ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
55
У
.
У
.
Шарифходжаев
ТМИ
тадқиқотчиси
ЎЗБЕКИСТОН
ВА
ХАЛҚАРО
МОЛИЯВИЙ
ИНСТИТУТЛАР
ЎРТАСИДАГИ
МУНОСАБАТЛАРНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИ
Ҳар
қандай
муносабат
каби
,
молиявий
муносабатлар
ҳам
,
маълум
бир
ташкилий
-
ҳуқуқий
тизимга
асосланади
.
Республикамизнинг
халқаро
молиявий
институтлар
билан
молиявий
муносабатлари
1992
йил
2
”
Ўзбекистон
Республикасининг
Халқаро
валюта
фонди
,
Реконструкция
ва
ривожланиш
халқаро
банки
,
Ривожланиш
халқаро
ассоциацияси
,
Халқаро
молия
корпорацияси
,
Кўп
томонлома
сармоя
ажратишни
кафолотловчи
агентликка
аъзолиги
тўғрисида
”
ги
қонун
асосида
бошқарилиб
борилади
.
Ушбу
қонуннинг
биринчи
моддасида
таъкидланганидек
– “
Ўзбекистон
Республикасининг
Президенти
Ўзбекистон
Республикаси
номидан
Халқаро
валюта
фонди
,
Реконструкциялаш
ва
ривожланиш
халқаро
банки
,
Ривожланиш
халқаро
ассоциацияси
,
Халқаро
молия
,
Кўп
томонлама
сармоя
ажратишни
кафолатловчи
агентликнинг
аъзолигини
қабул
қилишга
ва
шу
тариқа
Фонд
,
Банк
,
Ассоциация
,
Корпорация
бошқарувчилари
тегишли
Кенгашлари
,
Агентлик
бошқарувчилари
Кенгашининг
Ўзбекистон
Республикасининг
ана
шу
ташкилотларга
аъзолигига
дахлдор
бўлган
резолюцияларидаги
муддатлар
ва
шартларни
қабул
қилиб
,
матнлари
ушбу
Қонуннинг
I, II, III, IV
ва
V
иловаларида
келтирилган
барча
тузатишлари
билан
Фонд
,
Банк
,
Ассоциация
,
Корпорация
,
Конвенция
,
Агентликнинг
битимларидаги
тегишли
моддаларни
қабул
этишга
вакил
қилинган
”*
Айнан
шу
қонуннинг
4-
моддасида
мамлакат
томонидан
қарзларнинг
олиниши
тартиби
тўғрисида
қўйидагилар
ёзиб
ўтилган
:
“
Ўзбекистон
Республикаси
Марказий
банкига
Ўзбекистон
Республикасининг
ана
шу
ташкилотларга
аъзолигига
дахлдор
бўлган
резолюциялардаги
шартлар
ҳамда
муддатларда
ва
Битим
ёки
Конвенция
моддаларига
мувофиқ
равишда
Фонд
,
Банк
,
Ассоциация
,
Корпорация
ва
Агентликка
тўланиши
лозим
бўлган
счётларни
қарз
олиш
ёхуд
тегишли
йўл
билан
сотиб
олиш
ҳамда
тўлаш
,
шунингдек
Фонднинг
махсус
ҳуқуқларни
ўзлаштириш
бўлимида
Ўзбекистон
Республикасининг
иштирок
этиши
билан
боғлиқ
тўловларни
амалга
ошириш
ҳуқуқи
берилади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Молия
вазирлиги
юқорида
кўрсатиб
ўтилган
тўловларни
тўлаш
учун
Ўзбекистон
Республикаси
Марказий
банкини
манбалар
билан
таъминласин
”
деб
ёзилган
.
Шу
билан
бирга
,
мамлакатимизнинг
халқаро
молиявий
институтлар
билан
молиявий
муносабатлари
“
Ўзбекистон
республикаси
билан
халқаро
молия
институтлари
ўртасидаги
халқаро
заём
ва
кафолатли
шартномалар
ҳамда
битимларни
тузиш
ва
денонсация
қилиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
07.05.1993
й
.
даги
N 850-XII
Ўзбекистон
Республикаси
қонуни
асосида
бошқарилади
.
Ушбу
қонунга
асосан
, “
Халқаро
молия
институтлари
билан
Ўзбекистон
Республикаси
ўртасидаги
заём
ва
кафолатли
шартномалар
ҳамда
битимлар
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
ҳамда
у
ваколат
берган
органлар
томонидан
тузилгач
,
ратификация
қилинмайди
ва
Ўзбекистон
Республикаси
учун
имзоланган
пайтдан
бошлаб
кучга
киради
” .
Бу
эса
ўз
навбатида
муносабатларнинг
оператив
амалга
оширилиши
ва
ҳуқуқий
жараёнларни
тезлаштиришга
хизмат
қилади
.
Мамлакатимиз
ва
халқаро
молиявий
институтлар
ўртасидаги
молиявий
муносабатлар
,
ўз
навбатида
шартномаларда
акс
эттирилади
,
бу
жараён
эса
,
Ўзбекистон
Республикасининг
22.12.1995
й
.
да
қабул
қилинган
172-I-
сонли
“
Ўзбекистон
республикасининг
халқаро
шартномалари
тўғрисида
”
ги
қонунга
асосан
амалга
оширилади
.
Ушбу
қонун
асосида
,
Ўзбекистон
Республикасининг
халқаро
шартномаларини
тузиш
ва
уларни
кучга
киритиш
тартиби
,
Ўзбекистон
Республикасининг
халқаро
шартномаларини
эълон
қилиш
ва
рўйхатдан
ўтказиш
,
Ўзбекистон
Республикасининг
халқаро
шартномаларини
бажариш
ва
Ўзбекистон
Республикаси
халқаро
шартномаларининг
ҳақиқий
эмаслиги
,
уларни
тўхтатиш
,
денонсация
қилиш
ва
амал
қилишини
тўхтатиб
туриш
бўйича
кўрсатмалар
берилган
.
Албатта
,
ҳар
қанадай
ташкилотга
аъзо
бўлиш
учун
,
аъзо
бўлмоқчи
бўлган
томон
ушбу
ташкилотга
тегишли
бўлган
норматив
ҳужжатларини
қабйл
қилиши
ва
ратификациядан
ўтказиши
лозим
.
Халқаро
молиявий
ташкилотларга
тегишли
бўлган
бундай
жараёнлар
,
хусусан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
02.07.1992
й
.
даги
621-XII-
сон
қонуни
билан
ратификация
қилинган
“
Инвестициялар
кафолати
бўйича
кўп
томонлама
агентликка
аъзолик
масалалари
”
ва
31.08.1995
й
.
даги
124-I-
сонли
“
Осиё
ривожланиш
банки
шартномасининг
моддаларини
ратификация
қилиш
ҳақида
”
Олий
мажлис
қарорини
кўрсатиб
ўтишимиз
мумкин
.
Амалга
кирган
ҳужжатларни
ва
ўзаро
муносабатларни
такомиллаштириш
мақсадида
мамлакатимизда
бир
қатор
қонуний
манбалар
ҳам
қабул
қилиниб
келинмоқда
.
Мисол
учун
2004
йил
24
апрелда
ишга
кирган
“
Жаҳон
банки
гурухи
ҳузуридаги
ҳалқаро
тараққийт
уюшмаси
билан
ҳамкорликнинг
устувор
йўналишлари
тўғрисида
”
ги
қарор
.
Унда
“
Жаҳон
банки
гурухига
кирувчи
Халқаро
тараққиёт
уюшмасининг
узоқ
муддатли
имтиёзли
кредитларини
2001
йилдан
бошлаб
жалб
этиш
,
уларни
ишлаб
чиқариш
ва
ижтимоий
инфратузилмани
жадал
ривожлантирилишини
таъминловчи
устувор
лойихаларни
амалга
оширишга
”*
қўпроқ
эътибор
берила
бошланди
.
Бундан
ташқари
ҳар
бир
лойиҳанинг
бажарилишидан
олдин
ушбу
лойиҳага
тегишли
бўлган
қарор
ёки
фармон
имзоланади
.
Хусусан
, 2002
йилда
имзоланган
“
Жаҳон
банки
гуруҳи
иштирокидаги
Бухоро
ва
Самарқанд
шаҳарларини
сув
билан
таъминлаш
”
лойиҳасини
амалга
ошириш
чора
-
тадбирларини
тўғрисида
”
ги
қарори
ёки
2004
йилдаги
"
Ўзбекистоннинг
дренаж
лойиҳаси
.
Жанубий
Қорақаопоғистондан
дренаж
ўтказиш
”
лойиҳасини
жаҳон
банки
иштирокида
амалга
ошириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
қарорларни
мисол
сифатида
келтириб
ўтсак
бўлади
.
Ушбу
лойиҳа
ва
қарорлар
таъкидлаб
ўтилганидек
“
Суғориладиган
ерларнинг
унумдорлигини
янада
ошириш
,
сув
ресурсларини
бошқариш
,
Қорақалпоғистон
Республикасининг
Элликқалъа
,
Тўрткўл
ва
Беруний
туманлари
ҳудудларидаги
ирригация
-
дренаж
тизимларидан
фойдаланиш
ва
уларга
техника
хизмати
кўрсатиш
тузилмасини
такомиллаштириш
,
шунингдек
Жаҳон
банки
билан
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
56
ҳамкорликни
янада
кенгайтириш
мақсадида
”
имзоланган
.
Лойиҳа
доирасида
“
Халқаро
тикланиш
ва
тараққиёт
банки
ресурсларидан
беш
йиллик
имтиёзли
даврни
қўшган
ҳолда
20
йил
муддатга
35
млн
АҚШ
доллари
миқдорида
қарз
”
берилди
.
Бундан
ташқари
мамлакатимизнинг
бошқа
Ҳалқаро
молиявий
ташкилотларига
аъзо
бўлишида
бир
қатор
қарор
ва
фармонларда
ўз
аксини
топган
.
Шуни
ҳам
таъкидлаш
жоизки
,
ўзаро
муносабатлар
даврида
,
икки
томонлама
дастурлар
ва
концепциялар
имзоланиб
келмоқда
,
бу
ўз
навбатида
амалга
оширилаётган
ишларни
қонуний
замирини
яратиб
бермоқда
.
К
.
Х
.
Дастамов
ТДЮИ
стажёр
-
тадқиқотчи
-
изланувчиси
ХАЛҚАРО
ХУСУСИЙ
ҲУҚУҚДА
ЧЕТ
ЭЛ
ҲУҚУҚИ
НОРМАЛАРИНИ
ҚЎЛЛАШНИНГ
АЙРИМ
МАСАЛАЛАРИ
Чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
фуқаролик
ҳуқуқий
муносабатларга
нисбатан
чет
эл
ҳуқуқи
нормаларини
қўллаш
масалаларини
инвестиция
фаолияти
субъектларига
боғлиқ
бўлган
бир
неча
масалаларни
ўрганиш
орқали
ёритиб
беришга
ҳаракат
қиламиз
.
Ҳозирги
давр
ижтимоий
тараққиётидаги
нотекс
ривожланишлар
давлатга
кириб
келаётган
капиталлар
,
товарлар
ва
хизматлар
ҳаракати
жараёнини
кучайтиришга
сабаб
бўладиган
халқаро
хўжалик
муомаласини
тўғри
йўлга
қўйилишида
намоён
бўлади
.
Ўзининг
миллий
давлатидан
ташқарида
турлича
тузилишга
эга
бўлган
фаолиятнинг
хилма
хил
шаклларда
ўсиши
интеграциялашув
натижасида
вужудга
келади
.
Айниқса
,
бугунги
оламда
амалий
фаолликнинг
тавсифий
(
характерли
)
доираси
инвесторларни
қабул
қилувчи
давлатларда
,
улардан
унумлироқ
фойдаланиш
мақсадида
хорижий
мамлакатлар
иқтисодиётига
,
жумладан
чет
эл
инвесторларига
кенг
шароит
яратиб
бераётган
давлатларда
ўз
иқтисодиётини
ҳамда
бошқариш
тажрибасини
киритиш
орқали
ривожлантирилади
.
Инвестор
қайси
давлатга
капиталини
йўналтирар
экан
,
ўз
-
ўзидан
инвестиция
киритилган
давлат
қонунчилиги
асосида
эмас
,
балки
инвесторнинг
шахсий
қонуни
ёки
халқаро
нормалар
орқали
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишга
ҳаракат
қилади
.
Бу
ўз
навбатида
,
чет
эл
инвесторлари
ҳолатининг
ҳуқуқий
дуализми
вужудга
келишига
сабаб
бўлади
.
М
.
Е
.
Ковешниковнинг
фикрича
,
“
инвестиция
жараёнининг
асосий
иштирокчиси
ҳисобланган
инвесторларнинг
ҳуқуқий
мақоми
ҳақидаги
тавсифий
ҳусусиятлар
ўзига
хос
мураккаблик
касб
этиб
,
у
инвестиция
фаолиятини
амалга
ошириш
қобилияти
,
мавжуд
воситалар
бўйича
қарорлар
қабул
қилиш
ва
ўз
ихтиёри
билан
инвестиция
объектларини
танлаш
ҳуқуқи
билан
белгиланади
”
1
.
Ўз
навбатида
М
.
М
.
Богуславский
“
юридик
ва
жисмоний
шахслар
инвестициявий
муносабатларни
амалга
оширишда
бошқа
усулда
тартибга
солишига
қаратилган
,
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
муносабатларнинг
ўзига
хос
доирасига
киришади
ҳамда
ушбу
муносабатлар
бошқа
юрисдикцияларнинг
таъсири
остида
бўлишини
эътиборга
олишлари
лозим
.
Шунингдек
,
инвестиция
фаолиятининг
субъектлари
тўғрисидаги
масалалар
халқаро
оммавий
ҳуқуқ
,
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
ва
давлатнинг
миллий
ҳуқуқи
билан
тартибга
солинади
"
деб
таъкидлайди
2
.
А
.
Г
.
Богатырев
эса
“
мазкур
муносабат
субъектлари
ҳисобланган
инвесторлар
-
моддий
ва
маънавий
неъматлар
ишлаб
чиқаришни
йўлга
қўйиш
,
кенгайтириш
ва
инфратузилмага
йўналтирилган
1
М
.
Е
.
Ковешников
.
Правовое
регулирование
иностранных
инвестиций
в
Российской
Федерации
. –
М
.:
Норма
, 2001. –
Б
.14.
2
М
.
М
.
Богуславский
Иностранные
инвестиции
:
правовое
регулирование
. –
М
., 1996. –
Б
. 18.
