ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
53
Abstract
In the introductory part of the article the author character-
izes the general concept of culture and its role in criminology.
In the basic part the concept and essence of criminal sub-
culture are considered.
In the conclusion the author gives the designation and
concept of criminal subculture.
Н
.
Қўшаев
ТДЮИ
тадқиқотчиси
АЙБЛАНУВЧИНИ
СЎРОҚ
ҚИЛИШ
ХУСУСИДАГИ
ҚОНУН
НОРМАЛАРИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
Шахсга
унинг
айбланувчи
тариқасида
жалб
қилиш
тўғрисидаги
қарор
ўқиб
эшиттирилганидан
сўнг
сўроқ
қилиш
тергов
ҳаракатини
ўтказиш
тақазо
этилади
.
Айбланувчини
сўроқ
қилиш
ўз
навбатида
,
далилларни
тўплаш
усулларидан
бири
ҳисоблансада
,
айбланувчини
сўроқ
қилиш
унга
нимада
айбланаётганлигини
маълум
қилинганлиги
тасдиқловчи
ишночли
ҳолат
бўлиб
ҳам
хизмат
қилади
.
Процесснинг
кейинги
босқичларида
айбловнинг
эълон
қилинган
-
қилинмаганлигини
исбот
қилиш
зарурати
вужудга
келганида
,
таништирилганлиги
ҳақида
айбланувчи
тариқасида
жалб
қилиш
тўғрисидаги
қарорга
киритилган
ёзув
ва
айбланувчининг
имзоси
билан
бир
қаторда
сўроқ
қилиш
баённомасидан
фойдаланилиш
мумкин
.
Чунки
,
унда
айбланувчининг
ўй
-
фикрларига
,
лексикомига
хос
бўлган
белгилар
,
айнанликни
аниқлаш
учун
хизмат
қиладиган
ҳусни
хати
ва
бошқа
кўплаб
муаммоларни
ҳал
қилиш
учун
аҳамиятли
бўлган
маълумотлар
бўлиши
мумкин
.
Бундан
ташқари
,
айбланувчи
айблов
юзасидан
муносабатини
зудлик
билан
расмий
қайд
этиш
ҳимоя
ҳуқуқини
таъминлашнинг
бир
кўринишиир
.
Мана
шулар
боис
айбланувчини
сўроқ
қилиш
айбланувчи
тариқасида
жалб
қилиш
процессуал
ҳаракати
таркибига
киритилади
.
Айбланувчини
сўроқ
қилишда
исбот
қилишнинг
умумий
шартлари
ва
барча
сўроқ
қилинувчиларга
нисбатан
қўлланиладиган
сўроқ
қилиш
жойи
,
сўроқ
қилиш
учун
чақирув
,
сўроқ
қилинувчининг
шахсини
аниқлаш
,
сўроқ
қилинувчининг
қайси
тилда
кўрсатув
бера
олишини
аниқлаш
,
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
тушинтириш
,
ишнинг
ҳолатлари
тўғрисида
эркин
сўзлаб
бериш
,
ишора
қилувчи
саволлар
беришга
йўл
қўйилмаслиги
,
сўроқ
қилинувчининг
ҳужжатлари
ва
бошқа
ёзувларидан
фойдаланиши
,
сўроқ
қилинувчининг
илгариги
сўроқларда
берган
кўрсатувларини
ўқиб
эшиттириш
,
сўроқ
қилинувчига
нарсалар
ва
ҳужжатларни
кўрсатиш
,
сўроқ
жараёни
ва
натижаларини
қайд
қилиш
,
сўроқни
давом
этиш
вақти
ва
қўшимча
сўроқ
тўғрисидаги
қонун
талабларига
риоя
қилинади
(
Жиноят
-
процессуал
кодекснинг
IX-X
боблари
).
Гувоҳ
ва
жабрланувчини
сўроқ
қилишдан
фарқли
равишда
айбланувчини
сўроқ
қилишнинг
ўзига
хос
хусиятлари
мавжуд
.
Бундай
хусусиятлар
кўрсатув
бериш
айбланувчининг
мажбурияти
эмас
,
балки
ҳуқуқи
ҳисобланиши
;
кўрсатув
учун
жавобгарликнинг
келиб
чиқмаслиги
;
айбланувчининг
кўрсатувига
нафақат
далил
манбаси
,
шу
билан
бирга
айбловдан
ҳимояланиш
воситаси
эканлиги
;
сўроқ
қилишда
айбланувчининг
шахсини
батафсил
ўрганиш
кераклигидир
.
Айбланувчини
сўроқ
қилиш
биринчи
галда
унинг
манфаатларига
хизмат
қилади
.
Терговчининг
айблов
ҳаракатларига
эътирозлар
,
важлар
билдириш
ва
муайян
маълумотлар
келтириш
билан
айбланувчи
ўзини
ҳимоя
қилади
.
Айбсизликни
исбот
қилиши
айбланувчининг
мажбурияти
ҳисобланмасада
,
у
ўзининг
айбсиз
эканлигини
ёки
айбловнинг
ўзгачароқ
бўлиши
хусусида
фикрини
сўроқ
қилиш
тергов
ҳаракати
жараёнида
расман
маълум
қилиши
мумкин
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
54
Айбланувчи
ўзининг
айбсизлиги
ёки
айб
даражаси
пастроқ
бўлишини
маълум
қилиши
учун
жиноятни
содир
этиш
усулларини
,
унда
кимларни
айблаш
мумкинлиги
ва
бошқа
иш
учун
аҳамиятли
ҳолатларни
кўрсатиши
мумкин
.
Жиноят
-
процессуал
кодекснинг
110-
моддасида
"
Суриштирув
ва
дастлабки
тергов
ўтказиш
жараёнида
гумон
қилинувчи
,
айбланувчи
ушланган
,
сўроқ
қилиш
учун
чақирилган
,
қамоққа
олинган
ёки
мажбурий
келтирилгандан
кейин
дарҳол
ёки
йигирма
тўрт
соатдан
кечиктирмай
,
сўроқ
қилиниши
керак
"
дейилган
.
Мазкур
нормадаги
“
сўроқ
қилишини
керак
”
иборасининг
қўлланилганлиги
айбланувчининг
(
гумон
қилинувчининг
ҳам
)
сўроқ
қилиш
тергов
ҳаракатига
иштирок
этишига
мажбурлигини
англатади
.
Гумон
қилинувчи
ва
айбланувчи
томонидан
кўрсатув
бериш
уларнинг
мажбурияти
эмас
,
балки
ҳуқуқи
ҳисобланади
.
Айбланувчи
кўрсатув
бериш
ҳуқуқидан
фойдаланиши
ёки
ундан
воз
кечиши
мумкин
.
Юқоридаги
ҳолатлар
юз
берганидан
суриштирувчи
,
терговчи
,
прокурор
ва
суд
айбланувчига
(
гумон
қилинувчига
ҳам
)
кўрсатув
бериш
имкониятини
бериши
ва
хоҳиши
борлигини
сўраши
керак
.
Айбланувчининг
кўрсатув
бериш
хоҳиши
ишни
юритишга
масъул
бўлан
мансабдор
шахслар
томонидан
таъминланиши
шарт
.
Ю
.
Ф
.
Францифоров
таъбирича
,
терговчининг
айбланувчини
сўроқ
қилиш
мажбуриятини
айбланувчининг
кўрстув
бериш
ёки
бермасликни
ҳал
қилиш
ҳуқуқи
билан
алмаштирилиши
керак
1
.
Айб
эълон
қилинганидан
кейин
қанча
муддат
ичида
айбланувчига
қачон
сўз
берилиши
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Гарчанд
қонунда
мазкур
масала
аниқ
тартибга
солинмаган
бўлсада
,
бу
борадаги
тергов
анъаналари
тўғри
шаклланган
.
Аксарият
жиноят
ишларида
айб
эълон
қилинган
ёки
ўзгартирилган
заҳоти
айбланувчини
сўроқ
қилиш
тергов
ҳаракати
ўтказилиши
кузатилади
.
Аммо
амалдаги
қонунчилик
терговчига
айб
эълон
қилганидан
сўнг
бир
неча
суткадан
кейин
айбланувчи
сўроқ
қилишга
ҳам
изм
беради
.
Жиноят
-
процессуал
қонунчиликнинг
110-
моддасида
айбланувчини
сўроқ
қилиш
муддатлари
ўтиши
сабаб
бўладиган
ҳолатлар
ичида
айб
эълон
қилинганлик
белгиланмаган
.
Айблов
ёки
ўзгартирлиган
айблов
айбланувчи
чақирилган
ёки
қамоққа
олинмасдан
ёхуд
мажбурий
келтирилмасдан
ҳам
эълон
қилиниши
мумкин
.
Мисол
учун
ушлаб
турилган
ёки
қамоқда
сақланаётган
гумон
қилинувчига
айблов
қилиш
у
сақлаб
турилган
жойда
эълон
қилиниши
мумкин
.
Мазкур
ҳолатда
терговчи
томонидан
исталган
вақтда
айбловнинг
эълон
қилиниши
мазкур
процессуал
норма
талабларига
мувофиқ
эмас
,
деб
топилмайди
.
Айб
эълон
қилинганиидан
сўнг
айбланувчига
айбловга
муносабат
билдиришга
дарҳол
шароит
яратиб
берилиши
керак
.
Айб
эълон
қилинганидан
сўнг
дарҳол
сўроқ
қилиш
тергов
ҳаракатини
ўтказиш
совет
даврига
хос
жиноят
ишларини
юритиш
тартибида
ҳам
мавжуд
эди
.
Бироқ
сўроқ
қилишнинг
дарҳол
ўтказилига
ҳақиқатни
аниқлаш
воситаси
сифатида
қаралган
.
Сўроқ
қилишнинг
кечиктирмасдан
ўтказилиши
айбланувчини
сўроққа
тайёргарлик
кўриш
ва
ҳаққоний
1
Франциферов
Ю
.
В
.
Обеспечение
обвиняемому
права
на
защиту
в
процессе
его
допроса
//
Адвокатская
практика
. 2000.
№
2. 27–28-
бетлар
.
кўрсатувларни
беришдан
қочиш
мумкинлигининг
олдини
олади
,
деб
талқин
қилинган
.
2
Бизнингча
,
масалага
бундай
ёндашиш
тўғри
эмас
.
Айб
эълон
қилинганидан
кейин
айбланувчига
дарҳол
кўрсатув
беришга
имконият
яратиш
бириничи
галда
демократия
ва
инсонпарварлик
белгиси
ҳисобланади
.
Амалиётда
айрим
ҳолларда
,
биргина
айбланувчини
сўроқ
қилгандан
сўнг
терговчиларда
айбловни
енгиллаштирувчи
томонга
ўзгартириш
истаги
тўғилиб
қолади
.
Айблов
нотўғри
ифодаланганда
айбланувчининг
кўрсатув
бериш
хоҳиши
бўлиб
туриб
,
сўроқ
қилиш
ўтказилмасдан
пайсалга
солиниши
терговдаги
хатоларни
тузатишнинг
беҳудага
кейинга
қолишига
олиб
келади
.
Қолаверса
,
айбланувчининг
кўрсатувлари
талаб
қилинадиган
ва
унинг
иштирокида
бошқа
тергов
ҳаракатларини
ўтказиш
учун
ҳам
зудлик
билан
кўрсатув
олишга
ҳаракат
қилинади
(
таниб
олиш
учун
кўрсатиш
,
кўрсатувларни
ҳодиса
содир
бўлган
жойда
текшириш
ва
б
.).
Баъзида
юз
бераётган
сўроқ
қилишни
асоссиз
равишда
кейинга
қолдириш
фактларини
олдини
олиш
мақсадида
қонунда
кўрсатилган
сўроқ
қилиш
тергов
ҳаракатининг
зудлик
билан
ўтказилишини
тақазо
этадиган
ҳолатлар
қаторига
айб
эълон
қилиш
ҳам
киритилганда
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
.
Юқоридагиларни
инобатга
олиб
,
ЖПК
110-
моддасининг
биринчи
қисмини
"
Суриштирув
ва
дастлабки
тергов
ўтказиш
жараёнида
гумон
қилинувчи
,
айбланувчи
ушланган
,
сўроқ
қилиш
учун
чақирилган
,
қамоққа
олинган
,
мажбурий
келтирилган
ёки
айб
эълон
қилингандан
кейин
,
унинг
кўрсатув
бериш
хоҳиши
бўлса
,
дарҳол
ёки
йигирма
тўрт
соатдан
кечиктирмай
,
сўроқ
қилиниши
керак
.
"
тарзида
баён
қилиниши
шарт
.
Назарияда
айбланувчи
ўзини
ҳимоя
қилишга
қаратилган
тусмоллари
,
айбловга
бўлган
этирозлари
,
важлари
,
тахмин
ёки
фаразлари
"
тушунтиришлар
"
атамаси
билан
қамраб
олинади
.
Айрим
муаллифлар
тушунтиришларни
кўрсатувлардан
фарқлайдилар
.
3
Тушунтиришлар
дейилганда
гумон
қилинувчи
ва
айбланувчи
томонидан
ўз
ҳимоялари
учун
келтирган
важлари
—
у
ёки
бу
фактларга
изоҳ
бериш
тарзидаги
тусмол
ва
тахмин
тушинилади
.
4
Тушунтириш
ва
кўрсатувнинг
бир
-
биридан
ажратилиши
–
улардан
қайси
бири
далил
манбаси
бўлади
,
деган
савол
қаршисида
нотўғри
эканлиги
маълум
бўлади
.
Қонун
чиқарувчи
жиноят
процессида
айбланувчи
тушунтиришларининг
моҳиятини
ва
вазифасини
бермаган
,
далил
манбаи
сифатида
назарда
тутмаган
.
Шунинг
учун
айтиш
мумкинки
,
жиноят
ишларини
юритишда
айбланувчи
кўрсатувларидан
фарқли
равишда
унинг
тушунтиришлари
далилий
аҳамиятга
эга
эмас
.
Айбланувчининг
тушунтириш
хатлари
далилларни
тўплаш
усуллари
сифатида
кўрсатилмаганлиги
боис
улардан
сўроқ
қилиш
баённомалари
ўрнида
фойдаланиш
жиноят
-
процессуал
қонунчилигини
бузиш
ҳисобланади
.
Тушунтиришларга
алоҳида
ҳужжат
эмас
,
балки
кўрсатувнинг
мазмунига
кўра
бир
шакли
деб
,
2
Қаранг
:
Карнеева
Л
.
М
.
Привлечение
в
качестве
обвиняемо
-
го
.
М
.:
Госюриздат
,1962. 75-
б
.
3
Қаранг
:
Воробейчиков
М
.
А
.,
Санишев
Ж
.
А
.
Объяснения
и
показания
обвиняемого
в
уголовном
процессе
.
М
., 2000. 9–10-
бетлар
.
4
Қаранг
:
Комментарий
к
УПК
РФ
/
Под
ред
.
А
.
В
.
Смирнова
.
СПб
., 2004. 155-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
55
ёндашадиган
бўлсак
,
кўрсатувдан
тушунтиришни
алоҳида
қилиб
кўрсатишнинг
ҳеч
кераги
йўқ
.
Сўроқ
қилиш
жараёнида
муайян
бир
ҳолат
тушунтирилиши
,
бошқаси
инкор
қилиниши
ёки
маъқулланиши
,
бошқа
бир
ҳолатга
эътироз
билдирилиши
мумкин
.
Бошқача
қилиб
айтганда
,
кўрсатувлар
тушунтириш
,
инкор
қилиш
,
тасдиқлаш
ва
бошқа
мазмунларда
бўлади
.
Тушунтиришни
бундай
талқин
қилишда
у
кўрсатувсиз
мавжуд
бўлиши
мумкин
эмас
.
Шулардан
келиб
чиқиб
айтиш
мумкинки
,
Ўзбекистон
Республикаси
Жиняот
-
процессуал
кодексининг
46-
моддасининг
айбланувчининг
ҳуқуқлари
кўрсатилган
биринчи
қисмида
"
ўзига
қўйилган
айблов
юзасидан
ва
ишнинг
бошқа
ҳар
қандай
ҳолатлари
бўйича
кўрсатув
ва
тушунтириш
бериш
"
жумасидаги
"
ва
тушунтириш
"
сўзлари
ортиқча
қўлланилган
.
Айбланувчини
сўроқ
қилиш
ёрдамида
ҳимоя
тарафининг
позицияси
аниқлади
.
Айбланувчи
айбга
тўлиқ
ёки
қисман
иқрор
бўлиши
ёйинки
умуман
уни
тан
олмаслиги
ҳам
мумкин
.
Айбланувчи
айбга
иқрор
бўлганида
у
айбловнинг
айнан
қайси
эпизодлар
ва
ҳолатларни
тан
олиши
ҳамда
қайсиларини
инкор
этишини
аниқлаш
зарур
.
Шунингдек
,
айбга
иқрорлик
ёки
уни
рад
қилиш
воқеликка
қанчалик
мос
келишини
текширишга
кўмаклашувчи
ҳолатларга
ҳам
аниқлик
киритиш
керак
.
Юридик
адабиётларда
айбланувчини
сўроқ
қилишнинг
иккиёқламалиги
хусусияти
,
ҳам
ҳақиқатни
аниқлаш
воситаси
,
ҳам
айбланувчи
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
воситаси
эканлиги
таъкидланган
.
Бир
томондан
,
айбланувчини
терговчи
сўроқ
қилиш
орқали
қўзғатилган
жиноят
иши
билан
боғлиқ
далилларни
аниқлаш
,
қўшиш
ёки
бекор
қилиш
,
шунингдек
,
жиноят
билан
боғлиқ
ҳолатларга
ойдинлик
киритиши
мумкин
.
Иккинчи
томондан
айбланувчини
сўроқ
қилиш
ҳимояланишнинг
энг
муҳим
воситасидир
.
1
Айбланувчи
Жиноят
кодексининг
238-
модда
биринчи
қисми
ва
240-
модда
c
ида
назарда
тутилган
жиноятларнинг
субъекти
бўлмайди
.
Айбланувчи
ҳимояланишнинг
ўзи
истаган
қонуний
усулидан
фойдаланиши
мумкин
.
Жумладан
,
сўроқ
давомида
гапирмаслиги
,
саволларга
ёлғон
жавоб
бериш
,
уйдирмалар
тўқиши
,
бировни
била
туриб
айблаши
ёки
ўзи
содир
қилмаган
жиноят
бўйича
айбни
бўйнига
олиши
мумкин
.
Айбланувчи
ўз
ёки
ўзганинг
манфаатини
ҳимоя
қилиш
учун
фоал
иштирок
этмаслиги
ёки
адолатсиз
усуллардан
фойдаланиши
ҳам
жавобгарликни
келтириб
чиқармайди
.
Шулар
боис
айбланувчи
сўроқ
қилинишдан
олдин
ёлғон
гувоҳлик
бериш
ёки
жиноят
процессини
юритиш
қатнашчиларининг
ўз
зиммасидаги
вазифани
бажаришидан
бўйин
товлаши
жиноятлари
билан
огоҳлантирилмайдилар
.
Шунингдек
,
қонун
айбга
иқрорликнинг
бир
тури
бўлган
айбини
бўйнига
олиш
тўғрисидаги
арз
билан
мурожаат
сохта
уюштирилганлик
ва
бошқа
шахсни
ёлғондан
айблагани
учун
айбланувчига
жавобгарликни
белгиламаган
.
Ёлғондан
айбга
иқрорлик
ижтимоий
хавфли
ҳолатдир
.
Бу
терговни
тўғри
йўлдан
адаштиради
,
ортиқча
вақтини
олади
,
моддий
йўқотишларга
сабаб
бўлади
ва
ҳақиқий
айланувчини
жавобгарликдан
олиб
1
Батафсилроқ
қаранг
:
Черкасов
А
.
Д
.,
Громов
А
.
Н
.
О
допросе
обвиняемого
с
позиции
презумпции
невиновности
//
Государство
и
право
. 1992. N20. 70–74-
бетлар
.
келади
.
Айрим
ҳолатларда
айбланувчи
ёлғондан
айбини
тан
олиши
ёки
бошқа
шахсни
ёлғондан
айбдор
деб
кўрсатув
бериши
ноқунуний
усуллардан
фойдаланиш
натижаси
юз
беради
.
2
Сир
эмаски
,
қонун
айбланувчининг
кўрсатувлари
нотўғри
бўлишига
имкон
берганлиги
боис
,
у
бошқа
шахсларнинг
кўрсатувларига
нисбатан
кўпроқ
шубҳа
остига
олинади
.
Айланувчининг
кўрсатувларини
тўлиқ
ҳар
томонлама
текширилиши
ўта
синчковликни
талаб
этади
.
Айбланувчининг
ўзига
нисбатан
қўйилган
айблов
юзасидан
берган
кўрсатувлари
ишнинг
якунидан
манфаатдорлик
руҳида
бўлиши
мумкинлигини
назардан
четда
қолдирмаслик
керак
.
Айбланувчини
сўроқ
қилишнинг
далилий
аҳамияти
тортишувга
асосланган
иш
юритиш
тартибида
охирги
ўринга
қўйилган
.
Бу
айбланувчи
кўрсатувларининг
ихтиёрийлиги
билан
боғлиқ
.
Буларга
зид
равишда
,
қидирув
типидаги
процесс
учун
айбланувчи
энг
аввало
,
маълумотларнинг
қимматли
манбаи
ҳисобланади
.
Айбланувчининг
айбга
иқрорлигига
"
далилларнинг
маликаси
"
деган
даража
берилган
.
Иқрорликка
эришиш
учун
қийноқ
ҳам
қўлланилган
.
3
Лекин
замонавий
жиноят
ишларини
юритиш
тартибида
айбланувчининг
кўрсатувларига
далилларнинг
бошқа
манбаларидек
муносабатда
бўлинади
.
Ҳаттоки
,
қонунчиликда
айбланувчининг
кўрсатувларидан
айблаш
мақсадида
фойдаланишда
,
далилнинг
бошқа
манбаларига
қараганда
қаттироқ
талаблар
белгиланган
Айбланувчининг
ўз
айбига
иқрор
бўлиши
бошқа
далиллар
мажмуи
билан
тасдиқланган
тақдирдагина
,
уни
айблаш
учун
асос
қилиб
олиниши
мумкин
(
ЖПК
, 112-
модда
, 2-
қисм
).
Айбланувчининг
кўрсатувлари
далилларнинг
бошқа
манбалари
каби
баённомада
муфассал
баён
қилиниши
керак
.
Агар
айбланувчи
гувоҳ
ва
гумон
қилинувчилар
мақомида
бўлган
пайтида
берган
кўрсатмаларини
тўлиқ
тасдиқласа
ёки
ўша
мазмундаги
кўрсатув
берадиган
бўлса
,
терговчи
томонидан
бу
тўғрисида
ёзув
киритиш
билан
чекланса
(
яьни
батафсил
мастаҳкамламаса
)
хатога
йўл
қўйилади
.
Айбланувчи
кўрсатувларининг
таҳлили
терговчига
далилларнинг
янги
манбаларини
аниқлашда
,
иш
бўйича
илгари
сурилган
тахминларни
текширишда
ва
ушбу
жиноят
иши
бўйича
хулосаларнинг
тўғри
ёки
нотўғрилигига
ишонч
ҳосил
қилишга
ёрдам
беради
.
Сўроқ
қилиш
давомида
терговчи
айбловнинг
барча
бандлари
бўйича
,
айбланувчи
таьқиб
қилаётган
жиноятнинг
барча
ҳолатлари
бўйича
сўроқ
қилиш
керак
.
Агар
айбланувчи
кўрсатув
беришдан
ёки
муайян
саволларга
жавоб
беришдан
бош
тортмаган
бўлсаю
,
иш
учун
аҳмиятли
бўлган
муайян
ҳолатнинг
сўроқ
давомида
ёритилмаслиги
терговнинг
тўлиқ
ўтказмаслигини
англатади
.
Айбланувчиларнинг
кўрсатув
беришдан
бош
тортиши
терговчининг
сўроқ
қилиш
баённомасини
тузишдан
озод
қилмайди
.
Бош
тортганлигини
кўрсатиб
бериш
учун
бу
тўғрисида
ёзув
киритилиб
,
баённома
терговчи
ва
иштирок
этаётган
бўлсалар
,
ҳимоячи
ва
қонуний
вакил
,
психолок
,
педогоклар
томонидан
имзоланади
.
Айбланувчи
сўроқ
қилиш
тергов
ҳаракатларини
илталган
босқичида
кўрсатув
беришдан
бош
тортиши
2
Береский
Я
.
О
.
Признание
обвиняемым
своей
вины
в
совер
-
шении
преступления
.
Львов
, 1991. 23–24-
бетлар
.
3
Қаранг
:
Громов
Н
.
А
.
Уголовный
процесс
России
:
Учебное
пособие
.
М
.:
Юристъ
, 1998. 26-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
56
мумкин
.
Айбланувчининг
кўрсатув
беришдан
бош
тортганлиги
айбланувчига
қарши
талқин
қилинаслиги
лозим
.
Айбланувчи
ҳимояга
муҳтож
шахс
.
Тергов
органлари
томонидан
унга
нисбатан
амалга
оширилган
ҳар
бир
ҳаракатга
“
балки
асоссиз
таъқибдир
”,
деган
нуқтаи
назар
билан
қараш
даркор
.
Жиноят
ишини
юритишда
айбланувчига
ўз
ҳуқуқларини
амалга
оиришнинг
реал
шароити
яратилиши
керак
.
Исбот
қилиш
жараёнида
айбланувчининг
мавқеини
ошириш
тарафлар
тенглигини
таъминлашнинг
кафолатларидан
биридир
.
У
ноқонуний
усулларда
сўроқ
қилиниши
мумкин
,
деган
тахминни
эсдан
чиқармаслик
керак
.
Агар
терговчи
хоҳлаганида
айбланувчини
ноқонуний
тарзда
ҳам
сўроқ
қилиши
мумкинлиги
аён
.
Қонунларда
бунга
йўл
қўядиган
қоидаларни
бартараф
этиш
керак
.
Амалдаги
жиноят
-
процессуал
қонунчилигимизнинг
мазмунига
кўра
,
дастлабки
терговда
ва
судда
айбланувчи
сўроқ
қилишда
кўп
маторба
сўроқ
қилиш
мумкин
.
Кўп
бора
такрорий
сўроқ
қилиш
айбланувчига
таьсир
ўтказишга
имкон
беради
.
Такрорий
равишда
олинган
кўрсатувларда
турли
хил
фикрлар
мавжуд
бўлганда
,
терговчи
улардан
ўзига
"
ёққан
"
ларини
ишга
қўшиб
қўйиши
,
бошқасини
йўқ
қилиши
мумкин
Айбланувчи
биринчи
сўроқда
кўрсатув
беришдан
бош
тортган
бўлса
,
айнан
шу
айблов
бўйича
ишни
судга
қадар
юритишда
қайта
сўроқ
қилинишига
фақат
айбланувчининг
илтимосига
кўра
йўл
қўйилиши
,
унинг
ҳар
қандай
расмийлаштирилган
кўрсатуви
ишга
қўшилиши
ва
судга
тақдим
қилиниши
керак
.
Терговчи
(
ёки
прокурор
)
айбланувичини
сўроқ
қилаётганда
ҳаттоки
,
унинг
нотўғри
сўзлаётганлигига
ишонч
билан
амин
бўлиб
турсада
,
сўроқ
жараёнини
тўлиқ
расмийлаштиришга
мажбурдир
.
Айбланувчининг
бир
масала
юзасидан
берган
турли
хил
кўрсатувларидан
айримларинигина
ишга
қўшиб
қўйишни
олидини
олиш
мақсадида
сўроқ
қилиш
баённомасининг
нусхаси
сўроқ
қилиш
тергов
ҳаракати
иштирокчиларига
берилиши
даркор
.
Шу
мақсадда
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
111-
моддасига
қўшимча
бешинчи
қисм
сифатида
"
Гумон
қилинув
,
айбланувчи
кўрсатув
беришдан
бош
тортган
ҳолларда
,
айнан
шу
гумон
ёки
айблов
бўйича
фақат
ўзларининг
илтимослари
бўйича
сўроқ
қилинишлари
мумкин
"
ҳамда
112-
моддасига
қўшимча
учинчи
қисм
сифатида
"
Гумон
қилинувчи
ва
айбланувчининг
кўрсатувлари
қандай
баҳоланишидан
қатъи
назар
,
улар
жиноят
иши
материалларида
сақланиши
ва
сўроқ
қилиш
тергов
ҳаракати
баённомасининг
бир
нусхаси
унинг
тугалланиши
билан
гумон
қилинувчи
ва
айбланувчига
тақдим
қилиниши
шарт
"
деган
қоида
киритилиши
керак
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
поня
-
тие
обвиняемого
и
привлечения
к
уголовному
делу
как
обвиняемого
.
В
основной
части
рассматриваются
вопросы
со
-
вершенствования
норм
в
сфере
допроса
обвиняемого
.
В
заключении
автор
вносит
конкретные
предложе
-
ния
по
совершенствованию
национального
законода
-
тельства
в
направлении
защиты
прав
обвиняемого
.
Abstract
In the introductory part of the article the author char-
acterizes concept accused and attraction to criminal case
as accused.
In the basic part questions of perfection of norms in
sphere of interrogation accused are considered.
In the conclusion the author brings specific proposals
on perfection of the national legislation in a direction of
protection of the rights accused.
