ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
65
ҳукмдор
мақсад
ва
вазифаларига
бўйсунишга
мажбур
бўлади
.
Шундай
қилиб
,
ташкилий
-
давлат
жамияти
вужудга
келиб
,
ўзини
ўзи
бошқариш
дастлабки
мустақиллигини
йўқотади
ва
давлат
тузилмасидаги
қўшимча
қисмга
айланади
,
ёки
маҳаллий
даражадаги
давлат
ҳокимиятининг
давоми
ёхуд
давлатдан
алоҳида
бўлган
фуқаролик
жамиятининг
институти
сифатида
мустақил
ҳаракат
қилади
,
аммо
ҳамма
ҳолатда
ҳам
буйруқ
берадиган
ҳуқуқий
давлат
доирасида
фаолият
кўрсатади
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
ин
-
ститут
самоуправления
в
обществе
.
В
основной
части
рассматриваются
вопросы
самоуправления
граждан
и
их
органов
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
ин
-
ститут
самоуправления
в
стране
требует
дальнейшего
развития
.
Abstract
In the introductory part of the article the author
characterizes institute of self-management in a society.
In the basic part questions of self-management of
citizens and their bodies are considered.
In the conclusion the author comes opinion, that the
institute of self-management in the country demands the
further development.
Ш
.
Ю
.
Жўраев
ТДЮИ
аспиранти
ЭКОЛОГИК
ХАВФСИЗЛИКНИ
ТАЪМИНЛАШ
ДАВЛАТНИНГ
МУСТАҚИЛ
ФУНКЦИЯСИ
СИФАТИДА
Юридик
адабиётларда
доимий
равишда
«
давлат
функциялари
»
ва
уларнинг
таснифи
тўғрисида
янги
фикрлар
билдирилади
.
Чунки
давлатлар
ривожланиш
мобайнида
янгидан
янги
вазифа
ва
фаолиятларни
бажарганлиги
учун
ҳам
,
тадқиқотчилар
янги
функцияларни
ажратиб
кўрсатишда
давом
этмоқдалар
1
.
Демак
,
давлат
функциянинг
ўзи
объектив
реаллик
бўлиб
,
уларни
тавсифлаш
субъектив
ёндошиш
асосида
амалга
оширилади
.
Шу
боис
бундай
мунозараларда
иштирок
этиш
ва
давлат
функциялари
тўғрисидаги
тадқиқотларни
янада
давом
эттиришга
ҳар
бир
тадқиқотчининг
маънавий
ҳуқуқи
бор
деб
ҳисоблаймиз
.
Эндиликда
жамият
ва
атроф
табиий
муҳит
ўртасидаги
алоқадорликни
иккита
мустақил
муносабатларга
ажратсак
бўлади
:
биринчиси
–
табиат
бойликларидан
фойдаланиш
,
муҳофаза
қилиш
ва
унинг
сифатини
қайта
тиклаш
бўйича
алоқалар
(
экологик
муносабатлар
);
иккинчиси
–
табиатнинг
ўзидаги
фавқулодда
ҳодисалар
(
фалокатлар
)
ва
атроф
табиий
муҳитга
техноген
фавқулодда
таъсир
(
ҳалокат
)
нинг
олдини
олиш
ва
бартараф
этиш
борасидаги
муносабатлар
(
экологик
хавфсизлик
муносабатлари
).
Жамият
ва
атроф
табиий
муҳит
ўртасидаги
экологик
муносабатлар
аллақачон
«
тан
»
олинган
.
Бироқ
,
экологик
хавфсизликни
таъминлаш
бўйича
муносабатлар
жамият
ва
табиат
ўртасидаги
узаро
муносабатларнинг
янги
шакли
деб
таърифланмоқда
2
.
Давлатнинг
мана
шу
иккита
йўналиш
бўйича
олиб
борадиган
фаолиятларини
икки
хил
функцияларни
бажариши
деб
тушиниши
керак
.
Биринчи
йўналиш
бўйича
муносабатларни
тартибга
солишни
экологик
функция
,
иккинчисини
эса
–
экологик
хавфсизликни
таъминлаш
функцияси
.
Юридик
адабиётларда
давлатнинг
экологик
функцияси
мавжудлиги
тўғрисида
деярлик
мунозалар
йўқ
.
Таниқли
ҳуқуқшунос
олим
М
.
Нажимовнинг
таъкидлашича
,
эндиликда
давлат
экология
функциясининг
мустақиллигини
барча
ҳуқуқшунос
олимлар
тан
олганлар
.
Аммо
экология
функциясининг
амал
қилиш
доираси
ва
мазмунини
аниқлаш
масаласида
барча
олимларнинг
бир
хил
фикрга
келишишга
эришилмаган
3
.
Бироқ
,
давлатнинг
экологик
хавфсизликни
таъминлаш
функциясини
тан
олиш
,
тавсифлаш
ва
ўзига
хос
томонларини
кўрсатиб
бериш
масаласи
бўйича
олимлар
орасида
якдиллик
йўқ
.
Айниқса
юрист
-
эколог
олимларнинг
аксарияти
давлатнинг
бундай
мустақил
функцияси
борлигини
тан
олмайди
.
Хусусан
,
экологик
хавфсизликни
таъминлашни
алоҳида
мустақиллигини
тан
олмасдан
уни
атроф
та
-
1
Исламов
З
.
Общество
,
государство
,
право
.
Ташкент
,
С
.223;
Чиркин
В
.
Е
.
Современное
государство
.
М
.:
Междунароные
отношения
, 2001.
С
.200;
Нажимов
М
.
Давлатнинг
экологик
функцияси
.
Тошкент
: 2006. 8-
б
;
ва
бошқалар
.
2
Серов
Г
.
П
.
Экологическая
безопасность
населения
и
терри
-
торий
Российской
Федерации
(
Правовые
основы
,
экологиче
-
ское
страхование
и
экологический
аудит
):
Учебное
пособие
.
М
.:
Изд
.
Центр
“
Анкил
”, 1998.
С
.1
З
.
3
Нажимов
М
.
Кўрсат
.
асар
. 19-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
66
биий
муҳитни
муҳофаза
қилишнинг
бир
тамойили
,
деб
ҳисоблайдиган
М
.
М
.
Бринчук
1
«
экологик
хавфсизлик
»
атамасини
давлат
функциясига
нисбатан
ишлатишни
рад
этган
-
у
,
мунозарали
бўлса
ҳам
шу
масала
бўйича
айтилаётган
фикрларни
олға
ташланган
қадам
,
деб
ҳисоблаган
2
.
В
.
В
.
Королеванинг
фикрича
эса
,
экологик
хав
-
фсизликни
таъминлаш
давлат
фаолиятининг
мустақил
йўналиши
ҳисобланмайди
,
балки
экологик
функция
-
нинг
ажралмас
қисми
сифатида
атроф
табиий
муҳитни
муҳофаза
қилиш
билан
бир
қаторда
амалга
оширила
-
ди
3
.
Таниқли
ўзбек
олимлари
А
.
Саидов
ва
У
.
Тожихоновлар
ҳозирги
замон
давлатларининг
эколо
-
гик
функцияси
борлигини
тан
олиб
,
унинг
таркибида
экологик
хавфсизликни
таъминлаш
вазифаларини
баджариш
борлиги
тўғрисидаги
масалани
очиқ
қолдирадилар
4
.
Тадқиқотлар
натижасида
ҳозирда
Ўзбекистон
мисолида
давлатнинг
экологик
хавфсизликни
таъмин
-
лаш
функцияси
мавжудлиги
тўғрисида
хулоса
қилинди
.
Ушбу
хулосанинг
асослари
нимадан
иборат
?
Таъкидлаш
лозимки
,
экологик
хавфсизликни
таъминлашни
давлатнинг
мустақил
функцияси
деб
ҳисоблаш
учун
илмий
асос
бўлиши
мумкин
бўлган
фикрлар
давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
фани
вакиллари
томонидан
изҳор
этилган
.
Хусусан
,
В
.
Е
.
Чиркин
давлатнинг
экологик
функ
-
цияси
мавжудлигини
алоҳида
кўрсатиш
билан
бир
қаторда
унинг
асосий
бўлмаган
функциялари
ичида
“
табиий
офатларнинг
олдини
олиш
ва
уларнинг
оқибатларини
тугатиш
”
функцияси
борлигини
ҳам
таъ
-
кидлайди
5
.
С
.
А
.
Комаров
ҳам
давлатнинг
алоҳида
функция
-
лари
тўғрисида
гапира
туриб
,
уларнинг
қаторига
“
таби
-
ий
офатларга
қарши
кураш
”
функциясини
қўшади
6
.
Тўғри
,
В
.
Е
.
Чиркин
ва
С
.
А
.
Комаровларнинг
юқорида
келтирилган
фикрларида
“
экологик
хавфсиз
-
лик
”
атамаси
қўлланилмаган
.
Бироқ
,
экологик
хавф
ҳодисалари
фавқулодда
содир
этиладиган
табиий
фа
-
локат
(
офат
)
лар
ва
техноген
ҳалокатлар
бўлиб
,
эколо
-
гик
хавфсизликни
таъминлаш
эса
шу
ҳодисаларнинг
олдини
олиш
ва
улар
содир
этилгудек
бўлса
,
оқибатларини
бартараф
этиш
эканлигини
эътиборга
олсак
,
бу
муаллифлар
экологик
хавфсизликни
таъми
-
нлаш
функцияси
тўғрисида
гапирганлигини
тушиниш
қийин
эмас
.
М
.
М
.
Меркулов
давлатнинг
функциялари
ичида
экологик
ва
хавфсизлик
функцияларини
ажратиб
кўрсатиб
,
экологик
функцияга
тўрт
хил
муносабатларни
киритади
.
Улар
атроф
табиий
1
Бринчук
М
.
М
.
Обеспечение
экологической
безопасности
как
юридическая
категория
//
Государство
и
право
. 2008.
№
11.
С
.77.
2
Бринчук
М
.
М
.
Охранять
окружающую
среду
или
обеспечить
экологическую
безопасность
? /
Государство
и
право
. 1994.
№
2. 8–9.
С
.118–127.
3
См
.:
Королёва
В
.
В
.
Экологическая
функция
Российского
государства
и
роль
органов
внутренних
дел
в
её
реализации
:
Дис
. ….
канд
.
юрид
.
наук
.
М
., 1996.
С
. 10.
4
Саидов
А
.,
Тожихонов
У
.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
.
Тош
-
кент
:
Адолат
, 2001. 198-
б
.
5
Чиркин
В
.
Е
.
Современное
государство
.
М
.:
Междунароные
отношения
. 2001.
С
.200
6
Коморов
С
.
А
.
Общая
теория
государства
и
права
:
Учебник
.
9-
е
изд
.
СПб
.:
Питер
, 2004.
С
. 101.
муҳитни
муҳофаза
қилиш
,
оқилона
фойдаланиш
,
қайта
тиклаш
ва
соғломлаштиришдир
7
.
С
.
Г
.
Дзейтовнинг
фикрича
экологик
хавфсизликни
таъминлаш
борасидаги
фаолият
бутунлай
алохида
фаолият
бўлиб
,
уни
бир
вактнинг
узида
давлатнинг
хам
ташки
хам
ички
функцияси
,
деб
ҳисоблаш
лозим
.
Президентимиз
И
.
Каримов
умуммиллий
функ
-
циялар
тўғрисида
гапира
туриб
,
уларни
мудофаа
,
дав
-
лат
хавфсизлиги
ва
фуқаролар
хавфсизлиги
,
ташқи
сиёсатга
ажратади
8
.
Ушбу
фикрдан
келиб
чиқиб
айтишимиз
мумкинки
,
давлат
хавфсизлиги
ва
фуқаролар
хавфсизлиги
алоҳида
алоҳида
бўлиб
,
фуқаролар
хавфсизлиги
ўз
ичига
бошқа
хавфсизликлар
билан
бирга
экологик
хавфсизликни
ҳам
қамраб
олади
.
Айтиш
керакки
,
Ўзбекистонда
экологик
хавфнинг
олдини
олиш
ва
унинг
оқибатларини
бартараф
қилиш
давлатнинг
асосий
фаолият
йўналишларидан
бири
ҳисобланади
.
Экологик
хавфсизликни
таъминлашнинг
тегишли
ҳуқуқий
асослари
яратилган
.
Шу
мақсадларда
огоҳлантириш
ва
прогнозлаштириш
,
назорот
қилиш
,
ҳалокатларни
бартараф
қилиш
ва
бошқа
вазифаларни
амалга
оширадиган
давлат
органлари
(
масалан
,
фавқулодда
вазиятлар
вазирлиги
,
гидрометеорология
хизмати
,
сув
иншоотларининг
хавфсизлигини
,
ёнғин
хавфсизлигини
назорот
қилиш
хизмати
ва
ҳ
.
к
.)
тузилган
.
Экологик
хавфсизликни
таъминлашни
асосий
функциялар
қаторига
киритиш
уни
мудофаа
ва
бошқа
шунга
ўхшаш
функциялари
билан
тенглаштириш
демакдир
.
Худди
мудофаа
мақсадларидек
экологик
хавфсизликни
таъминлаш
вазифаларига
ҳам
аҳолини
табиий
ва
техноген
ҳодисалар
натижасида
етказилиши
мумкин
бўлган
талофатларнинг
олдини
олиш
ва
уларни
бартараф
қилиш
киради
.
Экологик
хавфсизликни
таъминлашни
давлатнинг
асосий
функция
деб
тавсифлайдиган
яна
бир
ҳолат
борки
,
у
ҳам
бўлса
аҳоли
ўсиши
ва
табиатдаги
неъматларнинг
борган
сари
кўпроқ
истеъмолга
тортилишидир
.
Маълумки
,
Ўзбекистонда
демографик
жараён
жадал
суратлар
билан
ривожланмоқда
.
Аҳоли
ўсиши
эса
ўз
навбатида
табиатнинг
қўшимча
ҳудудларини
эгалланишига
,
аҳоли
яшаш
манзилларини
экологик
хавф
зона
(
тегра
)
ларига
яқин
қилиб
жойлаштирилишига
сабабчи
бўлмоқда
.
Бошқа
томондан
олганда
аҳоли
ўсиши
табиатдаги
неъматларнинг
(
газ
,
нефть
,
бошқа
ер
ости
бойликлари
,
сув
ҳавзалари
ва
ҳ
.
к
.)
кўпроқ
истеъмолга
тортилишини
талаб
этади
,
бу
эса
ўз
навбатида
табиатда
хавф
манбаи
бўлиши
мумкин
бўлган
«
бўшлиқлар
»
ни
юзага
келтиради
.
Бундан
ташқари
техноген
экологик
хавф
манбаи
бўлган
объектларнинг
(
кимё
,
гидроэнергетика
,
ичимлик
суви
тармоқлари
ва
бошқалар
)
доимий
равишда
террористик
фаолиятлар
диққат
марказида
туришини
ҳам
эътибордан
четда
қолдирмаслик
керак
.
Давлатнинг
экологик
хавфсизлигини
таъминлаш
функцияси
нафақат
ички
манбалардан
,
балки
,
давлат
ҳудудидан
ташқарида
жойлашган
техноген
хавф
7
См
.:
Меркулов
М
.
М
.
Проблемы
экологической
функции
современного
Российского
государства
:
теоретико
-
правовой
аспект
//
Автореф
.
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
.
Ставрополь
,
2002.
С
.18–20.
8
Каримов
И
.
А
.
Узбекистан
на
пороге
ХХ
I
века
:
угрозы
безо
-
пасности
:
условия
и
гарантии
прогресса
.
Ташкент
:
Узбеки
-
стан
, 1997.
С
.95–96.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
67
манбалари
(
Тожикистон
алюминий
заводи
,
Қирғизистонда
барпо
этилиши
мўлжалланилаётган
сув
омбори
ва
ҳ
.
к
.)
дан
келиши
мумкин
бўлган
хавфнинг
олдини
олиш
бўйича
тегишли
халқаро
ҳамкорликни
амалга
оширишни
ҳам
тақоза
этади
.
Юқоридаги
ҳолатларнинг
борган
сари
кўпайиши
инсонлар
ва
жамиятнинг
экологик
хавфсизлигини
таъминлаш
масалаларини
умумдавлат
миқёсида
долзарб
қилиб
кўяди
.
Демак
,
экологик
хавфсизликни
таъминлашни
давлатнинг
асосий
вазифалари
қаторига
қўшмаслик
ва
уларни
бажаришни
унинг
асосий
функцияси
деб
атамаслик
мумкин
эмас
.
Давлат
функцияларини
ички
ва
ташқи
функцияларга
бўлиш
оддат
тусига
айланиб
қолган
.
Мана
шу
критериядан
келиб
чиқиб
айтиш
мумкинки
,
экологик
хавфсизликни
таъминлаш
функцияси
асосан
ички
функцияга
киради
.
Албатта
,
экологик
хавф
Ўзбекистон
ҳудудидан
ташқаридан
ҳам
вужудга
келиши
мумкин
.
Масалан
,
қўшни
давлат
ҳудудидаги
кимё
корхонаси
портлаши
ёки
ҳавони
ҳалокатли
тарзда
заҳарланиши
натижасида
Ўзбекистон
аҳолисига
экологик
хавф
келиб
чиқиши
мумкин
.
Худди
шундай
мулоҳазани
табиий
офатлар
,
сув
манбаларининг
заҳарланиши
ва
бошқа
экологик
хавфларга
нисбатан
ҳам
айтиш
мумкин
.
Агар
қўшни
давлатда
содир
этилган
табиий
фалокат
туфайли
экологик
талофот
юз
берса
,
у
давлат
ўзаро
манфаатлар
уйғунлиги
тамойилини
қўпол
равишда
бузиб
,
экологик
хавф
объектларини
қурган
бўлади
.
Ички
ёки
ташқи
экологик
хавфдан
Ўзбекистон
ҳудудидаги
аҳоли
соғлиғи
,
ҳаёти
ва
мулки
тенг
тарзда
ҳимояланиши
лозим
.
Экологик
хавфсизликни
таъминлашни
давлатнинг
ички
функцияси
деб
ҳисоблашда
биринчи
навбатда
экологик
хавф
ҳодисаларининг
олдини
олиш
ишларини
бажариш
кўзда
тутилади
.
Давлат
ўз
ҳудудидан
ташқарида
вужудга
келиши
мумкин
бўлган
экологик
хавф
ҳодисаларини
фақатгина
у
давлат
билан
ҳамкорлик
қилиш
асосида
олдини
олиши
мумкин
.
Ўзбекистонда
экологик
хавфсизликни
таъминлаш
давлатнинг
асосий
фаолиятидан
бири
бўлганлиги
учун
ҳам
,
у
давлатнинг
ижтимоий
моҳият
касб
этишини
кўрсатадиган
мезонлар
қаторига
киради
,
деб
хулоса
қилиш
мумкин
.
Бошқача
қилиб
айтганда
давлатнинг
экологик
хавфсизликни
таъминлаш
соҳасида
олиб
бораётган
фаолияти
кўлами
ва
мақсадлари
бевосита
унинг
кучли
ижтимоий
моҳиятидан
келиб
чиқади
,
ва
қолаверса
,
уни
тўлдиради
.
Экологик
хавфсизликни
таъминлаш
давлат
функцияси
бўлганлиги
учун
ҳам
уни
амалга
ошириш
асосан
давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органлари
томонидан
бажарилади
.
Бу
фаолиятни
амалга
оширишда
либериллаштириш
жараёнларини
жорий
қилиш
,
ваколотларни
қайта
тақсимлаш
ва
бошқа
шунга
ўхшаш
«
юмшатиш
»
ларни
қўллаш
мақсадга
молик
эмас
.
Давлат
ҳокимияти
ва
бошқарувини
либераллаштириш
жараёнларини
экологик
хавфсизликни
таъминлаш
нуқтаи
назаридан
тависифлайдиган
бўлсак
,
бу
жараёнлар
ҳеч
ҳам
мазкур
соҳадаги
фаолиятни
сусайтирмаслиги
,
аксинча
,
инсон
ва
жамият
хавфсизлигини
,
шу
жумладан
экологик
хавфсизлигини
янада
тўлиқроқ
таъминлашга
қаратилиши
лозим
.
Шу
нарсани
алоҳида
таъкидлаш
керакки
,
либераллашув
жараёнларини
хавфсизликни
таъминлаш
масалалари
билан
шуғулланадиган
давлат
органлари
фаолиятида
тадбиқ
этишга
жуда
эҳтиёткорлик
ёндошиш
лозим
.
Бошқача
қилиб
айтганда
давлат
органларининг
хавфсизликни
таъминлаш
ваколотларини
«
юқори
органлардан
қуйи
органларга
,
қуйи
органлардан
нодавлат
структураларига
»
ўткази
хавфсизликни
таъминлаш
жараёнларининг
мантиқ
ва
мақсадларига
тўғри
келмайди
.
Масалан
,
ўта
экологик
хавфли
объект
(
сув
омбори
,
кимёвий
завод
ва
ҳ
.
к
.)
хавфсизлигини
таъминлаш
билан
шуғулланадиган
махсус
давлат
органи
хизматидан
воз
кечиб
,
бу
вазифани
тегишли
ваколатга
эга
бўлмаган
нодавлат
ташкилотига
ишониб
топшириб
қўйиш
оғир
оқибатларга
олиб
келиши
мумкин
.
Экологик
хавфсизликни
таъминлаш
функцияси
ҳозирги
пайтда
долзарблиги
нуқтаи
назардан
у
давлатнинг
минимал
,
яъни
энг
асосий
функциялари
қаторига
киритилади
.
Адабиётларда
давлатнинг
минимал
функцияси
деб
,
замонавий
ижтимоий
давлатнинг
алоҳида
вазифалари
тушинилади
.
Ҳуқуқий
давлатнинг
минимал
функцияси
у
бажариши
лозим
бўлган
энг
асосий
вазифаларни
бажаришни
кўзда
тутади
1
.
Шунинг
учун
ҳам
минимал
функция
деб
ҳисобланган
функциялар
давлатнинг
барча
функцияларига
нисбатан
устивор
бўлиб
ҳисобланади
ва
шу
маънода
улар
тор
доирадаги
фаолият
йўналишлари
билан
чекланган
ҳолда
тасаввур
қилинади
.
Умумэътироф
этилган
фикрларга
давлатнинг
минимал
функцияси
иккита
асосий
вазифаларни
ҳал
этишда
ифодаланади
: 1)
эркинлик
,
хавфсизлик
ва
мулкчиликни
таъминлаш
(
ҳуқуқий
функция
); 2)
коммуникациялар
тизимини
ташкил
этиш
2
.
Демак
,
давлатнинг
фавқулодда
содир
бўладиган
табиий
ва
техноген
ҳодисалар
–
экологик
хавфдан
аҳоли
,
жамият
ва
давлат
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
бўйича
махсус
фаолиятининг
мавжудлиги
унинг
эколо
-
гик
хавфсизликни
таъминлаш
каби
алоҳида
функцияси
асоси
ҳисобланади
.
Мазкур
функциянинг
назарий
-
ҳуқуқий
жиҳатларини
мустаҳкамлаш
,
шу
соҳадаги
қонун
ҳужжатларини
такомиллаштириш
ва
яхлитлаш
ўз
навбатида
аҳолининг
хавф
-
хатардан
хотиржамлиги
-
ни
таъминлайди
,
давлатнинг
ҳимоя
қилиш
салоҳиятига
ишончини
оширади
ва
инсоннинг
экологик
хавфсиз
яшаш
ҳуқуқи
кафолотлари
асосларини
яратади
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
по
-
нятие
«
функция
государства
».
В
основной
части
рассматриваются
вопросы
обеспечение
экологической
безопасности
как
само
-
стоятельная
функция
государства
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
следует
уделять
особое
внимание
экологической
функции
государства
как
важной
самостоятельной
функции
.
Abstract
In the intruductoey part of the article the author
characterizes concept of “function of the state”.
In the basic part questions of maintenance of eco-
logical safety as independent function of the state are
considered.
In the conclusion the author comes to opinion, that
it is necessary to pay special attention of ecological func-
1
Исламов
З
.
Общество
,
государство
,
право
.
С
.231.
2
Ўша
жойда
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
68
tion of the state as the important independent function.
Х
.
Мухамедходжаева
Аспирант
ТГЮИ
О
СООТНОШЕНИИ
ФЕНОМЕНОВ
«
ОБЩЕСТВО
»
И
«
ГОСУДАРСТВО
»
Анализируя
понятия
«
общество
»
и
«
государство
»,
не
-
обходимо
отметать
,
что
в
качестве
важнейших
символов
они
сопровождают
человеческую
цивилизацию
с
момента
ее
возникновения
.
Под
обществом
понимается
соединение
людей
для
достижения
хозяйственных
,
политических
или
научных
целей
,
недоступных
силам
каждого
в
отдельности
1
.
В
широком
смысле
этот
феномен
подразумевает
совокупность
граждан
данной
страны
,
связанных
солидарностью
экономических
,
политических
и
духовных
интересов
,
достигаемых
и
защи
-
щаемых
путем
обширной
системы
организаций
,
союзов
,
по
-
стоянных
и
временных
,
территориальных
,
обязательных
и
не
связанных
с
местом
и
свободных
2
.
Общество
есть
совокупность
исторически
сложивших
-
ся
форм
совместной
деятельности
и
общежития
людей
,
а
государство
–
это
особая
политико
-
территориальная
органи
-
зация
публичной
власти
с
присущими
только
ему
особыми
элементами
.
Общество
и
государство
–
понятия
,
безусловно
,
не
совпадающие
:
первое
значительно
шире
,
богаче
второго
.
Вместе
с
тем
государство
,
будучи
порождением
общества
,
обладает
определенной
самостоятельностью
по
отно
-
шению
к
нему
3
.
Само
общество
не
является
простой
совокупностью
индивидов
.
Это
сложный
социальный
организм
,
продукт
взаимодействия
людей
,
определенная
организация
их
жизни
,
связанная
,
прежде
всего
,
с
производством
,
обменом
и
по
-
треблением
жизненных
благ
.
Общество
–
сложная
динамиче
-
ская
система
связи
людей
,
объединенных
семейными
узами
,
групповыми
,
сословными
,
классовыми
отношениями
4
.
Понятие
«
общество
»,
рассматриваемое
в
контексте
представлений
о
сущности
государства
,
предполагает
два
смысловых
значения
.
В
широком
смысле
оно
есть
сово
-
купность
коллективов
и
индивидов
,
включающая
в
качестве
составной
части
политическую
организацию
;
в
рамках
узкого
подхода
общество
отождествляется
с
народом
,
объектом
управленческого
воздействия
со
стороны
аппарата
государст
-
венной
власти
.
Государство
возникает
как
адаптивная
функция
социума
5
,
как
средство
включения
каждого
отдельного
индивида
в
социальное
целое
и
как
один
из
механизмов
социального
отбора
.
Его
возникновение
и
переход
от
одной
стадии
развития
к
другой
является
результатом
инновационной
деятельности
отдельных
структурных
единиц
социума
6
.
Государство
как
механизм
воспроиз
-
водства
общества
представляет
собой
принятие
поли
-
1
См
.:
Иллюстрированный
энциклопедический
словарь
Брокгауза
Ф
.
А
.
и
Ефрона
И
.
Л
.
Т
. 12.
М
.:
Издво
Эксмо
, 2006.
С
.28.
2
См
.:
Энциклопедический
социологический
словарь
/
Под
общ
.
ред
.
Г
.
В
.
Остова
.
М
., 1995.
С
.285.
3
См
..:
Севоротьян
Р
.
Э
.
Государство
как
категория
политической
науки
.
Опыт
теоретического
и
прикладного
исследования
:
Автореф
.
дис
...
докт
.
фило
-
соф
.
наук
.
М
., 1996.
С
.21.
4
См
.:
Исламов
З
.
Общество
.
Государство
.
Право
.
Ташкент
:
Адолат
, 2001.
С
.42–43.
5
См
.:
Дробышевский
С
.
А
.
Историческое
место
политической
организации
общества
и
права
:
спорные
вопросы
//
Правоведе
-
ние
. 1991.
№
4.
С
. 18;
его
же
.
Политическая
организация
общества
и
право
как
явления
социальной
эволюции
.
Красноярск
, 1995.
С
.8.
6
См
.
подробнее
:
Косвен
М
.
О
.
Очерки
истории
первобытной
куль
-
туры
.
М
., 1957.
С
. 143.