
мавзуидаги
маърузаси
,
хусусан
«
Ахборот
соҳасини
ислоҳ
қилиш
,
ахборот
ва
сўз
эркинлигини
таъминлаш
»
бўйича
белгилаб
берган
стратегик
вазифалари
оммавий
ахборот
воситалари
учун
янги
босқичга
кўтарилиш
даври
келганлигини
беогилаб
берди
.
Давлатимиз
раҳбари
ўз
нутқларида
«
Демократик
жараёнларни
чуқурлаштириш
,
аҳолининг
сиёсий
фаоллигини
ошириш
,
фуқароларнинг
мамлакатимиз
сиёсий
ва
ижтимоий
ҳаётидаги
амалий
иштироки
ҳақида
сўз
юритар
эканмиз
,
албатта
,
ахборот
эркинлигини
таъминламасдан
,
оммавий
ахборот
воситаларини
одамлар
ўз
фикр
ва
ғояларини
,
содир
бўлаётган
воқеаларга
ўз
муносабати
ва
позисиясини
эркин
ифода
этадиган
минбарга
айлантирмасдан
туриб
,
бу
мақсадларга
эришиб
бўлмаслигини
ўзимизга
яхши
тасаввур
этамиз
»
1
деб
,
оммавий
ахборот
воситаларининг
жамиятдаги
туб
моҳиятини
баён
этиб
бердилар
.
Ўзбекистон
Республикасида
оммавий
ахборот
воситалари
ҳуқуқий
базасини
яратилишида
Республикамиз
Конституциясига
асосий
манба
сифатида
таянилди
.
Конституциямизнинг
67-
моддасида
«
Оммавий
ахборот
воситалари
эркиндир
ва
қонунга
мувофиқ
ишлайди
.
Улар
ахборотнинг
тўғрилиги
учун
белгиланган
тартибда
жавобгардирлар
.
Цензурага
йўл
қўйилмайди
»
деб
белгилаб
қўйилгани
оммавий
ахборот
воситаларининг
мутлақ
қонуний
эркинлигининг
кафолати
ҳисобланади
.
Истиқлолга
эришганимиздан
сўнг
,
биринчи
навбатда
соҳанинг
ҳуқуқий
базасига
эътибор
қаратилди
ва
ривожланган
давлатлар
тажрибаларини
ўрганиш
бошланди
.
Мустақиллик
йилларида
оммавий
ахборот
воситалари
фаолиятини
тартибга
солувчи
ва
бошқарувчи
бир
қатор
қонунлар
қабул
қилинди
(
жадвал
-1).
Жадвал
-1
Оммавий
ахборот
воситалари
фаолиятини
тартибга
солувчи
қонунлар
2
№
Қонун
номланиши
Сана
1.
Ахборотлаштириш
тўғрисида
07.05.1993
й
.
2.
Ноширлик
фаолияти
тўғрисида
30.08.1996
й
.
1
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
. –
Т
., 2011.
2
Ўзбекистон
Республикасида
оммавий
ахборот
воситалари
фаолиятини
,
ривожланиши
,
эркинлиги
кафолатлари
тўғрисида
таҳлилий
маълумотлар
(http://uzapi.gov.uz/#uz/content/licence/statistics/)
3.
Ахборот
олиш
кафолатлари
ва
эркинлиги
тўғрисида
24.04.1997
й
.
4.
Журналистлик
фаолиятини
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
24.04.1997
й
.
5.
Реклама
тўғрисида
25.12.1998
й
.
6.
Телекоммуникациялар
тўғрисида
20.08.1999
й
.
7.
Ахборот
эркинлиги
принциплари
ва
кафолатлари
тўғрисида
12.12.2002
й
.
8.
Оммавий
ахборот
воситалари
тўғрисида
15.01.2007
й
.
9.
Муаллифлик
ҳуқуқи
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
20.07.2006
й
.
Қонунлар
ичида
алоҳида
ўринни
янги
таҳрирда
қабул
қилинган
Ўзбекистон
Республикаси
“
Оммавий
ахборот
воситалари
”
тўғрисидаги
қонуни
эгаллайди
.
Ушбу
меъёрий
-
ҳуқуқий
ҳужжат
дастлаб
1997
йилда
қабул
қилинган
,
бироқ
жамиятда
содир
бўлган
бир
қатор
ўзгаришлар
,
мамлакатимиздаги
демократик
ислоҳотларнинг
амалга
оширилиши
натижасида
,
ушбу
қонун
янги
таҳрирда
қабул
қилинди
.
Қонун
6
боб
ва
40
моддадан
иборат
бўлиб
,
мамлакатимиздаги
оммавий
ахборот
воситаларининг
фаолиятини
тартибга
солиб
борадиган
асосий
ҳужжат
сифатида
ўрин
эгаллайди
(
чизма
-1).
Қонунда
оммавий
ахборот
воситаларга
қўйидагича
таъриф
берилган
– “
Оммавий
ахборотни
даврий
тарқатишнинг
доимий
номга
эга
бўлган
ҳамда
босма
тарзда
(
газеталар
,
журналлар
,
ахборотномалар
,
бюллетенлар
ва
бошқалар
)
ва
(
ёки
)
электрон
тарзда
(
теле
-,
радио
-,
видео
,
кинохроникал
дастурлар
,
умумфойдаланишдаги
телекоммуникация
тармоқларидаги
веб
сайтлар
)
олти
ойда
камида
бир
марта
нашр
этиладиган
ёки
эфирга
бериладиган
(
бундан
буён
матнда
чиқариладиган
деб
юритилади
)
шакли
ҳамда
оммавий
ахборотни
даврий
тарқатишнинг
бошқа
шакллари
оммавий
ахборот
воситасидир
”
3
.
Чизма
-1
“
Оммавий
ахборот
воситалари
тўғрисида
”
ги
Ўзбекситон
Республикаси
Қонуни
1-
боб
.
Умумий
қоидалар
2-
боб
.
Оммавий
ахборот
воситалари
фаолиятини
ташкил
этиш
3-
боб
.
Оммавий
ахборот
воситаларини
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
4-
боб
.
Оммавий
ахборот
воситалари
маҳсулотини
тарқатиш
.
Оммавий
ахборот
воситалари
бозорини
монополлаштиришга
йўл
қўйилмаслиги
5-
боб
.
Оммавий
ахборот
воситаларининг
фуқаролар
ва
ташкилотлар
билан
муносабатлари
6-
боб
.
Якунловчи
қоидалар
Қонуннинг
биринчи
боби
, “
Умумий
қоидалар
”
деб
номланган
бўлиб
,
унда
қонуннинг
умумий
мақсади
,
қўлланилиш
соҳаси
,
оммавий
ахборот
воситалари
3
Оммавий
ахборот
воситалари
тўғрисида
»
ги
Ўзбекистон
Республикаси
қонуни
(15.01.2007
й
.)
(http://www.lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=1106870)
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатлар
,
оммавий
ахборот
воситаларига
таъриф
,
уларнинг
эркинлиги
ва
мажбуриятлари
каби
масалалар
келтириб
ўтилган
.
Қонуннинг
иккинчи
боби
,
“
Оммавий
ахборот
воситалари
фаолиятини
ташкил
этиш
”
га
бағишланган
.
Боб
доирасида
,
оммавий
ахборот
воситаларини
таъсис
этиш
ҳуқуқи
,
таъсис
ҳужжатлари
,
шартномаси
,
таҳририят
устави
,
муассис
ва
таҳририят
ўртасидаги
шартнома
,
муассиснинг
ҳуқуқ
лари
ва
мажбуриятлари
,
таҳририятнинг
фаолияти
,
бош
муҳаррир
,
таҳририят
ходимлари
,
оммавий
ахборот
воситасининг
чиқарилишига
доир
маълумотлар
келтириб
ўтилган
.
Қонуннинг
учинчи
боби
“
Оммавий
ахборот
воситаларини
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
”
деб
номланади
.
Ушбу
бобда
,
оммавий
ахборот
воситасини
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
тартиби
,
рўйхатдан
ўтказиш
аризаси
ва
унинг
элементлари
,
қандай
ҳолларда
ўтказиш
масаласи
рад
этилиши
,
қандай
турдаги
оммавий
ахборот
воситаларини
рўйхатдан
ўтказмаслик
мумкин
эканлиги
,
оммавий
ахборот
воситасининг
гувоҳномаси
олиб
қўйилиши
,
унинг
фаолияти
тўхтатилиши
ва
тугатилиши
ҳақидаги
маълумотлар
келтириб
ўтилган
.
Қонунинг
тўртинчи
боби
“
Оммавий
ахборот
воситалари
маҳсулотини
тарқатиш
.
Оммавий
ахборот
воситалари
бозорини
монополлаштиришга
йўл
қўйилмаслиги
”
деб
номланади
.
Боб
доирасида
,
оммавий
ахборот
воситаларининг
маҳсулотлари
қандай
бўлиши
,
ушбу
маҳсулотни
қандай
йўллар
билан
тарқатиш
мумкинлиги
,
даврий
босма
нашрларнинг
электрон
шакллари
,
иловалари
,
назорат
нусхалари
ва
мажбурий
нусхалари
ҳақида
айтиб
ўтилган
.
Шу
билан
бирга
бобда
оммавий
ахборот
воситалари
бозорини
монополлаштиришга
йўл
қўймаслик
,
Ўзекистон
Республикаси
ҳудудида
чет
давлатлар
оммавий
ахборот
воситалари
маҳсулотларини
тарқатиш
бўйича
йўналиш
берилган
.
Навбатдаги
бешинчи
бобда
, “
Оммавий
ахборот
воситаларининг
фуқаролар
ва
ташкилотлар
билан
муносабатлари
”
ҳақида
гап
боради
.
Бобда
муаллиф
материалларидан
в
хатларидан
фойдаланиш
механизми
,
ахборот
манбасини
ошкор
қилмаслик
тартиби
,
раддия
бериш
ва
жавоб
қайтариш
ҳуқуқи
,
расмий
хабарлар
ва
ахборотларни
эълон
қилиш
тартиблари
келтирилади
.
Ниҳоят
,
сўнги
олтинчи
боб
“
Якунловчи
қоидаларг
”
бағишланган
.
Унда
,
ахборот
агенликлари
ҳақидаги
маълумот
ва
уларнинг
фаолияти
,
ҳалқаро
ҳамкорликни
амалга
ошириш
,
чет
давлатлар
оммавий
ахборот
воситаларининг
вакаолатхоналари
ва
вакиллари
аккредитация
қилиш
,
низоларни
ҳал
этиш
,
оммави
ахборот
воситалари
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларини
бузганлик
учун
жавобгарлик
ҳақида
айтиб
ўтилган
.
Мамлакатимизда
оммавий
ахборот
воситаларни
рўйхатдан
ўтказиш
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2006
йил
11
октябрдаги
214-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
«
Ўзбекистон
Республикасида
оммавий
ахборот
воситаларини
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
тартиби
тўғрисида
»
ги
Низомга
асосан
амалга
оширилади
.
Аннотация
:
ушбу
мақолада
,
оммавий
ахборот
воситалари
фаолиятини
тарбига
солувчи
меъёрий
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ҳақида
сўз
юритилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
“
Оммавий
ахборот
воситалари
тўғрисида
”
ги
Қонуни
таҳлили
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
қонун
,
оммавий
ахборот
воситалари
,
оммавий
ахборот
воситалари
тўғрисидаги
қонун
.
Аннотация
:
в
данной
статье
подробно
анализиру
-
ются
нормативно
-
правовые
документы
,
которые
ре
-
гламентируют
деятельность
средств
массовых
ин
-
формаций
,
в
частности
,
Закон
Республики
Узбекистан
«
О
средствах
массовых
информаций
»
Ключевые
слова
:
закон
,
средства
массовых
информаций
,
закон
о
средствах
массовых
информаций
.
Annotation:
In this article it is analysed in detail the
legal documents that regulate the activities of mass media,
including the Law of the Republic of Uzbekistan "On Mass-
Media".
Key words:
law, the media, the law on the media.
Фойдаланилган
адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
. –
Т
., 2011.
2.
Ўзбекистон
Республикасида
оммавий
ахборот
воситалари
фаолиятини
,
ривожланиши
,
эркинлиги
кафолатлари
тўғрисида
таҳлилий
маълумотлар
(http://uzapi.gov.uz/#uz/content/licence/statistics/).
3.
Оммавий
ахборот
воситалари
тўғрисида
»
ги
Ўзбекистон
Республикаси
қонуни
(15.01.2007
й
.)