ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
64
У
.
Шарифходжаев
ТМИ
магистранти
О
.
Маҳкамов
ТДЮИ
магистранти
ТАДБИРКОРЛИК
ФАОЛИЯТИНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
АСОСИ
СИФАТИДА
ИНСОН
ҲУҚУҚЛАРИ
УМУМЖАҲОН
ДЕКЛАРАЦИЯСИ
Бизга
маълумки
,
Инсон
ҳуқуқлари
умумжаҳон
дек
-
ларацияси
1
1948
йил
10
декабрда
Бирлашган
Миллат
-
лар
Ташкилоти
Бош
Ассамблеясининг
учинчи
сессия
-
сида
қабул
қилинган
бўлиб
,
унда
гарчи
тўла
бўлмаса
ҳам
бундай
(
инсон
)
ҳуқуқларнинг
кенг
доираси
санаб
ўтилган
.
Шундай
экан
,
инсон
ҳуқуқлари
ўзи
нима
,
деган
савол
туғулиши
табиий
.
Бу
ўринда
таъкидлаш
жоизки
,
шу
кунгача
илмий
адабиётларда
ёки
қонун
хужжатла
-
рида
инсон
ҳуқуқлари
хусусида
якдил
таъриф
мавжуд
эмас
.
Бинобарин
,
инсон
ҳуқуқлари
–
биринчи
навбатда
ўзида
қуйидаги
:
инсонинг
ҳаёти
,
эркинлиги
,
шаъни
,
қадр
-
қиммати
ва
бошқа
дахлсиз
ҳуқуқларни
қамраб
оладиган
олий
қадриятларни
ифода
этади
.
Инсон
ҳуқуқлари
–
демократик
ҳуқуқий
давлатнинг
энг
муҳим
белгисидир
.
Инсон
ҳуқуқлари
–
ҳар
бир
дав
-
латнинг
демократик
тараққиёти
даражасини
кўрсатувчи
муҳим
мезондир
.
Шунинг
учун
ҳам
,
инсон
хукукларини
химоя
килиш
мустакиллигимиз
қомуси
бўлмиш
,
Конституциянинг
асосий
тамойилиларидан
бири
ҳисобланади
. "
Конституция
Инсон
ҳуқуқлари
умумжаҳон
декларациясининг
инсон
ҳаёти
,
шахси
ва
эркинликалрининг
дахлсизлиги
каби
деярли
барча
принципиал
қоидаларини
ўзида
мужассамлаштирган
.
Конституцияда
кўп
миллатли
мамлакатимизда
умумий
мустаҳкам
аҳлоқий
ва
ҳуқуқий
ҳудуд
яратиш
ғояси
ўрин
олган
"
2
.
Умуман
олганда
Инсон
ҳуқуқлари
умумжаҳон
дек
-
ларациясида
инсоннинг
бир
қатор
ҳуқуқ
ва
эркинлик
-
лари
белгилаб
қўйилган
,
хусусан
улар
жумласига
қуйидагиларни
киритиш
мумкин
:
1.
Яшаш
ҳуқуқи
,
эркинлик
ва
шахсий
дахлсизлик
ҳуқуқларига
;
2.
Тенглик
тамойили
асосида
қонун
ҳимоясида
бўлиш
ҳуқуқи
;
3.
Эркин
ҳаракатланиш
ва
турар
жойни
танлаш
,
шунингдек
истаган
пайтда
ҳоҳлаган
давлатни
тарк
этиш
ва
ўз
мамлакатига
қайтиб
келиш
ҳуқуқлари
;
4.
Фуқаролик
ҳуқуқига
ва
унинг
ҳимоясига
эга
бўлиш
ҳуқуқи
;
5.
Оила
қуриш
,
никоҳ
тузиш
,
жамоат
ва
давлат
то
-
монидан
ҳимояга
эга
бўлиш
ҳуқуқи
;
6.
Эътиқод
ва
эркин
сўзлаш
ҳуқуқи
;
7.
Меҳнат
қилиш
ҳуқуқи
:
8.
Таълим
олиш
ҳуқуқи
ва
бошқа
шу
каби
ҳуқуқларга
эга
бўлиш
.
Лекин
таъкидлаш
жоизки
,
ҳозирги
замон
инсон
ҳуқуқларининг
барчаси
ҳам
Декларацияда
ўз
аксини
топмаганлиги
табиий
ҳол
.
Декларациянинг
умумий
моҳияти
ва
унда
мустаҳкамланган
нормаларда
бир
қарашда
тадбиркорлик
фаолиятини
тартибга
солувчи
қоидалар
йўқдек
бўлиб
кўринади
.
Аммо
мазкур
халқаро
ҳуқуқий
хужжатда
мустаҳкамланган
нормаларни
диққат
билан
таҳлил
қилар
эканмиз
,
уларда
тадбиркорлик
фаолиятини
тартибга
солувчи
баъзи
қоидалар
мавжуд
-
лигининг
гувоҳи
бўлишимиз
мумкин
.
Албатта
,
Деклара
-
циянинг
матнида
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириш
ҳуқуқини
таъминловчи
кафолатлар
тўғридан
тўғри
акс
эттирилмаган
.
Чунки
,
Декларацияни
қабул
қилиш
вақтида
барча
мамлакатларда
ҳам
тадбиркорлик
1
http://www.kadis.ru/texts/index.phtml?id=10273
2
Қаранг
:
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
:
миллий
истиқлол
,
иқтисод
,
сиёсат
,
мафкура
.
Т
. 1.
Тошкент
, 1996. 125-
б
.
фаолиятини
амалга
ошириш
рухсат
этилмаган
.
Агар
Жаҳон
иқтисодиётини
бозор
муносабати
шароити
йўлида
ривожлана
бораётганини
ҳисобга
олиб
,
бир
қанча
халқаро
хуқуқий
хужжатларда
бевосита
ўз
аксини
топган
инсон
ҳуқуқининг
ажралмас
таркибий
қисми
ҳисобланувчи
,
тадбиркорлик
фаолиятини
Инсон
ҳуқуқлари
умумжаҳон
декларацияси
мисолида
таҳлил
қилар
эканмиз
,
нигоҳимиз
Декларациянинг
бир
неча
моддаларига
тушади
.
Декларациянинг
17
моддасига
кўра
,
ҳар
бир
инсон
якка
тартибда
ёки
бошқалар
билан
мулкга
эгалик
қилиш
ҳуқуқига
эга
.
Шундай
экан
,
бизга
маълумки
мулкка
эгалик
қилиш
ва
уни
эркин
тасарруф
этиш
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириш
учун
ижобий
шароит
ҳисобланади
.
Шу
билан
бирга
,
Декла
-
рациянинг
20
моддасига
мувофиқ
,
ҳар
бир
инсон
бир
-
лашма
(
ассоциация
)
ларга
аъзо
бўлиш
ҳуқуқига
эга
.
Ассоциация
–
лотинча
сўз
бўлиб
, "
жамият
"
деган
маънони
англатади
.
Ушбу
маънода
ассоциацияга
аъзо
бўлганлар
бирор
бир
манфаатни
кўзлаб
бирлашадилар
ва
қонунда
мустаҳкамланган
фаолиятларини
олиб
бо
-
радилар
.
Шу
қаторда
айтиш
жоизки
,
Декларациянинг
23
мод
-
дасида
инсон
меҳнат
қилиш
ҳуқуқига
,
эркин
иш
жойи
танлаш
ҳуқуқига
ва
ишсизликдан
ҳимояланиш
ҳуқуқларига
эга
.
Ушбу
модданинг
тадбиркорлик
фао
-
лияти
билан
боғлиқ
тарафи
шундаки
,
тадбиркорлик
фаолиятини
юридик
шахс
ёки
якка
тадбиркор
сифати
-
да
амалга
оширилади
ва
бевосита
меҳнат
билан
боғлиқ
бўлади
.
Юқоридагилардан
хулоса
қилиб
,
шуни
айтиш
мумкинки
,
тадбиркорлик
фаолияти
билан
шуғулланиш
ҳуқуқи
нафақат
Инсон
ҳуқуқлари
умумжаҳон
декларациясига
зид
келмайди
,
балки
унинг
бир
неча
нормаларида
бевосита
акс
эттирилган
ҳолда
инсонинг
асосий
ҳуқуқларидан
бири
ҳисобланади
.
Шубҳасиз
,
мамлакатмизнинг
асосий
қонуни
бўлмиш
,
Конституциямизда
ҳам
Декларацияда
асос
солинган
,
тадбиркорлик
фаолиятини
тартибга
солувчи
нормалар
ўз
ифодасини
топган
.
Конституциямизнинг
36-
моддасига
мувофиқ
,
ҳар
бир
шахс
мулкдор
бўлишга
ҳақли
.
Шу
билан
бирга
Инсон
ҳуқуқлари
умумжаҳон
декларациясининг
23-
моддасидаги
ҳуқуқ
нормаси
,
Конституциямизнинг
37-
моддасида
тўлиқ
ўз
аксини
топган
.
Унга
кўра
,
ҳар
бир
шахс
меҳнат
қилиш
,
эркин
касб
танлаш
,
адолатли
меҳнат
шароитларида
ишлаш
ва
қонунда
кўрсатилган
тартибда
ишсизликдан
ҳимояланиш
ҳуқуқига
эгадир
.
Шу
тариқа
ўз
фикримизга
хулоса
ясар
эканмиз
,
таъкидлаш
ўринлики
,
бутун
дунё
халқлари
учун
ниҳоятда
муҳим
аҳамият
касб
этувчи
Инсон
ҳуқуқлари
умумжаҳон
декларацияси
кенг
қамровли
халқаро
ҳуқуқий
хужжат
ҳисобланади
.
Хусусан
,
биз
юқоридаги
таҳлилдан
кейин
мазкур
хужжатда
акс
эттирилган
нор
-
маларда
тадбикорлик
фаолиятининг
ҳуқуқий
асоси
мустаҳкамланганлигининг
гувоҳи
бўлдик
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
значе
-
ние
Всеобщей
декларации
прав
человека
.
В
основной
части
рассматривается
Всеобщая
дек
-
ларация
прав
человека
как
правовая
база
предприни
-
мательской
деятельности
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
следу
-
ет
развивать
внутреннее
законодательство
на
основе
международно
-
правовых
актов
.
Abstract
In the introductory part of the article the author charac-
terizes meaning of Universal declaration of people rights.
In the basic part of the article the Universal declaration
of people rights are examined as a legal base of enter-
prise activityIn the conclusion the author comes to opinion
that legal norms of countries must be developed on the
basis of international legal norms.
